Lögberg - 16.12.1926, Blaðsíða 2

Bls. 10
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 16. DESEMBER 1926
Robert Marion La Follette.
Foringi Framsóknarmanna.
(1855 — 1925.) •
Fraxnh.
IV.
La Follette hafÖi nú tækifæri til þess að verja
allraiklu af tíma sínum til lögmannsstarfa, um
nokkur ár. Hann hélt J)ó áfram að halda fyrir-
léstra, og menta sig. Hann hafði brennandi
löngun til þess að skilja orsök og afleiðingar í
hverju máli.
Um glæpamenn sagði hann meðal annars:
“Þegar eg var kosinn sýslulögsóknari í Dana-
sýslu, þá sá eg að eins glæpinn og lagastafinn,
og gerði mitt ítrasta til þess að hlutaðeigendur
væru dæmdir þar eftir. Nú sé eg það og skil,
að afbrot glæpa “manna” eru oft syndir fé-
lagslífsins, þar sem einstaklingana rekur upp á
sker úr hinni gruggugu mannlífsmóðu.”
Barátta La Follette’s næstu fimm árin, eft-
ir að hann kom frá Washington, þar til hann
árið 1900 var kosinn ríkistjóri í Wisoonsin, var
fyrir löngu þjóðfræg orðin, áður en hann sett-
ist í ríkisstjóra-sætið. öll sú barátta var háð
á móti vfirgangi hinna pólitisku flokka, og á
móti skjólstavðingum þeirra.
“La Follette var bardagamaður. Hann var
flekklaus, hann gekk aldrei að samningum við
samvizku sína. Hann var einstæður foringi,
liann stefndi ætíð slindrulaust að þeim gagn-
’gerðu umbótum, er hann sá nauðsynlegar —
miðlaði ekki málum. Hann lileypti eldmóði í
marga, en æsti fleiri til reiði. Hann batt trygð
s:n,a \ ið hugsjónir, en ekki við stjórnmála-
flokka. Fáir voru honum tníir til æfiloka.
Hann kunni ekki að hræðast, hann var trúr
sannfæringu sinni til dauðans. Harin var alt
oí1 inikill bardagamaður, til þess að vera sigur-
sæll herforingi.”
Þannig fórust einu merku blaði orð um La
Follette látinn. Mér þótti vænt um, að þessi
ummæli voru þýdd á íslenzku í Heimskringlu,
því það er fremur sjaldgæft, að umbótamenn í
Bandaríkjunum séu látnir njóta sannmælis, eða
dæmdir hlutdrægnislaust af vestur-íslenzku
blöðunum.
Þessi ummæli eru sönn, — þau eru fögur,
eins langt og þau nái. Þó má ekki glevma því,
• að Wi.sconsin ríki hefir aldrei átt sigursælli
hershöfðingja. Hefir Bandaríkjaþjóðin nokk-
urn tíma átt jafn sigursælan alþýðuvin, nema
Abraham Lincoln?
Theodore Roosevelt mar ananna fyrstur, af
þeim sem völdin höfðu, að veita því eftirtekt,
hversu sigursæll La Follette var í Wisconsin.
Hann sagði, að “Wisconsin-ríki væri vísindá-
leg tilraunastöð (laborjatory), eftirtektaverð-
asta starfsviðið í lýðstjórnarbaráttu Banda-
ríkjanna.”
Háskólinn í Wisconsin hefir. þroskast með
miklum blóma, síðan La Follette var þar ríkis-
stjóri. Hann vildi leggja alt í sölur til þess að
efla þekkingu,— efl’a vísindalega mentun, lofa
gömlu fallbyssunum að ryðga á forngripasöfn-
um. Á þeim árum byrjaði hann á þeirri ný-
breytni, að gera flestar umbótatilraunir í Wis-
consin, með aðstoð, eða undir yfirráðum há-
skólakennaranna, sem hafði þær heillavænlegu
afleiðingar, að kjósendur lærðu að elska, virða
og notfæra sér og hlynna að háskólanum þar,
fyr en víða annars staðar. Þess vegna hafa
verið bygðir vandaðir og dýrir skólar fyrir fá-
tæka unglinga, sem verða að vinna fyrir sér,
eins og La Follette, meðan þeir eru að leita sér
mentunar. 1 Milwaukee er einn þess konar
skóli. Þrettán þúsund drengir og stúlkur inn-
rituðust þar árið 1922-23.
Eftir að Dr. Eliot, fyrverandi forseti Har-
vard háskóla, hafði rannsakað mentamálastefnu
og starfsemi Wisconsin ríkis, þá sagði hann:
“Wisconsin ríki er fremsti háskólinn í landi
okkar.”
Skömmu eftir að ríkisþingið í Wisconsin
kom saman árið 1923, þá gerðu 30 þingmenn
samtök með sér að stofna kvöldskóla, þar sem
þeir mættust tvisvar í viku. Voldu þeir þann
þingmanninn, sem þeir álitu hæfastan, til þess
að taka að sér kensluna, sem var stjómvísindi,
og var mest áhersla lögð á að kenna sparsemi
í meðferð á opinbemm eignum — ríkis- og þjóð-
eignum. Þegar La Follette kom til valda sem
ríkisstjóri, þá skuldaði ríkið á fjórða hundrað
þúsund; þegar hann sagði af sér, þá var á fimta
hundrað þúsund í sjóði.
Þegar einn Bandaríkja rithöfundur frétti
um þennan nýmóðins stjómmálamanna kveld-
skóla í Wiseonsin, þá spurði hann: “Hvar í
víðri veröld — hvar í Bandaríkjunum, mundi
nokkrun^ hafa komið til hugar að stofna slíkan
skóla, nema í ríki La Follette’s?”
Rithöfundi þessum vari kunnugt um Kfstíð-
ar-baráttu hans fyrir þeirrri hugsjón — fyrir
þeirri reglu: að sama sparsemi væri viðhöfð í
meðferð á opinberum eignum, eins og þegar um
fyrirtæki og meðferð á fjármálum einstaklinga
er að ræða. Það er eftirtriktavert í sambandi
við þenna þingmanna skóla, að stjómin í Wis
consin hafði til margra ára notið aðstoðar og
samvinnu háskólakennaranna.
La Follette skipaði sérstaka nefnd, til þess
að virða eignir jámbrautarfélaga í Wisoonsin,
svo félög þessi urðu að borga sömu skatta hlut-
fallslega við aðra borgara ríkisins, sem þau
höfðu ekki gert fyr. Af þeirri ástæðu og fleir-
um, er það að fjárhagur þess ríkis stendur nú
með miklum blóma, og að skattar eru þar lægri
en í flestum öðrum ríkjum Bandaríkjanna.
Bandaríkjamenn eru gleðimenn, sem gefnir
em fyrir ferðalög og íþróttir. Þeir era stund-
um talsvert eyðslusamir, manna úrræðabeztir,
og fljótir að afla fjár. Ekki er það skiljanlegt,
hvernig hægt er að komast að þeirri niðurstöðu
að þeir “tilbiðji dollarinn” og séu viljugir að
gefa sál sína fvrir hann. Það er þeirra eðli, að
leggja sig alla fram, sækja með 'kappi hvað svo
sem þeir starfa, hvort heldur það er að byggja
Panamaskurð eða leika fótbolta. Iþróttamenn
þeirra era vanalega sparneytnir við sjálfa sig,
þótt þeir séu fémildir og hjálpsamir. Þessara
lyndiseinkenna verður oft vart í stjómmála-
■starfsemi, og meðferð þeirra á fjármálum.
Áður en La Follette hafði endað sitt þriðja
kjörtímabil sem ríkisstjóri í Wisoonsin, þá var
-hann kosinn til efri málstofunnar í Sambands-
þinginu í Washington. Þegar hann sagði af
sér ríkisstjóra embættinu, þá hafði hann brotið
svo á bak aftur hinn gerspilta pólitiska félags-
skap ríkisins, að þeir hafa lítil völd haft þar
síðan. Sú barátta hafði staðið yfir í nærri
tuttugu ár. Andstæðingar La Follette’s höfðu
oftar en einu sinni reynt að múta honum, til
þess að ná honum á sitt vald.
Eftir að La Follette hafði hlqtið kosningu
til efri deildar, þá var hann talsvert efabland-
inn yfir því, hvort hann ynni þjóðinni meira
gagn með því, að fara til Washington, eða halda
áfram uimbótastörfum í Wisconsin. En þegar
William Jennings Bryan, ræðusnillingurinn
frægi, sem þrisvar var forsetaefni lýðstjómar-
manna, og sem vissi að La Follette tilheyrði
hinum frjálsari hluta samveldismanna, frétti
það, að La Follette var á báðum áttum með það
hvort hann ætti að yfirgefa Wisconsin, )>á fór
hann á furid hans og spurði, hvort það væri satt
sem hann hefði frétt, að hann ætlaði sér ekki að
taka sæti það, sem hann hefði veri kosinn til í
efri málstofunni. “Eg vona, að það sé ekki
satt. Þjóðin okkar þarfnast, og krefst þess, að
þú farir til Washington, og haldir þar áfram
sömu baráttu fyrir velferðarmálum þjóðarinn-
ar, sem þú hefir verið svo sigursæll í, hér í Wis-
consin. ” Bryan liafði áður eggjað flokksmenn
sína að styrkja La Follette í Wisconsin, þótt
hann oftast nær væri nokkuð strangur flokks-
maður, þá var hann viljugur til þess að gleyma
því, þegar urn La Follette var að ræða.
Árið 1905 tók La Follette sæti í efri málstof-
unni í Washington. Þar hafa átt sæti margir
af þjóðarinnar snjöllustu sonum. Þegar La
Follette kom þangað, vora þar allmargir mikil-
hæfir menn, en þeir vora strangir flokksmenn,
sem oftast meinar afturhald. Svo mikið lét La
Follette til sín taka, frá’ því fyrsta, að þegar
lesin var skrá yfir umbætur þær, sem hann barð-
ist fyrir \ löggjöf Bandaríkjanna, frá 1905 til
1925, þá má heita, að maður sjái þar allar
helztu umbætur, í löggjöf þjóðarinnar frá þeim
árum. Allmörg af lagaframvörpum þeim, sem
hann samdi, voru samþykt af lýðstjórnarflokkn-
um, eða með þeirra aðstoðr
ósamlyndi milli þeirra, sem kolanámur e!ga,
og námumanna, hefir frá því fyrsta valdið miklu
fjártjóni og kostað mörg mannslíf, og verkföll
nærri því á hverju ári. La Follette vildi að rík
ið tæki að sér rekstur á kolanámum.
Árið 1917 barðist La Follette á móti her-
skyldu, á móti því, að Bandaríkin tækju þátt í
Evrópustríðinu. Hann hélt því fram, að þjóðin
ætti að hafa tækifæri til þess að greiða atkvæði
um þau alvarlegu málefni. Andstæðingar hans
notuðu sér þarð tækifæri til þess að jafna gaml-
ar og nýjar sakir. La Follette var ofsóttur og
ófrægður um öll Bandaríkin, af svo mikilli heift,
að islíks era fá dæmi, við mann í hans stöðu.
Margir af samþingsmönnum hans börðust fyrir
því, að hann yrði gerður rækur úr efri málstof-
unni; var gengið til atkvæða um það, en and-
stæðingar hans biðu þar lægra hlut.
Vinir La Follette ’s í Wisconsin héldu flestir
trygð við hann í gegnum allar þessar ofsóknir.
I>ví til sönnunar er það í frásögur fært, að —
þremur árum áður en hann dó — var hann enn
útnefndur sem fulltrúi Wisconsin til efri mál-
stofunnar í Washington. Það var 1922, eftir
að stríðið var afstaðið. Andstæðingaflokkur í
því ríki valdi hæfasta manninn, sem þeir gátu
fundið til þess að sækja á móti honum, dr. Wil-
liam Ganfield, hískólakennara frá Kentucky,
vel þektan mælskumann. Do’ktorinn hafði ekk-
ert einasta atkvæði í þó nokkuð mörgum kjör-
dæmum. í mörgum kjördæmum hafði hann
irinan við tuttugu atkvæði. En það, sem vakti
almennasta eftirtekt, þegar þessi kosningaúr-
slit urðu þjóðkunn, var það, að flest öll dag-
blöðin í Wisconsin ríki, höfðu verið á móti La
Folleíte.
Fylgi La í’’ollette’s og vald hans yfir kjós-
endum í Wisconsin, ríki, í meira en aldarfjórð-
ung, er víst einsdæmi í sögu Bandaríkjanna. Þó
hefir þjóðin átt marga snjalla og framgjarna
syni, frá því á dögum Washingtons, Alexander
Hamiltons, og Thomasar Jeffersons. Fulltrú-
ar Wisconsin-ríkis, sem sendir vora á kjörþing,
til þess að útnefna forsetaefni, greiddu á mörg-
um kjörþingum atkvæði fyrir La Follette sem
forsetaefni. Stundum voru það fulltrúar frá
fleiri ríkjum, sem greiddu honum atkvæði.
Mun Suður-Dakota hafa verið þar efst á blaði.
Árið 1912 hafði Theodore Roosevelt lýst yf-
ir því, að hann gæfi ekki kost á sér sem forseta
efni. Hafði þá La Follette lofast til að gefa
kost á -sér, ef Roosevelt yrði ekki í kjöri. La
Follette hefði þá óefað haft mikið fylgi, éf
Roosevelt hefði ekki síðar komið fram sem for-
setaefni, með nærri því sömu stefnuskrá.
Af því La Follette hefir hlotið svo mikið
ámæli fyrir stefnu sína í sambandi við hæsta-
rétt Bandaríkjanna, og innanríkis ráðuneytið,
þá virðist það vera vel til fallið, að öðrum hátt-
standandi embættismanni í Bandaríkjunum, sé
gefið tækifæri til að láta álit sitt í Ijós.
V.
Eitt af því undraverða .í þessum litla mann-
heimi okkar, hér á þessari jörð, er það, hversu
erfitt þar er að fá þjóðirnar til þess að trúa því,
að tímarnir breytist og mennirnir með. Að
engin niannaverk eru óskeikul eða alfullkomin.
Stónnikill meiri liluti á meðal Bandaríkjaþjóð-
arinnar trúir því, að stjórnarskrá sú, sem sam-
in var, þegar þjóðin hlaut sjálfstæði, skömmu
eftir frelsisstríðið, sé svo fullkomin, að henni
megi ekki breyta, nema með aukalögum. — Það
má bæta við hana nýjum bótum, en það má ekki
nota það, sem nothæft þykir, og sníða upp úr
hennis nýja flík. Þannig hefir almenningsálitið
úrskurðað — þannig hefir það verið uppalið í
Bandaríkjunum, hvað stjórnarskrárbreytingar
snertir. Að stjómarskrá Bandaríkjanna var
upphaflega vel og viturlega samin% um það hafa
víst fáir fræðimenn skiftar skoðanir. En af-
staða og innbyrðis ástand þjóðarinnar er svo
gjörbreytt, að hinir snjöllu, framsýnu lagasmið-
if, sem sömdu þessa stjórnarskrá, gátu ekki séð
fyrir allar þær breytingar. Það var talið af
sumum stjómarskrárbrot, að senda landvam-
arher Bandaríkjanna til Evrópu 1917. Það
var af öðrum talið stjómarskrárbrot, þegar
Woodrow Wilson forseti fór áfriðarþing. Fáir
Bandaríkjaforsetar hafa farið út fyrir landa-
merkjalínur, meðan þeir héldu embætti.
Allmargir á meðal hinna framsýnni stjóm-
málamanna í Bandaríkjunum hafa haldið því
fram með snjöllum rökum, að stjómarskráin
væri hvorki óskeikul eða alfullkomin. Theo-
dore Roosevelt forseti, var einn af þeim. Wood-
row Wilson sagði: “Við lifum undir gamalli
löggjöf, sem er með öllu óhæf fyrir okkar
tíma.”
Þegar La í'lollette var útnefndur til forseta-
efnis 1924, af hinum frjálsari hluta samveldis-
manna, og jafnaðarmönnum, þá var það eitt af
þeim málum, sem hann tók upp í stefnuskrá
sína, sem skapaði honum mikla óvild, og sneri
ótalmörgum vinum hans og meðhaldsmönnum
á móti honum. Hann vissi það fyrirfram. En
hann var svo einlægur ættjarðarvinur, að hann
lét |)að ekki víkja sér frá því takmarki. La
Follette vildi, að þjóðin hefði tækifæri að greiða
atkvæði um það, hvort breyta mætti valdi og
vali dómara til hæstaréttar Bandaríkjanna.
Dómarar þessir era útnefndir af forseta Banda-
ríkjanna fyrir lífstíð. Þingið hefir ekkki vald
til þess að víkja þeim frá embætti. Þessir
hæ-staréttardómarar hafa vald til þess að neita
að samþykkja lög, sem báðar þingdeildir hafa
samþykt, og forseti undirritað. Vanalega gefa
þeir það sem ástæðu fyrir þeirri neitun, að lög-
in séu andstæð stjórnarskránni.
La Follette var brigslað um, að hann vildi
kasta stjómarskránni fyrir borð — að hann
væri Bolsheviki. Það er nú einhver áhrifa-
mesta upphrópun í Norður-Ameríku, og er not-
uð af mörgum, sem ekki hafa hugmynd um hvað
í því felst.
Einn nf þeim mönnum, sem heldur því fast
fram, að það þurfi að endurbæta fyrirkomulag
á hæsta rétti Bandaríkjanna, er einn af dómur-
um hæstaréttar, í New York ríki. Fylgir hér
lauslegur útdráttur úr bréfi frá dómara þessum,
— John Ford —, til La Follette, skömmu fyrir
kosningarnar, 1924:
,‘Háttvirti Robert M. La Folette,
Washington, D. C.
Kæri Senator Ija Follette:—
“Eg var meðlimur í flokki samveldismanna,
en eg hefí fyrir löngu síðan mist alla von um, að
hinn gamli flokkur muni leggja niður að vera
verkfæri í höndum rángjamra manna, og snúa
aftur til stjómmálastefnu Lincolns og vinna al-
þýðunni gagn.
“Ósvífnari en nokkra sinni fyr, þá hefir
flokkur samveldismanna á þessu ári valið sér
foringja úr flokki þeirra manna, sem Roosevelt
reis öndverður á móti 1912.
“Þeir borgarar þessa lands, sem elska lýð-
veldið okkar, trúa, eins og Lincoln, á stjóm, sem
mynduð ér af fólkinu, vegna fólksins og fyrir
fólkið. Þeir, sem treysta því, eins og Jefferson,
að sannur tilgangur hverrar stjómar skyldi vera
sá, að stuðla að sem mestri vellíðan hjá mestum
þorra manna. Þeir menn og konur, sem því
trúa, hafa að eins eitt markmið fram undan, og
það markmið er að merkja yður atkvæði sitt.
“Hæstiréttur Bandaríkjanna (The Supreme
Court) er algjör harðstjóm — einveldi, sem
stendur fyrir utan vald löggjafarþingsins, og
stjómarskrárinnar. Fyrir utan vald fólksins,
og allra yfirvalda, sem fólkið hefir nokkurt
vald til að velja. Haistiréttur Bandaríkjanna
er ekki ábyrgðarfullur gagn.vart fólkinu. Svo
lengi sem þessi tilskipaða fámennisstjórn held-
ur áfram að vera æðsta vald þjóðarinnar, er
vort lofsungna lýðveldi blekking . Og sú stjóm-
arhugsjón, sem Lincoln lifði og dó fyrir, að eins
marklítill draumur.
“Undir þessum kringumstæðum fagna, eg
útnefningu yðar, með einlægri lotningu o.g gleði.
Hið langa, erfiða og ágæta starf yðar við opin-
ber mál, sýnir tvímælalaust hæfileika yðar, ráð-
vendni og hugrekki. Trúandi, eins og eg geri,
á grandvallaratriði þau, sem þér berjist fyrir,
myndi eg álíta sjálfan mig sekan um sviksemi,
ef eg gæfi málstað yðar ekki óskift fylgi.
Yðar með virðingu,
John Ford. ”
Roosevelt sagði: “Eg hefi verið oft svo ó-
ánægður yfir gjörðum dómaranna í hæsta rétti,
að eg er ekki í neinum efa um það, að þingið
ætti að hafa vald til þess að víkja þeim frá em-
bætti.”
Eitt af hinum alvarlegu vandamálum í Banda-
ríkjunum, er það, hversu oft börn hafa verið lát-
in vinna í verksmiðjum. Verksmiðjueigendur
beita öllum mögulegnm brögðum til þess að láta
böm — jafnvel innan við fermingaraldur, vinna
í verksmiðjum. Sérataklega er það algengt, í
Suðurríkjunum. í Suðurríkjum Bandaríkjanna
er alþýðuskólamentun á mjög lágu stigi. Ein
ástæða fyrir því er sú, hversu mörg börn á
skólaaldri vinna í verksmiðjum. Tilraunir ýms-
ar hafa verið gerðar til þess að koma í veg fyr-
ir þennan bamaþrældóm. En verksmiðjueig-
endur, og þeirra pólitisku fulltrúar, hafa oft
spornað við því, að lög væru samin því til
varnar.
Þess vegna sagði einn vel þektur barnavin-
ur, í sambandi við afskifti hæstaréttar af því
máli: “ Stjórnarskrá Ðandaríkjanna var ekki
samin, eða til þess- ætluð, að banna eða koma í
veg fyrir það, að sambandsþingið bjargaði með
lögum börnum frá verksmiðjunum. ”
Ástæða fyrir því, að verksmiðjur sækjast
eftir því að láta böm og kvenfólk vinna þar, er
auðvitað sú, að þeim er borgað mikið lægra
kaup, jafnvel fyrir alveg sömu vinnu sem karl-
menn vinna. Það er talið, að Wisconsin-ríki
liafi einna bezt bamaverndunar lög. 1924 var
Wisconsin eina ríkið í sambandinu, sem bann-
aði með lögum, að kvenfólk ynni alla nóttina í
verksmiðjum og þvottahúsum.
Reynið að slíta
þeim út
NpbwsrM
UMITED
V ÉR höfum Rubber skófatn-
að,— the Northern— sem
drengirnir yðar og stúlkurn-
ar þurfa langan tíma til að
slíta.
Þér þekkið oss, og er vér
mælum fast með Northern
rubber skóm, getið þér reitt
yður á að það eru góðir skór.
Komið og skoðið vörurnar; komið með alla fjölskylduno. —
Yður mun lítast vel á skófatnaðinn.
Til sölu hjá eftirfylgjandi kaupmónnum:
Arborg Farmers’ Co-op Ass’n T. J. Gíslason, Brown.
Jonas Anderson, Cypress River Lakeside Trading Co., Gimli.
T. J. Clemens, Ashern. S. M. Sikurdson, Arborg
S. Einarson, Lundar F. E. Snidal, Steep Rock
S. D. B. Stephenson .Eriksdale.
Illllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
‘CITY MJÓLK’
Bezti Vfnurinn
E R
Hinn daglegi gestur yðar, er heimsœkir yður hvern-
igsem viðrar, jafnt í steikjandi sumarhitanum sem í
nístandi vetrarnæðingunum. Færir yður beztu fæð-
una, sem hægt er að fá, og fjölskyldan þarfnast mest.
Gleðileg Jól!
Með ósk vrm hamingju og heilbrigði á hverju
einasta heimili
óskar af heilum hug
Mjólkurmaður yðar
Vér tökum undir með starfsmanni vorum og óskum
yður hagsældar á komandi ári, og þökkum viðskiftin
í undangenginni tíð.
City Dairy Ltd
James W. Carruthers, Prestdent
James W. Hillhouse, Sec.-Treas.
•THE VERY BEST BY EVERY TEST”
íiihís
X
X
Yitið þér að
SOCLEAN
Washing Liquid
er hin BEZTA HJÁiLP, sem
fáanleg er við fata þvott.
Fæst í öllum matvörubúð-
um í 40 únzu flöskum,
flaskan á 25c. 4c. greidd fyr-
ir hverja tóma flösku.
Aðal útsala hjá
PIÍATTS LIMITED
Phone 86 135
X
X