Lögberg - 10.02.1927, Qupperneq 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN io. FEBRÚAR 1927.
f ls. S
Thomas Woodrow Wilson.
1856 —1924.
Forseti Bandaríkjanna 1913—1921.
Eftir Aðalstein Kristjánsson.
Frh.
List Woodrow Wilsons í því að kappræða og
rökfæra, kom honum að góðu haldi á stríðsár-
unum. “Embættisskjöl þau, sem hann sendi
Þýzkalandskeisara á árunum 1915—16, höfðu
meiri áhrif til þess að opna augu—og ummynda
hugsunarhátt á Þýzkalandi og þeirra þjóða,
sem þeim fylgdu að málum, — en margar her-
deildir og herskip hefðu getað gert”, segir einn
merkur rithöfundur.
Wilson ritaði embættisskjöl þessi með svo
miklum sannfæringarkrafti, hógværð og still-
ingu, að jafnvel sumir af þeim, sem voru and-
stæðingar hans og báru á hann þyngstar sakir,
dáðust að. Wilson vonaði að Bandaríkin hög-
uðu sér svo í öllum afskiftum af stríðinu — í
öllum ut&nríkismálum, að virðingu og sóma
þjóðarinnar væri ekki í neinu misboðið. Ilon-
um var það ljóst, hver áhrif það mundi hafa,
þegar til friðarsamninga kæmi.
Fáum eru enn úr minni liðnar tilraunir þær,
sem gerðar voru fyrstu árin eftir að stríðið
hófst, til þess að varna því, að sannsögulegar
fréttir frá vígstöðvunum væru prentaðar. Auð-
vitað náði þetta fréttabann til miklu fleiri við-
burða, sem hlutaðeigandi þjóðir áttu heimting
á að fá að vita.
Þegar Euglendingar og Skotar komust að
því, að Bandaríkja. fréttaritarar gáfu blöðum
sínum fréttir, sem þeim eða þeirra blöðum voru
bannaðar, þá varð fljótlega nokkur breyting á
þessu.
Woodrow Wilson hafði sagt, áður en hann
var kosinn forseti, og einnig eftir að hann tók
við embætti, “að þjóðin ætti heimtingu á því, að
blöð og tímarit flyttu sannar fréttir af gjörð-
um þjóna sinna, án þess nokkrum væri hlíft.”
Hann reyndi að framfylgja þessari kenningu,
með því að láta prenta skjöl þau, sem hann
sendi stjórnum annara þjóða, og þau, sem hann
tók á móti. Þessi aðferð hafði marga erfiðleika
í för með sér, sérstaklega á stríðstímum, af því
svo mörg blöo og tímarit sýndu hlutdrægni, ó-
vild og lítinn skilning. Rooseelt og Wilson
áttu þar samleið. Þeir kunnu betur að nota
blöðin til þess að sameina 0g auka skilning þjóð-
arinnar, heldur en aðrir forsetar Bandaríkj-
anna.
VIII.
Eg sá Woodrow Wilson í fyrsta sinni og
heyrði hann flytja ræðu, fimm mánuðum eftir
að Lusitaníu var sökt. Það leyndi sér ekki, að
hann hafði erfiða byrði að bera. Þegar hann
kom inn á rægðupallinn, þá var hann ákaflega
þreytulegur, það var eins og hann gæti varla
staðið á fótunum. Fundarstjórinn studdi hann
inn á ræðupallinn. En eftir að hann fór að
tala, þá var eins og hann yrði allur annar mað-
ur — það var eins og hann yngdist við hverja
setningu og málsgrein, sem hann bar fram, eins
og fægða demanta. — Ræða hans var um utan-
ríkismál, um stríðið, og deilur milli Banda-
ríkjanna og Þýzkalands.
Það er varla hægt að hugsa sér ólíkari ræðu-
menn, heldúr en Theodore Roosevelt og Wood-
row Wilson, þó báðir hefðu óvanalega mikinn
sannfæringarkraft sér til aðstoðar.
Roosevelt, á ragðupalli, var eins og ungur og
ærslafullur riddari, sem numið hefir fleiri list-
ir, en nöfnum tjáir að nefna, — eins og gömlu
sögurnar komust að orði. Sú spuming vék
naumast úr huga þess, sem hlustaði á Roose-
velt: “Hvar er hann Ííklegur til þess að brjót-
sat fram næst?” Hann var líkur fljóti því,
sem breytir um farveg. Það var eins og hann
hefði fellibylji sér til aðstoðar.
Wilson hafði enga fellibylji sér til hjálpar;
hann braut ekki upp fagra grashvamma með
grjótkasti eða jakaruðnýigi, þó framkoma hans
á ræðupalli minti á strauma, því hann hreif ög
leiddi tilheyrendur að fljóti fram, þar sem
straumþungi er að vísu allmikill, en yfirborð—
vatnsflöturinn—víðast sléttur, 0g rétt eins og
í krystall sæi.—öll röksemdaleiðsla hans, þótt
ofin væri saman af dæmisögum 0g líkingum,
var svo skýrt og skipulega mótuð, eins og ár-
farvegur. Það var eins og Wilson tæki þá, sem
á hann hlustuðu, með sér að upptökum elfinnar.
-j-Hún skiftist í margar hvíslar, sem upptök
áttu í berglindum og mjallhvítum jöklum—ósk-
um, vonum og draumsjónum mannanna. — Þar
fann Woodrow Wilson úrlausnarefnið, við öllu
böli og stríði í mannheimum. — Hann var
draumsjónamaður til hinsta dags. Harín efað-
ist aldrei um það, að óskir og vonir mannanna
ðarna, mundu einhvern tíma rætast. Það var
bara um tímaspursmál að ræða, þar til algóður
Guð, sem hann treysti takmarkalaust, stofnsetti
ríki réttlætisins á jörðinni.
“Líklega hefir enginn stjórnmálamaður, sem
eins mikið vald og áhrif hefir haft, komist nær
því að framfylgja mannkærleiksstefnu Jesú,
en Woodrow Wilson. Það gerði hann í hinum
^örgu friðarsaiimingatilraunum, bæði fyrir og
eftir að vopnahlé var samið, — áður en hann
leiddi Bandaríkjaþjóðina út í stríðið, og síðar, á
friðarþinginu í Frakklandi” — segir William
Allan White.
Woodrow Wilson opnaði augu mín fyrir því,
hversu einhliða eg hafði verið, í röksemdum 0g
dómum, gagnvart afskiftum hans af stríðinu.
Jg hafði enga hugmynd haft um það, hvernig
hann skildi hlutverk sitt, sem forseti Banda-
nkjannna. Að það var honum brennandi trú-
aratriði, að þjóðin sameinaðist, og skildi köll-
— tæki ákveðna stefnu. Hann skildi
ollun sína þannig, að hann væri verkfæri og
Þ.l°nn þjóðarviljans, ekki valdsmaður, sem gef-
ur litilmótlegunu þegnum sínum daqlegar fyrir-
skipanir..—
Eg hafði ætíð haldið mikið upp á Theodore
Roosevelt; skoðanir hans höfðu að miklu leyti
verið mælikvarði minn í hinum enska stjóm-
málaheimi, er olli því, að erfiðara var
fyrir mig að skilja Wilson. Því þótt báðir
þessir menn stefndu að sama takmarki, þá voru
aðferðir þeirra í mörgu ólíkar. Theodore
Roosevelt tók við forsetaembætti fáum vikum
eftir að eg kom unglingur frá Islandi. Eg las
flest, sem hann ritaði, og ritað var um hann,
þegar eg var að læra ensku í hjáverkum.
Þessi skýring er hér gefin, þeim unglingum
til viðvörunar, sem staddir eru meðal útlendra
þjóða og eru að reyna til þess, að kynnast
stjórnmálum. Islenzkir unglingar standa þar
ver að vígi heldur en margid aðrir, af því ís-
lenzka þjóðlífið er svo lítið og hefir svo lítil
persónuleg ítök eða afskifti af “leyndarráðum”
annara þjóða.
Þegar eg hlustaði á fyrstu ræðu Woodrow
Wilsons, þá var eg Canadamaður í öllu því, sem
snerti stríðsmálin. Það var nærri því sama,
hvaða skoðun Canadaborgarar höfðu á stríðinu
og þátttöku þeirra sjálfra í því, þeir vildu allir,
eins og eðlilegt var, að Bandaríkin kæmu þeim
til hjálpar sem allra fyrst. Margir Canada-
menn lögðu fæð á Wilson fyrir “hlutleysi
hans.” v
1 ræðu þessari sagði Wilson, meðal annars,
hvers vegna hann ekki hefði sagt Þjóðverjum
stríð á hendurj þegar þeir söktu Bandaríkja-
skipum, og samborgarar hansjétu lífið í hundr-
aða tali.
“1 þessum sorglegu tilfellum sannaðist það,
að þjóðin okkar hafði svo góðan málstað, að við
þurftum ekki að taka til vopna, til þess að sanna
það. Hugprúðum riddara- getur stundum fund-
ist það lítillækkun, að hefna harma sinna eða‘
ættmanna með því að taka til vopna — með því
að taka auga fyrir auga eða tönn fyrir tönn.
Það eru oft mörg göfugri verkefni, sem þjóðir
geta unnið sér til-frægðar og frama, heldur en
að berjast. 1 þessu tilfelli, þá gefst okkur tæki-
færi til þeás að sýna og sanna, að það er frægð
og heiður liverjum manni og hverri þjóð, að
kunna að stjórna sér.’”
Wilson hefir oft verið ásakaður fyrir það,
að hann hafi notað það til þess að vinna forseta-
kosningarnar 1916, að hann hefði verndað þjóð-
ina frá því að fara í stríðið. En svo, þegar
kosningar þessar voru afstaðnar, þá hafi hann
nærri því undir eins skift um stefnu. Þess kon-
ar ákærur voru sprottnar annað hvort af því,
að þeir, sem þær gerðu, þektu ekki ástæðumar
fyrir því, að Wilson sagði Þjóðverjum stríð á
hendur fljótlega eftir þessar kosningar, eða, ef
ekki var þekkingarleysi þar um að kenna, þá
komu slíkar ásakanir af lítilli góðvild. Enginn,
af öllum folsetum Bandaríkjanna, var ólíklegri
til þess að nota þeirrar tegundar stjórnkænsku,
sem Wilson fyrirleit eins og að ganga að baki
manna með morðingja hug. Hann skorti ekki
vit til þess að skilja mannganginn, sem tafl-
menn Evrópu töldu sér samboðinn á friðarþingi,
en honum kom ekki til hugar að taka vísbend-
ingu frd þeim. — Hann hafði ætíð verið trúr
yfir litlu.—
Hver samvizkusamur stjórnmálamaður hefði
reynt að komast hjá því í lengstu lög, að lög-
skylda hina uppvaxandi kynslóð á höggstokk-
ana á aftökustöðum Evrópu.
Tilraun verður gei’ð til þess að sýna, hvers
vegna Wilson fanst það óhjákvæmilegt, að segja
Þjóðverjum stríð á hendur, skömmu eftir þess-
ar kosningar 1916.
Það er kunnugt, að Wilson var alt af að
leita fyrir sér, með það að semja frið, þar til
fáum dögum áður en hann var neyddur til þ(*s
að segja friðnum slitið við Þjóðverja. Ástæð-
urnar voru margar. Vel er það sennilegt, að
söguriturum beri ekki ætíð saman um það,
hverjar hafi verið helztu ástæðurnar fyrir frið-
arrofi.
Að Woodrow Wilson og Bandaríkjaþjóðin
hafði einlægan vilja til þess að hjálpa Belgíu-
mönnum, Frökkum og Bretum, um það eru
ekki skiftar skoðanir. Það sönnuðu bezt allar
þær þúsundir af sonum og dætrum þjóðarinnar,
sem gengið höfðu í lið með þessum þjóðum. En
það var hernaðaraðferð, stjórnálastefna og
ráðabrugg—undirferli Þjóðverja—, sem neyddi
Wilson. út í stríðið, öllu frekar en meðaumkvun
með Englendingum og Frökkum.
Ein ástæðan, og ekki sú þýðingarminsta,
fvrir þvi. að Wilson vildi fara varlega, var sú,
að hann óttaðist, að Rússar, Kínverjar og Jap-
anítar mundu binda félag með sér, þegar hinum
vestrænu þjóðum væri nærri blætt til ólífis.
Eftir að Rússakeisari var af lífi tekinn, og alt
virtist vera þar í uppnámi, þá sagði Wilson við
ráðgjafa sína^ “Ef eg vissi, að eg gæti frelsað
nokkum hluta af hinum hvíta kynflokki síðar,
með því að halda áfram að vera hlutlaus gagn-
vart Evrópu stríðinu, þá mundi eg gera það,
hversu miklar svívirðingar, sem við yrðum að
þola.” — Svo kom Zimmermann skeytið fræga,
sem sýndi, að Vilhjálmur Þýzkalandskeisari
var að beita öllum brögðum til þess, að koma
Mexico út í stríð við Bandaríkin. Skeyti þetta
sýndi meira en það, það sýndi, að þegar Vil
hjálmur lét sem hann vildi semja frið með að-
stoð Bandaríkjanna, þá var hann sem ákafast
að brugga þeim banaráð.
Skeyti Zimmermanns.
“Til Bernstorff, fyrir Eckart, sendiherra
hans keisaralegu hátignar í Mexico.”
“Við höfum fastákveðið, að byrja hlífðar-
laust kafbátastríð” — sem þýðir að sökkva
skipum án viðvörunar — “fyrsta febrúar n. k.
Þrátt fyrir það, gerum við tilraun til þess að
Bandaríkin haldi áfram að vera hlutlaus. — En
láttu forseta Mexico vita, að við teljum óvíst,
að okkur hepnist það. — Við bjóðum Mexico fé-
lagsskap og liðveizlu okkar, með eftirfylgjandi
skilmálum: Við hefjum stríð saman, og semj-
um frið í félagi. Við leggjum fram rífleg fjár-
framlög, með þeim skilningi frá vorri hálfu, að
Mexico nái til baka landi því, sem tapaðist til
Bandaríkjanna 1846, ef þessi herferð hepnast,
nefnilega: Texas, New Mexieö og Arizona.
V
V
1
Önnur auka-atriði í friðarsamningum á valdi
yðar. — Bjóðið Japan félagsskap tafarlaust,
Um leið gerið þið úlraun til þess að mynda
samband á milli okkar og Japan.”
Ðagsett í Berlín, 19. janúar 1917.
Undirritað af Zimmermann, utanríkisráðgjafa.
Svo átti Echardt, sendiherra Þýzkalands-
keisara, að framvísa þessu skeyti til Venusti-
ano Carranza, forseta Mexico, og semja við
hann um allar frekari ráðstafanir.
IX.
Það voru Bretar, sem náðu þessu skeyti, áð-
ur en það komst alla leið — náðu afriti af því.
Bretar náðu snemma í lykilinn að leyniskeytum
Þjóðverja; um það vissu þeir ekki, fyr en eftir
að friður var saminn. Bretar höfðu oft fregn-
ir af leynilegustu ráðagerðum Þjóðverja. Það
var brezkur. sjóliðsforingi, sem fremur öllum
öðrum vann sér til ódauðlegrar frægðar fyrir
það, að ráða dularrúnir Þjóðverja,, sem birtust
í vanalegum hraðskeytum, og þráðlausum
skeytum. Skeyti þessi voru á endalausu sveimi
í kring um hnöttinn, á öllum tímum dags 0g
nætur, frá byrjun stríðsins til enda. Þessi
brezki bragða-Máus, hét William Reginald Hall,
var hann sæmdur aðalsmanns nafnbót. Um
hann sagði Walter H. Page, sendiherra Banda-
ríkjanna til Bretlands, er hann sendi Reginald
Hall þakklætisviðurkenningu frá Wilson for-
seta, sem viðbót frá sjálfum sér: “Eg veit ekki
af neinum, sem hefir unnið mannkyninu meira
gagn á stríðsárunum. ”
í sambandi við skeytið til Mexico, sem birt
er hér á undan, sagði Walter Page, sendiherra,
meðalannars: “Balfour”, sem þá var í ráðu-
neyti Breta, “hefir gefið mér innihald að skevti
frá Zimmermann, sent til Bernstorff, sem átti
að fara til þýzka sendiherrans í Mexico. Þið
getið máske fengið afrit af skeyti þessu, sem
aucTvdtað var í dularskrift (“code”) hjá hrað-
skeyta skrifstofunni í Wasliington. Undirskrift
Zimmermanns var: 97556.”
Þjóðverjar höfðu oft hvekst á því, að skeyti
þeirra komu aldrei til skila. Þeir sendu því "að
minsta kosti þrjú af þessum Zimmermann
skeytum til Mexico. Fyrst í vanalegu hrað-
skeyti — með fréttaþræði í “code” til Washing-
ton. Því skeyti komu þeir inn með skeytum,
sem þeir sendu, þegar Wilson var að gera til-
raunir með friðarsamninga. Annað, loftskeyti
frá Nauen á Þýzkalandi til Sayville, Long Island
í Bandaríkjunum. En þriðja skeytið var gefið
til meðferðar sænsku sendiherra skrifstofunni
í Berlín, — sem þýzka stjórnin hafði lengi vel
nærri því á sínu valdi. — Þetta síðasttalda
skeyti var sent til Stokkhólms, þaðan til Buenos
Aires í Argentina, og þaðan var það sent til
Mexico í gegn um Washington. — Það einkenni-
lega við þessa skeytissendingu, sem Þjóðverjar
gerðu sér svo miklar vonir um, var það, að
Bretar náðu tveimur af þeim nærri því á sama
tíma. Fyst var það grafið upp þannig, að ensk-
ur leynilögregluþjónn keypti afrit af því af
hraðskeyta- eða stjórnar-þjóni í Mexico. — Það
var ein aðferðin, sem notuð var á stríðsárunum,
til þess að græða pepinga, að selja “tikk-a-
tikk”—loftstraumana—, selja verðmætar og
dularfullar fregnir á miðri leið.
Þótt brezka stjómin væri orðin vön við alls-
konar kænskubrögð frá Þjóðverjum á stríðsár-
unum, þá var Zimmermann skeytið þeim ærið
undrunar- og umhusgunarefni. Sérstaklega
þegar það varð kunnugt, að þeir höfðu sent
skeyti af þessari tegund til Sayville loftskeyta-
stöðvarinnar, sem Bandaríkjastjórnin var fyr- N
ir löngu búin að fyrirbjóða þeim.
í ársbyrjun 1917, þá var útlitið mj’ög ískyggi-
legt fyrir Frakka og sambandsþjóðir þeirra.
Um það leyti komu sendinefndir til Bandaríkj-
anna bæði frá Frakklandi og Englandi, skipað-
ar frægum hershöfðingjum og stjórnmálamönn-
um. Nefndir þessar komu til Bandaríkjanna
til þess að flýta fyrir því, að Wilsonstjómin
kæmi sem allra fyrst þeim til hjálpar, með því
að senda nokkrar þúsundir hermanna til Frakk-
lands, á undan aðal-hemum.
Eftir að brezka sendinefndin hafði dvalið
nokkra daga í Washington, þá sagði Balfour,
formaður brezku sendinefndarinnar — og fyr-
verandi stjórnarformaður Breta—við einn ráð-
gjafann úr Wilson-stjórninni: “Er mig að
dreymaf Þeir segja mér, að þið séuð nú þegar
búnir að skrásetja 9,000,000 herfærra manna.
að sambandsþingið ykkar sé búið að samþykkja
að veita $20,000,000,000 (tuttugu biljónir doll-
ara) til herskostnaðar ”
Það var í þeirri sömu ferð, sem Balfour
flutti ávarp við grafhvelfingu Washingtons,
og lagði þar blómsveig. David Houston, bún-
aðarmálaráðgjafi í Wilsonstjóminni, var þar.
Sagði hann meðal annars við Balfour: “Þú
getur naumast skilið, hvaða áhrif það hefir
haft á mig, að hlusta á þig hér við grafhvelfingu
Washingtons, fara svo fögrum og lotningarfull-
um orðum um brezka uppreisnarmanninn, sem
var sigurvegari í .baráttunni, á móti landi og
stjóm forfeðra sinna.”
“Washingtpn gerði meira fyrir okkur, held-
ur en ykkur,’ svaraði Balfour. “Þó hefði
Washington hlotið hengingu að launum, fvrir
sína brezk-amerísku “mentamálastefnu”, ef
hann hefði beðið lægri hluta. —
Kosningamar 1916 voru þær fyrstu í sögu
Bandaríkjanna frá því á dögum Lincolns, þar
sem kjósendur höfðu tækifæri til þess að hafna
eða velja — hafna eða endurkjósa —»^rjálslynda
stjórn. Þegar Roosevelt var endurkosinn 1904,
þá hafði hann, að miklu íeyti, framfylgt stefnu
William McKinleys, tekið við ráðuneyti hans.
Roosevelt var frjálslyndur, og afkastamaður
mikill, eins og sýnt hefir verið hér að framan.
William H. Taft, eftirmaður hans, merkur mað-
ur og íhaldssamur, en lítill afkastamaður, með-
an hann var forseti, eitt kjörtímabil.
Fjórða marz, 1917, þá var veiklulegi prests-
sonurinn, — sem hafði haft svo innilega ánægju
af því að tala og skrifa, og ferðast í æfintýra-
löndum—, þá var hann orðinn áhrifamesti 0g
voldugasti stjómmálamaður í heiminum. Þann
dag var Woodrow Wilson- 'svarinn inn1 í annað
sinn, sem forseti Bandaríkjanna. Þá var ham-
ingjusól hans hæst á lofti. Margir merkir við-
burðir á næstu tveimur ámm sönnuðu umhyggju
hans fyrir velferð þeirra, sem sárast vora leikn-
ir í stríðinu. Jafnréttiskenningar Woodrow
Wilsons höfðu mikið meiri áhrif en herdeildir
og byssukúlur, til þess að sannfæra þýzku þjóð-
ina um gönuhlaup keisarans. Ef Vilhjálmur
hefði beðið ósigur að eins á vígvellinum, gætu
skoðanabræður hans komið honum aftur til
valda. Wilson fanst hann aldrei geta gert nægi-
lega mikið til þess að reka á flótta hinar gömlu
og lævísu stjómmálakenningar.
“Okkur hefir verið stjóraað af hinum fram-
liðnu. Þúsund ára gamlar venjur hafa alt of
mikil völd yfir félagslífi okkar, hrópaði Clem-
enceau eitt sinn, þegar hann var að halda ræðu.
— Er það ekki leyndardómsfult og dýrðlegt,
hversu einlæga lotningu sumir trúboðar bera
fvrir konungabókunum—?
Þegar Woodrow Wilson var ungur maður,
þá ritaði hann æfisögu Washingtons. Þá var
hann umkomulítill skólakennari, sem hinir
stærilátu, voldugu herrar þeissa heims — kon-
ungar og keisarar — veittu enga eftitekt. Wil-
son nærri því tilbað George Washington, þegar
hann var drengur. Honum fanst að hann vera
hátt upp hafinn yfir flesta aðra í mannkvns-
sögunni.
Fjórða marz 1917, þá var sveitaskólakennar-
inn tekinn við, þar sem Washington hafði frá
horfið, nefnilega að hrekja einvaldsherrana frá
völdum, — einvaldsherrana, sem öld fram af öld
hafa skákað í því hróksvaldi, að þeir hefðu um-
boð frá guði, til þess að tefla með einstakling-
ana og þjóðirnar eins og peð.
Prestssonurinn var nú orðinn voldugri en
Washington, — var ekki þetta draumur, var
ekki þetta skáldsaga? —< Hin viðburðarjku sex
ár, sem liann hafði setið á hinum erfiða valda-
stóli — sem ríkisstjóri og foresti — höfðu ritað
margar dularmála rúnir. — Útlit sveitaskóla-
kennarans var nokkuð breytt, þar sem hann stóð
fyrir framan Hvítahúsið í Washington, tígu-
legur, hár og grannur, þar sem hann talaði til
þúsundanna, sem með lotningu og bamslegum
ákafa biðu, með eftirvæntingu, eftir hverju
orði, sem hann talaði til þeirra.
Nú var stríðið fyrir dyrum. Wilson harm-
aði það, þegar honum var það ljóst, að hjá því
varð ekki komist, að þjóðin hans yrði dregin í
stríðið. “Þá verður öllum okkar fvrirætlunum
varið til þess að sigra — til þess að evðileggja
óvini okkar. Þá hættum við að meta hið rétta
og ranga, eins og siðuðum mönnum ber. Við
getum ekki barist við Þýzkaland — við þýzku
þjóðina, og haldið okkar friðelskandi sálar- ;
• jafnvægi—haldið lýðfrelsisanda okkar óspilt-
um. Jafnvel þó við gemm okkur grein fyrir
þeirri Jiættu, og reynum að forðast þá spillingu,
þá hepnast okkur það aldrei til fullnustu. Þegar
við erum einu sinni komnir út í stríðið, þá
gleymum yið allri mannúð og umburðarlyndi,
gagnvart óvinum okkar. 1 styrjöldum verða
menn miskunnarlausir, heift og hefndarhugur
nær valdi yfir sálum þingmanna, rithöfunda,
dómara og presta, yfir allri þjóðinni.”
Það getur engum dulist, sem kvnnir sér bæk-
ur Woodrow Wilsons—engum, sem skilur von-
ir hans og trú á jafnaðarmensku lýðstjórn, og
umhyggju hans fyrir réttindum alþýðunnar—,
hvað hann liefir tekið það nærri sér, að fara út
í stríðið. — “Almáttugi Guð! er enginn vegur
til þess að komast hjá því að fara út í þetta
villimannalega stríð ? ’ ’ hrópaði Wilson upp, —
yfirkominn af sálar angist, — við einn af vinum
sínum, fáeinum klukkutímum áður en liánn
flutti hina sögufrægu ræðu, fyrir sameinðu
þingi í Washington, þar sem hann tilkynti þjóð-
inni, að þá væri friðnum ^litið við þýzka keis-
aradæmið. — “Við megum aldrei gleyma því,
að nú er byrjað nýtt tímabil, þar sem þjóðimar
verða að standa reikningsskap af gjörðum sín-
um, engu síður en einstaklingarair”, sagði
Wilson í þeirri ræðu.
Frjálsari og sannari alþýðumentun, meinti
eðlilegri æðaslátt — bjartara og heilbrigðara
sálarlíf — í þjóðlífinu. Wilson sá og skildi, að
skólamir mundu líða óbætanlegt tjón. Stúdent-
arnir,—hinir hálf-þroskuðu mentamenn, vonir
æsku jafnt sem elli—, þeir vora í mörgum til-
fellum fyrstir allra, til þess að innritast í her
Frakka og Englendinga, áður en Bandaríkin
komu þeim til hjálpar. Tugir og hundmð þús-
unda af völdustu mannsefnum þjóðarinnar, biðu
með. óþreyju eftir tækifæri til þess að fylgja
þeirra dæmi. Hvað margir af þeim mundu
koma til baka?
Hugsjónamaðurinn sá sorgarleik aldanna
> endurtekinn.—Hermannalífið hefir sínar glæsi-
legu hliðar, að minsta kosti fyrir æskumanninn.
— ótal myndir og spumingar sóttu á sál hans;
hann var yfirkominn af sorg, eins og hjartað í
brjósti hans ætlaði að sprjnga. Og hann hróp-
aði: “Guð minn, er enginn vegur til þess að
komast hjá þessu böli, sem eitrar hjartablóð
okkar?”
Eigið þér frœndur eða vini í
Gamla Landinu
sem þér viljið koma til Caílada
CANADIAN PACIFIC
Hefir ágaett skipulag þessu viðvíkjandi um alla Evrópu
og getur veitt yður fullkomnustu þjónustu.
Um borgun má semja við farbréfa umboðsmanninn
K. G. McNrilllr.
General Pa«senger Agent,
Canadlan Paclfic Railway, Winnipeg.
E. A. McGuinneas,
City Ticket Agent, W'innipeg, Man.
T. Stockdale.
Depot Ticket Agent, Winnipeg, Man.
A. Calder & Co. :: :: 663 Main Street, Winnipeg
J. A. Hebert & Co. :: Cor. Marion & Taohe, St. Bonifaoe
X