Lögberg - 27.12.1928, Blaðsíða 7

LÖGBERG FIMTUDAGINN 27. DESEMBER 1928.
Bls. 7.
Landbúnaður á Rúss-
landi í kaldakoli af
völdum stjórnarinnar
Eftir Henning Kehler.
Þær fregnir hafa borist frá Rúss-
landi upp á síÖkastið, atS hungurs-
neyð vofi yfir landinu. — Hafa
sumstaðar orðið æsingar, rán og
uppþot vegna bjargarskorts. Þetta
eru all-alvarlegar fréttir, þegar
þess er gætt, að uppskeran í sumar
var með betra móti og skamt er á
veturinn liðið.
Skiljanlegri væru þessar fregnir
ef svo hefði verið, að upskeran
hefði brugðist tilfinnanlega í ár. En
því fer fjarri. Aðeins eitt af hin-
um kornauðugu héruðum fékk
frekar lélega uppskeru, suður-
hluti Ukraines. —• í norðurhluta
Ukraines og mið-Rússlandi var
uj)pskeran í meðallagi, en í norður-
og vestur-Rússlandi meiri en í
meðalári. Samkvæmt skýrslu stjórn-
arinnar nam uppskeran í ár 115.6%
móti 106% í fyrra, freiknað eftir
meðaluppsikeru af flatareiningunni).
1 fyrra var öll uppskeran reiknuð
4433 miljónir pud (1 pud=40 pund)
en þetta ár taldi Sovjet-stjórnin, að
hún myndi aukast um 487 miljónir
pud. En þótt það sé sennilega of
fiátt reiknað, er þó um aukningu að
ræða. En hvernig getur þá staðið
á þvi, að hungursnevð vofir yfir
landinu?
Þegar bolsar tóku völdin í októ-
ber 1917, lögðu þeir blessun sína
yfir skiftingu jarðanna, sem bænd-
ur höfðu byrjað á um sumarið eft-
ir febrúarbyltinguna 1917. Þéssi
skifting varð bændunum sár von-
brigði, eins og bolsar höfðu séð
fyrir, því að þeir höfðu skifting-
una ekkiá stefnuslkrá sinni.
Lenin hafði fyrir löngu gert sér
það ljóst, að jafnvel þótt allar eign-
ir krúnunnar og klaustranna, ásamt
landsvæðum þeim, sem aðallinn átti
ennþá eftir löggjöfina 1861, væri
teknar og þeim skift milli bænd-
anna ,þá myndi þeir vera litlu bætt-
ari, þvi að hlutur hvers eins yrði
svo hverfandi lítill. Það, sem
bændum reið mest á, var ekki jörð,
heldur bættar vinnu- og rekstrar-
aðferðir, betra útsæði, verkfæri,
vélar, alidýr og síðast en ekki sist
mentun. En bændurnir létu sér
ekki minna nægja en að yfirstétt-
unum í sveitunum væri útrýmt með
öllu. Öldum saman, en einkum
eftir endurbæturnar á sjöunda tug
aldarinnar, sem leið, höfðu þeir
girnst að eiga jörð, — meiri og
ineiri jörð. Stjórnarbyltingin var
einskis virði í augum þeirra, ef
hún gat ekki svalað þorsta þeirra i
jarðeignir. Ástæðan til þess, að
Kerenski og flokkur hans misti
fylgi hjá bændum, var m. a. sú, að
hann vidi fresta að leysa úr vanda-
málinu um jarðeignirnir þangað
til þingið tæki þær til meðferðar.
bændur létu sig litlu skifta um frið
eða ófrið. Þeir græddu á ófriðn-
um og þeir, sem heima kátu, fögn-
uðu burtför þeirra, sem kallaðir
voru í herinn. Bændahermennirn-
ir á vígvellinum voru ekki friðar-
sinnar, nema þá vegna þess, að
þeir vildu komast* heim til þess að
fá sinn skerf, er jörðunum var
skift. Að vísu var einnig séð um
þeirra kost, 1>ótt þeir væri fjarver-
andi, og tryggast var þó að vera til
staðar, þegar hinn margra alda
gamli draumur rússneskra bænda
var að rætast.
Eingöngu af pólitískum ástæðum
lagði Lenin blessun sina yfir skift-
ingu jarðanna, þó að hann væri
sannfærður um fánýti hennar. —
Hann duldi það heldur ekki, að
þessi ráðstöfun var þvert ofan í
grundvallarstefnu bolsevismans. —
En þann skatt varð hann að gjalda
til þess að .halda völdunum. MeS
þessu móti náði hann bændum, sem
eru 85% af íbúum landsins, til
stuðnings við stefnu sína að öðru
leyti og tókst að gera þá fráhverfa
gagnbvltingarmönnum. Bændurnir
óttuðust þá vegna þess, að þeir
vildu skila aftur hinum rændu jarð-
eignum og ef til vill greiða skaða-
bætur fyrir ýmsa glæpi, er drýgðir
höfðu verið. Bændurnir urðu að
vísu aldrei kommúnistar eða Marx-
sinnar, og hafa ekki orðið það síð-
ar, en þeir studdu þá stjórn, er
uppfylti kröfur þær, er vakað
höfðu fyrir þeim með byltingunni.
Bolsar neyddust þannig til þess
að láta undan kdtifum, sem þeir
fordæmdu í hjarta sínu. Þeir von-
uðu þó, að þeir myndu með tíman-
um geta lagað þetta í hendi sér.
í fyrsta lagi lögðu þeir mikla á-
herslu á, að jörðin væri eign rik-
isins, en bændur hefðu hana ein-
ungis að láni. Ennfremur áskildi
rikið sér rétt til þess að eiga hlut-
deild' í skiftingunni. Jarðeignir
má ekki selja og i rauninni mega
þær eigi heldur ganga að erfðum.
Bolsar 'brutu því með þessum skiln-
ingi sinum i bága við jarðeignalög-
gjöf Stolypins, er byrjað var á
1908, og hafði það að marki, að fá
bændum jarðirnar í hendur til
einkaeignar og umráða.
JarðeignaJöggjöf Stolypins var
miðuð við hina meiri háttar, þ. e.
hina duglegu bændur. Kjörorðið
var það, að sá, sem eithvað á og
sýnir,. að hann dugir vel og getur
afkastað meira, hann skal fá við-
bót í jarðeignum. Hinir óduglegu
verða þá verkamenn hjá hinum.
Bolsar hafa tekið alveg gagnstæða
stefnu. Þeir hafa ofsótt hina dug-
legu og framtakssömu bændur, en
stutt hina ónýtu, hirðulausu bg lötu.
Iluglegir bændur hafa verið gerðir
að öreigum með sköttum og álög-
um og þeim er bannað að leigja
vinnukraft. Stjórnin hefir með
öllu móti reynt að kippa fótunum
undan sjálfstæði sveitaþorpanna,
æst smábændurna gegn stórbændun-
um, en sýnt skrilnum alla blíðu,
gefið þeim útsæði, alidýr, o. s. fl.
Hún hefir hilmað yfir með ræn-
ingjaflokkum, sem hafa rænt heim-
ili efnabændanna. Margir efna-
bændur hafa látið jörð sína af
hendi til þess að komast hjá of-
sóknum eða til þess að njóta góðs
af gjöfum og forsjá rikisins. Oft
eru slík afsöl látalæti ein, með því
aS einhver vinur eða ættingi tekur
við jörðinni, en hvað sem því liður,
kemst hún oftar í hendur þeirra,
sem eru miður hæfir til að yrkja
hana og hafa minna starfsþrek og
framtakssemi.
Aðferðir bolsastjórnarinnar hafa
eigi aðeins spilt sveitaþorpunum,
heldur hafa þær beinlínis valdið
eymdarástandi því, sem rússneskur
landliúnaður er nú í. Það er aS
vísu rétt, að bolsar geta bent á
vmislegt, er þeir hafa gert fyrir
(andbúnaðinn, innleitt hagkvæmari
vinnuaðferðir og vélar, útvegað
gott útsæði o. s. frv. en þessi hjálp
hún er veitt þeim verstu, að minsta
hefir orðið til lítils vegna þess, að
kosti þeim verstu frá efnalegu
sjónarmiBi, en stuðlað hinsvegar
að falli þeirra og örbyrgð, sem eðli
sínu samkvæmt ættu að ganga á
undan öðrum rrieð dugnaði sinum
og framtakssemi. Þessi pfólitik
hefir leikið rússneska landbúnað-
inn svo grátt, að hann getur ekki
einu sinni framleitt svo mikið korn
sem bændurnir sjálfir þurfa á að
halda til viðurværis. Fyrir ófrið-
inn var mikið kjorn flútt út firá
Rússlandi, en útflutta kornið kom
að visu frá stórbændunum, enda
var þar víða unnið kornvrkjunni
að nýtísku hætti.
framt hefir stjórnin haft hug á að
koma upp ríkisrekstri á landbún-
aðar afurðum í stórum stíl. Alt er
gert fyrir slík fyrirtæki. Þau fá
frjósömustu akurlendin, ódýr lán,
bezta- útsæðið, vélar og Verkfæri
og tilbúinn áburð. Þau fá víðtæk-
ar skattaívilnanir. Hér skal eitt
dæmi nefnt: )Sameignarbú eitt, er
hefir 800 desjatina akurlendi greiS-
ir þetta ár 6000 rúblur í skatt. En
tveir bændur í sama héraði,- er hafa
aðeins 50 desjatina land til umráða,
verða að greiða jafnmikla upphæð
í skatt.
Hvernig þessi saineignarbú reyn-
ast, hvort þeim tekst að auka fram-
leiðsluna i hlutfalli við þarfir þjóð-
arinnar og eðlilega fólksf jölgun,
eða hafa afgangs, til útflutnings,
um það verður ekki sagt aS svo
komnu máli. Hingað til hafa þau
ekki gert annað en að eyða pen-
ingum, enda hefir deyfðin og slóða-
skapurinn í rekstri þessara búa oft
verið vittur, jafnvel í blöðum
stjórnarinnar. En hvað sem þessu
líður, þá er það víst, að sameignar-
búin geta ekki ráðiS bót á þeim
skorti, sem nú vofir yfir, og altaf
vofir yfir þegar nokkuð er ilt i ári.
Hið eina, sem virðist geta bjargað,
er það, að hinir efnuðu og dugandi
bændur verði látnir fá frelsi til
þess að ná þeim auðæfum úr skauti
jarðarinnar, sem einungis verður
náð með dugnaSi, framtakssemj og
ósérhlífni. En þá leið vill Sovjet-
stjórnin með engu móti fara. Þó
að Marx-isminn sé kenning, sem
byggir á efnalegri afkomu og miði
alt við hana, reyna rússneskir
Marx-sinnar einungis af pólitískum
ástæðum að hefja sig yfir þau al-
mennu lögmál og skilyrði þjóðmeg-
unarfræðinnar, er reynslan sýnir,
að eru ógild. Hinar pólitísku
kröfur virða þeir að vettugi.
MeS mylnustein Marx-ismans um
hálsinn stýrir Stalin ])jóðinni beint
á skerið. En austur á landamær-
um Turkestans situr Trotski fang- j
inn og gnístir tönnum í reiði sinni j
út af því, að Stalin hefir stolið.!
hans pólitik,—þeirri pólitík, sem |
fela má í þessum tveimur orðum:
Heimsbylting og hungur.
Hrakningssaga.
(Fyrir rúmum 50 árum lenti þil-
skipið Fanny frá Reykjavík í
hrakningum miklum, og var talið
af um langa hríð. Af 12 mönnum,
sem voru á skipinu, eru nú aðeins
þrír á lífi, Þórður Þórðarson, Þor-
kell Teitsson og Gunnlaugur Pét-
ursson, allir í Reykjavík. Eftir
hinum síðastnefnda er hraknings-
sagan tekin, eins 0g hún er sögð
hér).—
Eitthvert fyrsta þilskipið, sem
kom hingað, var “Fanny”. Var
hún gerð hér út um nokkur»ár. á
fiskiveiðar á sumrin en í hákarla-
legur á vetrum.
Árið 1877 voru þilskip Geirs
Zoega, Fanny og Reykjavík, á
veiður fyrir Austurlandi, og var
fyrirkomulagið þannig, að veitt
var á bátum og fluttu þeir aflann
um borð í skipin. Þau fóru frá
Reykjavík í júnímánuði, og tví-
fyltu sig yfir sumarið. Sigldu
þau með fyrri farminn til Reykja-
víkur, og gerðist ekkert sögulegt
í þeirri för. Sigldu þáu austur
aftur og höfðu fylt sig að nýju í
ofanverðum septembermánuði. —
Skipstjóri á Fanny var Sigurður
Símonarson, og 12 menn voru alls
þennan tíma lægði ekki veðrið
eina stund og sami var blind-
ösku-bilurinn. En nú keyrði þó
fyrst um þverbak, því þá fengum
við á okkur svo mikinn sjó, að
hann fleygði skipinn algerlega á
hliðina, braut öll skjólborðin
báðum megin, sópaði burt bátnum
og öllu því, sem lauslegt var o<f-
an þilja, nema eldhúsið stóð eftir
og spilin. Skipið fyltist af sjó,
seglráin brotnaði og féll seglið
niður, en einum manni skolaði
fyrir borð. Var það farþeginn,
Jón Þórðarson, sem ekki hafði
getað fest yndi eystra og ætlaði
með okkur heim til átthaganna.
Skipið var nú stjórnlaust eins
og rekald og barst þannig fyrir
bárum og veðri í 5 klukkustundir,
eða frá miðnætti fram til klukkan
fimm næsta morgun. Vorum við
nú bæði matarlausir og vatnslaus-
ir, því að það lítið, sem við höfð-
um átt eftir af mat og vatni, ó-
nýttist ált er skipið ifylti. En ekki
dugði að æðrast út af því, og var
unnið kappsamlega að því að dæla
skipið. Annað hvort var að duga
eða drepast. Og þegar lýsti af
degi, var dregin upp stagfokka og
lensað og var nú eina vonin fyrir
okkur að ná Færeyjum. Við vor-
um 16 vikur suður af Seyðisfirði,
ur við 4. mann til Færeyja til þess
að sækja hana. Hafði hún þá feng-
ið nokkra viðgerð og lögðu þeir
í haf, en fengu norðanveður og
hrakti þá suður í Norðursjó. Þar
sökk Fanny, en þýzkt barkskip
bjargaði mönnunum og flutti þá
til Shields á Englandi. Þegar þeir
komust aftur hingað til Reykja-
víkur, mætti Geir Zoega Jóhann-
esi á bryggjunni og spurði þegar
hvar Fanny væri.
—Hún liggur í bleyti, svaraði
Jóhannes, og varð það svar bæj-
anfleygt.—Lesb. Morgbl.
á skipinu. Á Reykjavík var Mark- j er vjð lfengum áfallið> og öll von
ús Bjarnason skipstjóri, og voru var úti að ná þangað>
þar nokkru fleiri menn, því að
Reykjavík var stærra skip.
Bæði skipin lögðu á stað frá
Seyðisfirði 26. sept. Einn maður
bættist þá á Fanny, sem farþegi.
Hét hann Jón Þórðarson, og var
fóstursonur Brynjólfs í Nýjabæ á
Seltjarnarnesi, unglingspiltur. —
Tekið hafði hann far með okkur
austur í fyrri ferðinni, og gerði
þá ráð fyrir að fara aftur suður
með okkur næst. En þegar aust-
ur kom, réðist bann surfiarmaður
ems og
veðrið var og eins og skipið var
til reika. Lensuðum við nú lengi
og hélzt altaf stormur, hríð og
stórsævi. Alt í einu sáum við gegn
um hríðina, hvar ein æðarkolla
var á sjónum. Bjuggumst við þá
við því, að vera komnir í nánd við
land og þorðum ekki að lensa
lengur. Var þetta að áliðnum
degi og var þá “lagt til” og þannig
létum við ganga þangað til veðr-
inu slotaði og fór að birta, en það
i var sex dögum eftir að fengum á-
Dánarfregnir.
Látin á heimili Mr. og Mrs. M.
M. Jónasson í Árborg, þann 18.
'des., Agnes Jónatansdóttir Finn-
Ástandið var þannig, að Rússat bogason Var hún fædd 6 júní
urðu í fvrra að flvtja mn hveiti, > lg55> , Efra.Núpi> j staðarbakka-
þá að uppskeran væri goð, að þvi J
er taliS er 250—3004100 tonn. —
Innlenda uppskeran vex ekki i hlut-
falli við þarfirnar. Ef íbúatala Þorbjörg Guðmundsdóttir, hjón
Rússlands er talin 150 milj., sem !é Efra-Núpi. ólst Agnes heitin
mun láta nærri, þá fjölgar fólkinu Þar upp á þeim slóðum; 18. júlí
sókn í Húnavatnssýslu. Voru for-
'eldrar hennar Jónatan Jónasson
hjá séra Daníél á Hólrnum í Reyð- j fallið mikla Vorum vjð þá> eft.
arfirði. Skrifaði hann okkur í 1 ir þyi gem við homumgt að seinna,
júí, og sagðist vera hættur við ■ komnir n yikur suður af Færeyj_
suðurförina. En skömmu áður | um> og komnir «út úr kortinu».
en við lögðum á stað frá Seyðis-1
firði fyrir fult og alt, kemur hann 1 Það var snemma morguns’ að
• biður olckur i rofa tók sýndist þá sumum
gangandi þangað og
fars. Var þá komið svo mikið ó-
yndi í hann, að hann mátti ekki
hugsa til þess að dvelja lengur
eystra. Varð það því úr, að hann
réðist á skip með okkur sem 13.
maður.
Eftir að við lögðum á stað var
j grilla í f jall í suðvestri. Einn
okkar var sendur upp í reiðann til
að skygnast betur eftir þessu, og
sýndist honum þar vera fja.ll.
Vildu Iþá sumir sigla þangað, en
skipstjóri aftók það. Vildi hann-
heldur sigla upp (til norðurs)
fram að hádegi, eða þangað til
um 3.3 miljónir á ári, en til þess ^ 1878, giftist hún eftirlifandi
svarar 780,000 tonna aukning á manni sínum, Finnboga Finn-
kornframleiðslunni árlega. Eftir kogasyni frá Heggstöðum í Mel-
þessum tölum að dæma verður ekk- jstaðarsókm Þau fluttu til Can_
ert til útflutnings, enda mun stjorn- !ada árið 1883> töldu sig. til heim.
in hafa slept krofum til þess. Hins- , .T,. , TT , ..
vegar vaknar efi um það, að landið , . . .
geti yfirleitt fætt sig sjálft. Og ,namu Þau land °g nefudu Finn'
þegar uppþot verða út af bjargar- bogastaði, er það norðanvert í Ár-
skorti svo snemma vetrar sem 1
nóvember mánuði, sama ár, sem
uppskeran hefir verið betri en í
meðallagi, hvernig myndi þá fara
ef uppskeran brvgðist með öllu?
En altaf má gera ráð fyrir slíkri ó-
áran í Rússlandi.
Jarðyrkj upólitík Sovj et-stj órnar-
innar er komin á kaldan klaka.
Takmark hennar var aS útrýma j
sjálfseignar- og efnabændum en í
nesbygð. Þar bjuggu þau í 41 ár.
Þeim varð þriggja barna auðið;
dó eitt þeirra, drengur, í æsku.
Dóttir þeirra, Guðfinna, Mrs.
Kristjánsson, dó fyrir 17 árum,
frá fjórum stúlkubörnum, öll-
um ungum. Eina barn þeirra á
lífi er Mrs. Þorbjörg Jónasson í
Árborg. Hjá henni dó Agnes,
hafði verið flutt til dóttur sinnar
og tengdasonar veik síðastl. ágúst-
mánuð öndverðan. Þar naut hún
allgott veður fyrst í stað, eða í
rúman sólarhring. En hinn 28. j hann gæti tekið sólarhæð reikn
fór að hvessa á suðvestan. Höfðu j
skipin haft samflota til þessa, en j
er veður fór að versna, dró Reykja- j
vík undan, því að hún sigldi bet-
ur, og skildi þar með þeim. Nú |
gerði versta veður og gekk ekki á j
öðru fyrir okkur en að rifa segl j
og “leggja til.” Hélzt þetta i j
marga daga. En á 18. degi eftir j
að við fórum frá Seyðisfirði, kom- j
umst við vestur undir Dyrhólaey. I
, I
Þetta var um kvöld. Fréttum við j
seinna, að Reykjavík hefði kom- j
ist vestur fyrir oddann þá um j
morguninn, og gekk henni vel
eiftir það til Reykjavíkur.
En það er af okkur að segja, að
að hvar við værum staddir. —
Settum við þá upp segl; var “klyv-
erinn” óskemdur, því að við höfð-
um aldrei leyst hann, frá því er
veðrið hófst, og svo höfðum við
aðrar segladruslur, sem nú varð
að notast við. Var nú siglt norð-
ur á bóginn fram til hádegis. Þá
sá til sólar og voru mælingar gerð-
ar. Vorum við þá rétt að “komast
inn í kortið.”
Undir kvöld sáum við Suðurey
og höfðum nú þækilegan meðbyr
norður með eyjunum. Komu nú
fimm menn til okkar á báti og leið-
beindu þeir okkur inn til Þórs-
hafnar um kvöldið. Var þetta
Stephen Raditch,
frelsishetja Króata.
Stephen Raditch er fæddur
1870 í Trebarjevo, litlu þorpi í
Króatíu. Foreldrar hans voru
bændaættar og stunduðu land-
búnað. Voru þau fátæk með af-
brigðum. En Stephen sonur
þeirra var mjög námfús 0g þyrsti
í allan fróðleik. Með styrk bróð-
ur síns, sem var eldri en Stephen,
komsta hann í mentaskólann í
Zagreb. Iðni hans og námsgáfur
voru undraverðar, enda þurfti
hann hvorstveggja við, því að
hann var hálfblindur alla æfi og
gat því tæplega lesið á bók. Varð
hann því að fá aðra til þess að
lesa fyrir sig, en hann var svo
stálminnugur, að í frásögur er
fært. Enda kom það sér vel fyr-
ir hann, því að hann varð að
treysta á minnið.
Hann var ungur að aldri, þegar
! hann tók að gefa- sig við stjórn-
málum. Og varð hann þegar þjóð-
ernissinni og bændavinur.
Þegar hann var á 17. árinu,
komst hann til Rússlands. Kynt-
ist hann byltingamönnum þar.
En þeir höfðu að kjörorði: Land
handa bændum! Þetta féll auð-
vitað í góðan jarðveg hjá hinum
unga manni. Ástæður bændanna
1 heimalandi hans voru alt annað
en glæsilegar. Ungverskir stór-
bændur áttu mikinn hluta jarð-
eignanna í Króatíu, en hans eigin
landar voru fátækir leiguliðar.
Á stúdentsárum sínum ferðað-
ist hann fótgangandi um Króatiu,
Slavoniu, Dalmatiu, Herzegovinu
og Bosniu. Notaði hann ferð
þessa til að kynnast bændum og
blása eldmóði 1 brjóst þeirra.
Þegar hann hafði lokið menta-
skólanámi gekk hann í háskólann
í Zagreb. En ekki dvaldi hann
þar lengi.
Þegar Franz Jósef keisari kom
til Zagreb 1895, héldu stúdentar
mótmælagöngu gegn yfirráðum
útlendinganna. Og auðvitað gekst
Raditch fyrir því, að til hennar
var stofnað. Stúdentarnir brendu
ungverskan fána og gerðu ýmis-
legt fleira fyrir sér.
Þetta varð til þess, að hann var
settur í fangelsi og rekinn úr há-
skólanum.
Þegar öll sund voru lokuð í Zag-
reb, hélt hann til Prag. Þar kynt-
Auðvitað hötuðu ungversku
landeigendurnir hann eins og
pestina. Og fengu þeir því til
leiðar komið, að hann var dæmd-
ur þrjátíu sinnum í fangelsi,
stundum um langan tíma, stund-
um skamman. En það hafði eng-
in áhrif. Hann barðist jafn-
ótrauðelga þegar hann kom út úr
fangelsinu, eins og hann hafði
gert áður en hann fór í það. —
Og þó var hann alt af reiðubúinn
til þess að semja við andstæðinga
sína, ef hann gat með því aukið
rétt Króata. Honum var og borið
á brýn, að hann væri óvandur að
meðölum. Hann sveifst einskis
til að koma sínu fram, en ávalt
miðaði það til þess að auka frelsi
Króata og réttindi króatiskra
bænda.
Og það skifti engu, hverskonar
pólitisk afbrot hann drýgði. Hon-
um tókst alt af sannfæra bænd-
urna, að hann hefði gert það eina
rétta.
Þegar ófriðurinn hófst breytt-
ist hann nokkuð. Hann vottaði
keisaranum hollustu sína, með
mörgum fögrum orðum. En' vit-
anlega hélt hann áfram baráttu
sinni gegn ungversku landeigend-
unum.
Á ófriðarárunum minkaði flokk-
ur hans svo mjög, að hann átti
aðeins þrjá fylgismenn á þingi.—
Þótti Ungverjum þá bera vel í
veiði. Þeir hugðu, að hægt mundi
vera að fella hann frá þing-
mensku. Og tvisvar sinnum ó-
nýttu þeir kosningu hans. En það
dugði ekki. Hann var endurkos-
inn í bæði skiítin með yfirgnæf-
andi meirihluta.
Við ófriðarlokin losnaði Króa-
tia undan yfirráðum Ungverja.
Og fram að þeim tíma hafði hann
ávalt barist fyrir sambandi Serba
og Króata. En þegar að því var
komið, að sá draumur mundi ræt-
ast, sneri hann við blaðinu. Hann
vildi gera Króatiu að sjálfstæðu
lýðveldi-. Hann var farinn að sjá
það, að samband við Serba mundi
ekki verða heillavænlegt. En hann
fékk engu um það ráðið, Króatia
var sameinuð Serbíu.
■ Og eins og Raditch hafði áður
hatað Ungverja, hataði hann nú
Serba.
Raditch var ófríður og lura-
legur, en málsnild hans var svo
mikil, að alt gleymdist nema list-
in, þegar hann talaði.
Króatar skoða Raditch sem
þjóðhetju sína. Og það er engum
vafa undirorpið, að Króatar
gleyma honum ekki, þótt aldir
líði. Hann lifir sem dýrlingur í
augum landa sinna. Dauðinn hef-
ir þvegið af honum alla bresti.
—ísland.
í þennan mund var komið vitlaust fyrsta vetrardag og voru þá liðnir jist hann tékkneskri stúlku, er síð-
veður og náðum við ekki að kom- i 27 dagar síðan við lögðum á stað
koma upp öreiga bændastétt, er 1
hægara væri að vinna til fylgis við |deyjandi allrar hjúkrunar, sem
sameignarstefnuna. 1 ilraunn unt var að veita_ Agnes var talin
stjórnarinnar til þess að venja kona gædd góðum hæfileikum,
bændur við fyrirkomulag sameign- j fórnfús, hjálpsöm og ágæt kona.
arstefnunnar og láta þá vinna í Þau hjón ólu upp að meira eða
stórum verksmiðjum reknum af minna leyti tvær dætur látinnar
ríkinu, hafa farið að mestu út um dóttur sinnar. Einnig fóstruðu þau
þúfur. Slík fyrirtæki hafa borgað tv0 Pllta> annan fra æsku fil
sig illa og þeim hefir ekki tekist | Þroskaára, hinn að nokkru leyti.
að vitina tiltrú almennings. Alt Jarðarfnr Agnes for/ramJimtn'
þetta hefir leitt til þess, að hið
mesta sleifarlag er á landbúnaðin-
um og horfir til stórra vandræða.
Það er ekki að efa, aS sumir
leiðtoganna hafa séð, í hvert óefni
var stefnt með 'þessum aðferðum.
Við og við hefir verið látið eftir
kröfum efnabændanna. Deilan milli
Stalins og Trotskis átti fyrst og
fremst rót sína að rekja til þess, að
Stalin sá nauðsynina á því, að
styðjaát við hinn framtakssamari
hluta bændastéttarinnar, án þess þó
að slaka á kröfum sameignarstefn-
unnar, en Trotski vildi halda eldi
byltingarinnar vakandi og krafðist
þess, að barist væri til þrauta gegn
bændaaðlinum. Stalin sigraði, en
eins og oft hendir sigurvegarana,
tók hann síðan upp stefnu andstæð-
ings sins. Hann óttaðist, að sú
^tefna myndi ryðja sér til rúms
meðal öreigalýðsins i iborgunum, ef
hann yrði ekki fyrri til, en stuðn-
ing verksmiðjulýðsins mátti stjórn-
in ekki missa og getur ekki án hans
verið svo lengi sem hún vonar að
geta komið kenningum sínum í
framkvæmd. Elfnabændurnir eru
því nú aftur lokaðir inni í sveita-
þorpunum, svo að þeir geti ekki
aðhafst, en öreiga þændurnir eru
settir þeim til höfuðs. Og jafn-
daginn 20. des.; var fyrst kveðju-
athöfn að viðstöddum aðstandend-
um og nokkrum vinum. Því næst
var kveðju-athöfn í kirkju Breiðu-
víkur safnaðar á Hnausum. — Ef
til vill verður Agnesar heitinnar
minst nánar siðar.
Sig. Olafsson.
Þann 8. des. andaðist að Winni-
peg Beach, Man., Anna Guðrún
Pálsdóttir ísfeld, kona Páls E.
Isfeld. Bjuggu þau hjón lengi í
Árnes-bygð sunnanverðri. Anna
heitin var fædd 20. sept, 1868, á
Ásmundarstöðum á Melrakkasléttu
í Þingeyjarsýslu. Voru foreldrar
hennar Páll Illugason og Kristín
Þorgrímsdóttir. Hún ólst upp á
Ásmundarstöðum. Þau Páll og
Guðrún fluttu til Canada um 1892,
dvöldu ifyrst í Víðinesbygð, en
síðar i Árnesbygð, sem þegar er
á minst. Þeim varð 15 barna
auðið, lifa 10 af þeim. Anna
þjáðist af krabbameini í meir en
tvö ár, varð það banamein hennar.
Hún var jarðsungin frá heimili
þeirra hjóna við Winnipeg Beach,
og frá Húsavíkur kirkju, þann 12.
des., að viðstðddu allmörgu fólki.
S. Ó.
ast vestur fyrir. Var það þá tek-
ið til ráðs, að sigla beint til hafs
hafs upp á lif og dauða. Var eg
bundinn við stýrið, en skipstjóri
stóð í uppgöngu. Allir aðrir voru
undir þiljum. Þannig sigldum
við nú í tvær stundir; gengu hol-
skeflur yfir skipið hvað af öðru
og tók það að gliðna af áreynsl-
unni og mikill leki kom að því.
Þá var “lagt til”, og látið reka alla
nóttina.
Skipstjóri sá nú, að ekki tjáði
að reyna að sigla vestur með
landi, enda vorum við orðnir mat-
arlitlir. Afréð hann því að reyna
að komast inn til Austfjarða til
þess að fá mat, en rokið var þá
svo mikið af landi, að það var ekk-
ert viðlit, og urðum við enn að
láta reka. Eg man ekki fyrir víst
hve lengi gekk á þessu, én að lok-
um dró nokkuð úr veðrinu og þá
var gerð önnur tilraun að komast
til Seyðisfjarðar. Komumst við á
móts við Norðfjörð undir kvöld,
en skipstjóri vildi ekki leggja inn
á fjörðinn í náttmyrkri, og ætlaði
að bíða þar birtu.
Um nóttina rauk á það af-
taka norðaustan veður, að eg man
ekki annað eins, og að því skapi
var hríðin. Brakaði þá og brast i
hverju bandi á Fanny og hrikti í
rá og reiða. Var ekki um annað
að gera fyrir okkur, en að “svikka”
segl og láta reka undan veðrinu,
en fáum mun þá hafa komið til
hugar, að við sæjum dagsins ljós
framar. Rak okkur þannig alla
nóttina til hafs og næsta dag og
fram á miðja aðra nótt. Allan
frá Seyðisfirði. Póstskipið var
þá farið frá Þórshöfn fyrir tveim-
ur dögum til íslands.
Okkur var tekið vel í Færeyj-
um, og gerði Finsen amtmaður
(faðir Niels Finsens) okkur allan
þann greiða, sem hann gat. Var
honum Geir Zoega vel kunnugur,
og nutum við þess. Við fluttum
farminn í land og var hann seld-
ur þar, en Fanny var svo illa út-
leikin, að ekki þótti vit í því að
sigla henni til íslands. Urðum
við því að bíða eftir skipsferð til
íslands, en sú eina ferð, sem um
var að gera, var með póstskipinu,
er það kæmi aftur frá Danmörku.
Var þá skipaferðum öðruvisi hag-
að en nú er, og enginn var síminn,
svo að engar fréttir gátu borist af
okkur til íslands, fyr en við kæm-
um sjálfir. Dvöldum við í Þórs-
höfn um mánaðartíma, og höfð-
umst við um borð i Fanny. —
Hingað til Reykjavíkur komust
við' um mánaðamótin nóvember
og desember, með seinustu ferð
póstskipsins. (Næsta ferð var ekki
fyr en í marz). Eins og nærri má
geta, þóttu það tiðindi, er við kom-
um heim, því að við vorum tald-
ir af fyrir löngu.
Er hér þá lokið þessari hrakn-
ingasögu okkar. Er hún aðeins
sögð í stórum dráttum og mörgu
slept. Eru nú rúm 50 ár siðan
þetta skeði, og er því von að margt
sé gleymt.
En það er frá Fanny að segja,
að seinna um veturinn var stýri-
maðurinn, Johannes Zoega, send-
ar varð konan hans. Var hún hon-
um tryggur iförunautur á lífsleið-
inni, t. d. las hún fyrir hann alla
æfi, það sem hann nauðsynlega
j þurfti að vita.
En ungverjar höfðu ekki gleymt
i fánabrennunni. Og komu þeir þvi
j til leiðar, að hann var rekinn úr
háskólanum í Prag.
Nokkrir vinir hans urðu til þess
j að hjálpa honum, svo að hann
! komst til Parísarborgar og gat
, stundað þar háskólanám. Lagði
| hann stund á stjórnfræði.
Að loknu námi sneri hann aft-
] ur heim til ættjarðar sinnar og
| tók þegar að gefa sig við stjóm-
málum.
Sárfáir bændur höfðu kosning-
arétt í Króatíu á þeim árum. En
iþó tókst honum þegar í stað að
komst á þing. Og á fyrsta þing-
inu, sem hann sat, áttu tveir bænd-
ur þar sæti með honum.
Hann var afburða ræðumaður.
Og fékk hann því til leiðar komið,
áður en langt um leið, að kosn-
ingarréttur bænda var rýmkaður.
Við það fjölgaði fylgismönnum
hans á þingi og 1904 myndaði hann
bændaflokk Króata.
Hann var Ungverjum þungur í
skauti. Málsnild hans var svo
mikil, að henni er við brugðið.
Hann var skáld og hugsjóna-
maður. og gætti þess mjög í ræð-
um hans, en þar að auki var hann
fram úr hófi ofsafenginn og 6-
svifinn, þegar svo bar undir^
Hann talaði sí og æ um sam
band Slava og Króata, þjóðernis
mál Króata, ánauð króatiskra
landeigenda.
I kjölfar Eiríks rauða.
Það hefir verið hljótt upp á síð-
kastiði um “Grænlandsmálið” svo-
nefnda, þ. e. málefni vor íslend-
inga á Grænlandi, í blöðunum. —
Það er þó það mál, sem sízt má við
því, að þagna niður, því það get-
ur skift okkur íslendinga miklu,
hvernig það verður til lykta leitt.
Eg er ekki löglærður maður og
get því ekki rökrætt um réttindi
vor á Grænlandi, frá lögfræðilegu
sjónarmiði, en þá skoðun hefi eg
og vona að allir sannir íslending-
ar hatfi líka, að við íslendingar
eigum Grænland með öllum rétti
og engir aðrir.
Eg álít því, að vér eigum að
nota oss tafarlaust landgæðin þar
vestra, bæði til lands og sjós, en
það verður ekki hægt nema því að-
eins, að vér færum að flytja þang-
að búferlum. Eg vildi því í þvi
skyni stinga upp á því að stofnað
yrði félag, sem héldi uppi ferðum
á milli íslands og Grænlands, að
vorinu og sumrinu, og skip það,
sem væri í ferðunum, færi hring-
ferð í kring um ísland áður en
það færi vestur yfir sundið. Þessu
þyrfti að hrinda í framkvæmd
sem allra fyrst að hægt væri, til
að flýta fyrir framkvæmdum vor-
um þar vestra.
Ef býst nú við, að sumum muni
þykja þetta Lokaráð að stofna
félag til þess að flytja fólk út úr
landinu, en við nánari athugun
ætti þó það að sjást, að slikt er
eigi, heldur myndi þetta styrkja
afstöðu vora þar vestra, þegar
íslendingum tæki að fjölga á
Grænlandi, og að því leyti verða
til heilla hinni íslenzku þjóð, því
þá yrði íslenzk þjóð í báðum lönd-
unum.
Eg vildi óska að þessi grein yrði
til þess að vekja áhuga íslendinga
á Grænlandsmálinu, svo það yrði
ekki látið deyja útaf.—fsland.
Gunnbjörn tJlfsson.