Lögberg - 01.09.1932, Qupperneq 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN i. SEPTEMBER, 1932.
Bl.s 7.
Einkennilegir menn
Frá Hans “hjutt”
(Eftir handriti Ólafs
Ketilssonar á Óslandi)
Á uppvaxtarárum mínum, eSa
fyrir 50—60 árum, mátti segja að
alt moraði hér á Suðurnesjum af
flökkukindum og sníkjulýð, en þó
einkum hér Hafnahreppi, þar sem
f járhagsleg velmegun var þá rnest á
öllum Suðurnesjum. En mest bar
þó á þessum flökkulýð um og eftir
sláturtíðina á haustin, og fyrir stór-
hátíðarnar, jólin og nýárið. Og enn
þá er mér minnisstætt hvað kerling-
arnar gátu grátið, og karlarnir
kjökrað er það var að lýsa heimilis-
ástæðunum. — Kerlingarnar fóru
bláfastandi að heiman, frá bjargar-
lausu kotinu, og bóndanum á lík-
börunum, og voru þær nú að reita
saman í útförina, eða minninguna
eftir manninn sinn sáluga. Og svo
hertu þessar harmþrugnu ekkjur
grátinn, svo hinar góöu og göfugu
konur hreppsins komust við, og leit-
uðust við með matgjöfum og fleiru
að hugga hinar harmandi sálir.—
Nákvæmlega scmu sögu höfðu
karlarnir þeirra svo að segja i næsta
hrepp, og jafnvel i sama hreppnum
samtímis. Og spanst einu sinni
hlægileg saga af þessum dánartil-
kynningum karlanna og kerling-
anna, og set eg hana hér.
Eitt haust laust fyrir hátíðarnar
kom kerling ein að Brunnastöðum á
Vatnsleysuströnd til Jóns sál. Breið-
fjörðs hreppstjóra, eg baðst þar
gistingar. Var hún mjög harm-
þrungin, og hafði átakanlega sorg-
lega sögu að segja. Hún fór frá
bjargarsnauðu barnaheimilinu og
bóndanum á líkbörunum, og var
kerlingin að reita saman í útförina
eftir manninn sinn sæla.
Var gamla konan svo leidd til
stofu og veittur þar góður beini, af
frú Arndísi konu Jóns, er jafnframt
reyndi með mjúkleik orða sinna að
hugga hina sorgmæddu ekkju! Þeg-
ar leið á kvöldið gerði vonskuveður,
svo varla var fært milli bæja. En
laust fyrir vökulokin var barið að
dyrum á Brunnastöðum. Fór Jón
sjálfur til dyra til að taka á móti
gestinum. Þegar Jón opnaði hurðina
var þa/ maður fyrir í myrkrinu og
baðst gistingar, en sorglega sögu
hafði hann að segja: Konan á lík-
börunum, bjargarlaust heimilið, og
ekkert til í útförina. En þó dimt
væri og draugalegt úti, kannaðist
Jón þó fljótlega við gestinn, og kvað
honum velkomna gistinguna.—En,
bætti Jón við—þú verður víst að
gera þér það að góðu að hafa lags-
mann hjá þér,- því nú er margt um
manninn á Brunnastöðum.—Gestur-
inn hafði ekkert við það að athuga.
En langdregin urðu andlitin á lags-
mönnunum, þegar átti að fara að
hátta og þau litu hvort á'annað, karl
og kerling, um leið og Jón sagði að
sér fyndist það eiga mjög vel við,
að þau lægi hlið við hlið á likbör-
unum.
En um morguninn voru þó bæði
þessi fátæku hjón leyst út með góð-
um gjöfum af hinum miklu höfð-
ingshjónum á Brunnástöðum.
Kynlegt mátti það kallast, að ekki
var einn einasti, hvorki karl né
kona, af þes'Sum betlaralýð, sem
ekki hafði eitthvert auknefni. En
öll voru þau miður vel valin, og ekki
til þess gerð, að auka hróður eða
vegsemd þess er bar, og skal nú
nefna nokkra úr þeim hóp, er í æsku
minni voru tíðir gestir á heimili for-
eldra minna, svo sem: Imba skotta,
Elin rifa, Bjarni læða, Jón böðull
(starfandi að húðlátum á hryggja-
tindum afbrotamanna um 1880 í
Rangárvallasýslu, að mig minnir),
Pétur á sokkaleistunum, Pétur læpa,
Guðlaugur búðarbrauðlaugur, Ei-
ríkur hlóðabræðingur, Hans hjutt,
Símon æjú og ótal fleiri, sem hér
yrði alt of löng halarófa til þess að
telja up. En aðallega voru það tveir
úr þessum hóp, sem eg nú hefi talið
upp, sem voru sannkallaðir vinir
mínir þó aldursmunur væri mikill
milli mín og þeirra. Þessir tveir
sártsöknuðu vinir mínir voru þeir
Hans hjutt og Símon æjú, og þó að
Hans baunaði tvisvar eða þrisvar á
mig úr byssuhólknum sínum, þá
varð það ekki til þess að spilla vin-
áttu okkar hið minsta, enda líka
mér mátulegt fyrir öll mín keknis-
brögð við karlinn, og það því frem-
ur, sem eg slapp óskemdur undan
hagldrífunni. En því get eg ekki
neitað, að stundum veitti eg honum
Hjutt allriflegar sárabætur úr hinu
auðuga forðabúri móður minnar, og
þá var eg þegar orðinn “trygða-
blóðið” hans. Skal eg nú segja hér
frá ýmsu, sem eg man eftir óskráðu
úr æfisögunni hans Hjutt, þó það
ekki geti talist beint eftirbreytnis-
vert, eða til lofsamlegrar mætrar
minningar um þennan löngu horfna
góðvin minn.
Iians var fæddur að Junkaragerði
í Hafn;threppi 1830. Voru foreldr-
ar hans Jón Sæmundsson og Vigdís
Auðunsdóttir, sæmdarhjón, en
fremur fátæk. Var Vigdís móðir
hans hið mesta kventröll, prýðisvel
greind, stálminnug og ættfróð svo
um munaði af ómentaðri konu.
Hjá foreldrum sínum ólst Hans
upp þar til hann misti föður sinn
árið 1847. Brá Vigdís móðir hans
þá búi og fór í vist, en Hans komst
þá þegar á hálfgerðan flæking, en
var þó um eitt skeið vinnumaður á
Kalmanstjörn hjá Stefáni heitnum
Sveinssyni.
Ungur hneigðist hann Hjutt að
hóflausri víndrykkju og var hann
i orðsins fylstu merkingu fyrir-
myndar fylliraftur. En hann var
sérlega hreinlátur með sjálfan sig,
og gætti þess ávalt. jafnt fullur sem
ófullur, að hafa föt sín hrein og ó-
rifin, og um margt annað en vín-
drykkjuna var hann reglusamur og
aldrei brá hann frá þeirri venju að
hafa byssuna sína hlaðna, hangandi
á sperrunni við rúmstæöi sitt. Það
kom sér líka stundum vel þegar
hann þurfti fljótlega að grípa til
hólksins, eins og síðar mun sagt
verða. En með afbrigðum var hann
ofsabráður, einkum þegar hann var
fullur, sem oftast var, frá því að
eg man fyrst eftir honum.
Ekki er mér hægt að segja hvað
var aðal lífsstarf hans Hjutt, því
hann fekkst við svo margt. Hann
stundaði sjóróðra, hann fór sveit
úr sveit til þess að bræða grút.
Hann var kjörinn í ýmsar sveitir til
þess að aflífa hunda og ketti. Hann
var fenginn til þess að liggja á
grenjumyí vorin, og lánaðist það vel
( þó að hann hitti mig ekki). Af
þessu má marka að hann Hjutt var
ekki einhæfur heldtir marghæfur í
athöínum sínum, og lag'Öi gjörfa
hönd á margt. En mesta lipurð og
leikni sýndi hann þó við lógun
hunda og katta, enda líka starfinu
vaxinn eftir margra ára verklega
æfingu. Eitt sinn fór þó svo, að
Hjutt fanst nóg um og blöskraði
fjöldi fórnardýranna. Ilann hafði
þá verið pantaður út í Miðsnes-
hrepp til þess að slátra hundum óg
köttum, sem safnað hafði verið
saman í tvo fjárhúskofa i Hvals-
neshverfinu. Voru gamlir hundar i
öðrum kofanum, en eldgamlir, illir
kettir í hinum.—Þegar Hjutt opn-
aði kattakofann og leit yfir allan
hópiun varð hann hvumsa við, og
orðfall um stund, þar til að hann
sagði: “Já, já, er það nú ansk ....
fénaður, eg held eg hafi nú tvo í
snörunni í einu til þess að þetta
klárist einhverntima.” En hvert
hann svo hafði tvo ketti í snörunni
í einu vissi eg aldrei.
Stundum hélt Hans hjutt til í úti-
lcofum, eða þá á bæjardyraloftum,
og bjó þar um sig eftir föngum, og
þótti mér oft gaman að heimsækja
hann á þeim stöðum, og láta hann
syngja fyrir mig danskar vísur og
fleira, en þó skömm sé frá að segja,
þá var þó aðalskemtun mín að
hleypa karlinum upp þegar hann var
fullur.
Eitt sumar hélt hann til í fjárhús-
kofa, sem stóð í afgirtu gerði fyrir
ofan Kirkjuvogstúnin. Hlið var á
gerðinu, örskamt frá austurgafli
kofans. Einn dag þegar eg ætlaði að
heimsækja karlinn, þá heyri eg þeg-
ar eg kem að kofadyrunum, að
Hjutt er að kjafta við sjálfan sig,
og er sem oftar, blindfullur. Eg
hætti þá við að fara inn til hans, en
fór að austurgafli kofans, sem var
með hálfþili úr timbri, tók stóran
stein og senti í trégaflinn, svo af
varð dynkur mikill. Svo þaut eg
eins og elding út fyrir hliðið og
Handa lystarlitlu fólki
Sé matarlystin ekki sem ákjósanleg-
ust og meltingin heíir farið út um þúf-
ur, gasðlga I maganum og fleira þess
háttar; sé einnig um höfuðverk, magn-
leysi lifrarkvilla og taugaslappleik að
ræða, er Nuga-Tone vafalaust ábyggi-
legasta meðalið.
Nuga-Tone er verulegur heilsugjafi;
það auðgar blóðið að lffrænum efnum
og veitir ásmegin vöðvum og taugum;
það er einnig gott við blöðrusjúkdóm-
um. Nuga-Tone nemur á brott hina
lamandi þreytukend og veitir væran
svefn. pér getið fengiö Nuga-Tone I
lyfjabúðinni, en hafi lyfsalinn það ekki
við hendina, þá getur hann útvegað það
frá heildsöluverzluninni.
lagðist þar flatur niður og gægðist
á milli kampsteinanna. Augnabliki
síðar kom karlinn æðandi út, ber-
hausaður og bersköllóttur meö byss-
una í hendinni. Og enn þann dag í
dag, sé eg hann Hjutt fyrir augum
míum, þar sem hann var að læðast
hálfboginn í kringum kofann, og
smábregða byssunni upp að kinn-
inni, og sigta í allar áttir, en sá eng-
an manninn. Litlu seinna fór hann
svo inn í kofann aftur, og ætlaði eg
honum stundirnar þar til hann væri
búinn að hengja byssuna á sperr-
una, því það vissi eg að hann mundi
gera. Aftur dundi svo kletturinn á
þilinu, og aftur kom Hjutt æðandi
út með byssuna, og var hinn ógur-
legasti ásýndum. — Ógleymanleg
verður mér stundin sú, þegar karl-
inn var að gægjast fyrir kofahorn-
in, og kippa hausnum til baka aftur,
og þrífa til byssunnar og sigta sitt í
hverja áttina. í þriðja sinn, sem
hann kom æðandi út, var hann orð-
inn svo ofsareiður, að hann senti
skotinu beint út í loftið, til þess að
svala heiftinni.—Litlu seinna fór eg
svo inn til karlsins, og var hann þá í
óða önn að hlaða byssuna, ógurlega
reiður, og allur í einu svitabaði. En
er hann sá mig, var eins og yfir
honum létti, um leið og hann sagði:
“Varst það þú, trygðablóðið þitt,
sein varst að senda klettinum i þil-
ið ?” En eg var nú ekki alveg á að
svo hefði verið. Litlu seinna voru
svo báðir sestir að kaf fidrykkju, en
kofinn bergmálaði af hinum feg-
urstu samstiltu mannsröddum.
Árið 1848 hélt Hjutt til á bæjar-
dvraloftinu hjá foreldrum mínum.
Hafði hann þar stórt og rúmgott
herbergi, og leið honum þar mjög
vel, og var hann hinn ánægðasti með
lífið. En það man eg, að pabbi sál.
var oft að undra sig á því, hvað
karlinn var oft sjóðandi fullur, og
fara þó aldrei í Keflavík til að
sækja brennivín: “Bölvað fyllirí er
þetta á karlinum, hann er altaf sjóð-
andi fullur, hvaðan hefir hann alt
þetta brennivín?” sagði pabbi sál.
stundum, þegar honum þótti úr hófi
keyra hvað karlinn var oft fullur.
hefði faðir minn ekki
sama hvað fast eg barði, þá vaknaði
hvorugur. Mér þótti þetta mjög
leitt, og vissi í svipinn ekki hvað eg
skyldi til bragðs taka, en svo datt
mér í hug byssa (framhlaðningur)
sem Eiríkur sál. bróðir minn átti.—
Hana tók eg og hálffylti hana af
púðri. Svo rak eg byssukjaftinn
upp í loftsgatið og hleypti af. Eg
ætla ekki að lýsa hér þeim ósköpum,
-sem á gengu. en það munaði minstu
að byssan rotaði mig, um leið og
hún hentist úr höndum mínum, en
tilrauninni sjálfri, undirganginum,
púðurreyknum og brennisteinssvæl-
unni, er ekki hægt að lýsa. Það var
víst því líkast, sem himinn og jörð
væru að forganga. En við öll þessi
ósköp sem á gengu, vöknuðu þeir
Hjutt og guðfræðingurinn, og eg
heyrði að hann var að biðja góðan
guð að hjálpa sér. En Hjutt hentist
eins og elding fram úr rúminu, um
leið og hann sagði: “Biddu við,
drengur minn.” En eg beið ekki,
heldur skaust eg sem elding inn i
eldhúsgöngin, og samtiinis kom skot
niður um stigagatið og er til sýnis
enn þann dag í dag i eldhúskamp-
inum í Kotvogi. I.itlu seinna komu
foreldrar mínir og alt vinnufólkið
æðandi fram baðstofugöngin að
vita hver undur á gengi, en í bæjar-
dyrunum mætti þeim kolsvartur
púðurreykur og brennisteinssvæla,
svo ekki sá handa skil. En þegar eg
heyrði að móðir min sagði: “Hvar
ætli að drengurinn sé ?” þá þorði eg
ekki annað en gefa mig fram, þvi
eg heyrði að ótti og hræðsla var í
raddhreimnum. Sem eðlilegt var
fékk eg engar þakkir fyrir tiltækið,
og móðir min var þess fullviss að
ekki hætti eg þessum aðförum við
karlinn fyr en hann kláraði mig.
Litlu seinna var eg kominn inn í
vinnufólksherbergið á baðstofuloft-
inu og ’stóð þar fremur skömmustu-
legur og þögull. Ekki hafði eg lengi
staðið upp við einn rúmstólpanna, er
eg sá Hjutt koma æðandi upp á loft-
ið, kolsvartan af púðurreyk, ber-
hausaðan og blindfullan. Þegar
hann sá mig byrjaði hann þegar að
róta úr sér yfir mig eldibröndum
og ókvæðisorðuin, sem vonlegt var.
Svo sá eg að hann fór að strjúka
hægri hönd sinni um ennið, og vissi
eg þá þegar hvað til stóð, að hann
ætlaði að fara að gefa mér “skalla,”
en Hjutt þóttist allra manna æfðast-
ur í þeirri list, þó að hann gerði það
á þann einkennilega hátt, að hann
kom æðandi hálfbpginn með baus-
inn beint fram undan sér, og lenti
höggið því vanalega í maganum á
þeim, sem skallann fekk. Þegar
ICAUPIÐ ÁVALT
LUMBER
L. bjá
THE EMPIRE SASH & DOOR CO. LTD.
HKNRY AVE. KAST. - - WINNIPEG, MAN.
Vard Offioe: ftth Floor, Bauk of Hamilton Chambers.
Hjutt hafði strokið ennið nokkrum
sinnum með hendinni, setti hann sig
í einn hálfboginn hnipur, og kom
svo æðandi á mig með bersköllóttan
hausinn beint framundan sér. En á
sama augnabliki og hann ætlaði að
reka hausinn í mig, skaust eg sem
elding frá rúmstólpanum, svo haus-
in lenti á egghvssri stólpabrúninni,
en Hjutt lagðist mjög hóglátlega
flötum beinum á gólfið. Það man
eg, að til ofurlítillar iðrunar fann
eg, er eg litlu seinna horfði í hin
undurmildu augu móður minnar, er
hún leit til mín og eg sá ásökunina,
er úr augum hennar skein, á meðan
hún var, eftir öllum kúnstarinnar
reglum að doktora sundurskorinn
skallann á honum Hjutt. En þrátt
fyrir ait, sem á undan var gengið,
var eg samt um kvöldið orðinn
“trygðablóðið” gamla mannsins.
Kvenfrelsi
Flutt fyrir minni kvenna að Gimli,
1. ágúst, 1932
Frelsið er það megin,
sem myridar þjóðir,
og uppgötvar sín örlög
í ást þinni, móðir!
Þá hugsjón nam eg ungur og enn eg
hana geymi,
að öllum beri réttur að lifa í þessum
heimi.
Að aðeins gegnum frelsið sé farsæld
mannsins trygð,
að frjálslyndið sé mannanna æðsta
og bezta dygð.
En þá sá eg að frjálslyndi ei fanst í
manna bygðum,
en f jötrum vafið þjóðlíf var skoðað
æðst af dygðum,
því karlmennirnir lögbundu kúgun
hverri þjóð
og kölluðu sig frjálslynda—þannig
sagan ■stóð.
Þeir mæður sínar og dætur í dróma
höfðu bundið,
því dýpra skyn á frelsinu sjálfir
höfðu ei fundið.
Og reyrðir eigin böndum þeir reistu
þjóðar vald,
svo ríkismyndun þeirra varð sorg-
legt afturhald.
Svo þegar allir menn voru orðnir
þrælar þræla,
var þrællyndið sú stika, sem hægt
var á að mæla.
En þá kom loksins uppreist — en
uppreist meinar strið—
og uppreistin er sólroð, er boðar
nýja tíð.
Og frelsisandi konunnar bygði nýjar
brautir
í baráttu mót kúgun—í gegnum sorg
og þrautir.
Og frelsisandinn vann — og hann
vinnur ávalt meir;
sú von í frjálsum sálum er ljós, sem
aldrei deyr.
Ó móðir! þú ert herdis, sem gædd
er vísdóms valdi;
sú valkyrja, er sigrast á lífsins aft-
urhaldi.
Og vopnið þitt er ástin — sú eina
lífsins von,
Það eina er getur frelsað hvern nýt-
, an móðurson.
í frelsisstríði þínu nú margur mög-
ur stendur,
serrt megnaði að veita þér lið, með
frjálsar hendur
og*æ vill glaður standa þér, móðir,
hlið við hlið,
þvi hver skyldi eigi veita henni móð-
ur sinni liS?
Áfram, skarar ungra þjóða,
endur-reisið sjúkan heim!
Vel sé þeim, er starfa og stríða,
straumur tímans hlýðir þeim.
S. B. Benedictsson.
United Press flytur þessa fregn
frá Chicago í júlí: Minnisvarði
verður reistur hér að sumri, til
minningar um íslenzka víkinginn,
Leif Eiríksson, er fyrstur fann
Vesturálfu. Verður minnisvarðinn
afhjúpaður litlu eftir að heims-
sýningin verður opnuð í Chicago.
— Minnisvarðinn verður reistur í
Grants Park. — Konungi íslands og
Danmerkur, Noregskonurigi, og
Svíakonungi, verður boðið að vera
við afhjúpun minnisvarðans. —
Vísir.
Sennilega
ef hann hefði vitað hvað einn af
Hjutt var altaf blindfullur.
Einari Sigurðssyni bónda í Vörum.
brennivíni.
próf.
balda honurn frá vínnautninni.
milli
um:
rnilli
göfugan
einkavin.
ungan guðræðing
strax ofan aftur, tók skóflu,
\ \
K 1 ✓ 1 £ ' 0
Pegar per þarrnist
Prentunar i
þá lítið inn eða skrifið til
The Columbia Press Ltd, »
sem mun fullnægja
) * 1 þörfum yðar
1 / 1 / t / n \