Lögberg - 05.10.1933, Blaðsíða 5

LÖGBERG. FIMTUDAGINN 5. OKTÓBER, 1933
Bls. 5
Mentaskólinn á Akur-
eyri
Bftir prófessor Richard Beck
Þeim íslendingum vestan hafs,
sem fylgjast með mentamálum
heima á ættjörðinni og unna fram-
gangi þeirra, mun hafa þótt það
nokkur tíðindi og ekki ómerkileg,
þegar hljóðbært varð fyrir fimm ár-
um síðan, að landsstjórnin hafði
gert Gagnfræðaskólann á Akureyri
að mentaskóla. Má víst telja, að
þetta hafi verið sérstök fagnaðar-
frétt þeim körlum og konum hér í
Vesturheimi, sem útskrifast hafa af
þessum góðfræga skóla, eða sótt
hann, hvort sem var meðan hann
átti setur á Möðruvöllum eða síðan
hann fluttist til Akureyrar.
Með sanni segir því svo í skýrslu
skólans, og er réttmætur sigurhreim-
ur í frásögninni: “Skólaárið 1927-
28 er lang-merkilegaáta ár í sögu
skóla vors, síðan hann hóf störf á
Möðruvöllum í Hörgárdal 1. okt.
1880. Á þessu síðasta skólaári náði
skólinn í langþráðan áfangastað og
vann langsóttan sigur. Þá var skól-
anum veitt heimild til að “halda
uppi’’ lærdómsdeild, með nær því
sama námsniði og skipulagi sem
lærdómsdeild Mentaskólans almenna
í Reykjavik. Með slikri heimild er
skólinn gerður að stúdentaskóla, en
er þó eftir sem áður gagnfræða-
skóli.”
En hér var um meira að ræða
heldur en merkileg tímamót í sögu
skólans sjálfs. Með þessari breyt-
ing á honum var brotið blað í skóla-
sögu íslands. Sigurður skólameist-
ari Guðmundsson hefir rétt að mæla
í ræðu sinni til fyrstu Akureyrar-
stúdenta (15. júní 1928) : “Stofnun
norðlenzks mentaskóla hlýtur að
orka, að eigi all-litlu, á þjóðmenn-
ing vora og þjóðarþroska, annað-
hvort til eflingar eða tálmana.
Norðlenzkur mentaskóli verður
annaðhvort spillvirkjabæli eða
gróðrarstöð. Stofnun slíks skóla er
því verð alþjóðar athygli.” Ekki
skorti heldur á það, þó leitt sé frá
að segja, að hrakspám rigndi yfir
nýgræðing þenna úr ýmsum áttum.
Hins er samt stórum ljúfar að minn-
ast, að þeir voru einnig margir, sem
spáðu honum góðspám og fögnuðu
því, að “Hólaskóli hinn forni var
vakinn upp til starfa, á öðrum stað
og í öðru gervi, eftir 125 ára svefn.”
Sá merkis-atburður átti sér langa
sögu að baki; hér um má réttilega
viðhafa orðtækið enska, al Róm var
ekki bygð á einum degi. Þessi mikil-
væga sigurvinning skólans var ár-
angur meir en aldar langrar baráttu:
hér klæddist holdi og blóði virki-
leikans hjartfólgin hugsjón margra
langsýnna og framsækinna menta-
frömuða. Bezt er að láta Sigurð
skólameistara, sem kunnugastur er
þessum málum, hafa orðið: “Þeir
eru margir, sigurvegararnir í þessu
máli. Fyrir norðlenzkum mentaskóla
hafa barist fortíð og nútíð, látnir
og lifendur. Hún er fjörgömul, sú
tillaga, að stofnsettur verði á Akur-
eyri stúdentaskóli. Tveimur eða
þremur árum áður en Hólaskóli
var, i óþökk margra hinna merk-
ustu Norðlendinga, í rústir rifinn,
lagði amtmaðurinn norðanlands og
austan, Stefán Þórarinsson, það til,
að hann yrði fluttur til Akureyrar.
Eg hygst eigi rekjá hér sögu norð-
lenzkrar mentaskóla-baráttu. Slíkt
verður, að líkindum, vendilegá gert
á fimtugs afmæli skólans, 1930. En
mér þykir eigi annað hæfa á þess-
ari stundu, er brautskráðir eru á
Norðurlandi stúdentar aftur eftir
126 ár, en nefna rrleð þökkum fjóra
menn, sem mest koma við sögu
þessa aldarlanga bardaga fyrir end-
urreisn hins forna skóla. Þessir
menn eru þeir Stefán Þórarinsson
amtmaður, séra'Arnljótur Ólafsson,
Stefán Stefánsson, skólameistari, og
Jónas Jónson, dómsmálaráðherra.”
Rúm leyfir eigi, að rekja hér frekar
endureisnarsögu Mentaskólans norð-
lenzka, þó fróðlegt væri, því að í
slíkri sögu er jafnan margt það, sem
hrindir móki af augum og huga, og
hvetur til framsóknar.
En nú liggur næst að spyrja:
Hvernig hefir arftaka Hólaskóla
hins forna farnast siðan hann var
gerður að mentaskóla ? Hvorar
sýnast freinur hafa rietst hrakspárn-
ar eða góðspárnar, sem hljómuðu
yfir vöggu hans? Fullnaðarsvar
við þeirri spurning bíður auðvitað
framtíðarinnar; engu að síður gefa
skýrslur skólans síðan starfssvið .
hans var víkkað (1928-32) nokkra
hugmynd um það, hvers megi vænta
af honum á komandi tið. íslands-
póstur færði mér nýlega skýrslur
þessar, og voru þær mér, gömlum
nemanda skólans, harla kærkomn-
ar; einnig veit eg, að velunnarar
skólans og islenzkra menningarmála
vestur hér telji ómaksins vert, að
fregna af högum hans.
Heill hverrar mentastofnunar
grundvallast á kennaraliði hennar.
Það hefir verið gæfa Akureyrar-
skóla, að fornu og nýju, að þangað
hafa valist mætir menn og hæfir í
skólameistara og kennarastöður.
Síðustu skýrslur skólans bera því
vitni, að engin úrkynjun hefir orð-
ið- í þessu efni; enda eru ýmsir nú-
verandi kennarar hans orðnir gaml-
ir í garði og löngu víðkunnir.
Skólaskýrslurnar sýna einnig, að
aðsókn hefir aldrei verið meiri að
skólanum heldur en á þessum sið-
ustu árum; og það með, að náms-
fólk úr öllum landsf jórðungum
hefir sótt hann, þó flest hafi það
eðlilega komið af Norður- Vestur-
og Austurlandi. Fróðlegt er að líta
á tölu stúdenta, sem brautskráðiy
hafa verið af skólanum síðan hann
varð mentaskóli. Fyrsta árið (1928)
voru þeir fimm; árið eftir sjö;
næstu tvö árin fimmtán; og árið
sem leið sautján. Er það þegar
orðinn álitlegur hópur; einnig bera
prófseinkunnirnar það með sér, að
margir þessara stúdenta hafa verið
námsmenn góðir, og nokkrir fram-
úrskarandi. Mun það sannast, að
hér á móðurjörðin margt gott
mannsefnið á uppsiglingu.
Skólalífið hefir bersýnilega stað-
ið með miklum blóma þessi síðustu
árin, verið bæði fjörugt og fjöl-
breytt. Nemendur hafa haft með
sér ýmislegan hollan félagsskap; í-
þróttir hafa verið iðkaðar af kappi;
vandaðar skemtanir hafa haldnar
verið; málsnjallir fyrirlesarar og
skáld hafa f jörgað og frætt með list
sirini. Hefir að öllu þessu verið
ólítill mentunarauki og menningar.
Við þannig lagað félagslíf og i-
þrótta, samfara bókfræðslunni,
þroskast nemendur bezt og verða
liklegri til þjóðþrifa.
Svo sem fyr var vikið að i til-
greindum ummælum skólameistara,
átti Akureyrarskóli fimtugs-afmæli
vorið 1930. Var þessara merku
tímamóta í sögu hans minst með
veglegum hátíðarhöldum á Möðru-
völlum og Akureyri; sóttu þau
margt fjölmenni og stórmenni úr
öllum landshlutum; sást nú berlega
það, sem flestir vissu raunar áður,
hve mikil hök skólinn á í hugum
landsmanna, og hve víðfeðm og
djúptæk áhrif hans eru. Kveðjurn.
ar mörgu og ástúðlegu, sem honum
bárust víðsvegar að, bera hinu sama
fagurt vitni. Þær voru ekki ávöxt-
ur hátíðar-hrifningar einnar saman,
heldur stóðu þær djúpum rótum í
hjörtum sendenda, voru sprottnar
upp af einlægum hlýhug og ræktar-
semi. “Það er ofið sterkum þráð-
um og fjölröktum, minjaklæðið frá
Möðruvöllum og Akureyri,” segir
Brynjólfur kennari Sveinsson rétti-
lega og fagurlega í prýðilegri frá-
sögn sinni um skólahátíðina. Snjall-
ar og fagrar eru einnig kirkjuræð-
urnar, sem fluttar voru á Möðru-
völlum og Akureyri i sambandi við
hátíðina, af þeim prestunum Sveini
Víking Grímssyni og Friðrik J.
Rafnar. Ekki er heldur óbragð aS
hátíðarljóðum þeirra Daviðs frá
Fagraskógi og Huldu skáldkonu;
hvorutveggja eru borin uppi af
heitri hrifning, efni og umgerð á-
gætlega samræmd. Hátíðarlýsingu
Brynjólfs, ávörpin og og heilla-
skeytin, kirkjuræðurnar og hátíðar-
ljóðin; þetta er alt að finna í skóla-
skýrslunni fyrir 1929-30.
Aðrar skýrslur skólans bjóða
einnig upp á fleira en þurran fróð-
leik upptalninga. Skemtilegar eru
“Endurminningar frá námsárum
mínum á Möðruvöllum,” eftir Pál J.
Árdal, skáld. Einnig er óblandin á-
nægja að því, að lesa frásagnirnar
um Hornaf jarðarför nemenda
(1929) og um ferðir þeirra um
Þingeyjarsýslur (1931 og 1932),
eftir þá Pálma rektor Hannesson
og Steindór náttúrufræðing Stein-
dórsson. Er hressandi að drekka
með þeim af bikar íslenzkrar nátt-
úrufegurðar, og eiga með þeim “fé-
lagsskap við sæ, sól og jökla.” Með
alt öðrum blæ, en fróðlegt og læsi-
legt vel, er erindið “Hrynjandi
Njálu,” eftir skólapiltinn Steingrim
J. Þorsteinsson. Verður ekki ann-
að sagt, en að þar sé myndarlega úr
hlaði farið. Þó mun Sigurður
skólameistari hafa rétt fyrir sér í
því, að brugðið getur til beggja
skauta um heilnæm áhrif, af birt-
ingu á ritsmíðum ungra nemenda, á
sjálfa þá.
Þó er enn ótalið það, sém mest
gildi gefur skólaskýrslum þessum,
fræðilega og bókmentalega:—ræður
skólameistara við ýms tækifæri,
einkum við brautskráning nemenda.
Þar fara saman heilbrigði og víð-
sýni í hugsun, frumleikur og snild í
máli. Vegna þessara kosta, að við-
bættu því, að þær f jalla löngum um
mikilvæg efni og tímabær, eiga
nefndar ræður skilið að koma fyrir
augu sem allra flestra islenzkra les-
enda. Þær meiga hreint ekki liggja
grafnar í skýrslum, sem fáir einir
lesa; þær verðskulda margfaldlega,
að koma fyrir sjónir almennings í
bókarformi. Falli þær ekki í frjóa
jörð, er íslenzkri sannleiksþrá og
fróðleikshneigð illa aftur farið. Vilji
menn njóta þeirra til fulls, verða
þeir vitanlega, að lesa þær gaum-
gæfilega i heild sinni. Þó fæ eg
ekki stilt mig um, að tilfæra úr
þeim nokkrar setningar, lesendum
til bragðbætis; bið eg höfundinn
velvirðingar á þeirri djarftækni:—
“En vel má minnast þess, að hvert
þjóðerni er sem sérstaklega lituð
rúða, er líf verönd eru skoðuð
út um. Saga bókmenta og heimspeki
sýnir, að mannlíf og mannheimur
koma örlítið öðruvísi fyrir sjónir úr
hverju þess konar gluggabroti en
úr öllum öðrum gluggaglerum. Úr
þjóðernislegu gluggakríli má, ef til
vill, greina sum litbrigði, er eigi
verður auga á komið úr stærri
gluggum. Heimsmenningin er einni
slikri rúðu fátækari, ef þjóðerni
vort týnist .... Skólar eiga ekki að
ala upp nemendur handa sérstökum
stjórnmálaflokki, heldur glæða í
þeim sannleiksást og réttgirni,
drengilega afstöðu hugar til ætt-
jarðar, landsmála og granna ....
Framfaramenn kalla eg þá, sem
unna vatnandanum og gróandanum
“á landi og í lund,” óska þess alhug-
að og spara eigi til þess áreynslu og
óþægindi, að batni bæði menn og líf.
. . . .Dýrustu menningarvígi og frjó-
ustu gróðarstöðvar eru gerðar í
mannlegum brjóstum, ósýnileg og
óáþreifanleg. Mikilvægt gróðar-
skilyrði í félagslegum efnum og
framkomu í garð lagsmanna og
granna er góðvilji, einlægur, í hví-
vetna svikalaus, víðáttumikill. Góð-
vilji er kjarni, megin og öruggastur
jarövegur alls siðferðilegs lifernis
og alls drengskapar, bæði við þjóð-
félag og þegna. Þótt menn eigi lit-
ið undir sér, og þá skorti völd og
virðing, .geta þeir samt viljað vel,
harmað, er illa fer, fagnað, er vel-
gengur, og sigur er unninn í góðs
máls þágu, hvort sem er þeim f jær
eða nær.” (Tala, flutt við braut-
skráning fyrstu Akureyrarstúdenta;
skólaskýr sla 1928-29.).
“Sælla er að unna en hata, sælla
er samúð en andúð ala. Á vaxandi
veldi samúðar og sálarskilnings,
meðal annars, verða beztu menn að
reisa vonir batnandi lífs og líðanar
á vorri jörð .... Alt hið bezta, sem
mennirnir iiafa skapað, hafa þeir
aldrei fyrir peninga gert . . . Það
fylgir því altaf nokkur lífsfögnuður
og er altaf nokkur auðna, að geta
bætt og fegrað Illugastaðina, hvort
sem þeir eru listir eða verksmiðja,
sjálfseign eða leigujörð. Skapandi
starf er vinnanda þess alt af sálar-
legum verðmætum goldið, sem fást
eigi fyrir “gullið rauða,” svo mikils
virði sem slíkt þó er . . . í sumum
ræðustólum er nú brýst fyrir 1 ;ðnum
að leita hamingjunnar. Eg veit ekki
hversu holl er sú kenmng, flutt án
rækilegra skýringa á, i hverju ham-
ingja sé fólgin. Gæfan er kvenleg
í eðli. Hún sækist oft mest eftir
oss, ef vér sinnum henni sem minst.
Eg hygg, að þjóðfélagi voru ríði
mest á, að í ungum þegnum þess sé
sem mest hlúð að harðfengi og heil-
brigðri nákvæmni í störfum og
skapandi þjónslund.” (“Misskiln-
ingurinn mikli”; skólaskýrsla 1828-
29).
“V’el er að vekja áhuga á stjórn-
málum. En sá áhugi verður að
vera drengilegur og heilbrigður.
Hann má ekki vera einskonar á-
flogaþörf, ekki vera eintóm löngun
í hávaða né róstur, heldur felast í
ósk eða þrá eða vilja á að greiða úr
allsherjar vanda. Mig uggir, að
orðasennur og stríð seiði æskuna
yfirleitt fastar að stjórnmálum
heldur en rannsóknarhugur á sjálf-
um viðfangsefnum þeirra eða þörf
á að finna þar lausn .... Lýðþroski
er ekki eingöngu skilyrði lýðræðis,
heldur markmið þess og réttlæting
. . . . í lýðræði felst ekki eingöngu
það, að hver fullveðja eigi, að sínu
litla leyti, að orka á stjórn og þróun
þjóðfélags síns. Sú er hin æðsta
hugsjón þess, að hver andlega full-
tíða eigi að hafa góð áhrif á vöxt
og menning þjóðar sinnar .... Sú
er hin hörmulegasta raunasaga
meginþorra manna, hve lítið verð-
mætt liggur eftir þá, hve lítil holl-
ustu-áhrif þeir höfðu á samtíðar-
menn sína og þjóð.” (“Æskulýð-
ur og stjórnmál” ; skólaskýrsla 1930-
3i)-
Þessar tilvitnanir úr ræðum Sig-
urðar skólameistara, þó slitnar séu
úr tengslum, gefa mönnum ofurlitla
hugmynd um, hversu mikið mann-
vit og mikla andlega heilbrigði er
þar að finna; þær eru rétt-nefndar
hugvekjur. Og ekki er þjóð vorri
vanþörf á hollri leiðsögn, eigi hún
að finna farsæla leið út úr þvi mold-
viðri margvíslegra, og misjafnlega
heilnæmra kenninga, sem þyrlast
yfir ættland vort á þessum umbrota-
tímum.
Gengi Mentaskólans á Akureyri,
sem skýrslur hans vera glögglega
vitni, ætti að vera fagnaðarefni ís-
landsvinum hvarvetna. Hann er að
vísu kornungur að aldri; en árang-
ur fyrstu fimm ára starfsemi han^
vekur glæsilegar vonir um framtíð-
ar-viðgang hans og aukna nytsemd
til þjóðarheilla. Auðsætt er þegar,
og mun þó enn sýnna er stundir
líða,
“að af 1 og andi
eiga skóla norðanlands.”
ERUÐ ÞÉR
"MA EG” NAGRANNI ?
V,
“Mig vantar
símann aftur,
ef yður þóknast!”
—helmilið er eins og
jarðarför án hans;
sambönd okkar slitna
við alla og- við borg-
um sendisveinum
meira en síminn kost-
ar.
Trans-Canada
þjónusta
—
Án þess að fara út af
heimilinu, eða rísa úr
skrifstofustólnum, getið
þér talað við og hlustað á
vini yðar hvar sem er, eins
greinilega og þeir væru
við hlið yðar.
Kostnaður við 1 a n g t
samtal, er með afbrigðum
lítill.
ITIÐ ÞÉR af nokkru nauðsynlegra í lífinu, eins og það er, en að geta náð
til vina yðar eða viðskiftamanna, um leið og þér æskið þess?
Teljast tíu cents á dag sparnaður, ef með því slitnar sambandið við konu
yðar og fjölskyldu, við það að vera án talsíma á heimilinu.
Hafið þér skipað yður í fylkingu “Má Eg“ nágrannanna, er án þess að
depla auga, spyrja nábúa sinn ekki einu sinni eða tvisvar, heldur oft á dag:
“Má eg nota talsímann þinn?”
Vertu sjálfstœður og hafðu þinn eiginn talsíma á heiniilinp. Þú þarfn-
ast einskis jafn mikið, auk þess sem kostnaðurinn er tiltölulega iítill.
Það er öðruvísi með símaþjónustuna en margt annað, að kostnaður henn-
ar á hvern notanda eykst við fjolgun þeirra. í Winnipeg hefir kostnaðurinn
þó ekki aukist, þrátt fyrir umbætta afgreiðslu. Engin önnur stórborg á megin-
landi Ameríku, nýtur góðrar símaþjónustu á eins lágu verði eins og Winnipeg
hin meiri, eða á 76 fermílna svæði.
\
Tíu cents á dag verð sporvagnsmiða eða vindils, greiðir fyrir óhindr-
aða afgreiðslu, ár út og ár inn, jafnt á nóttu sem degi.
I október
lætur þessi deild setja inn heimasíma kostnaðarlaust. Aðeins verður að greiða
þriggja mánaða leigu við umsókn.
Pantið heimasíma yðar nú þegar
(Flutningur og breytingar fyrir örlítinn tilkostnað)
Manitoba Telephone System
l