Lögberg - 21.02.1935, Blaðsíða 3

3
*
réð aftökunum á Miklabæ, þar er
“heréttur” var háður eftir Örlygs-
staðafund. Þeir Gissur og Kolbeinn
kunnu raunar ekki þann yfirdreps-
skap, að kenna ráð sín á Miklabæ
við rétt. Þeir sigurvegararnir fóru
þar með sigraða féndur og frændur
eftir því einu, sem þeim þótti örugg-
ast og óttaminst. Menn voru þar
sektaðir eða sýknaðir, líflátnir eða
grið gefin (“náðaðir” á nutíðar-
máli), ekki aðallega eftir tilverknað
heldur eftir hinu, hve hættulegir eð-
ur hættulitlir sakaraðiljar þóttu.
Gissur Þorvaldsson hefir drepa lát-
ið Snorra Sturhison, með fram af
því, aö hann þorði ekki annað.
Hann var hræddur við að senda
hann utan, af því að þá átti hann á
hættu, að slíkur fyrirmaður Sturl-
unga yrði óþarfur konungshylli
sinni. Hann óttaðist og fjandskap
og hefndir af hendi hans fyrir víg
frær.da hans á Örlygsstöðum. Snorri
var þá genginn í þau hin miklu víga-
mál til liðs Tuma Sighvatssyni. Þó
að stundum væri lítil frændsemi með
þeim bræðrum, Sighvati og Snorra,
sýnir vísa hans (Snorra) til Þórðar
kakala (“Tveir lifit, Þórðr, en þeir”
o. s. frv.) eftir Örlygsstaðabardaga,
að hinn mikli söguritari hefir haft
þungan hug á bróðurbörnum sínum.
Slíkt hefir Gissuri ekki dulist, þó
að skipulega færi með honum og
Snorra á Þingvöllum um sumarið
fyrir víg hans. Má því vel vera,
að Gissur hefði drepið Snorra, þó
að honum hefðu engin bréf borist
frá Hákoni konungi um slíkt af-
reksverk. En um slíkt verður auð-
vitað ekkert fullyrt. Tiðindin á Ör-
lygsstöðum eru skýrt dæmi þess, að
eitt óhæfuverk hefir annað óhæfu-
verk í för með sér. Aðfarir Sturlu
Sighvatssonar við frænda sinn,
Gissur Þorvaldsson, í Apavatnsför
vorp hið glæpsamlegasta gerræði,
auk þess sem þær voru hálfleikar
-Og vanhyggja hikgeðja foringja, Sú
för sýnir, að Sturla Sighvatsson
reisti sér hurðarás um öxl, er hann
gerðist foringi í stjórnbylting, batst
fyrir að gera lýðveldi vort hið sjálf-
stæða að skattlandi Noregskonungs.
Gissuri svall heiftin og grimdin, af
því að Sturla hafði í Apavatnsför
skotið honum saklausum skelk í
bringu og ætlaði þá að reka hann
utan, þó að ekkert hefði hann til
saka unnið. Með fram af því að
hann var raunsær og rökvís, varð
hann að einskonar umskifting, er
honum voru gerir slíkir kostir. Hann
sá og skildi, ef til vill hverjum
manni betur á þeirri byltingaröld,
að þá mátti engum trygðum trúa.
Meðal svikara væri því eina ráðið
að vera svikari. Frumstæðar hefni-
hvatir og grimd stýrðu atferli hans
á örlygsstöðum, er hann hjó til
Sturlu Sighvatssonar, sundurflak-
andi og máttvana af sárum. Ef
Gissur hefði fæðst, lifað og drotn-
að nokkrum áratugum fyrr, hefði
hann sennilega orðið hinn mesti
friðgoði og dáið með óflekkaðan
skjöld, sem forfeður hans. Sturl-
Unga- og stj órnbyltingaröld breyttu
hinum síðasta Haukdæling í stór-
|^dan svikaref og ógæfumann.
^ann Iét sæmd sína og drengskap
- ,r h'f og tign og völd. \
Eftir því, sem þá stóð á, var það,
cí til vilj, réttlátt, að Sturlungar
hiðu ósigur* á Örlygsstöðum. En
l)eir Kolbeinn og Gissur vógu samt
ehki sigurinn af því, að þeir höfðu
betri málaefni, þótt ekki verði fyrir
það synjað, að tilfinning slíks liafi
^tyrkt sigurtrú þeirra (sbr. orð Kol-
’eins unga, er hann gekk að garðin.
tim 1 hyrjun orrustu: “Gangi nú at
guðs^ vilja ok málaefnum”). Hitt
réð úrslitum, að þeir Gissur og Kol.
bcinn ungi voru meiri hershöfðingj-
ar og skipuleggjendur, einbeittari,
forsjálli og snarráðari en Sturlung-
ar’ kunnu betur aÍ5 sigrast á líf-
hræðslu sinni en þeir. Sturla Sig-
hvatsson er beygður og bugaður,
yuðlítill og ringlaður orustumorgun-
mn á Mildabæ. er hann sá lið þeirra
Jssurar, fer í kirkju og syngur
renir, “meðan liðið bjóst.” Hafði
hann ótrú á sigrinum, af því að
hann óttaðist, að ofsi sinn mætti
eigi lengi haldast, eins og Sighvatur
faðir hans lét eitt sinn í ljós? Feldi
samvizkan hann að einhverju leyti
á Örlygsstöðum ? Hvað sem því líð-
ur, sannaðist það að nokkru á Sturlu
Sighvatssyni, er hann var veginn,
f jarmælið, að það var ekki morðing-
inn, heldur hinn myrti sjálfur, sem
átti þar sökina á. Harkan ól lirœðslu
og hræðslan grimd.
Borgið Lögberg!
Næst er staðnæmst á Víðimýri,
þessu gamla höfðingjasetri á miðri
þjóðbraut í portinu á Skagafirði.
Þar er skoðuð torfkirkjan gamla og
fagra, sem aldrei skyldi rífa. Var
þar þegar hafinn sálmasöngur með
miklum fjálkleik, fjöri og góðum
röddum. I henni var Stephan G.
Stephansson fermdur. Hingað sótti
h&nn oft bækur, er honum léði Jón
Ámason, hagyrðingur mikill, sem
þá bjó á Víðimýri. Svo sagði Ste-
phan mér sjálfur frá. En Jón hafði
aftur mikið dálæti á drengnum í
selinu fyrir ofan bæinn og spáði því,
að það yrði maður úr honum
“Stebba í Víðimýrarseli.” Frá
þessu sagði mér móðir mírl, sem oft
kom þá að Víðimýri og dvaldist þar
tíma og tíma. Mintist Stephan Jóns
mjög hlýlega, enda orti hann eftir
hann. Hafði hann ekki gleymt hon-
um bókagreiðann.
Á Víðimýri hafa löngum búið
gildir höldar, kynstórir menn og
höfðingjar. Er þessa höfuðbóls oft
getið í sögum og annálum. Þar var
Brandur Kolbeinsson með lið sitt
nóttina fyrir Haugsnessfund, þar
sem hann féll. Lézt Kolbeinn kalda-
ljós, faðir hans, þar nokkru síðar,
og ætluðu kunnugir, að “honum
myndi manna-missir mjök grandat
hafa.” Þar var Guðmunclur góði
til biskups kjörinn, og þar átti hann
heima um þær mundir, hjá Kolbeini
Tumasyni, einhverjum voldugasta
stórhöfðingja landsins. Um alda-
mótin 1200 réð hann “einn öllu fyr-
ir norðan land,” segir Sturlunga.
Réð hann og mestu, að Guðmund-
ur var til biskups kosinn. En það
bjó undir þessu trausti hans á Guð-
mundi, að hann “þóttist þá ráða
bæði leikmönnum og kennimönnum
fyrir norðan land,” ef hann kæmi
honum í biskupsstól. “Eðlið sama
ár og síð.” Svipaðar aðfarir valda-
gjarnra stjórnmálamanna eru ekki
ókunnar á vorum dögum, hvorki ut-
anlands né innan. En svo hroðalega
flaskaði Kolbeinn Tumason á þess-
um heimamanni sínum og venzla-
manni, að það varð hans bani. Hann
féll, sem kunnugt er, í bardaganum
á Víðinesi 1208, er hann veitti bisk-
upi aðför. Valdagjarnir stjórnmála-
menn (þeir, sem fást við stjórnmál)
eru sennilega sjaldan miklir mann-
þekkjendur, af því að þeir meta
menn oft eingöngu eftir fylgi þeirra
eða andstöðu við sjálfa sig. örugg-
leik til fylgis við sig meta þeir aftur
meir eftir óskum sínum en raun-
verulegu innræti gagnvart sjálfum
sér. Slíka girndarmenn skortir þá
hlutlægni, sem i hverju efni er ó-
hjákvæmilegt skilyrði réttsæis og
réttdæmis. Annars hefði Kolbeini átt
að vera vorkunnarlaust að sjá fyrir,
að Guðmundur biskup yrði einskis
manns veifiskati. Segir Sturlunga
(útgáfa Guðbrands Vigfús I. bls.
93), að hann hafi ungur viljað öllu
ráða, “við hvern sem hann átti.”
Eru þeir báðir, Guðmundur góði og
Kolbeinn Tumason, næsta eftir-
tektaverðir og girnilegir til viðkynn-
ingar og skilnings. Fáir íslenzkir
embættismenn hafa verið trúrri em-
bætti sínu, hugsjón þess og æðsta
anda, né fórnað meir fyrir það láni
og vellíðan en Guðmundur góði.
Hann var nútímamaður á sinni tíð.
Honum er ekki láandi, þótt hann léti
sér annara um kirkju sína og guðs
kristni heldúr en landslög. Sum
skáld vor hafa, sem auðskilið er,
haft miklar mætur á þessum ófyrir-
mannlega fyrirmanni og ól-seíga
flökku-biskqpi, sem þorði að rísa
gegn höfðingjum aldar sinnar, bann-
færði sjálfan Kolbein Tumason og
átti mök við hinn lægsta lýð þjóð-
félagsins. Þorsteinn Erlingsson
kvaðst hafa samúð með honum, af
því að hann væri eini biskupinn á
voru landi, sem hefði haft viðleitni
til að breyta eftir dæmi Krists og
LÖGBBRG, FIMTTJDAGINN 21. FEBRÚAR 1935.
fyrirmynd. Og eins hefir Stephan
G. Stephanssyni farið. Hann kveð-
ur:
“Með hungraðan skrílinn á hælum,
stór hundruð af pútum og þrælum,
eg sé, og eg sé x
einn flakkarabiskup á fæti
Við fjandskap og spé
þramma með haltrandi hné,
í fararbrodd’ fremst honum mæti.
Hann storkaði stjórnlausu landi.
Hann stæltist af hrakning og
grand?’ o. s. frv.
Og hann lýkur kvæðinu (“Gvönd-
arbrunnum”) þannig:
“Veitti rusli og ræningjum
rúm í sinni Paradís.”
Það er mildin og mannúðin við
mannfélagsruslið, sem einnig hefir
fengið honum samúðar DavJðs Stef-
ánssonar, er ort hefir þróttmikið
kvæði, og sumstaðar mjög fagurt,
honum til varnar og dýrðar, sem
byrjar svo:
“Þú grætur með hryggum, sveltur
með þeim soltna
og betlar fyrir betlarann og talar
um heilög mál við heimskan förulýð
og gerist allra snauðra þræla þræll”
o. s. frv.
Andstæðingi Guðmundar góða,
Kolbeini Tumasyni, er á einum stað
þannig lýst, að verið hafi hann “at
mörgu vel fallinn,” “þegar. hann
varð eigi sigraðr af of miklu kappi.”
Hafa þeir líkst í þessu, hann og
bróðursonur hans, Kolbeinn ungi,
sem var ofsamaður í skapi og að
eðlisfari mesta einræðismannsefni
(diktator) vort á Sturlungaöld. Ef
til vill hefði saga lands vors farið
öðru vísi, ef hans hefði lengur not-
ið við. En Kolbenn Tumason virð-
ist verið hafa frænda sínum og
nafna í sumu stórum fremri, því
að hann var, eins og segir á sama
stað, “vitr maðr ok hið mesta skáld,
yrkjandi mörg kvæði með frábæru
lofi til guðs móður Mariam.” Þrjú
trúar- og bænarerindi, sem hann orti
rétt fyrir fall sitt í Víðinesi, sanna,
að slíkt er ekki ofmælt. Sætir furðu,
að þessi svanasöngur finst ekki í
sálmabókum vorum. Hann hljóðar
svo:
Heyrðu, himnasmiðr,
hvers er skáldit biðr:
komi mjúk til mín
miskunn þín.
Því heit ek á þik,
þú hefir skapaðan mik.
Ek er þrællinn þinn,
þú ert drottinn minn.
Guð, heit ek á þik,
at þú græðir mik,
minnstu, mildingr, mín,
mest þurfum þín.
Ryttu, röðla gramr,
ríklyndr og framr,
hölds hverri sorg
úr hjartaborg.
Gættu, mildingr, mín
mest þurfum þín
hölds hverja stund
á hölda grund.
Sentu, meyjar mögr
málsefnin fögr,
öll er hjálp af 'þér,
í hjarta mér.”
Ef gerðar eru örlitlar stafabreyt-
ingar (t breytt í ð, k í g og u skotið
milli samhljóða og r í lok orðs)
verður málið á vísunum eins og þær
hefðu verið .ortar í dag eða gær
Blíðan, hjartanleikinn og hlýjan eru
ekki minni en i sálmum Matthíasar,
er honum tekst bezt, enda dáðist
hann mjög að þessum , erindum.
Þótti honum Kolbeini takast bér bet-
ur en höfundi Lilju, sem öll skáld
vildu kveðið hafa (við áttum eitt
sinn tal um þau). Og furðulegt er
hve þessi mikli veraldarhöfðingi,
ofurkappsmaður og vígamaður, sem
fór með Guðmundi dýra að Löngu-
hlíðarbrennu, býr yfir miklum trú-
arvarma, sálar-sárindum, sorgum og
auðmýkt hjartans. Þykir sumum ef
til vill nóg unt auðmýktina, er hann
kveður: “Eg er þrællinn þinn.”
(Prófessor Fredrik Paasche í Oslo
hefir þýtt þessi erindi á norsku (í
Kristendom og Kvkd, Kristiania
1914, bls. 121). Hann þýðir siðustu
vísuorð í 1. er.: “Jeg din tjener er
—du ntin herre kjer.” Öldungis ná-
kvæm er þessi þýðing ekki, en hún
PROFESSIONAL AND BUSINESS CARDS
PHYSICIANS and SURGEONS
DR. B. J. BRANDSON 216-220 Medical Arts Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sts. jPhone 21 834—Office tímar 2-3 Heimili 214 WAVERLEY ST. Phono 403 288 Winnipeg, Manitoba DR. J. STEFANSSON 216-220 Medical Arts Bldg. Talsími 26 688 Stundar augna, eyrna, nef og kverka sjúkdóma.—Er aS hitta kl. 2.30 til 6.30 e. h. Heimili: 638 McMILLAN AVE. Talsimi 42 691 ; Dr. P. H. T. Thorlakson 20 6 Medical Arte Bldg. Cor. Graham og Kennedy Sta. Phones 21 213—21 144 Res. 114 GRENFELL BLVD. Phone 62 200

DR. B. H. OLSON Dr. S. J. Johannesson G. W. MAGNUSSON
216-220 Medlcal Arts Bldg. Nuddlœknlr
Cor. Grahain og Kennedy Sts.
Viðtalstími 3—5 e. h. 41 FURBY STREET
Phone 21 834-Office tfmar 4.30-6 Phone 36 187
Heimili: 6 ST. JAMES PLACE 218 Sherburn St.—Sími 30877
Winnipeg, Manitoba Simið og semjið um samtalstlma j
BARRISTERS, SOLICITORS, ETC.
H. A. BERGMAN, K.C. Islenzkur lögfrœOingur Skrifstofa: Room 811 McArthur Bullding, Portage Ave. P.O. Box 1656 PHONES 95 052 og 39 043 V J. T. THORSON, K.C. ' Islenzkur lögfrœðingur 801 GREAT WEST PERM. BLD. Phone 92 755 W. J. LINDAL K.C. og BJORN STEFANSSON tslcnzkir lögfrœðingar 325 MAIN ST. (ð öðru gólfi) PHONE 97 621 Er að hitta að Gimli fyrsta miðvikud. I hverjum mánuði, og að Lundar fyrsta föstudag

G. S. THORVALDSON B.A., LL.B. tslcnzkur lögfrœðíngur E. G. Baldwinson, LL.B. tslenzkur lögfrœðingur |
Skrifst. 702 CONFEDERATION LIFE BUILDING Main St., gegnt City Hall Phone 97 024 Phone 98 013 504 McINTYRE BLK.
DRUGGISTS DENTISTS
Medical Arts Drug Store R. A. McMillan PRESCRIPTIONS Surgical and Sick Room Supplies Phone 23 325 Medical Arts Bldg. Winnipeg, Man. DR. A. V. JOHNSON , tslenzkur Tannlœknir 212 CURRY BLDG., WINNIPEG Gegnt pósthúsinu Sími 96 210 Heimilis 33 328 Drs. H. R. & H. W. TWEED Tannlœknar 4 06 TORONTO GENERAL TRUSTS BUILDING Cor. Portage Ave. og Smith St. PHONE 26 545 WINNIPEG

Phone Your Orders Roberts DrugStores Limited Dependable Druggists Prompt Delivery. Nine Stores Dr. Cecil D. McLeod Dentist Royal Bank Building Sargent and Sherbrooke Sts. Phones 3-B994. Res. 4034-72 Winnipag, Man. DR. T. GREENBERG Dentist Hours 10 a. m. to 9 p.m. PHONES: Office 36 196 Res. 51 455 Ste. 4 Norman Apts. 814 Sargent Ave., Winnipeg
BUSINESS CARDS
A. S. BARDAL 848 SHERBROOKE ST. Selur Ilkkistur og annast um flt- farir. Allur útbúnaður sá bezti. Ennfremur selur hann allskonar minnisvarða og legsteina. Skrifstofu talsími: 86 607 Heimilis talslmi: 501 562 HANK’S HAIRDRESSING PARLOR and BARBER SHOP 3 Doors West of St. Charles Hotel Expert Operators We specialize In Permanent Waving, Finger Waving, Brush Curiing and Beauty Culture. 251 NOTRE DAME AVE. Phone 25 070 J. J. SWANSON & CO. LIMITED 601 PARIS BLDG., WINNIPEG Fajsteignasalar. Leigja hús. Út- vega peningalán og eldsábyrgð af öllu tægi. Phone 94 221

A. C. JOHNSON 907 CONFEDERATION LIFE BUILDING, WINNIPEG Annast um fasteignir manna. Tekur að sér að ávaxta sparifé fólks. Selur eldsábyrgð og bif_ reiða ábyrgðir. Skriflegum fyrir- spurnum svarað samstundis. Skrifst.s. 96 757—Heimas. 33 328 00RE’S rAJe ' LTD. 28 333 LOWEST RATES IN THE CITY Furniture and Piano Moving C. E. SIMONITE TLD. DEPENDABLE INSURANCE SERVICE IU-al Estate — Rentals Phone Office 96 411 806 McArthur Bldg.
HÓTEL I WINNIPEG
THE MARLBOROUGH SMITH STREET, WINNIPEG "Winnipeg’s Down Toum HoteV' 220 Rooms with Bath Banquets, Dances, Conventions, linners and Functions of all kinds Goffee Shoppe F. J. FALD, Manager ST. REGIS HOTEL 285 SMITH ST„ WINfiJIPEG pœgilegur og rólegur bústaður < miðbiki borgarinnar. Herbergi $.2.00 og þar yfir; með baðklefa $3.00 og þar yfir. Ágætar málttðir 40c—60c Free Parking for Quests SEYMOUR HOTEL 100 Rooms with and without bath RATES REASONABLE Phone 28 411 277 Market St. C. G. Hutchison, Prop. PHONE 28 411

CorntoaU ^otcl
Sérstakt verð á viku fyrir námu- og fiskimenn. Komið eins og þór eruð klæddir. J. F. MAHONEY, framkvæmdarstj. MAIN & RUPERT WINNIPEG
It Pays to Advertise in the “Lögberg”
er hér mýkri en frumkvæðið, og fer
ef til vill betur á, þó að margt megi
telja þessum tveimur visuorðum til
skáldlegs ágætis. Þýðing Paasches
á þessum vísum Kolbeins hefir verið
tekin i norska sálmabók, að þvi er
stud. mag. Geir Jónasson segir mér.
Kennimenn Austmanna kunna, eftir
því, betur að meta þennan kveðskap
en klerkdómur vor.) En slíkt er á-
hrifasamlega mælt, ekki sízt sökum
andstæðunnar í næsta vísuorði, er
hann segir við guð sinn: “Þú ert
drottinn minn.” Slikt grópast í
minni, svo að seinan fyrnist, enda
er kveðandinn öll merkilega létt og
lipur, látlaus og óbrotin. Kvæðið
er kveðið af kvölum mannlegs
hjarta, ort með banagrun i brjósti.
En þjáning og raunir hjartans eru
sá yrkimálmur, sem löngum endist
bezt, og rnargur hinn bezti skáld-
skapur er gerður úr.
Framh.