Lögberg - 02.05.1935, Side 4

4
LöGBERGr, FIMTUDAGINN 2. MAI, 1935.
Högtjcrg
ðt hvern fimtudag ai
COLUUBIA P R E B 8 L I U I T M D
696 Sarsent Avenue
Wlnnipee, Manitoba.
Utan&akrift ritstjórans.
KDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVK
WINNIPEG, MAN.
TerO tt.00 um árlO—Borgist fvrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The Colum-
bla Press, Limited, 695 Sargent Ave., Wnnipeg, Manitoba
PHONE 86 337
Frá Jslandi til Winnipegvatns
1876
(Ræða flutt í Winnipeg', undir umsjón Sögu-
félags Manitoba, 17. apríl, 1935).
Eftir Dr. Ö. Björnsson.
Það var á sólbjörtu kveldi snemma í júlí-
mánuði að við yfirgáfum heimili okkar á Is-
landi og lögðum af stað til Vesturheims.
Við fórum ríðandi sem vænta mátti, því
Island er víðfrægt fvrir hesta sína. Þetta var
í fyrsta skifti á æfi minni, sem eg fékk að
koma á hestbak einn saman.
Að skömmum tíma liðnum komum við
að stórri á. Við vorum ferjuð yfir hana, en
hestarnir voru látnir synda. Síðan héldum
við áfram um nóttina—ef nótt skvldi kalla,
því hún var björt eins og dagur.
Undir miðnættið fór mig að syf ja og eg
byrjaði að draga ýsur. Til þess að forða mér
frá' því að detta af hestbaki tók faðir minn
mig og hélt mér á hnakknum fvrir framan
sig.
Snemma um morguninn komum við niður
á heiðarbrún; blasti þá við okkur víðsýni, þar
sem við litum fjörð, er skarst inn í landið.
Allstórt skip lá við akkeri á firðinum, en með-
fram ströndjinni voru húsaþyrpingar; var
þetta venjulegt fiskiþorp og kauptún. Frænka
mín átti heima í þorpinu og gdstum við hjá
henni í tíu daga, eða þar um 'bil, á meðan við
biðum eftir skipinu. Loksins kom það, og
vorum við þá, ásamt fjórum hundru-ðum ann-
ara farþega, flutt á skipsfjöl með ósköpum og
gauragangi og okkur komið fyrir niðri í lest.
Þokusuddi var um kveldið og skipslúðurinn
blés ámátlega á meðan skipið skreið út höfn-
ina.
Margir hljóta að hafa andvarpað þungt
og fundið til andlegs sársauka í þessum hópi,
sem nú var að kveðja heimili sín, ástvini sína
og kunningja og leggja af stað í óþekta heims-
álfu.
LTm morguninn var það sorgleg sjón að
horfa á fólkið og farangurinn í lestinni: sjó-
veiki hafði gagntekið svo að segja hvert ein-
asta mannsbarn, sem þar var og voru farþeg-
arnir hörmulega á sig komnir. Þeir voru ó-
hreinir, ógreiddir og illa til reika, þar sem
þeir köstuðust á ýmsar hliðar, eftir því sem
öldurnar veltu skipinu; en kassar og kistlar,
pokar og pjönkur þeyttust fram og aftur í
allar áttir og úr öllum áttum.
Fyrsta viðstaða skipsins var í Færeyjum;
og þeir, sem treystu sér til þess, fóru upp á
þilfar til þess að skoða Þórshöfn, sem var
aðalþorpið á eyjunum.
A þriðja degi komum við til Granton, og
vorum tafarlaust flutt þaðan á járnbrautar-
lest til Glasgow. Þetta var í fyrsta skifti,
sem eg hafði ferðast í járnbrautarvagni, og
var eg lengi að brjóta heilann um það fyrir
hvaða afli lestin hreyfðist. En loksins komst
eg að þeirri niðurstöðu með sjálfum mér, að
margir menn hlytu að hlaupa á eftir henni
og ýta henni áfram.
Við námum staðar á leiðinni í Edinborg.
Þar átti heima gamall skólabróðir föður míns.
Við gistum hjá honum tvo eða þrjá daga og
fór hann með okkur um borgina til þess að
sýna okkur hina og aðra merka staði. Það
eina, sem eg man glögt eftir af því, sem hann
sýndi okkur, er minnismerki Sir Walter
Scotts; er það há súla úr steini, og efst á
henni tilkomumikil líking af skáldinu. Eg
man eftir því að hlegið var að mér vegna
þess að eg horfði upp til myndarinnar, togaði
í hornið á treyjunni hans föður míns og
spurði með hálfum huga: “Er hann lifandi!”
Nú var ferðinni haldið áfram til Glas-
gow; þegar þangað kom, var okkur komið
fvrir í stórhýsi við eina aðalgötuna.
Þar kom nokkuð fyrir, sem okkur
gleymdist aldrei: Victoría drotning var stödd
í Glasgow og ók í stjórnarskrúða um borg-
ina. Var þetta í fyrsta skifti, sem hún hafði
komið opinberlega fram síðan hún varð
ekkja—en það voru fimtán ár.
Mér er enn sem eg sjái hinn skrautlega
vagn, sem hún ók í ásamt hirðmeyjum sín-
um; en vagninn drógu mjallhvítir hestar.
En það, sem ef til vill vakti hjá mér enn
þá meiri aðdáun voru riddararnir, sem riðu
eldfjörugum hestum á undan vagninum og
eftir, og voru allir í glitrandi einkennisbún-
ingum.
Næst vorum við flutt út á skipið Pboeni-
cian og héldum niður ána Clyde áleiðis til
Quebec.
Fyrir áhrif einhverra vina föður míns
vorum við ekki á þriðja farrými eins og hitt
fólkið; heldur fengum við betra pláss.
Eg komst brátt í kynni við skipverja og
fóru iþeir með mig um alt skipið, inn í far-
þegaklefana og niður í vélastöðvarnar; var eg
hugfanginn í meira lagi, þegar eg .horfði á
hinar fljótu hreyfingar vélanna og skínandi
koparinn.
Auðvitað skildi eg þá ekki né þeir mig; en
I eg efast ekki um að þeim hafi verið skemt af
ákafa mínum forvitni og einfeldni.
Þegar til Quebec kom, var okkur tafar-
laust hrúgað inn í járnbrautarvagna; síðan
var lagt af stað vestur og lialdið áfram með
nokkurri viðstöðu í Montreal og Toronto. 1
Kingston var tafið til máltíðar og söfnuð-
umst við öll saman í stórum matsal; var þar
tekið rösklega til matar.
Þegar máltíðinni var lokið, heimtaði
gestgjafinn borgun fyrir máltíðina. Þegar
því var ekki sint, lokaði hann dyrunum og
varð heldur en ekki vígalegur. Nú var hinum
norrænu aðalsniðjum nóg boðið. Þeir rudd-
ust á hurðina og ætluðu að brjótast út. Tais-
verðar ryskingar áttu sér stað og leið ekki
á löngu áður en gestgjafinn, sem var risa-
vaxinn ístrubelgur, lá kylliflatur á gólfinu.
Kona hans öskraði hástöfum og bað drott-
inn að bjarga sér og sínum úr klónum á þess-
um voðalega óþjóðalýð.
í sama bili kom túlkurinn og skýrði frá
því að sambandsstjórnin borgaði fyrir mál-
tíðina. Þetta nægði til þess að friður komst á,
Frá Kingston var haldið áfram á járn-
brautarlest þangað til komið var til Colling,-
wood. Þar var skift um farartæki, og fórum
við þaðan á skipi yfir Huron og Superior
vötnin alla leið til Duluth. Þar beið okkar
jánibrautarlest, og fórum við með henni yfir
Wisconsin og Minnesota-ríkin þangað til við
komum í lítið þorp við Red Lake River, sem
kallað er Fisher’s Landing.
Fyrir nokkrum árum kom eg í þetta litla
þorp og stóð nákvæmlega á sama stað, sem
báturinn fór frá þegar við lögðum af stað
eftir ánni. Yatnið í ánni er nú mjög lágt, og
gerir ekki betur en að þar verði fleytt meðal
róðrarbát. Frá þessum stað var farið áleiðis
til Winnipeg á gufubátnum “Dacotah.”
Við staðnæmdumst í Pembina til þess að
fá eldivið. Á meðan verið var að skipa iít
eldiviðnum fóru sumir innflytjendurnir í
land til þess að skoða sig um.
Einn þeirra var forvitnari en hinir og
fór lengra út á sléttuna. Alt í einu var blásið
til brottferðar og báturinn lagði af stað niður
eftir ánni. Æfintýramaðurinn sá hvað um
var að vera og hljóp í sömu átt og báturinn
fór. Mér er enn sem eg sjái hann þar sem
hann þaut eins og villimaður niður eftir ár-
bakkanum í kapp við bátinn. En báturinn
staðnæmdist í Emerson, sem var þrjár mílur
niður með ánni, og þar komst hann á skips-
fjöl aftur.
Næsta dag komum við til Winnipeg, og
báturinn lenti við norðurbakkann á Assini-
boine ánni, steinsnar í austur þaðan sem
Aðalstrætis-brúin er nú.
Við vorum látin í tjöld á Hudsons Bay
eigninni; þar vorum við meðan við biðum
eftir bátnum til þess að flytja okkur norður
að Winnipegvatni.
Maður nokkur kom þangað sem við vor-
um; hafði hann með sér kúahjörð og seldi þær
innflytjendunum. Faðir minn keypti eina
þeirra fyrir 35.00. Tveir menn voru fengnir
til þess að líta eftir kúnum þangað til hægt
væri að reka þær norður að vatninu. En svo
var það eina nótt að mennirnir sofnuðu og
sumar kýrnar týndust og fundust aldrei aftur.
Plg þarf tæplega að taka það fram að kýr
föður míns var ein þeirra, sem týndist.
Nú var okkur skipað út á stóra 'barða,
sem gufubátur dró á eftir sér norður að
Rauðármynni. Þar var börðunum slept og
þeir látnir berast eftir vild, fyrir stormi
og straumi. Þeim var stjórnað að nokkru
leyti með heljarstórri ár, sem beitt var af
liandafli nokkurra manna meðal innflytjwid-
anna, sem höfðu krafta í köglum.
Barðana rak meðfram vesturströndinni
og bar að landi næsta morgun örskamt fyrir
sunnan þar sem kallað er Willow Point (Píl-
viðartangi). Við vorum flutt til Gimli á smá-
bátum. Þar var okkur tekið tveimur höndum
af íslendingnm, sem þangað höfðu komið fyr
um sumarið. Við fengum gistingu hjá manni,
sem John Taylor hét; var hann stjórnandi ný-
lendunnar eða umsjónarmaður hennar.
Nú fór faðir minn að litast um eftir heim-
ilisréttarlandi og fann hann blett, sem hon-
um geðjaðist að, þar tsem kallað er Sandy
Bar; er það hér um bil fimm mílur fyrir sunn-
an Riverton.
Með aðstoð nokkurra manna hjó
hann niður tré, sagaði þau og lag-
aði ög bygði úr þeim bjálkahús. Að
því búnu fór hann til Gimli og sótti
fjölskyldu sína. Fékk hann sér
flatbytnu og flutti bæði fólk sitt og
farangur þangað sem hann hafði
búið sér þetta nýja heimili; húsið
var fullkomið að öllu öðru leyti en
því að það vantaði þakið, gólfið,
hurðina og gluggana.
Vesturströndin á Winnipegvatni
norður frá Boundary Creek (Tak-
markalæk) alla leið til White Mud
River (Hvítu Leirá) hafði verið
fengin hjá Indíánum með vissum
samningjum og var nú ákveðin
handa íslenzku innflytjendunum.
Indíánarnir höfðu samt ekki allir
farið, heldur voru sumir þeirra enn
þá í kofum sínum, sérstaklega í
Norðurhluta héraðsins. Þetta var
nú ekki sem allra hugljúfast, því
þegar við vorum á ferðinni eftir
ánni hafði okkur verið sagt frá
Custer manndrápinu í Montana fyr-
ir aðeins tveimur mánuðum. Indí-
ána-f jölskylda, sem hét Ramsay var
enn þá á landinu, sem faðir minn
hafði valið sér. Það voru þau Ram-
say hjónin, kornungt barn, sem þau
áttu, stúlka á að gizka jafngömul
mér og tveir drengir hér um bil
fjórtán og sextán ára.
Ramsay fólkið bjó í laglegu
bjálkahúsi, mjög svipuðu húsunum,
sem sjást enn þann dag í dag með-
fram Rauðánni. Bjálkarnir voru
höggnir til og geirnegldir á hornun-
um; húsið var kalkað og með góðu
gólfi og stráþaki. Foreldrar mínir
ætluðu sér að flytja í þetta hús,
þegar Indíánarnir færu burt; en
þeim varð nú ekki kápan úr því
klæðinu, eins og eg skal skýra frá
síðar.
Ramsay þessi var einstaklega vin-
gjarnlegur og hjálplegur föður mín.
um á ýmsan hátt. Hann kendi hon-
um að blanda leir, skorið gras og
vatn á vissan hátt, til þess að fylla
með eyðurnar á milli bjálkanna og
sömuleiðis að þekja húsið með mýr-
gresi til þess að það ekki læki.
Annan sunnudaginn eftir að við
komum var trúboði á ferðinni og
flutti guðslþjónustu fyrir Indíánana
í húsi Ramsays.
Okkur var boðið þangað; þágum
við boðið og sátum með mesta f jálg-
leik meðan bænagerðin Stóð yfir.
Hræddur er eg samt um að það sæði
hafi fallið í grýtta jörð, því alt fór
fram á Indiánamáli.
Ferðin var nú á enda og við vor-
um komin til fyrirheitna landsins.
Sárustu vonbrigðum hljóta for-
eldrar mínir að hafa orðið fyrir,
þegar hingað kom — í land alsæl-
unnar, sem þau höfðu hugsað sér.
Vesturströnd Winnipegvatns var
ekki þá, og er engan veginn enn
nein gullströnd. Undirlendið var
látt og vaxið óræktar hrísi og kirk-
ingslegum trjám: ösp, furu og ein-
stöku birkitré. Þegar nokkuð kom
upp frá ströndinni var landið látt og
mestmegnis fen, en aðeins hér og
þar grasblettir. I litlu rjóðri var
bjálfatóftin, þar sem heimili okkar
átti að vera.
Nú var komið langt fram í sept-
ember og mikið eftir óunnið af því
sem gera þurfti. Húsinu var komið
undir þak, troðið var í rifurnar á
veggjunum ; lnirðir og gluggar látn_
ir í það. Sökum þess að enginn borð-
viður var til, var lim höggvið af
grenitrjám og það breitt á jörðina í
staðinn yrir gólf. En um veturinn
bjó faðir minn til háan pall og naut
við það aðstoðar manns, er hjá okk-
ur dvaldi. Upp á þennan pall lét
hann nokkra bjálka og sagaði þá
niður í borð með langsög. Þessi
borð hafði hann í þak og gólf, og
auk þess setti hann loft í húsið. Þar
næst sagaði hann tré í smáfjalir,
þynti á þeim annan endann með
sporjárni og bjó þannig til spón, er
hann þekti með húsið. Eg get um
þetta einungis til þess að sýna hug-
vit og úrræði þessara landnema
hvaða erfiðleikar sem 'urðu á vegi
þeirra.
Eftir öll æfintýrin og allar nýj-
ungarnar á ferðinni vestur, fanst
mér nú alt fremur dauft og tilbreyt-
ingarlítið. Fyrsta kastið undi eg
mér við það að leika mér i sandin-
um og tina saman steina og skeljar,
en eg varð brátt leiður á því En þá
komu Ramsay drengirnir mér til
hjálpar. Þeir fóru með mig í lang-
ar gönguferðir um skógana og eftir
ströndinni. Þeir sýndu mér fugla-
hreiður, einkennilega steina og alla-
vega litar skeljar. Þeir lofuðu mér
að skjóta örvum af bogum sínum;
og einu sinni fóru þeir með mig í
Indíánabát út á vatn og kendu mér
að sitja í þeim bátum, án þess að
láta þá hallast.
Um þetta leyti urðu þessir varn-
arlausu frumbyggjar fyrir hinum
ægilegustu og skelfilegustu hörm-
ungum. Það var seint í september
að maður nokkur sýktist af bólu-
veikinni. Hann var þá staddur í
suðurenda nýlendunnar, en átti
heima nyrst í bygðinna. Þrátt fyrir
það, að hann var mjög veikur, héldu
honum engin bönd; hann vildi fyrir
hvern mun komast heim og gekk
alla leiðina. Auðvitað stóð hann við
hér og þar og kom inn í mörg hús
á leiðinni. Eftir fáa daga hafði
mannskæð bólusótt breiðst út um
alla nýlenduna.
Svo hefir talist til að frá hundrað
til hundrað og fimtíu manns hafi
dáið í þessari drepsótt. Við höfðum
öll verið bólusett og þótt við hvað
eftir annað hefðum samgöngur við
hina sjúku þá fékk enginn okkar
veikina. Og samt “segir heimsking-
inn í hjarta sínu” að bólusetning
verji ekki gegn bóluveikinni.
Sérstaklega var drepsóttin skæð
meðal Indiánanna, sem ekki höfðu
verið bólusettir. Ellefu manns dóu
í einu húsi míluf jórðung þaðan sem
við áttum heima; og af Ramsay-
f jölskyldunni lifði enginn nema
hann sjálfur og litla stúlkan.
Þessi vetur var einn mesti hörm-
ungavetur, sem nokkru sinni hefir
átt sér stað i sögu landnemanna í
Vesturheimi. Þéár liðu samtímis
kulda, hungjir, veikindi og dauða,
og var það því engin furða þótt
jafnvel hinum allra þolnustu féllist
hugur. Næsta vor sendi stjórnin
vistir og aðrar nauðsynjar. Hópur
eftirlitsmanna var einnig sendur
þangað til þess að sótthreinsa hús-
in og klæðnaðinn, og þvo og loft-
hreinsa öll híbýli manna, Þá var
þeim og boðið að brenna öll Indíána-
húsin og var þar á meðal auðvitað
hús Ramsays, sem við höfðum von-
að að geta flutt í. Eg man glöggt
eftir því þegar móðir mín stóð úti,
hleypti brúnum og horfði gremju-
full á bálið, þegar hús Ramsays var
að brenna.
Þegar voraði vöknuðu frumbyggj-
unum nýjar vonir. Samt var líf
landnemanna í þá daga alls ekki
öfundsvert. Þeir höfðu sezt að við
nýjar og óþektar kringumstæður;
þeir voru óvanir siðum og háttum
hins nýja lands; þeir skildu ekki
málið og þá brast alla möguleika,
sem til þess þurfti að byrja nýtt líf.
Nei, þeir voru í sannleika ekki öf-
undsverðir.
Að draga að sér eldivið og safna
vistum og viðurværi handa heimil-
unum var erfitt starf og torsótt. Þeir
kunnu ekki að beita skogaröxinni og
voru því oft meiddir og marðir,
bláir og blóðugir eftir hana.
Auk þess urðu þeir að vera sínir
eigin áburðarjálkar; þeir urðu að
bera alt heim á hérðum sér eða draga
það á eftir sér á handsleðum, yfir
snjóa og isa.
Á sumrin drógu þeir að sér í ör-
litlum flatbytnum, sem þeir knúðu
áfram af eigin handafli. Þeir urðu
að þola ískulda vetrarins og eldhita
sumarsins. Þeir hefðu getað tekið
sér í munn orð hertogans í ritinu
“As You Like It”: “Hér finnum
vér einungis syndagjöld Adams,
mismun árstíðanna og hina hlífðar-
lausu hirting vetrarstormanna. Þeg-
ar þeir nísta mig og næða um lík-
ama minn þangað til eg engist sam-
an af kulda, þá brosi eg og segi:
“Þetta er ekkert smjaður; þetta eru
ráðgefandi öfl, sem koma mér i
skilning um það og láta mig finna
til þess hvað eg er.”
Sannleikurinn er sá, að þeir voru
of oft látnir finna til þess hvað eða
hverjir þeir voru: Framandi menn
í framandi landi; vissu ekkert um
háttu og siði og kunnu ekki svo mik-
ið sem að beita þeim tólum eða verk-
færum, sem þeir urðu að nota, og
höfðu jafnvel ekki hinar óhjá-
kvæmilegustu lífsnauðsynjar.
Snemma í nóvember kom kulda-
kast og snjór féll á jörð. Eftir fá-
eina daga hlýnaði aftur og héldust
þau hlýindi hér um bil i tíu daga.
Það var okkar fyrsta Indíána sumar.
Menn greinir á um uppruna þess
orðatiltækis. En mér hefir æfin-
lega fundist sú skýring sennileg, sem
faðir minn sagði mér : Indíánar eru
latir að eðlisfari og óforsjálir. Alt
sumarið slæpast þeir og eyða tím-
anum í árangurslitlar fiskiveiðar og
dýraveiðar; auk þess sem þeir liggja
tímum saman undir trjánum og baða
sig í sólskininu, reykjandi pípur
sínar. Þegar fyrsti snjór fellur,
minnist hann þess að hinn langi og
kaldi vetur er í nánd, svo þegar hlý-
indadagarnir komu, var eins og
Tndíáninn raknaði við eða vaknaði
af svefni: hann tók sig til að safna
vistum og eldsneyti til vetrarins,
ditta að híbýlum sinum o. s. frv.
Þessi stutti góðviðriskafli varð
því starfstími Indíánanna, og þess
vegna fékk hann nafnið Indíána-
sumar.
Seinna um haustið, þegar frost
voru komin, sendi sambandsstjórn-
in nokkra landmælingamenn til þess
að * tika út landið, sem valið hafði
verið handa innflytjendunum. Marg-
ir frumbyggjanna unnu sér inn
fyrstu dalina hér í landi við það að
ryðja brautir í skóginum til þess að
mælingamennirnir gætu unnið verk
sitt. Auk þess ruddu þeir braut
eftir endilangri nýlendunni. Sú
braut var þó ekki notuð í mörg ár,
því allar ferðir voru farnar eftir
vatninu á vetrum jafnt og sumrum.
Síðar var lagður vegur eftir þessari
ruddu braut; var hann upphleyptur
með vatnsrennum og hér og þar
voru bygðar brýr.
Þegar bifreiðarnar komu var part-
ur af veginum mölborinn, en enn
þann dag í dag, eftir sextíu ár, er
ekki til vegur eftir allri þessari bygð,
sem fær sé hvernig sem viðrar. Og
þó er þetta ein elzta bygðin i fylkinu.
Næsta ár var hinn annálaði frost-
leysu vetur 1877-78. Vatnið lagði
ekki fyr en einhvern tíma i marz-
mánuði. Satt að segja þótti mér
ekkert vænt um þetta, þvi of kalt
var til þess að synda en ekki nógu
kalt til þess að renna sér.
Um vorið veitti sambandsstjórn-
in frumbyggjunum útsæði í garða og
lét þá hafa garðyrkjuverkfæri. Fað-
ir minn stakk upp dálitinn blett með
skóflu, muldi moldina og sléttaði
hana og sáði þar til ýmis konar mat-
jurta. Veðráttan var hagstæð og
uppskeran góð um haustið. Við
vorum því byrg að garðávöxtum til
vetrarins.
Hann barðist þarna áfram í ann-
að ár, en þá var hann orðinn sann-
færður um það, ásamt mörgum öðr-
um, að þar væri engin framtíð.
Landnámið á þvi svæði, eins og það
var þá, var hvorki fallið til akur-
yrkju né kvikf járræktar. Þess
vegna var það að á árunum 1879-80
flutti f jöldi manns í burt úr nýlend-
ZICZAG
NÝ — þægileg bók
í vasa
SJÁLFVIRK
— EITT BLAÐ I EINU —
pægilegri og betri bók í vasann.
llundrað blöð fyrir fimm cent.
Zig-Zag cigarettu-blöð eru búin
til úr bezta efni. Neitið öllum
eftirlíkingum.