Lögberg - 15.08.1935, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 15. ÁGÚST 1935.
Hallig Suderoog
(Framhald)
Þetta er aSeins eitt daemi af ýkja
mörgum, og hefi eg sjálfur komist
í kynni við þær hættur, sem hér
verða á vegi manns, eitt sinn er vi'Ö
gengum eftir svokölluðum Siider-
oogsandi suSur til björgunarvita,
sem liggur syðst á sandinum. Þessi
björgunarviti er heljar mikið bákn,
15 metra hár, allur úr timbri og er
ætlaður nauÖstöddum skipbrots-
mönnum, sem ekki komast til lands.
En þarna á sandinum hafa tugir
skipa strandað, hið síðasta 1923, og
standa nokkur þeirra enn upp úr
sandinum, sem hefir hlotið nafnið:
skipagrafreiturinn. Á heimleiðinni
urðum við seint fyrir og þurftum
að hraða okkur heim til eyjarinnar
vegna flóðs, en það var hálfs annars
tíma gangur. Til þess að stytta
sér leið tóku f jórir strákar sig út
úr hópnum og stefndu beint á eyna.
í fyrstunni var þeim ekki veitt eft-
irtekt, en loks er þeirra var saknað
voru þeir komnir alllangt austur á
bóginn og var eg óðara sendur eftir
þeim með skipun um að snúa beint
til vesturs, annars lentu þeir í djúp-
um óvæðum álum. Strákarnir
sneru að vísu strax til vesturs, en
þó ekki nægilega til þess að losna
við lengsta og dýpsta álinn. Að
krækja fyrir hann var þegar orðið
of seint, flóðið streymdi óðfluga
upp álinn, eins og straumþung á og
bugurinn var of mikill til þess að
hægt væri að krækja fyrir hann. Við
vorum staddir í lífshættu, sem ekki
varð komist úr nema með því að
synda, en eg og einn strákanna vor-
um syndir, hinir ekki. Varð eg því
að selflytja strákana þrjá yfir ál-
inn; er það í eina skiftið, sem eg
hefi synt með mann og hefði mér
ábyggilega ekki tekist það, ef strák_
arnir hefðu ekki verið litlir og létt-
ir. En þrautalaust gekk það heldur
ekki því einn strákanna spriklaði og
öskraði af hræðslu, svo að eg átti
erfitt með að halda okkur uppi. En
sem dæmi um það hve ört fellur að,
má geta þess, að með síðasta strák-
inn synti eg 30 — 40 metrum lengra
en með þann fyrsta.
Þegar gengið er eftir þessum
söndum, sem er afar skemtilegt í
björtu og góðu veðri því þá gljáir
sandurinn svo að hægt er að spegla
sig í honum, fer maður venjulega
úr sokkum og skóm og gengur ber-
fættur. Þó er þetta ekki alt af
lystiganga, því lendi maður í skelja.
klasa, sem ekki er sjaldgæft og
stundum óhjákvæmilegt, er skemt-
unin venjulega búin. Þá er ekkert
öruggara en það að sjá fæturna
fossandi í blóði með ótal rispum,
stunguna og sárum. Eftir slikar
gönguferðir höfum við oft nóg að
gera að binda um fótasár strákanna.
Jarðfræðirannsóknir hafa leitt í
ljós, að fyrir þúsundum ára hafa
verið frumskógar á landinu, sem
sökk og þá sennilega náð til allra
eyjanna. Þess vegna grafa eyja-
skeggjar eftir mó til eldsneytis, eða
gerðu að minsta kosti áður fyr; var
hann afar kvistóttur og hitaði á-
gætlega, en vegna uppgufu saltsins
er hann talinn óhollur og álitið, að
hann valdi brjóst- og lungnasjúk-
dómum. Áður fyr unnu og eyja-
skeggjar salt út sandinum og seldu
til Norðurlanda. Er ekki ómögulegt
að Islendingar hafi gegnum einok-
unarverzlunina dönsku fengið salt
úr Norðursjónum. Nú er þessi salt-
vinsla að mestu eða öllu leyti hætt
—hún borgar sig ekki.
í þessum sandbreiðum hefir-fund-
ist aragrúi gamalla fornminja, sem
sanna okkur eyðileggingarstarfsemi
hafsins og sýna okkuf orustuvöll
aldanna betur en nokkuð annað. Hér
finnast ýmsir aldagamlir húsmunir,
vopn, legsteinar, beinagrindur og
hauskúpur, gamlar kirkjurústir og
bygingaleifar, turnar og það sem
allra merkilegast er: að það sjást
enn þann dag í dag mörg hundruð
ára gömul plógför, sem sanna að
hér hefir á umliðnum öldum verið
um akuryrkju að ræða. Ennfrem-
ur sjást bæði manna- og hestaför i
sandinum, sem hafa geymst þar
mörg hundruð ár.
Eyjarnar sjálfar eru flestar að-
eins örfá fet yfir sjávarmál og oft-
ast sundurgrafnar í skurðum.
Skurðirnir voru áður grafnir i þeim
tilgangi, að þurka upp bletti og
svæði, sem sjór lá á og ekki náði
að renna burtu. En að því leyti eru
skurðirnir til bölvunar, að þeir grafa
sig alt af dýpra og dýpra niður og
síðar meir inn undir grasbakkana og
hjálpa þannig til að mola utan úr
jarðvegi eyjanna.
Þar sem ekki hafa verið hlaðnir
flóðgarðar í kring um eyjarnar, er
ekki um akuryrkju að ræða, og
verða eyjaskeggjar því að lifa á
sauðfjár- og nautgriparækt. Það
vex hér þétt smágresi, salt á bragð-
ið en ágætt til fóðurs. Víðasthvar
er slegið með orfi og ljá, en sláttu-
vélar eru þó byrjaðar að ryðja sér
til rúms, enda er landið marflatt.
Vegna þess að grasið er bæði smá-
gert og salt þornar það seint og
verður oft að snúa því; en ekki er
því rakað í flekki, heldur er múg-
unum snúið. Þegar tekið er saman,
er heyinu ýtt í beðjur með heyýtu,
sem hestar draga, og síðan sætt.
Ekki söxuðu eyjaskeggjar heldur
tóku smátuggur milli handa sér og
sættu úr þeim. Vakti það undur,
þegar eg saxaði föng og sætti úr
þeim á Hallig Súderoog, því það
höfðu þeir ekki séð áður. En vegna
þess að þetta gekk fljótara, kendi
eg þeim að saxa og kölluðu þeir það
að “búa til íslending.” Sjaldan er
sleginn nema nokkur hluti eyjanna í
einu og er það gert vegna flóðhættu.
Ef búist er við flóði, sem kemur þó
tiltölulega sjaldan fyrir á sumrin, er
alt gert til þess að bjarga heyinu, og
er það þá ýmist borið i stórum segl-
dúkum eða því ekið heim í vögnum,
en undir slíkum kringumstæðum
tekst sjaldan að bjarga nema litlu.
Á vorin og fyrri hluta sumars eru
eyjarnar alþaktar hvítum og fjólu-
bláum blómum, svonefndum “Hall-
igblómum,” svo að til að sjá eru
eyjarnar eins og samfelt rósa eða
blómabeð. Og þegar var við bætast
allar þær þúsundir fugla, einkum
mávar og kríur, sem verpa á eyjun-
um og sem svífa yfir þeim í svo ó-
endanlega stórum hópum, að til að
sjá er það líkast ljósu skýjaþykni í
loftinu, þá nýtur maður hér slíkrar
sýnar, sem hvergi er annarsstaðar í
veröld að sjá. Og þessi sýn er bæði
fögur og sérkennileg.
Vegna flóðanna, sem venjulega
koma mörg á hverju hausti, og
hverjum vetri og sem sökkva eyjun-
um í kaf, verður að byggja öll hús
á upphækkunum eða hólum gerðum
af mannahöndum. Eru það geysi-
leg mannvirki. Á sumum upphækk-
unum eru heil þorp og venjulega eru
þær 3—4 metra háar. í hverri upp-
hækkun er að minsta kosti ein vatns.
gryfja, þar sem fénaði er brynt; sé
um húsaþyrping að ræða á sama
hólnum, eru gryf jurnar fleiri, venju-
lega tvær eða þrjár, Á veturna verð-
ur oft að moka snjó í þær eða jafn-
vel að bera í þær rigningarvatn, svo
þær þorni ekki upp á sumrin, svo
mikill er vatnsskorturinn þarna. 1
þurkatíð kemur samt stundum fyr-
ir, að þær þorni upp, og í stórflóð-
um fyllast þær með sjó; þá verður
að ausa þær upp og fá síðan vatn
með skipi frá meginlandinu. Á
Súderoog þvoðum við okkur úr
þessu vatni, en vegna óhreininda og
maðka, urðum við að sigta það og
úr hverri vatnsfötu kom að minsta
kosti pund af möðkum.
Vatnið, sem notað er til drykkj-
ar, er rigningarvatn, sem safnað er
af húsaþökunum í einstök ílát og
sem borið er i sérstakan brunn,
venjulega 4—6 m. djúpan. Er vatn-
ið dökkbrúnt á lit, líkt og sterkt te
og enganveginn jafngott íslenzku
bergvatni. Séu brunnarnir illa gerð-
ir, er vatnið því sem næst ódrekk-
andi. í þurkatíð verður að sækja
vatn til meginlandsins.
Húsin á þessum “Halligeyjum”
eru öll einlyft, þau eru hlaðin úr
bökuðum sandsteini, með hálmþaki
og afarmiklu risi. Þannig er og
megnið af bændabýlum, sem eg hefi
séð í Schleswig-Holstein. Er þetta
afar samræmdur byggingarstill, sem
helst er ekki út af brugðið, nema
þegar annaðhvort einhver aðskota-
dýr eða stjórnarvöldin byggja sér
einhverja smekklausa timbur- eða
sementshjalla, sem raska öllu sam-
ræmi, fyrst og fremst í byggingar-
stíl en um leið einnig í sálarlífi
fólksins.
Það- er meðal annars sérkennilegt
við þessi eyjahús, að þak og loft
hússins hvílir ekki á veggjunum,
heldur hvílir það á afar sterkum
trjábolum eða stoðum, sem grafnar
eru langt í jörð niður, innanvert við
veggina. Þetta er gert til þess, að
enda þótt öldurnar moli niður veggi
hússins í hinum hræðilegu flóðum,
þá sé hins hinsta skjóls að leita uppi
á loftinu, þar sem heyið er annars
geymt á veturna. Og það er ekki
sjaldgæft að loftin hafa staðið ein-
sömul eftir vegar veggirnir voru
hrundir til grunna og húsgögnum
öllum skolað burt.
Prestur, Biernatzki að nafni, lýs-
ir í smásögu, sem hann nefnir “die
Hollig” hinstu stund fjölskyldu, sem
ferst í flóði. Hann segir: “En
stormurinn kemur og sjórinn
streymir yfir eyna; sjórinn stígur
tuttugu fet yfir venjulegt sjávar-
mál. öldurnar rísa upp í fjöll og
falla niður í djúpa dali og hafið ger-
ir nýjar og nýjar árásir gegn hinum
einstæðu eyjabýlum. Moldarhóllinn,
nötrandi undan veldi hafsins, verð-
ur að láta undan; hann brotnar
smám saman niður og skolast jafn-
óðum burt. Þakstoðirnar, sem ná
jafn langt niður í jörðina og upp úr
henni, koma í ljós, öldurnar skella á
þeim og hrista þær. Óttaslegnir í-
búar hússins bjarga uppáhaldskind-
unum upp á loftið og koma sjálfir á
eftir. Það eru líka siðustu forvöð,
því að á næsta augnabliki hrynja
veggirnir og loftið hvílir aðeins á
hinum einstöku stoðum. Með djöf-
ullegri sigurgleði kollvarpa öld-
urnar öllum húsmunum fjölskyld-
unnar og öllu því, sem laust er, bæði
lifandi og dauðu, henda því í eina
sogandi hringiðu og bera síðan út í
æðisgang hafsins. Grunnurinn und.
ir stoðunum veikist með hverju
augnabliki og fjölskyldan, sem fyrir
nokkrum klukkustundum átti sér
einskis ills von og sem lifði lifsglöð
og ánægð við starf sitt, er nú óhjá-
ívæmilegri glötun undirorpin. Hin
vota, freyðandi gröf sýður undir
henni og á hverju augnablikiúná bú-
ast við hinum ginandi kjafti ald-
anna, sem alt svelgir í sig. Nötrandi
af hræðslu hlustar eyrað eftir hverju
hljóði, hverri vindhviku og hverju
skvampi báranna, óttasleginn hjart-
slátturinn eykst hvert sinn er stoð-
irnar hristast, og stöðugt hjúfra
hinir dauðadæmdu sig fastar hver
upp að öðrum. í myrkrinu sjást
andlitin ekki, þrumugnýr hafsins og
stormsins gnæfir yfir hræðsluand-
vörp f jölskyldunnar, en aðeins lát-
bragð eða hreyfingar hvers eins
gefa angist hans til kynna. Maður-
inn þrýstir konunni fastar að sér
og börnin hjúfra sig upp að móður.
inni; öll vita þau dauðann við fót-
skör sína.—Það er ekkert til sem
bjargar. Sjórinn spýtist upp á milli
gólffjalanna og hann freyrðir gegn-
um hverja rifu og hverja smugu,
upp á loftið. Risavaxin alda skell-
ur á þaki hússins, þrýtur það, og
sjórinn streymir inn; tunglið veður
í skýjum og slær fölri birtu á andlit
f jölskyldunnar, sem öll eru af-
skræmd af hræðslu. Þá heyrist
brestur, það er ein stoð loftsins, sem
brotnar. Hræðilegt angistarvein.
Svo líður löng, óendanlega löng og
kvalafull minúta. Og önnur til.
Loftið hallast meir og meir á aðra
hliðina—þá ríður af ný alda, hún
skellur yfir þakið og steypir því
niður i öldurnar. Hin hinsta dauða-
stuna hverfur í stormgnýinn og alt
er orðið að hafi—óendanlegu hafi,
sem dansar yfir eyna í viltum sigur-
dansi með lík að leikfangi.”
íbúðarhús, fjós, fjárhús, svína-
stía og hlaða er alt undir einu og
sama þaki og er innangengt á milli.
íbúðin er venjulega ekki stærri en
nauðsyn krefur, en í flestum er þó
gestastofa. Þessar gestastofur eru
að þvi leyti sérkennilegar, að í stað
þess að pappaleggja þær eða mála,
eru þær lagðar plötum úr leir og
postulínshúðaðar þeim megin, sem í
stofuna veit. Á þessar plötur eru
málaðar ýmsar myndir, oftast nær
frá eyjunum og þá helzt eitthvað
úr ættarsögu húseigandanna.
Það er ekki algengt að finna
venjuleg rúm í þessum “Hallighús-
um,” heldur sefur fólkið í skápum
eða nokkurs konar lokrekkjum, sem
ná inn i veggina. Venjulega sefur
öll fjölskyldan í sama skápnum.
Ta$i og mykju, sem safnast yfir
veturinn, er mokað í sérstaka safn-
gryfju og geymt þar til vors. Frá
10. til 14. maí er skítnum ekið í bör-
um út á upphækkunina eða hólinn,
karlmennirnir aka en kvenfólkið
tekur þar við mykjunni og ýmist
hnoðar hana með höndunum, eða
tekur af sér skóna, fer í tvenna
sokka og treður skítinn með fótun-
um niður í þunna skán. Skánin er
3 til 4 cm. þykk og er látin þorna í
viku eða hálfan mánuð, eftir verð-
áttufari, þá er hún stungin með sér-
staklega gerðum spaða niður í fer-
kantaðar flögur, þeim hlaðið upp í
langa lága garða, sem bíða úti til
haustsins, en þá er taðið borið inn í
lús og notað fyrir eldivið. Þetta er
ódýrasti og hagkvæmasti eldiviður
eyjabúa og því sjálfsagðari til notk.
unar, að ekki er hægt að nota skit-
inn á annan hátt. öll áburðarefni
eru árangurslaus, fyrst 0g fremst
vegna flóðanna, sem skola öllum á-
burði burt, og í öðru lagi gerir
mykja eða tað afarlitið gagn í saltri
mold. Annar eldiviður, sem notaður
er á eyjunum, er kol, en þau eru dýi
vegna erfiðra flutninga; sömuleiðis
er rekaviður notaður talsvert, en
einkum í Súderoog, því þar er mest
af honum og heldur ekki hægt að
gera neitt annað við hann.
Verkefnið er ávalt yfrið nóg fyr-
ir eyjabúa, enda ber útlit þeirra það
með sér, að þeir hafa ekki verið
iðjulausir um æfina. Áður fyr fóru
þeir mikið til sjávar líkt og íslend-
ingar gerðu um miðbik 19. aldarinn-
ar. Munurinn var aðeins sá, að Is-
lendingar voru burtu að vetri til og
stunduðu róðra, en eyjaskeggjar
fóru á vorin og komu aftur á haust.
in; þeir stunduðu hvalveiðar á hol-
lenzkum hvalveiðaskipum og mest
við Grænlandsstrendur. Á meðan
urðu konurnar að sjá um heimilin
og anast heyskapinn, sem ábyggi-
lega var ekki neitt léttaverk. Nú eru
þessar hvalveiðar þeirra lagðar nið-
ur og fiskiveiðar að mestu hættar.
Þeir veiða að visu talsvert mikið af
selum, enda eru sandbreiðurnar sel.
auðugar mjög og á öldinni sem leið
skaut einn einasti maður þar 4,000
seli. Sömuleiðis eru krabbaveiðar
stundaðar xar dálítið og jafnt af
konum sem körlum. Krabbarnir,
sem veiddir eru, er sérstök krabba-
tegund, fádæma ljót kvikindi, lík-
ust risavöxnum tólfótungum og éta
eyjaskeggjar þá með græðgi. í
fyrstunni fanst mér þetta krabbaát
svo viðbjóðslegt, að mér flökraði
við, það minti mig alt af á apa í
dýragarði, sem týndu lýsnar hver af
öðrum og átu, en seinna varð eg
gráðugasta krabbaætan, sem til var
á eyjunum. Kolaveiðar eru einnig
stundaðar; það eru heilar kolatorf-
ur á grynningunum meðfram sönd-
unum og eins í álunum, sem falla
gegnum þá, en kolinn er ekki góður
á bragðið. Við fórum oft um f jöru
með strákunum á Hallig Súderoog
út á sandflæmin til að veiða kola.
Veiðarfærin voru kvíslar, líkar hey-
kvíslum, nema að hver álma hafði
haka á endanum, eins og á heysting.
Við óðum út í álana, stundum upp
í mitti eða axlir og stungum kvísl-
inni jafnt og þétt niður fyrir fram-
an okkur í sandinn Næstum í hvert
skifti fengum við einn eða fleiri
kola, stundum 4—5 á kvíslina. Við
stungum kolanum niður í poka eða
strigatöskur, sem við bundum yfir
axlirnar, en hvolfdum þess á milli úr
þeim í stóra körfu, sem við bárum
með okkur. Á skammri stundu
veiddum við oftast fleiri hundruð
kola og var betra að þurfa ekki að
vera mjög lengi niðri í sjónum, því
að í köldu veðri eða rigningu var
þetta kulsæll starfi. En stundum
gleymdist kuldinn ekki sízt er krabb-
ar bitu mann svo að maður varð
viðþolslaus af kvölum í nokkrar
klukkustundir, og eins ef vart varð
sels. Var þá reynt að flækja skratta.
koll i net, og ef það tókst var hann
fluttur eins og hertekinn fursti með
húrrahrópum ög sigurgleði í lcola-
körfunni heim til eyjarinnar.
Framh.
Minni Canada
flutt að Gimli, Ma/n.
5. ágúst 1935
Eftir Dr. Jón Stefánsson.
Herra forseti!
Háttvirtu áheyrendur!
Sú óhæfa hefir víst aldrei hent
íslendinga í landi þessu, að hafa
haldið þjóðminningarhátíð, án þess
að minnast kjörlands síns, Canada.
Slíkt er með öllu óhugsandi. Vér
erum nú eftir 60 ára landnám hér,
knýtt þessu landi svo sterkum
trygðaböndum að “ei trúrri binda
son við móður.” Canada er fóstur-
jörð ykkar allra, sem fædd eruð hér
og það verður ykkar hlutverk að
gera garðinn frægan. Canada
breiddi faðminn á móti feðrum vor-
um og mæðrum, og hefir reynst svo
mörgum af oss fádæma vel. Þetta
stóra, fagra framtíðarland hefir
gagntekið huga vorn og hjörtu, svo
vér getum með hrifningu tekið undir
með skáldinu, og sagt: “Ó, kær er
hún sem kærast hnoss hún Ganada
móðir vor; og lífsins dyr verða
luktar fyr en liggi á burt vor spor.”
Já, vér viljum minnast í dag með
hlýhug þessa nýja fósturlands vors,
Canada. Það er okkar framtíðar-
land; það er okkar draumaland, með
sínu mikla víðfeðmi, með slétturn-
ar gróðursælu og kornakrana óvið-
jafnanlegu, með fossana fögru og
fljótin straumstríðu, með sín háu
tignarlegu fjöll og heimsins stærstu
stöðuvötn með málmalöndin ríku,
og koladyngjurnar stórkostlegu, og
fiskimiðin auðugu í stórvötnunum
og með ströndum fram.
Fáir af oss þekkja Canada nema
að litlu leyti. Víðfeðmi landsins er
svo mikið, að tiltölulega fáir af oss
hafa séð nema lítinn hluta þess. Vér
þurfum að ferðast meira um landið,
helzt frá hafi til hafs, til að fá veru-
lega ljósa hugmynd um mikilleik
þess, heillandi og margbreytilega
náttúrufegurð, er brosir víða við
auga ferðamannsins, og náttúruauð.
legð í mörgum myndum. Svo rík
er Canada af brauðefnum, að hún
hefir verið kölluð “brauðkarfa
heimsins,” og nú nýlega hefir hún
verið kölluð “gullkista heimsins,”
vegna þess hvað mikið og víða gull
hefir fundist hér í jörðu.
Canada er því efalaust eitt af
auðugustu löndum jarðarinnar frá
hendi náttúrunnar og eitt af þeim
fegurstu í heimi. Hér eru því öll
skilyrði fyrir hendi, er til velmeg-
unar og sannra þjóðþrifa miða, sé
vel og viturlega með farið. Það má
vera að sumum af oss finnist að þeir
hafi nú samt sem áður ekki alt af átt
sjö dagana sæla hér þessi síðustu
árin. Við það skal fúslega kannast,
að margir hafa átt og eiga enn, við
mikla örðugleika að stríða. En það
er ekki alt landinu að kenna. Að
hvað miklu leyti það er sjálfum oss
að kenna, hafa víst fáir reynt að
reikna út. Ekki all-fáir vilja kenna
landsstjórninni um ástandið, en út
í stjórnmál fer eg nú ekki. Það læt
eg öðrum eftir með ljúfu geði.
Fésýsluástandið i heiminum, eins
og það er nú, vilja margir rekja til
stríðsins mikla. Kom þá svo mikið
los á alla fésýslu þjóðanna, að það
er vafamál hvort heimurinn bíður
þess nokkurn tíma varanlegar bætur.
Alt gekk þá úr skorðum, allar fest-
ar vits og vana hrukku í sundur.
Þjóðirnar mistu þá hugsana jafn-
vægi sitt og hafa margar borist sið-
an á haföldum tímans, eins og brot-
in og brömluð fley. Hvert stórmenn-
ið á fætur öðru hefir sezt við stjórn
með þjóðunum og reynt að stýra í
höfn, en hefir misjafnlega tekist.
Sumar stórþjóðirnar eru enn á hafi
úti og tvísýnt um að þær nái nokk-
urntíma í höfn friðar og farsældar.
í þessum ólgusjó hefir hugsanaafl
og siðferðisþrek einstaklingsins
stórkostlega lamast. Það vill verða
svo oft að þegar losað er um of um
böndin að þá er lengra farið en góðu
hófi gegnir. Þá eru margir nú á
dögum þeirrar skoðunar, að tæknin
á sviði vélavísindanna, sé aðal or-
sökin til hins fádæma atvinnuleysis,
sem nú kveður svo mikið að í flest-
um löndum heimsins, og hér einnig
í Canada. Þeir halda fram að vélin
hafi í mörgum tilfellum orðið mann-
inum ofjarl og breytt honum í vilja-
laust verkfæri, orðið herra hans í
staðinn fyrir að vera auðsveipur
þjónn hans. Og að af þessu leiði
óhjákvæmilega óstöðug attvinna og
endalaust atvinnuleysi. Svo mörg
eru þessi spámannlegu orð. 1
Um það verður ekki deilt að vél-
tæknin i ýmsum iðjugreinum hefir
haft svo mikinn vinnusparnað í för
með sér, að verkamenn hafa tapað
atvinnu sinni í hópum saman. Og
þótt nýir atvinnuvegir hafi opnast
með vélamenningunni, hefir það
ekki vegið neitt nærri því á móti
vinnusparnaðinum, sem af vélinni
hlýst. Atftur á móti verður því
hreint ekki neitað að vélin hefir los-
að bæði menn og konur við alls kon.
ar þrældóm, áhyggjur og kvíða, út
af sífeldu líkamserfiði, sem var með
öllu óumflýjanlegt þar til vélin kom
til hjálpar. Er þá ekki eitthvað öf-
ugt við það, ef vélin, sem hefir létt
svo mikið undir við mannlegar at-
hafnir, eykur fremur á ófarnað eti
farsæld mannkynsins? Úr hvaða