Lögberg - 05.09.1935, Blaðsíða 1

48. ÁRGANGUR
WINNIPEG, MAN., FIMTUDAGINN 5. SEPTEMBER, 1935.
NÚMER 36
Um Ameríkumenn
Eftir Ragnar E. Kvaran.
Mér hefir öðru hvoru or'Öið hugs-
að til litils atburðar, er eg var vott-
ur að í fyrra. Merkur maður ís-
lenzkur, sem lengi hefir dvalið er-
lendis, var að segja frá alþjóðasam-
kundu einni, sem hann hafði fýlgst
með í einni af höfuðborgum Evrópu.
Á þeirri samkundu hafði mönnum
orðið tíðrætt um Roosevelt, forseta
Bandaríkjanna. Skýrði maðurinn
frá því, að mönnum hefði yfirleitt
fundist mjög til um forsetann fyrir
atgjörvi hans, persónulegan þokka
og dugnað. “Englendingur einn,”
sagði hann ennfremur, “sem eg átti
tal við, sagðist hafa kynst honum
persónulega. Hann var mjög hrif-
inn af honum, enda gat hann þess,
að þetta væri eini ameríski “gentle-
maðurinn” sem hann hefði hitt.”
Þessi atburður varð mér ekki fyr_
ir þá sök minnisstæður, að eg hefði
ekki stundum heyrt eitthvað svip-
aðar sögur áður. Keimlík ummæli
Englendinga um Ameríkumenn eru
næsta kunn. Það er forn og nýr
kurr milli þessara stærstu þjóða
hins enskumælandi heims. Englend-
ingar eiga enn bágt með að sætta
sig við, að þessi litli bróðir, sem þeir
fyrirlitu, skuli vera orðinn stór
bróðir og það æði-baldinn á köflum,
bæði í viðskiftalífi og stjórnmálum.
Þeir líta á Ameríkumanninn sem
mann af lágum stigum og ómerkum,
er komist hafi til vegs og meiri virð-
ingar en hann geti undir risið. Hins-,
vegar litur Amerikumaðurinn á
Englendinginn sem karl, sem farinn
sé að minna á steingjörving; að vísu
að ýmsu leyti ekki ómerkan karl—
hann hafi t. d. skrifað nokkrar
sæmilega læsilegar bækur og hann
sé mjög séður og slyngur kaupmað-
ur, en annars sé ekki laust við, að
dálæti hans á siðum og sögu þessar.
ar smáeyju, sem hann byggi, sé dá-
lítið broslegt. Fyrir þær sakir er til
óþrotleg uppspretta af kímnisögum,
sem Englendingar og Ameríkumenn
segja hverir um aðra.
En það, sem olli því, að atburð-
urinn varð mér minnisstæður, var
sú staðreynd, að það var íslending-
ur, sem söguna sagði á þann hátt,
að ekki gat dulist, að ekki virtist
skuggi af efa í hans huga um það,
að vitaskuld hefði Englendingurinn
haft alveg rétt fyrir sér um það, að
ef finnanlegur væri einn “gentle-
maður” í Ameríku, þá væri hann á-
reiðanlega ekki nema einn.
Nú er það svo, að mjög erfitt
mundi að sannfæra Englendinga um
það, að það gæti komið til mála, að á
íslandi hafi nokkru sinni verið til sú
mannvera, sem Englendingur gæti
nefnt “gentleman.” Honum mundi
finnast það fráleitt, að ömurlega fá-
tæk þjóð, sem aðeins væri að byrja
að bröltast um til þess að taka að
lifa siðmenningarlífi, hefði haft
nokkur skilyrði til þess að ala með
sér þann mannflokk, sem nefndir
yrðu “gentlemenn,” þvi að slíkir
menn væru einmitt ávöxtur alda-
gamallar fágunar í siðum og háttum.
Skop íslendings að skorti Ameríku-
mannsins á siðfágun “gentle”
menskunnar hefði því óhjákvæmi.
Iega orðið Englendingnum skops-
efni. En vér erum orðnir svo vanir
því að líta á oss sem hluta af rnenn-
ingu Evrópu, að oss finst sjálfsagt,
að vér eigum samflot með öðrum
Evrópumönnum í skoðunum þeirra
og hleypidómum um þá menn, er
aðrar álfur byggja. En sannleikur-
inn er sá, að vér erum menningar-
lega aðeins að litlu leyti samlandar
annara Evrópuþjóða, svo sem drep-
ið skal á síðar.
, En annar atburður kemur í þessu
sambandi í huga mér. Fyrir einum
áratug síðan naut eg þeirrar ánægju
að sumarlagi að vera samvistum um
hálfsmánaðartíina við um fimtíu
ameríska presta. Vér dvöldum í
skóla úti í sveit. Þessi hópur hafði
ekkert sérstakt starf sem höndum.
Menn voru þarna aðeins sér til
hvíldar og hressingar, en á hverju
kvöldi var þó flutt eitt stutt erindi,
og fóru svo fram meira og minna
kappsamar umræður um efni erind-
isins á eftir. Eg er sannfærður um,
að hvergi hefði verið að líta presta-
samkundu utan Ameríku, sem lík
hefði verið þessari. Menn þessir
voru bersýnilega flestir gáfumenn,
vel mentaðir og viðsýnir, en auk
þess voru þeir með frjálsmannlegri
blæ en títt er um menn í þeirri stétt.
Skoðanir þeirra voru oft mjög sund_
urleitar, en því nær ávalt fluttar af
gáfum og lagni. Þess skal að visu
getið, að þessi hópur var að því
leyti ekki einkennandi fyrir Ame-
ríku’sérstaklega, að prestamir vom
allir úr frjálslyndustu kirkjudeild i
heimi — kirkjudeild Únitara — sem
vitaskuld er ekki nema brot af
kirkjuheimi álfunnar. En eg held eg
hafi haft óljóst veður af þvi, þótt
eg væri aðeins nýkominn til lands-
ins—og síðar hefi eg sannfært um
það—að í þessum hópi gæti að lita
sum þau einkenni, sem þetta land—
Bandaríkin—byggi yfir. Þarna voru
menn á öllum aldri frá hálfþritugu
og til áttræðisaldurs. En yfir þeim
hvíldi einhver blær æsku og lífsf jörs,
sem ekki var bundinn við áratölu
aldursins. Þeir voru því nær allir
t. d. miklir hlaupagarpar. Þeir léku
sér í knattleik á hverjum einasta
degi í sólarhitanum og sóttu leikinn
siður en svo með hangandi hendi,
heldur af kappi og ungæðislegum
áhuga. Og þegar þeir komu undan
köldu steypibaðinu að leiknum lokn-
um, fansfr þeim þeir fyrst vera veru-
lega undir það búnir að fara í kapp-
ræðu-glímur kvöldsins.
Sem sagt, mér fanst eg hafa veður
af, að eg stæði hér andspænis mönn.
um með aðrar hugsanir og annað
skapferli heldur en eg hafði búist
við. Og allar kímnisögur Evrópu-
manna um Ameríkumenn standa
sennilega í einhverju sambandi við
það—þegar frá er dreginn óvildar-
hugur keppinautsins og óvildarhug-
ur sá, sem jafnan fylgir vanþekk-
ingunni—að menn finna, að Ame-
ríkumaðurinn er í raun og sannleika
í verulegum atriðum frábrugðinn
þeim. Það stafar ekki af því, að
Ameríkumaðurinn sé minna prúð-
menni—minni “gentlemaður” — en
menn annara þjóða. Það starfar
blátt áfram af því, að í þessu tiltölu-
lega nýja landi hefir vaxið upp ann_
að viðhorf á lífinu, annar skilningur
á því, heldur en annarsstaðar hefir
getað þrifist. Hvort sem mönnum
finst það meðmæli með nútímanum
eða ekki, þá verður það bezt orðað
á þann hátt að segja, að Ameríku-
maður sé fyrsti nútímamaðurinn.
Með þvi á eg við, að það er í Ame-
ríku einni, sem unt er að tala um,
að menn hafi samlagað sig eða séu
að samlaga sig því umhverfi, því
breytta viðhorfi, sem breytingin á
hinum ytri háttum síðari tíma menn.
ingar óhjákvæmilega hlýtur að hafa
i för með sér, svo sem nú skal at-
hugað lítið eitt nánar.
Það er þá fyrst öllum vitanlegt,
að Ameríka er ungt land, og lönd
Norður-Ameríku eru stór lönd.
Bandaríkin eru ekki sambærileg við
neitt land í Evrópu, heldur við álf-
una alla. Og Kanada er enn meira
að víðáttu. Það þarf ekki að rif ja
upp þá alþektu sögu hvernig þeir
Norðurálfumenn, sem til Ameríku
hafa flust, hafa lagt undir sig þetta
landflæmi alt á tiltölulega örskömm.
um tima. Fyrir f jörutíu árum voru
menn að eltast við að brytja niður
viltar visundahjarðir þar, sem nú eru
borgir með þinghúsum, sem kostað
hafa miljónir dollara, bókasöfnum
með hundruðum þúsunda binda, og
iðandi flaumi af fólki. Það þarf
heldur ekki að rifja það upp, sem
öllum er kunnugt, hvernig tækni
hinna ungu þjóða hefir á tiltölulega
örskömmum tíma orðið svo mikil,
að engin önnur þjóð kemur þar til
samanburðar. Verksmiðjur eins og
þær, sem framleiða eitt þúsund bíla
á dag, eru meðal viðundra veraldar.
Rétt þegar eg var að enda við að
rita þessi síðustu orð í handrit mitt,"
fletti eg um blöðum i bók og rakst
þar á þessa lýsingu: “Þegar Ame-
ríkumaðurinn vaknaði til meðvit-
undar um sjálfan sig, sá hann, að
alt umhverfis hann voru hlutir og
öfl, sem biðu þess eins, að hann setti
þau af stað. Honum hefir hlotið að
finnast hann vera eins og ungur guð,
er hann stóð mitt í þessu og var bú-
inn kröftum, sem voru þúsundfalt
sterkari en hann sjálfur. Ameríku-
maðurinn verður sjálfur fullur
undrunar, er hann tekur að velta
fyrir sér, hvað hann ráði eiginlega
yfir mörgum hestöflum. Hann
kemst að raun um, að 1849 rfiðu
íbúar Bandaríkjanna yfir 10 miljón-
um hestafla, en það var sama sem
hálft hestafl á mann; árið 1923 eru
þessi tiu orðin að 700 miljónum eða
sex á mann, en 1930 reiknast svo til.
að þau séu einn miljarður eða 10 á
mann. Þetta mundi samsvara því,
að hver maður hefði 100 þræla sér
til aðstoðar og þjjónustu. Til sam-
anburðar rná geta þess, að á dögum
forngrískrar menningar—sem vita-
skuld var reist á vinnu þrælanna—
hafðí hver frjáls borgari að meðal-
tali 2 eða 3 þræla.”
Þessi er fyrsta staðreyndin um
Ameríkumenn, sem athygli skal vak.
in á. Önnur staðreyndin er sú, að
Ameríka er ekki einungis ungt land,
heldur búa þar ungar þjóðir. Mikið
af innflytjendum frá Evrópu hafa
frá upphafi hins ameríska landnáms
verið að miklu leyti menn, sem horft
hafa með tiltölulega litlum söknuði
t»l landa þeirra, er þeir kvöddu.
Það voru ýmist menn, sem undir
höfðu orðið í lífsbaráttunni heima
fyrir, eðá framgjarnir æskumenn,
sem dreymdi um stórvirki í hinu
nýja umhverfi Og hið umfangs-
mikla starf, sem beið þeirra og
hið taumlausa kapp um að leggja
undir sig gæði landsins, hefir hvort-
tveggja orðið til þess að þeir hafa
að miklu leyti og á skömmum tíma
losnað við, eða losað sig við, mjög
mikið af því, sem talinn hefir verið
hinn menningarlegi arfur Evrópu
frá fornri tíð og til vorra daga.
Hvort sem það hefir verið til góðs
eða ills, þá íþyngdist þjóðin að
minsta kosti ekki af miklum hluta
þeirra skoðana og siða og hugsunar.
háttar, sem má segja að sé samheng-
ið í evrópiskri menningu. Menn
stærðu sig af að þekkja ekki tildur
það, sem konungar nefnast, ekki
aðal, naumast stéttir, þeir mistu
fljótt virðinguna fyrir klassiskri
mentun. Þeir horfðu á landabréf
Evrópu og litu með góðlátlegri með-
aumkun á alla litina, sem táknuðu
skiftingu kotríkjanna, þar sem hver
íbúi var alinn upp með þeirri sann-
færingu, að hans þjóð væri ekki ein-
ungis kjarni mannkynsins, heldur
væru nágrannarnir í ætt við djöfla.
Af þessari annari staðreynd, sem
bent hefir verið á, stafaði það, að
Ameríkumenn hafa getað lagt breið.
arí grundvöll undir lýðræðishug.
myndir sínar en aðrar þjóðir hafa
yfirleitt gert, og að þeir eignuðust
nýja ættjarðarást, sem var með öðr-
um skapferilsblæ en ættjarðarást
annara þjóða.
Framh.
MR. HEPBURN 1
WINNIPEG
Síðastliðið þriðjudagskvöld flutti
Hon. Mitchell Hepburn, forsætis-
ráðgjafi í Ontario, ræðu í samkomu-
höliinni hér í borginni, við feykilega
aðsókn. Var honum fagnað mjög j
af hinum milda mannfjölda. Mr.
Hepburn er frábærlega vel máli far- j
inn og þrunginn af eldlegum áhuga ;
rökvís og alt annað en myrkur í
máli. Harðorður var hann í garð •
þeirra Bennetts og Stevens og kvað |
þá bera sameiginlega ábyrgð á því
öngþveiti, sem málefni og afkoma
hinnar canadisku þjóðar væri komin
í. Ekki kvaðst Mr. Hepburn í nokkr.
um minsta vafa um úrslit samhands-
kosninganna; hjá því gæti ekki far-
ið að þau gengi frjálslynda flokkn-
um tvímælalaust í vil, og gaf jafn-
framt i skyn, að til þess gæti auð-
veldlega komið, að Ontario sendi
ekki einn einasta Btennett-Stevens
fylgifisk á þing.
HINN MIKLI VIÐBURÐUR
Frændur í Bandarikjunum! Heyrð-
uð þið útvarpið frá fslandi? Heyrð-
uð þið landshöfðingjann ávarpa
Ameríkumenn á fyrsta klassa
ensku? Og heyrðuð þið Guðmund
Kamban tala á sama máli, svo slept
sé (fallegu) stúlkunni, sem stjórn-
'aði útvarpinu?
Funduð þið ylinn og frændsemina
koma yfir loftið ? Fanst ykkur ekki
ísland vera nær ykkur en nokkurn
tímaáður? Hafið þið nokkurn tíma
orðið hrifnari—og um leið stoltari
af því að vera íslendingar?
Hefir “The Star Spangled Ban-
ner” nokkurn tima verið betur sung-
inn yfir nokkurt útvarp ? Og að tala
um “Ó, guð vors lands!” Bæði lögin
eru skyld að þvi leyti að erfitt er að
syngja þau svo vel fari, og vana-
lega tekst “The Star Spangled Ban_
ner” bezt þegar málleysingjar og
hyernarleysingjar syngja það með
fingrunum á fundum sínum. En
það er nú samt okkar þjóðlag.
Hin tvö lögin voru mér ókunnug,
og annað virtist of líkt útfararsálmi
—en alt slíkt er eldur í mínum bein-
um. En að öðru leyti var útvarpið
sláandi gott og íslandi og okkur hér
til mikils sóma.
Margir vinir mínir hafa “hringt
á mig” að spyrja hvort eg hafi heyrt
íslenzka útvarpið og látið ómengaða
ánægju sina í ljósi. Hefi eg á sein-
ustu tíu dögum verið að útbreiða
þann fróðleik að við slíku útvarpi
mætti búast þennan dag, en alt slíkt
var ónauðsynlegt, því Valdimar
Björnson hefir gefið þessu útvarpi
svoleiðis knúsandi auglýsingu í
blöðunum hér, að betra var ekki
hægt að gera það, og líklega hefir
aldrei neitt útlent, eða jafnvel inn-
lent prógrani, verið betur auglýst.
Á Valdimar skilið þakkir allra ís_
lendinga fyrir vikið. — Ó-já, við
sátum hér öll sex—þó aðeins þrjú
okkar skilji íslenzku. En áhrifin
vorn þau sömu á okkur öll, og meira
þjóðræknisstarf hefir aldrei verið
unnið á 15 minútum.
Útvarpið var $100,000 virði fyrir
ísland!
“Megum við fá meira að heyra?”
G. T. Athelstan.
ASTRIÐUR BELGIU
DROTNING FERST
1 BILSLYSI
Á fimtudaginn þann 29. ágúst síð-
astliðinn vildi það hörmulega slys til,
að Ástríður Belgíudrotning lenti í
bílslysi á ferðalagi fram með bökk-
um hins fagra og fræga Lucerne-
vatns, í för með manni sínumK og
beið svo að segja bráðan bana. Kon-
ungurinn, Leopold III., sðetti nokkr-
um meiðslum, en mun ná sér að
fullu aftur. Þjóðarsorg hvílir yfir
belgískum (almenningi, því drotn-
Fyrála lúterska kirkja
Næsta sunnudag, 8. sept., hefst ný starfstíð í
Fyrsta lúterska söfnuði, eftir hlé það, er verið hefir
að miklu leyti á starfi safnaðarins í tvo mánuði.
Guðsþjónustur verða fluttar bæði kvölds og morgna,
ensk guðsþjónusta kl. 11 f. h. og íslenzk kl. 7 e. h.
Við báðar guðsþjónusturnar prédikar prestur safn-
aðarins, séra Björn B. Jónsson, D.D. Sunnudags-
skólinn verður haldinn kl. 12:15 e. h. Skorað er á
alt kirkjufólk að sækja vel og byrja á starfinu að
nýju með brennandi áhuga.
ingin átti þar almennum vinsældum,
að fagna.
Ástríður var dóttir Karls Svía-
pins, bróður Gústafs konungs. Hún
var fædd í Stokkhólmi þann 17. dag
nóvembermánaðar árið 1905; hún
giftist Leopold 1926 og eignuðust
þau þrjú börn, einn son og tvær dæt-
ur, er lifa móður sína. Við hið svip-
lega fráfall Ástríðar drotningar, er
einnig þungur harmur kveðinn að
sænzku þjóðinni, því þar átti hún
mikil og minningarík ítök.
STJÖRNARSKIFTI 1
ALBERTA
Hið nýja Aberhart ráðuneyti i
Alberta verður þannig skipað:
Forsætis- og mentamálaráðgjafi
—William Aberhart, Calgary.
Dómsmálaráðgjafi — John W.
Hugill, Calgary.
Iðnaðar. og búnaðarmálaráðgjafi
—William N. Chant, Camrose.
Námaráðgjafi—C’. C. Ross, Cal-
gary.
Ráðgjafi opinberra verka—W. A.
Fallow, Vermillion
Heilbrigðismálaráðgjafi—Dr. W.
W. Cross, Hanna.
Fvlkisritari — E. C. Manning,
Calgary.
Mr. Aberhart hefir lýst yfir því,
að sitt fyrsta verk verði það, að
skipa rannsóknarnefnd til þess að
kynna sér allan fjárhag fylkisins.
Bændastjórnin fékk hinni nýju
stjórn í hendur freklega tveggja
miljón dala tekjuhalla. Þá hefir og
Mr. Aberhart tilkvnt, að hann hafi
farið fram á það við Bennett for-
sætisráðgjafa, að fá aðstoð hans í
sambandi við tólf miljón dala lán
fylkinu til handa, og að undirtektir
hans hafi verið góðar.
FRA ÞJÓÐBANDALAGINU
Síðustu fregnir láta þess getið, að
fundi þjóðbandalagsins, er taka átti
til meðferðar þann 4. þ. m., deilu-
málin milli ítala og Ethiopiumanna,
hafi verið frestað að minsta kosti
um dag. Ástæður sagðar þær, að
Mr. Anthony Eden hafi ákveðið að
hefja á elleftu stundu eina tilraun-
ina enn til þess að miðla málum.
Komið hefir það upp'úr kafinu,
að konungur þeirra Ethiopiumanna
hafi veitt Standard olíufélaginu
ameríska rétt til olíuvinslu í fullum
helmingi landsins; hefir þetta auk-
ið allmjög á flækjuna. Nú herma
seinustu fregnir, að utanríkisráð-
gjafi Bandaríkjanna, Cordell Hull,
hafi fengið félagið til þess að afsala
sér rétti til slíkra hlunninga með því
að slíkt sé óumflýjanlegt skilyrði
fyrir að takast megi að koma sáttum
á.
Mr. Norman Simpson, hefir
keypt verzlunina Frank’s Confec-
tionery í Columbia Press bygging-
unni og er tekinn að starfrækja
hana. Mr. Simpson er íslenzkur í
móðurætt. Er móðir hans Sigríður
Stevens, gift Mr. Alex Simpson,
umsjónarmanni bygginga fyrir hönd
Winnipegborgar. Norman er efni-
legur, ungur maður og giftusamleg-
ur. Hann verðskuldar viðskifti ís-
lendinga og ætti að verða þeirra að-
njótandi.
Úr borg og bygð
Mr. J. Walter Jóhannsson, um-
boðsmaður New York Life, kom
heim á mánudaginn, úr tveggja
vikna ferðalagi, eftir að hafa setið
þing lifsábyrgðarumboðsmanna suð-
ur í Wisconsin. Með honum komu
kona hans og dóttir, er dvalið höfðu
um hríð við Detroit Lakes.
Veglegt og afar f jölsótt gullbrúð-
kaupssamsæti, var þeim merkishjón.
unum Mr. og Mrs. Gesti Oddleifs-
son haldið í Árborg síðastliðinn
sunnudag. Mun nokkuð á fjórða
hundrað manns hafa tekið þátt í
þessum eftirminnilega mannfagnaði.
Ritstjóri þessa blaðs átti þess eng_
an kost, sakir löngu áðurgerðra ráð-
stafana um að vera annarsstaðar, að
sitja þetta hátíðlega mannamót, en
grípur með linum þessum tækifærið
til þess að flytja gullbrúðhjónunum
sínar alúðarfylstu kveðjur.
Dr. Sig. Júl. Jóhannesson, sem
var einn í tölu hinna mörgu gesta í
samkvæminu, minnist gullbrúðhjón-
anna og samsætisins i heild í næsta
blaði.
Miss Eleanor Henrickson, 977
Dominion Street, er nýkomin heim
eftir sjö vikna dvöl í Toronto; kom
hún til Chicago á leiðinni og hafði
þar nokkra viðstöðu. Miss Henrick.
son er nú í þann veginn að byrja
kenslu sína í píanóspili á ný.
Dr. Helgi Johnson, prófessor við
Rutger State University, New
Jersey, lagði af stað heimleiðis á
mánudagsmorguninn, ásamt frú
sinni, eftir hálfsmánaðar-dvöl hjá
foreldrum sínum, Mr. og Mrs. Gísli
Johnson, 906 Banning. Systir Helga,
Miss Ragna Johnson, fór með þeim
hjónum austur til Toronto í kynnis-
för til systur þeirra Bergþóru (Mrs.
Ilugh Robson).
The Young Peoples Club of the
First Lutheran Church will hold its
first meeting of the season on Fri-
day evening, September 6th, at 8.15
p.m., in the church parlors. Elec-
tion of committee conveners. Im-
portant that members attend.
Mr. og Mrs. Jóhann Paulson frá
Rivers, Man., sem hafa verið i
heimsókn í Calgary, Alta., hjá syni
og tengdadóttur, Mr. og Mrs. Stan
Paulson, biðja Lögberg að flytja
Calgary íslendingum innilegt þakk-
læti fyrir ágætar viðtökur og margar
ánægjulegar skemtistundir.
Junior Ladies Aid Fyrsta fúterska
safnaðar heldur sinn fyrsta fund á
yfirstandandi árstíð í fundarsal
kirkjunnar á þriðjudaginn þann 10.
þ. m., kl. 3 síðdegis.
Trúboðsfélag Fyrsta lút. safnað-
ar heldur Silver Tea á heimili og
undir umsjón Mrs. W. Halderson,
738 Banning St., eftirmiðdag og
kvöld miðvikudaginn 11. sept. Skemt
verður með “music.” Félagskonur
vonast eftir fjölmenni við þessa
skemtun.
\