Lögberg - 05.12.1935, Page 2
2
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 5. DESEMBEE, 1935.
Höfftjetig
Gefið út hvern fimtudag af
THE CQLUMBIA PRESS LIMITED
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba.
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
Verö 53.00 urn árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg” is printed and published by The Columbia
Press, Limited, 695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba.
PHONE 86 327
“Glæður”
Tvenn Ijóðsöfn með þessu nafni hafa ný-
verið borist oss í hendur, eftir Gunnar S.
Hafdal. Félagið “Birtan” á Akureyri hefir
gefið ljóð þessi út.
Að vissu leyti svara kvæði þessi til nafns;
því fremur grillir þar glaðður en blossa og bál.
Síðara heftið tekur hinu :fyrra fram og verð-
ur það að teljast góðs viti fremur en hitt.
Höfundur þessara ljóðsafna er sniðug-
lega hagmæltur með köflum, þó sprettharður
sé hann hvorki né tilþrifamikill; hann yrkir
ekki ósennilega fremur sér til hugarhægðar,
en lofs eða frægðar.
Yrkiáefni Hafdals eru mörg; alla leið frá
ástum til úthafs; meðferðin er víða dálagleg,
en heldur ekki meira.
I kvæði, sem nefnist “Kvöld við Laxá, ’ ’
og teljast verður með hinum betri, er þannig
komist að orði:
“Kem eg sem gestur
á gamlar stöðvar.
Dvel eg um stund
við strauminn bláa.
Fagna og heilsa
sem förumaður.
Kveð og sakna
sem klökkur útlagi.”
Lausavísur láta Hafdal yfirleitt bezt; er
eina slíka að finna á blaðsíðu 51 í hinu síð-
ara hefti, er hann kallar “Vinnan,” og til-
einkuð er S. H. Austmar verkstjóra.
“Dagleg störf eg löngum læt
lyfta hug og geði.
Alt af vinnan mér er mæt
móðir auðs og gleði.”
Undir fyrirsögninni “Stökur” á bls. 63,
(um bækur höfunda) farast Hafdal þannig
orð:
“Kveðið er að furðu fast,
—fátt þó sagt til þrifa.
Mætti bæði lof og last
um ljóðakverið skrifa.”
Yísu þessa má með nokkrum rétti heim-
færa upp á hans eigin ljóð; það vantar í þau
öll, undantekningarlaust, þann hrifningareld,
er einkennir verulega góð kvæði.
Kvæðið “Skáldin,” á bls. 84, einnig í
síðara hefti, varpar að vorri hyggju nokkru
ljósi á sálræna afstöðu Hafdals til samtíðar
sinnar, og þá ekki hvað sízt á þá, er að ljóða-
dísinni veit; hann finnur til sárinda yfir mis-
skiftum kjörum hinna launuðu og ólaunuðu
skálda, og villir það honum svo sýn, að hann
sér ekkert nýtilegt í ljóðrænu fari launaðra
listaskálda. Ljóð Hafdals um þetta efni verð-
ur á þessa leið:
“Lífsstríð lamar andann,
—löngum hörð er glíma.
Ljóðin vildi eg vanda,
en vantar næði, og tíma.
Ljóð mín öll eg yrki
við æfidaga strifið.
Hjaðningavíg heyja
höndin, störfin, vitið.
Sál og hagar hendur
liafa æ starfi að sinna.—
Engum auka skatta
alþýðuskáld — sem vinna.
En launuð “ listaskáldin, ”
lýðhm örðug byrði
löngum liggja og hnoða
ljóðin — einskis virði.”
Seinasta vísa þessa kvæðis er hin mesta
meinloka. Listaskáld yrkja sjaldan ljóð,
sem einskis virði eru. Yár ekki Matt-
hías einn í hópi hinna launuðu skálda ? Og
orti hann ekki samt sem áður ljóð, svo djúp,
svo djúp, sem líf í heilli þjóð?
Lághvötuð og lítilmannleg öfund, veldur
fávíslegum kala Hafdals í garð þeirra höf-
unda, er íslenzk þjóð, að minsta kosti í mörg-
um tilfellum, sóma síns vegna, hlaut óhjá-
kvæmilega að styðja með lítilsliáttar ljóð-
launum. Dví ekki að sækja á brattann sjálf-
ur, í stað þess að berja sér sýknt og heilagt
þarna niðri á jafnsléttunni?
“Islendingar” Dr. Guðmund-
ar Finnbogasonar
Eftir prófessor Richard BecJc.
Sum af -ritum Bókadeildar Menningar
sjóðs hafa sætt harla misjöfnum dómum;
enda hefir ekki jafnvel tekist til um val
þeirra allra. Ólíklegt er þó, að skiftar skoð-
anir verði um gildi þess merkisrits’, sem hér
verður gert að umtalsefni: — íslendingar
eftir Guðmund Finnbogason. Bókadeild
Menningarsjóðs, Reykjavík, 1933. 386 bls.
Með þessu riti sínu hefir höfundurinn
færst í fang hið þarfasta verk, en umfangs-
mikið og vandasamt að sama skapi. Hann
hefir tekið sér fyrir hendur, að lýsa helztu
þjóðareinkennum Islendinga. Nefnir hann
bók sína “nokkur drög að þjóðarlýsingu,” og
g'efur þannig í skyn að efnisval og niðurstöð-
ur 'hans beri eigi að telja tæmandi, heldur
miklu fremur frumdrætti ítarlegri og full-
komnari heildarmyndar af þjóð vorri. Hverj-
um augum, sem menn kunna að lí'ta þar á—
og skoðanamunur um gildi einstakra atriða
er óhjákvæmilegur þegar um jafn víðáttu-
mikið efni er að ræða — verður vart annað
sagt, en að sjónarmið höfundar og flokkun
efnisins séu næsta heppilega valin, með þeirri
gjörhvgli og glöggskygni, sem hann hefir tíð-
um sýnt í fyrri ritum sínum og ritgerðum.
“ Af ávöxtunum skuluð þér þekkja þá” á
við þjóðir eigi síður en einstaklinga. Og Guð-
mundur leggur einmitt þann mælikvarða á
Islendinga. Hann spyr: “Hvernig förum
vér svo að, er vér viljum reyna að skilja þjóð
og lýsa hennif” Og svarið er á þessa leið:
“Vér athugum fyrst og fremst verk hennar,
það sem hún hefir skapað á aldanna rás í
ýmsum greinum menningarinnar. ” Örðugt
mun að finna vænlegri aðferð til sem fylsts
skilnings og sannasts mats á hvaða þjóð sem
er. Ekki er heldur minna um það vert, að
g€ra sér sem ljósasta grein fyrir þeim öflum
og aðstæðum, er móta skapgerð og lífshorf
hlutaðeigandi þjóðar. Fjarri fer, að Guð-
mundur missi þar marksins. Hann túlkar
skapeinkenni þjóðar vorrar eins og þau birt-
ast í verkum hennar, en jafnframt í ljósi ætt-
arerfða og umhverfis. Þegar dæmdar eru nið-
urstöður hans, verður einnig að bera í minni,
að hann metur hana á sama hátt og vér mæl-
um fjöllin, þar, sem hún nær hæst, “eftir því
sem hún hefir bezt gert í hverri grein.” Vit-
anlega yrði myndin dekkri litum dregin, ef
tekið væri eitthvert meðaltal af athöfnum og
afrekum þjóðarheildarinnar; svipast um á
láglendinu og í daladrögum eigi síður en af
hæstu tindum, ef svo má að orði kveða. Hitt
er annað mál, hvort lýsingin yrði fyrir það
sannari í insta eðli sínu. Guðmundur er þess
fullviss að svo er eigi.
Þessi Islendinga-lýsing hans er annars
æði þáttamörg. Hún fjallar um uppruna
þeirra, landnáifismenn, stjórnarskipun, lífs-
skoðun og trú, huliðsheima (dulræna atburði
og trúna á þá), íslenzkuna, sögurnar, kveð-
skap, listir og íþróttir landið, dýrin* mann-
lýsingar og þjóðarlýsingar. 1 tveim loka-
köflum dregur höfundurinn síðan saman á-
lyktanir sínar og ræðir þær nánar.
Hér er því fært í einn stað mikið og f jöl-
breytt efni um ísland og Islendinga að fornu
og nýju; heimildaskráin ber því einnig vitni,
hve víða höfundurinn hefir dregið föngin áð,
þó jafnan verði nokkurt álitamál um hvað
velja beri og hverju hafna af því tagi. Hann
vitnar óspart í rit annara, enda verður ekki
hjá því komist, en jafnframt hefir bók lians
inni að halda gnægð sjálfstæðra athugana og
eftirtektarverðra. Harmar hann þó réttilega,
að oft skorti sérrannsóknir um það, sem hann
helzt vildi fræðast um.
Engin tök eru á því í stuttu máli, að ræða
nema nokkur meginatriði þessa víðtæka rits.
Fróðlegur er kaflinn um uppruna Islendinga,
og styðst höfundur þar bæði við hinar sögu-
legu heimildir og nýjustu mannfræðilegar
rannsóknir. Á þeim grundvelli gerir hann
mikið úr kynblöndun Kelta og Norðmanna á
íslandi og áhrifum liennar; og 'bersýnilega
ekki að ástæðulausu. Og spakleg virðist sú
tilgáta hans, að munur sá á sagnaritun Norð-
lendinga og Sunnlendinga, sem dr. Sigubður#
Nordal hefir leitt rök að í formála sínum fyr-
ir Egils sögu, kunni að eiga rót sína að rekja
til ólíks þjóðernislegs uppruna. Hinsvegar
er eg þeirrar skoðunar, eins og fleiri, sem um
bók þessa hafa ritað, að of lítið sé hér gert úr
þeirri kynblöndun sem orðið hefir á Islandi á
seinni öldum.
.Einkar merkileg og ítarleg er lýsing höf-
undar á lífsskoðun Islendinga og trú; ágæt-
lega túlkar hann Hávamál þó vafi getið leikið
á, hvernig skilja beri einstök orð og ljóðlínur.
Glögglega sýnir hann einnig fram á, hvernig
hugsjón hinnar heiðnu lífsskoðunar og hug-
sjón kristninnar renna saman í trúarskoðun
Islendinga. Konungur konunganna fullnægði
djúpstæðri og margdáðri konungs-
hugsjón þeirra. Er til þess kemur,
að rekja trúarsögu íslendinga á síS-
ari öldum, staSnæmist höfundur á
hátindunum þrem í kirkjulegum
bókmentum vorum frá þeirri tiS—
Passíusálmunum, sálmum séra Matt-
híasar og Vídalinspostillu; og þó
stiklaS sé þar mjög á steinum, verS-
ur því ekki neitaS, aS úr þeirri
HliSskjálf er útsýni harla gott yfir
seinni tíSar kristnisögu vora.
Fagurlega, af mikilli þekkingu og
djúpum skilningi, ritar GuSmundur
um íslenzkuna; og er þaS aS vonum
um jafn orShagan mann og rit-
snjallann. GóS skil, þó í stuttu máli
sé, gerir hann einnig sögum vorum.
Langtum matarmeiri og tilþrifameiri
þykir mér samt kaflinn um kveS-
skapinn; þar er margþætt efni tekiS
föstum tökum, þræSirnir raktir
skarplega og greinilega, enda er
höfundurinn þaulkunnugur fornum
kveSskap vorum og lætur vel aS
greiSa úr flækjum hans. HvaS
þakklátastur er eg þó GuSmundi
fyrir sanngjarnt mat hans á rímun-
um, sem nú eru fallnar i ónáS hjá
öllum þorra íslendinga, og eru því
sjaldnast metnar sem verSugt er.
Eins og rök standa til, leggur hann
áherzluna á menningargildi þeirra,
en viSurkennir á hinn bóginn fús-
lega rýrt skáldskapargildi þeirra
yfirleitt. Glíman viS hina dýru háttu
glæddi andlegan þroska manna og
formgáfu þeirra. VerSur því niSur.
staSa hans þessi: “HiS mikla þrek-
virki og hæsti heiSur rímnaskáld-
anna er þaS, aS þau hafa mest allra
skálda í víSri veröld gert list orSs-
ins aS hljómlist.”
Margt er athyglisvert og hugS-
! næmt í kaflanum um listir ogiþrótt-
ir. MeS sama handbragSi eru snjall.
ar lýsingar höfundar á sambandinu
milli landsins og þjóSarinnar og á
sambúS manna og dýra; en um
hvorutveggja hefir hann áSur ritaS
ágætar bækur (Smbr. rit hans
“Land og þjóS” og “DýraljóS”
hans).
Einhver allra merkasti og frum-
legasti þáttur ritsins er kaflinn
“Mannlýsingar”; fyrstur manna
leitast höfundur hér viS, aS semja
þjóSrlýsingu á grundvelli hinna
mörgu mannlýsinga, sem fyrir hendi
eru. Byggir hann þær athuganir
sínar á æfisögum þúsund presta og
sýslumanna. Líklega verSa menn
ekki á einu máli um það, hversu á-
byggileg heimild þessar æfisögur
séu, né heldur um ágæti hinnar
reikningslegu aSferSar í þessu sam-
bandi. HvaS sem því líSur, eru
niSurstöSur höfundar hinar fróS-
legustu og varpa áreiSanlega miklu
Ijósi á skapeinkenni þjóSar vorrar.
Þá er kaflinn “þjóSarlýsingar”
eftirtektarverSur og lærdómsríkur,
en þar eru teknir upp dómar tuttugu
erlendra manna og f jögurra íslend-
inga um þjóS vora, alt frá Adam af
B.rimum (á elleftu öld) til vorra
daga. Hefir höfundur valiS um-
sagnir þeirra, er honum “virSist hafa
lýst henni af mestri þekkingu og
skilningi.” Bera þeir henni ágætlega
söguna, ,hrósa henni fyrir gáfur
höfSingskap, góSgirni og gestrisni,
en telja hana jafnframt stórláta og
sjálfráSa. AuSvitaS væri hægurinn
hjá, aS benda á andstæSa dóma út-
lendinga um íslendinga, því aS eng.
inn er hörgull slíkra umsagna; en
miklu veldur þó frá hverjum dóm-
urinn um þjóSina var kominn, hvort
hann var sprottinn upp af þekkingu
eSa skilningsleysi; og hefir höfund-
ur þar haft vaSiS fyrir neSan sig.
Alkunnug eru ritfimi GuSmundar
og málsmekkur. Þarf ekki mörgum
orSum aS því aS eySa, aS ^tíll hans,
hér eins og endranær, er rammís-
lenzkur, kjarnmikill, og myndauS-
ugur. Honum, sem öSrum, hefir
reynst náiS samneytiS viS fornbók-
mentir vorar hinn bezti skóli í frá-
sagnarlist og málsnild.
Enginn, sem viS íslenzk fræSi
fæst, meir en aS nafni til, getur
gengiS fram hjá þessari bók. En
hún er alþýSurit eigi siSur en fræSi-
rit. Og sé hún rétt lesin — sem
lögeggjan til <láSa og varSveizlu hins
göfugasta í þjóSareSli voru og ætt-
arerfSum, en ekki til gullhamra-
sláttar á tyllidögum — getur hún
orSiS islenzkum lesanda til drjúgum
aukinnar sjálfsþekkingar og réttara
sjálfsmats. Þvi aS þó meira segi hér
frá kostum íslendinga en göllum,
lætur höfundur sér um þaS hugaS,
aS finna ályktunum sínum staS í
sjálfri reynslunni, sem ólýgnust er
talin. Hitt dylst hvergi, aS hann
hefir mikla trú á íslendingum. Fyr-
ir því er bók hans ágætlega til þess
fallin, aS fá hana í hendur þeim
löndum vorum, sem dauftrúaSir
kunna aS vera orSnir á sjálfa sig og
ættstofn sinn, meS þaS fyrir augum
—eins og Guttormur skáld Gutt-
ormsson orSar þaS frumlega í bréfi
til mín—“aS hrista upp í sér íslend-
inginn.”
En óhrakin standa niSurlagsorS
GuSmundar í kaflanum um íslenzk-
una: “Trúmenskan viS fagra for-
tíS, viSleitnin aS þróast í samræmi
viS þaS, sem bezt er í eSlinu, er
aSalsmark einstaklinga sem þjóSa.”
Konan
(Framh.)
Hefir nú veriS athugaS nokkuS
séreSli konunnar og hiS sérstaka
hlutverk hennar, sem stendur í beinu
sambandi viS og er afleiSing af
þessu séreSli hennar. Skulum vér
nú athuga nokkru gjör, hvernig
konan cr, þegar hún fær aS njóta
sin, og hvernig hún á að vera. Því
hefir veriS haldiS fram hér á und-
an, aS séreSli hennar birtist i viS-
kvæmu og auSugu tilfinningalífi.
MeS því er vitanlega ekki sagt, aS
konan geti ekki veriS skynsöm, í
venjulegri merkingu þess orSs, þ. e.
a. s. aS hún sé þess ekki umkomin
aS hugsa rökrétt, skýrt og skipu-
lega, eins og karlmaSurinn. Sumar
konur taka karlmönnum fram aS
þessu leyti. En yfirleitt eru tilfinn-
ingar hennar sterkari og láta meira
til sín taka heldur en hugsunargáf-
an. Af þessu leiSir þaS, aS kon-
unni lætur yfirleitt ekki vel aS fást
viS þau störf, sem eru mjög einhliSa
skynsemisstörf eSa því nær ein-
göngu hugræn viSfagsefni. ÞaS er
því tiltölulega mjög sjaldgæft, aS
konur gerist t. d. sjálfstæSir vís-
indamenn. En af hinu ríka tilfinn.
ingaeSli konunnar leiSir þaS, aS hún
er gædd þeim eSliskosti, sem nefnt
er “inHsœif’ í all-ríkum mæli. Kon-
ur “finna oft á sér” þaS, sem reynsl-
an ein eSa langdregnar skynsemis-
ályktanir færa karlmanninum heim
sanninn um. InnsæiS er bein sann-
leiksskynjan, og er kærleiksleiSin
styzta leiSin aS því marki. Af hinu
ríka tilfinningaeSli konunnar leiðir
einnig, aS hún er venjulega aS meira
eSa minna leyti barnsle| í lund og í
háttum sínum. Og getur stundum
litiS svo út, sem hún sé aS vissu leyti
einskonar millistig milli barns og
fullorSins manns. En af þessu leiS-
ir einnig aS hún vex og þroskast
fljótt og fyrirhafnarlítiS, eins og
blóm. Hver sönn og óspilt kona er
einskonar blómsál, sem sendir frá
sér ilm í allar áttir. Og þaS er þetta
biómeðli konunnar sem gerir hana
svo yndislega, og er aSal-uppistaSan
í öllum hennar töfrum. Tízkudrósir
og tildurmeyjar vita þetta og kosta
því kapps um aS ávinna sér þokka
þessa blómeSlis og barnslega viS-
horfs gagnvart tilverunni, og þeim
tekst aS blekkja marga, sem sjá ekki,
að veriS er aS leika. En yndisþokki
sannrar og óspiltrar konu er eSli-
legur og uppgerSarlaus og veit hún
naumast af honum sjálf. Hann á
rót sína í fölskvalausum og einlæg-
um tilfinningum, í óbundnum eSlis-
i
lögmálum, og er því ekki grund-
vallaSur á neinum útreikningi.
Einu sinni var frægur franskur
rithöfundur spurSur aS því í sam-
kvæmi, hvern hann áliti mestan kost
á konu, og hvaS þaS væri í fari
kvenna, sem karlmenn gegjust, aS
hans dómi, mest fyrir. Rithöfund-
urin^i hugsaSi sig um nokkra stund.
Því næst tók hann til máls. Hann
taldi upp ýmsa eSliskosti, svo sem
gáfur, glaSlyndi, geSprýSi, hugrekki,
þolinmæSi, og líkamlega eiginleika,
eins og t. d. fríSleika. En þó sagSi
hann aS allir þessir eSliskostir og
eiginleikar væru sem núll, ef eitt
vantaSi. En ef þessi eini eSliskostur
væri fyrir hendi, þá gæfi hann öll-
um hinum núllunum eitthvert gildi.
Rithöfundurinn fór mörgum fögr-
um orSum um þenna eina eSliskost,
sem væri eins og sól, er allir aSrir
eSliskostir fengju ljós sitt frá, og
áheyrendurnir urðu forvitnir. Loks
fengu þeir aS vita, hver sólin var.
Hún var — hjartagœzka. . . . Eg
held, aS rithöfundurinn hafi rétt
fyrir sér, og eg hygg, aS flestir karl-
menn muni verSa mér samdóma. Sú
kona, sem vantar hjartað, sú kona,
sem kann ekki aS finna til og elska,
er ekki kona, í dýpstu merkingu
þess orSs. Og enda þótt hún leiki
hlutverk konunnar, þ. e. a. s. verSi
af einhverjum ytri ástæSum föru-
nautur mannsins, sem unnusta, eig-
inkona eSa móSir, þá verSur þaS
hlutverk innantómt og andlaust og
utanveltu viS lífiS sjálft, og því ekki
vænlegt til mikils þroska. Hamingj-
an forSi oss frá slíkum konum!
AS lokum læt eg fylgja austur-
lenzka líkingu. Hún er á þessa leiS :
“Hvers vegna var mannkyniS
skapaS í mynd karls og konu ? Hver
sál er þó sama eSlis inst inni, enda
þótt líkamirnir séu ólikir.”
Betlimunkur einn svaraSi á þessa
leiS:
“Eg horfSi á vindinn er hann blés
á hafiS — vindinn — hinn ósund-
urgreinda — andann — hinn ó-
sýnilega anda hins óþekta — og
hann smaug haf efnisheimsins og
gæddi þaS hreyfingu og lífi.
Og eg sá vatniS rísa, unz þaS
myndaSi hvitfexta bylgju, og eg
hrópaSi: “Sjá, þarna er Adam!” Og
eg sá bylgjutoppinn hrynja niSur í
bylgjudalinn, og eg hrópaSi: “Sjá,
þarna er Eva, orSin til fyrir Adam,”
um leiS og bylgjutindurinn hneig í
skaut öldudalsins. Og eg sá öldudal,
ina rísa upp og mynda annan öldu-
tind, sem svo hneig niSur í annan
öldudal, og þannig koll af kolli út
aS yzta sjónbaug, þar sem hiS ó-
þekta tekur viS.
Þannig tekur sál mannsins á sig
kerfi konu, og sál konunnar tekur á
sig gerfi karlmanns, en sál mann-
kynsins sem heildar er sem óslitin
keSja; þegar hún hrærist af innri
öflum, þá kernur hún í ljós í efnis-
heiminum sem einskonar bylgja og
bylgjudalur — maSur og kona —
sem skiftast á, kynslóS eftir kvn-
slóS.
En eins og vindurinn hefir stund-
um hægt um sig á hafinu, svo að
engar öldur koma í ljós—þannig eru
til menn, þar sem andi og efni virSist
sameinaS, og sem eru, aS því er virS-
ist, bæSi karl og kona, runnin saman
í eina heild, fullkomnir elskhugar
sameinaSir, og er hér um aS ræSa
hina hreinu manntegund, sem nálg-
ast mest friS og kyrS mannkynssál-
arinnar og er endurskin hins al-
gjörva friSar.”
Eg held aS betlimunkurinn hafi
alveg rétt fyrir sér. KarlmaSurinn
er bylgjan, sem rís upp frá hafi til-
verunnar, og hreykir sér stundum
hátt. Hann leitar út á viS, stendur
í ýmsum stórræSum, og í bylgju-
toppinum getur oft aS lita glyskenda
froSu. Konan er öldudalurinn, hóg-
vær og hljóSur. Hann hreykir sér
ekki upp og er því ekki eins ábæri-
legur og aldan. En hann er nær
hinu mikla djúpi, og hann tekur viS
bylgjunni, þegar hún verSur aS
brjóta odd af oflæti sínu. Þannig
er þaS hiS heilaga hlutverk konunn-
ar aS bíSa mannsins meS opinn
faSminn, taka á móti honum, sam-
lagast honum, og rísa svo meS hon-
um í nýrri öldu. Þannig er þróunar-
ferill lífsins. Betlimunkurinn talar
um menn, sem virSast sameina í sér
hiS karlmannlega og kvenlega eSli.
Slíkir menn eru t. d. Kristur og
Búddha. Þeir eru undantekning-
arnar, og aS vísu ber aS keppa að
því aS líkja,st þeim. En áSur en
þeirri vaxtarhæS er náS, verSur alda
og öldudalur oft aS hafa fariS sam-
an og sameinast.
Grétar Fells.
—EimreiSin.