Lögberg - 07.01.1937, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 7. JANÚAR, 1937
ildgljerg
Oeiið út hvern í'imtudag af
%
T H E COLUMBIA PRE8S L I MIT E D
69 5 Sargent Avenue
Wlnnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The
Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 8 6 327
Bókmentapiírtlar
Tímarit eitt stór\TandaÖ og prýðilegt,
“Life and Letters To-Day,” sem gefið er
út í Lundúnum (veturinn 1936-1937), flytur
tvær íhyglisverðar ritgerðir um bókmentir
íslenzku þjóðarinnar. Hin fyrri er eftir bók-
mentafræðinginn og Islendingavininn, pró-
fessor Watson Kirkconnell, og nefnist “Ice-
landic Poetry To-Day. ” Þó ritgerð þessi sé
ekki löng, hefir hún mikið til brunns að bera
af samanþjöppuðum fróðleik, og er talandi
vottur um glögga innsýn höfundar í marg-
brotin sérkenni íslenzkrar ljóðlistar; höfund-
ur kemur víða við og bregður upp mörgum
glæsilegum blikmyndum úr frjóvum hyggju-
heimi hinnar fámennu, en sérstæðu “norður-
ljósa” þjóðar. Próf. Kirkconnell hefir því
miður enn ekki til islands komið; vonandi
auðnast honum þó einhvern tíma að líta aug-
um þetta litbrigðaríka draumaland sitt og
njóta þar Jónsvöku dýrðarinnar; eitthvað
ætti íslendingar að geta stuðlað að því, að svo
mætti verða, því þeir eiga þar einn sinn mesta
aðdáanda og áhrifavin, þar sem þessi yfir-
lætislausi og góðviljaði margfræðingur er.
Prófessor Kirklonnell hefir þýtt, sem
kunnugt er, ógrynnin öll af íslenzkum ljóðum
á enska tungu; og þótt þýðingarnar séu ekki
allar jafn góðar, þá eru þó margar þeirra
beinlínis ágætar, og meðal þess allra bezta,
sem vér höfum eignast þeirrar tegundar.
Sem sýnishorn af meðferð prófessor
Kirkconnell á ljóði Einars Benediktssonar,
“Kvöld í Róm,” nægir að birta þetta erindi:
‘ ‘ Slowly the Tiber flows to meet the sea,
Heavy with slow processionals of Time.
The Air is still. The leaf sleeps on the tree.
Red-wimpled evening lingers in the west.
Aly soul goes íloating with that stream
sublime,
And on its banks, as in the long ago,
Sees men and epochs waver to and fro
Like haunting, curtain’d shadows of unrest.”
Um Davíð Stefánsson kemst höfundur að
orði á þessa leið:
“Davíð Stefánsson is a poet by the grace
of God, a sort of Icelandic Swinburne who
turns any and every subject inta music and
lyric beauty. Alany poets in the long history
of Iceland surpass him in intellectual stature,
but in, sheer gif't of appartentiy effortless
melody he is unsurpassed. ”
Um Jakob Jóhannesson Smára hefir pró-
fessor Kirkconnell þetta að segja:
“His numerous lyrics are not without
charm, but in general his poetry suffers from
low blood-pressure. ” Enginn vafi er á því,
að mörg kvæði Jakohs sé falleg áferðar og
slétt kveðin; þau eru samt sem áður yfirleitt
fremur köld og sjaldnast blóðrík. .
Vel falla prófessor Kirkconnel og mak-
lega orð í garð þeirra Eiinars H. Kvarans,
Dr. Nordals, Þorsteins Gíslasonar, Sands-
bræðra, Jóns Magnússonar, Jakobs Thorar-
ensen og nokkurra annara, og virðist ótrú-
lega vel heima um gildi þeirra og sérkenni,
hvers um sig. Telur hann Guðmund á Sandi
ganga næst Einari Benediktssyni í stórfeng-
legri ljóðagerð hinnar eldri kynslóðar, og
mun það sönnu næst.
Hlýlega minnist og höfundur ljóðagerð-
ar meðal Vestur-lslendinga, Stephans G.
Stephanssonar og nokkurra fleiri jafnframt
því sem hann birtir í þýðingum sýnishorn af
Ijóðum þeirra. Islendingar vestan hafs, engu
síður en heimaþjóðin, eiga trúan málsvara
þar sem prófessor Kirkconnell er.
Einstöku skekkjur eru í þessari ritgerð
prófessorsins, svo sem það, að Þorsteinn
Gíslason hafi þegið doktorsgráðu frá Kaup-
mannahafnarháskóla, og að dr. Sigurður
Nordal sé fæddur í Canada. Yfir höfuð er rit-
gerð þessi þó vandvirknislega samin og ætti
að vera metin að verðleikum hjá íslenzku
fólki. Vafalaust má fá tímarit þetta keypt hjá
Russell-Lang og fleiri bókaverzlunum hér í
borginni.
# ♦ #
Höfundur hinnar síðari ritgerðar er
Magister Artium Kristinn Andrésson, ættað-
ur af Austfjörðum, hálffertugur að aldri;
ritgerðin nefnist “The Icelanders and Their
Writers.” Hún er frumsamin á íslenzku, en
enskuð af hinum kunna öldungi Jóni Stefáns-
syni í Lundúnum.
1 ritgerð þessari er ýmislegt sniðuglega
sett fram, þó fátt sé þar frumlegra drátta;
hefst hún með því að vakin er athygli á þeim
aðstæðum, e'r leiddu til þess að Egill Skalla-
g; ímsson orti Sonartorrek og tók upp aftur
fögnuð sinn; bendir höfundur á að svo virðist
sem skáldskapurinn, eða í raun og veru ljóð-
in hafi ekki einungis oft og þrásinnis verndað
líf einstaklingsins, heldur og þjóðarinnar í
heild; þetta er vafalaust réttilega athugað, þó
ekki sé með því fundið neitt nýtt púður. í
hinni miklu bók sinni “íslendingar.” kemst
Dr. Guðmundur Finnbogason þannig að orði:
“Næst Guði treystu íslendingar ríminu
bezt.” Þangað var kraftaverkanna að leita.
Töluvert skrafdrjúgt verður Kristni um
ljóð Einars Benediktssonar; hann dáir að
visu form þeirra og segir að þau sé “strong
like carved sculpture.” En sá fylgir böggull
skamrifi, að í augum greinarhöfundar er
Einar eitthvert ímyndað yfirstéttaskáld, sem
nær hámarki og. hrörnun með hinum svo-
neínda kapitalisma. Loks klykkir höfundur
út með því, að ljóð Einars Benediktssonar séu
myrk, stærilætisleg og hafi aldrei lifað á vör-
um fólksins. Þetta kemur dálítið undarlega
heim við það, að í Alþýðublaðinu í Reykjavík
er sagt frá fundarhaldi róttækra byltinga-
manna, og því bætt við, að í samkomulok hafi
allir sungið: “ Sjá hin ungborna tíð.” Þetta
glæsilega öldurótskvæði er eftir engan annan
en Einar Benediktsson. Öll er vísan á þessa
leið:
‘ ‘ Sjá hin ungborna tíð
vekur storma og stríð,
leggur stórhuga dóminn á feðranna verk.
Heimtar kotungum rétt,
og hin kúgaða stétt
hristir klafann af sér; hún er voldug og í
sterk!”
Mieð landvarnarstefnunni í stjórnmálum
Islands og róttækri umbótastefnu í þrungn-
um ljóðum sínum, er Einar Benediktsson hinn
margháttaði byltingafrömuður hins nýja tíma
í þjóðlífi Islendinga, þó Kristinn Andrésson
virðist ekki hafa getað komið auga á það
vegna einsýnnar afstöðu sinnar til samfélags-
málanna; hann staðhæfir að verðlaunaskáldin
1930, þeir Davíð S'tefánsson, Eanar Benje-
diktsson og Jóhannes úr Kötlum, hafi ekkert
haft þjóðinni þá að segja og ljóð þeirra hafi
ekki náð til staðreyndanna.
Með bókinni “Bréf til Láru” eftir Þor-
berg Þórðarson, 1923, hefst hin raunverulega
umbótabarátta þjóðarinnar, að því er Kristni
Andréssyn'i virðist, og svo kemur Halldór
Kiljan Laxness fram á sjónarsviðið með
“Vefarann mikla” í fanginu. “Salka Valka“
fvlgir í kjölfar, en meistaraverkið er kórón-
að með “Sjálfstætt fólk.” — “Independent
People” is an epic with a hero,” segir grein-
arhöfundur. Getur hetjukvæði verið án
hetju ?
Um Bjart í Sumarhúsum, farast greinar-
höfundi þannig orð í íslenzkri þýðingu:
“Með Bjarti í Sumarhúsum, þessum
bónda, hefir Laxness skapað ósvikna tákn-
mynd af íslenzkum bónda, eða í rauninni af
Islendingi. Þetta er bezta bókin, sem hin
nýja bókmentastefna hefir framleitt. Lax-
ness er kennari hinna ungu rithöfunda, og er
dáður af þeim og fólkinu.” Svo mörg eru
þau orð. Þó eitt og annað sé vel sagt í á-
minstri ritgerð Kristins Andróssonar, þá er
hún langt of einhliða til þess að nokkuð veru-
legt megi á henni byggja.
mynd af kirkju þessari.
Hin síðari ritgerð er sögulegt yfir-
) lit yfir íslenzka landnámið í Pem-
' binahéraði, og nefnist “Largest Ice-
landic Settlement.” Prýða hana
myndir af séra Páli Thorlákssyni,
séra Haraldi Sigmar, prófessor
Sveinbirni Johnson og Dr. Vilhjálmi
Stefánssyni norðurfaranum og rit-
höfundinum víðfræga. Báðar eru
ritgerðir þessar hinar gagnlegustu
og stuðla að því að auka þekkingu
á athafnalífi og menningu Islend-
inga út á við. Enda stendur Dr.
Beck framarla í brjóstfylkingu
þeirra, er lengst ná um þessar mund-
ir í slíkri fræðslustárfsemi.
Hið gervandaða tímarit “The American-
Scandinavian Review,” desemberheftið hefir
til brunns að bera tvær fáorðar, en skipulegar
ritgerðir, er íslenzku þjóðina varða. Hin
fyrri er eftir hinn óhemju mikilvirka bók-
mentafræðing, Dr. Richard Beck, um fjórð-
ungs aldar afmæli Háskóla Islands, en sú síð-
ari eftir nýliða í bókmeaitasveitinni, Thor
Benedikz, son dr. Benedikts Þórarinssonar,
að því er oss skilst. Ritgerð hans heitir
“Great Geysir’s Rejuvenation” — Endur-
nýjung Geysis hins mikla; sprækilega skrifuð
grein og skemtileg aflestrar. Mr. Benedikz
er útskrifaður af Columbia-háskólanum, en
dvelur um þessar mundir í Los Angeles í
Kaliforníu.
Tímaritið “The Northwest Pioneer, ”
apríl og ágúst heftin 1936, birtir tvær ágætar
ritgerðir, er hafa mikinn sögulegan fróðleik
að geyma, eftir Dr. Richard Beck. Hin fyrri
er um kirkju Víkursafnaðar að Mountain í
Norður Dakota; elztu íslenzku kirkjuna á
meginlandi Ameríku, er reist var 1884. Var
séra Páll Thorlájisson hinn fyrsti prestur
Víkursafnaðar, en næstur honum séra Hans
B. Thorgrimsen. Greininni fylgir prýðileg
Mennirnir sem bjóða
Trotski landvist
Þess var getið fyrir nokkru í
blöðunum, að utanrikisráðherrann í
í Mexico, Portes Gil, hefði tilkynt
að Trotskii, 'byltingarforkólfurínn,
sem enginn hefir þorað að hýsa,
vegna ofsókna kommúnistanna, gæti
j fengið friðland í Mexico.
I Mörgum mun hafa komið þessi
j yfirlýsing nokkuð á óvart. Maxico
1 hefir aldrei vakið mikla athygli á sér
fyrir frjálslynda og róttæka stjórn-
j málaforustu. Fregnir þaðan hafa
| frekar bent til hins gagnstæða. Þó
i lýðræði hafi rikt þar í orði, hefir
æðsti valdamaður ríkisins, forset-
j inn, iðulega komið fram eins og
hann hefði fullkomið einræðisvald.
j Byltingatilraunir og morð á stjórn-
tnálaforingjum hafa líka verið al-
geng fyrirbrigði.
Árin 1924-28 var Plutorco Elias
Calles forseti í Mexico. Hann hafði
áður verið hershöfðingi og sýndi
fljótt í hinni nýju stöðu, að honum
var ósárt um að beita hörðu. Hann
lenti fljótt í stríði við katólsku
í kirkjuna út af fjárhagsatriðum, og
þrátt fyrir hin geysilega sterku áhrif
hennar þar í landi, afréð Calles að
loka öllum kirkjum hennar og það
bann helzt alla hans forsetatíð og
lengur. Hann nam úr gildi eignar-
rétt hringanna á olíulindunum og
gerði þær að ríkiseign. Út af því
hlutust tniklar deilur milli Banda-
rikjanna og Mexico og varð Calles
að sveigja nokkuð af stefnu sinni,
til að ná samkomulagi við hinn vold-
uga andstæðing.
Þegar Calles lagði niður forseta-
embættið 1928, lét hann flokk sinn,
róttæka þjóðernisflokkinn, hafa
Obregon fyrv. forseta í kjöri. I
kosningabaráttunni voru báðir keppi
nautar Obregon skotnir og var
Calfes gefið það að sök. Lengi naut
Obregon þó ekki valdanna, því hann
var myrtur eftir nokkra mánuði.
Samtímis braust út bylting ; norð-
urríkjunum. Calles tók að sér for-
ystu hersins og vann fljótt sigur á
uppreisnarmönnum. Samkvæmt til-
lögum hans var Emiliano Portes Gil
forseti 1930-34.
Það mátti heita að öll þessi ár
væri Calles einræðisherra í Maxico.
Hann var foringi róttæka þjóðernis-
flokksins, sem hefir næstum eins
sterka aðstöðu og nazistar í Þýzka-
landi og kommúnistar í Rússlandi.
Herinn stóð líka eindregið á bak
við Calles, enda var hann óspar á
f járveitingar til hans.
Eftir því, sem á leið, lét Calles
sér minna umhugað um hinar fé-
lagslegu umbætur og viðreisn á kjör-
um fólksins, sem flokkur hans hafði
þó efst á stefnuskrá sinni. En sjálf-
um safnaðist honum rnikið fé og
einnig vandamönnum hans. En til
þess að missa þó ekki tiltrú fólksins,
lét Calles fyrir forsetakosningarnar
1934 semja nýja og mjög róttæka
starfsskrá fyrir flokkinn og átti
hún að vera framkvæmd á sex ár-
um. Samkvæmt fyrirmælum Calles-
ar var svo Lázaro Cárdenas kjör-
inn forseti.
Cárdenas var enn ungur maður,
37 ára gamall. Hann var náinn vin-
ur Callesar, en þó langtum meiri
vinstrimaður í stjórnmálum. Það
styrkti mjög aðstöðu hans, að hann
gat rakið ættir sínar til hinna fomu
Indíánakonunga, sem réðu þarna
ríkjum áður en Spánverjar komu til
sögunnar.
Calles hafði valið óheppilega, þeg-
ar hann tilnefndi Cárdenas. Hann
hafði gert sér vonir um þennan unga
mann, sem afskiftalítinn og snún-
ingaþægan miðlungsmann. En þeg-
ar til kastanna kom, reyndist Cár-
denas á aðra leiö. — I stað þess að
taka Calles alvarlega, tók hann sex
ára starfsskrá flokksins og það, sem
þar var lofað, eins og einhverjar
fyrirskipanir, sem ekki mætti
hvarfla frá. Eftir hálft ár var þol-
inmæði Callesar út af sliku fram-
ferði þrotin. Hinn “sterki maður
Mexico” ákvað að taka í taumana
svo um munaði. I harðorðri ræðu
deildi hann fast á hina “sósíalist-
isku” stefnu forsetans og réð honumi
eindregið til að snúa af þeirri háska-
braut.
í sporum Cárdenas myndu flestir
hafa valið þennan kost, fremur en
að hætta sér út í stríð, sem fyrir-
fram mátti telja vonlaust. En Cár-
denas hafði erft of mikið af skap-
lyndi og þrautseigju Indiánanna til
þess að beygja sig fyrir afarkost-
um.
Hans fyrsta verk var að kalla til
sín nánasta samverkamann sinn og
’ vin, Portes Gil, núv. utanríkismála-
ráðherra og fyrv. forseta. Þennan
mann spurði hann nú ráða.
Hið þekta ameríska blað, Christ-
ian Science Monitor, segir frá orða-
skiftum þeirra á þessa leið:
Forsetinn: Eg þykist vita að þú
hafir lesið ræðu Callesar.
Portes Gil (rólegur eins og venju-
lega) : Já, eg hefi lesið hana ná-
kvæmlega.
Forsetinn: Hvað finst þér að við
eigum að gera?
Portes Gil: Taka upp baráttuna
á móti honum. Láttu hann vita að
þú sért forsetinn og munir í engu
hörfa frá stefnu þinni.
Forsetinn: Það getur kostað bylt-
ingu og innanlandsstyrjöld. Held-
urðu að við munum vinna?
Portes Gil: Já, og með sinni ann-
áluðu stillingu dregur hann upp úr
tösku sinni þykkan símskeytabunka.
Það eru svör fylkisstjóranna og
helztu hershöfðingjanna um það að
þeir muni fylgja Cárdenas en ekki
Calles. Portes Gil hafði fengið fyr-
irfram vitneskju um ræðu Callesar.
Á eigin ábyrgð hafði hann snúið sér
til framangreindra manna, og áður
(jn Calles hafði flutt ræðuna og
uggði nokkuð að sér, hafði Portes
Gil trygt alla helztu mennina á móti
honum.
Calles sá líka fljótt að leikurinn
var tapaður. Á seinustu stundu á-
kvað hann heldur að fara af landi
burt, en efna til vonlausrar borgara-
styrjaldar. Sjaldan eða aldrei hefir
einræðisherra verið steypt eins fyr-
irhafnarlaust úr stóli. Með tárvot
augu steytti hann hnefann til lands,
þegar hann sigldi úr höfn, og hróp-
aði: Eg skal koma aftur. Nú dvel-
ur hann í Bandaríkjunum.
Eftir brottför hans var Portes Gil
valinn foringi róttæka þjóðflokksins
og raunverulega er hann valdamesti
maðurinn í Mexico um þessar
mundir. En milli hans og forsetans
er mjög gott samstarf. Báðir eru
þeir af Indíánaættum og láta sér
mjög umhugað um þjóðflokk sinn.
Portes Gil er annálaður fyrir
þrent: Dirfsku, snarræði og frá-
bærilegt rólyndi. Kunningjar hans
segja að hann heyrist aldrei tala illa
um andstæðinga sína og það verði
aldrei merkt, hvort honum líki betur
eða ver. Hin mikla ró hjálpar hon-
um líka til þess að rasa ekki um ráð
fram.
En það starf, sem hann og Cár-
denas hafa hafið, er erfitt. Þeir
hafa ákveðið að ryðja vestrænni fé-
lagsmenningu og umbótahyggju
braut í landi, þar sem þjóðin er illa
mentuð og hefir lítt samið sig að
félagsháttum. Auðhringarnir og
katólska kirkjan róa gegn þeim öll-
um árum. Það þarf hyggindi, karl-
mensku og festu til að vera stór-
tækur umbótamaður í slíku landi.—
N. dagbl. 11. des.
Endurminning um
Jón Jónsson
1862 —1936
1.
Braga ættar, öðlings lund
Á þér leit eg þína,
Er þú sóttir frænda fund
Og fluttir kveðju mína.
. n.
Setur að oss auka hrygð
Er vér reynum sanninn:
Mist hafi ennþá íslenzk bygð
Ágætasta manninn.
Oftast býr mér efst í hug
Alt er framtíð bæti:
Hverjir eiga hjarta og dug,
Hinna að skipa sæti ?
III.
Þú sem áttir hann að hlíf
Heil og sátt munt una,
Þó að nátti þitt um lif,
Þá er kátt um rnuna.
16.—12.—'36.
Jak. J. Norman.
Fundum okkar Jóns bar í eitt
skifti satnan. Það mun hafa verið
sumarið 1923, að eg var gerður
kunningi Jóns og konu hans, á járn-
brautarstöðinni í Wynyard, Sask.,
um leið og þau hjón stigu á lestina
í vesturleið. Eg hafði keyrt með
kunningja þetta skifti ofan að stöð-
inni, í einhverjum erindagerðum,
sem eg er búinn að gleyma. Kom eg
þá auga á mann í biðsalnum, sem
altók athygli mína. Það var eins og
eg byggist við að þetta væri ekki Is-
lendingur — og óskaði eg þess þó
af einlægni, í huga mínum. Eg
kannaðist strax við svipinn: sá að
þessi drengilegi og alúðlegi maður
bar svip Stepháns G. Stephanssonar
skálds prýðilega í andliti, sömuleið-
is hnakka og herðasvip skáldsins.
Yfirleitt voru allar hreyfingar þessa
manns drengilegar og aðlaðandi, og
mintu irnág mjög á Stephan. Hann
var þó ívið hærri og vitund sverari.
Eg tók eftir því, að þessi maður
talaði enska tungu eingöngu við alla,
sem ávörpuðu hann, voru þeir þó
margir, mest landar og virtust vera
að leita frétta úr fjarlægð. Eg tók
félaga minn afsíðis og ávarpaði
hann á þessa leið: “Hver er þessi
ókunnugi maður á mórauðu fötun-
um, sem minnir svo mjög á Stephan
G. ?” Hann svarar: “Þekkir þú ekki
Jón Jónson, bónda á Garðar, N.
Dakota, fyrverandi rikiisþingmann
Dakota, náfrænda Stephans G.
Stephanssonar, og bróður Helgu
konu Stephans? Þessi fallega, góð-
lega kona, sem situr þarna við glugg-
ann er kona Jóns. Þau eru búin að
dvelja einn eða tvo daga hjá vinum
og kunningjum hér í bænum, og eru
á leið vestur til Markerville, Alberta,
í heimsókn til Helgu og Stephans.”
Þessi kunningi var nú orðinn
mælskari en hann átti vanda til, og
gaf mér litinn tíma til andsvara. En
þegar eg komst að, sagði eg honum
að eg hefði strax kannast við ættar-
einkennin, en Jón og konu hans
hefði eg nú séð í fyrsta sinn, (og
ekki hefir fundum borið saman síð-
an). Bauð hann mér þá að kynna
mig þessum myndarlegu hjónum, og
þáði eg það feginsamlega. Það var
einmitt er þau stigu á lestina, að eg
bað Jón og konu hans fyrir kveðj-
una (til Stephans og Helgu) sem
getið er um í íyrsta erindi kvæðis-
ins hér að framan. Og úr því að
þessar linur varpa ofurlitlum skiln-
ingsbjarma á erindið, þá bið eg þig,
herra ritstjóri, að láta þær fylgja
kvæðinu.
Vinsamlegast,
Jak. J. Norman.
Bálstofa Reykjavíkur
Bálfararfélag íslands hefir ný-
leg gefið út skýrslu um störf sín á
árinu 1935 og fyrri hluta ársins 1936
fram að síðasta aðalfundi félagsins,
sem haldinn var í Reykjavík 15. maí
síðstliðinn.
Ber skýrsla fqlagsins það með sér
að sá skriður er nú kominn á bál-
stofumálið, sem félagið berst fyrir
að ekki er lengur nema um lítið
tímaspursmál að ræða, hvenær bál-
stofa verður reist í Reykjavík.
Þegar Bálfarafélag íslands var
stofnað fyrir forgöngu dr. Gunn-
laugs Claessens fyrir rúmum tveim-
ur árum, var verksvið þess ekki ná-
kvæmlega afmarkað. Ýmsir af for-
göngumönnum bálstofumálsins
munu í fyrstu hafa gert sér vonir
um, að bæjarstjórn Reykjavíkur
myndi taka málið að sér, eftir að
búið væri að vekja menn til umhugs-
unar um hina efnalegu og menning-
aríegu þýðingu þess. En eftir að fé-
lagið var búið að starfa í eitt ár,
þótti forgöngumönnum þess full-
reynt, að til lítils væri að vænta