Lögberg - 14.01.1937, Qupperneq 4

4
LÖGBKBG. FIMTUDAGINN 14. JANÚAR 1937
Högberg
GefiíS út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMIT E D
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
VcrS $3.00 um árið -j- Borgist fyrirfram
The "Lögberg" is printed and published by The
Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Héðan og handan
I ávarpi sínu til þjóðþingsins, er sett var
í Washington þann 5. yfirstandandi mánaðar,
mælti Roosevelt forseti brennandi hvatning-
arorð til amerísku þjóðarinnar í þá átt að
vaka yfir lýðræðinu og frelsishugsjónum
mannkynsins; lagði hann áherzlu á það, að
dómstólunum bæri að rækja skyldur sínar í
þessu efni, og tryggja viðgang hins sanna
lýðræðis í anda stjórnarskrárinnar; þetta
væri hægt að framkvæma og yrði að vera
framkvæmt; ekki hvað sízt er tekið væri tillit
til þess hernaðar og vígbúnaðaræðis, er um
þessar mundir hefði gripið heljartökum
flestar þjóðir heimsins.
“Þó breytt viðhorf krefjist, í sambandi
við framrás tímans, róttækra löggjafarbreyt-
inga,” sagði Mr. Roosevelt, “þá er hitt þó
engu minna um vert, að túlkun gildandi lög-
gjafar feé ljós og auðug af sanngirni og
samúð.
“Vér snúum oss ekki (til dómstólanna
með það fyrir augum, að leita þangað valds,
sem að aldrei var til; en vér eigum heimtingu
á að viðurkent og löghelgað vald njóti þar
sjólfsagðrar verndar landslýð öllum til heilla.
“Því aðeins má lýðfrelsi tryggja, að eigi
se neinar þær hömlur á stjórnina eða fram-
kvæmdarvaldið lagðar, er dragi úr afli til úr-
skurðar í það og það skiftið, er mikið liggur
við og þörf er skjótra bjargráða.
“Dómstólarnir feldu þann úrskurð,”
sagði Mr. Roosevelt, “að megin ókvæði við-
reisnarlöggjajarinnar, National Recoverj-
Act, væri í ósamræmi við stjórnarskrána og
hlyti þarafleiðandi að falla ógild; það stend-
ur samt sem áður öldungis óhaggað, að andi
þeirrar löggjafar hvíldi á heilbrigðum grund-
velli, sem og jafnframt þau þjóðþrifa_ákvæði,
er hún fjallaði um. Vér horfumst enn í augu
við sömu staðreyndirnar, sömu vandamálin
og sömu þarfirnar, hvernig helzt sem á málin
er litið frá þrengsta sjónarmiði bókstaflegrar
túlkunar á stjórnarskrá þjóðar vorrar. Og
með það fyrir augum, að færa alþjóð manna
lieim sanninn um það, að vér séum því vaxnir,
að varðveita lýðræði vort, ber oss öllum að
vinna í einingu að framgangi þeirra löggjaf-
amýmæla, er kröfur hins nýja tíma og heil-
brigð þróun óumflýjanlega hafa í för með sér.
Túlkun eldri löggjafar verður öll að vera
gerð með fullri hliðsjón af því, sem er að ger-
a£t í dag, fremur en einhverju, sem gerðist
aftur í liðnum öldum.
/
1 sambandi við borgarastyrjöldina á
Spáni lét Mr. Roosevelt þess getið, að svo
yrði hert á hlutleysislöggjöf þjóðarinnar, að
ekki yrði viðlit að fara í kringum hana í
framtíðinni.
Með tilliti til málanna heima fyrir, lagði
Mr. Roosevelt áherzlu á það, hvert lífs- og
menningarskilyrði það væri fyrir þjóðina, að
endurbæta svo húsakynni sín, að samboðið
væri að fullu slíkri menningarþjóð, sem
Bandaríkjaþjóðin væri; þá hét hann og stuðn-
ingi þeim bændum, er á leigubýlum bvggi,
þannig að þeir mætti verða efnalega sjálf-
stæðir; verður vafalaust lögð fyrir þin? lóg-
gjöf, 'er núnar kveður á um þetta atriði. En
megin löggjafaratriðið mun þó verða það, er
lýtur að samfélagslegu öryggi þjóðarinnar,—
Social Security.
Um atvinnumálin og atvinnuleysið hafði
Mr.. Roosevelt meðal annars þetta að segja:
“Úrlausn atvinnuleysisins er enn sem
fyr mál málanna. Vér eigum enn við atvinnu-
leysi að stríða þó töluverðar breytingar til
hins betra hafi óneitanlega komið þar í Ijós.
Megin viðfangsefnið hlýtur að verða það, að
komast fyrir ræturnar og nema á brott þær
orsakir í viðskiftalífinu, er til atvinnuleysis
leiða. Vér getum ekki varpað allri áhyggj-
unni í þessu efni á herðar iðnaðarins, eða iðn-
fyrirtækjanna; stjórnin sjálf er engan veginn
ábyrgarlaus; það er meira að segja hún, sem
á að vísa veginn. ’ ’
Viðvíkjandi viðreisnarlöggjöfinni marg-
umræddu, kvað Mr. Roosevelt það geta vel
verið, að stjórnin hefði orðið vitund hrað-
stígari en þjóðin hefði verið búin við; út af
því væri þó síður en svo ástæða til að sakast;
enda væri.það vafalaust langt um algengara
en hitt, að stjómir héldu aftur af þjóðum sín-
um og stemdu með því stigu fyrir framrás
eðlilegrar þróunar; slíkt gæti Bandaríkja-
þjóðin undir engum kringumstæðum sætt sig
við; hún setti frjálsræði sitt öllu ofar.
1 lok ávarps síns til þingsins vék Mr.
Roosevelt orðum sínum að friðarþingi ame-
rískra þjóða í Buenor Aires, og kvaðst sann-
færður um það, að með því hefði verið lagð-
ur sýnilegur og lífrænn grundvöllur þess,
hvernig sambúð þjóða ætti að vera, hvort sem
þær þjóðir, er um þessar mundir tortr\rgðu
hverjar aðra og ekki gætu setið á sátts höfði.
vildu fara að því fordæmi eða ekki. “Per-
sónufrelsið stendur og fellur með lýðræðinu,”
sagði Mr. Roosevelt.
# # #
Alvarlegt áhyggjuefni hlýtur það að
verða hugsandi mönnum, að þrátt fyrir stór-
köstlega aukna viðskiftaveltu hinnar cana-
disku þjóðar, skuli þó fólki því, er atvinnu-
leysisstyrks nýtur hafa fjölgað í landinu á
nýliðnu ári; að svo sé, verður samt sem áður
ekki um vilst, er tekin er til greina heildar-
skýrsla þeirrar stofnunar, sem Canadian
Welfare Council nefnist og rannsakað hefir
þetta efni ofan í kjölinn. Af skýrslu þessari
er það sýnt, að Sléttufylkin eru harðast leik-
in, og eiga þarafleiðandi beinlínis heimtingu
á nærgætni og samúð af hálfu hinna opinberu
stjóinarvalda, því ekki verður íbúum þeirra
um kent þau vandræði, sem af uppskeru-
bresti stafa og öðrum óviðráðanlegum orsök-
um.
Prínce Edward Island er eina fylkið, er
lítið sem ekkert hefir af atvinnuleysi að
i segja. í Strandfylkjunum tveim, Nova Scotia
og New Brunswick fer ástandið í þessum efn-
um batnandi jafnt og þétt, og gildir það sama
að nokkru um Ontario og British Columbia.
Hvers eiga Sléttufylkin að gjalda?
Ekki er það vitað hvort sambandsstjórn-
inni sé nokkuð verulega í nöp við Aberhart-
stjórnina í Alberta vegna hinna svokölluðu
Social Credit æfintýra hennar. En hvernig
helzt sem því er farið, þá eiga hin Sléttufylk-
in (Manitoba og Saskatchewan) þar enga sök
á og hljóta því af eðlilegum ástæðum að verða
undanþegin refsingu, hvort sem um fjárhags-
legan eða annarskonar stuðning er að ræða.
# # #
Almanak Ólafs S. Thorgeirssonar fyrir
árið 1937 er nýflogið úr hreiðri, og h'efir að
vanda ýmiskonar fróðleik til brunns að bera.
Maður rennir tæpast svo augum yfir forsíðu
Almanaksins, að maður ekki hugsi jafnframt
því hlýtt til útgefandans, er haldið hefir úti í
vestrænni dreifingu jafn merku riti, hátt á
fjórða áratug.
Auk hins venjulega mánaðardagakafla,
er Almanakið að þessu sinni mestmegnis
helgað söguþáttum úr frumherjabaráttu Is-
lendinga vestan hafs. Fyrsti þátturinn er um
íslenzka landnámið í Brown pósthéraði í
Manitoba, eftir Jóhannes J. Húnfjörð. 1 um-
mælunum, sem þar eru birt um Dr. Gísla J.
Gíslason, sýnist einhver ruglingur koma
fram; er þess getið að Dr. Gísli hafi innritast
við Wesley College 1897. Næst á eftir er
skýrt frá því, að hann hafi sett rétt á bújörð
(S.A. S. 3, 1-6) árið 1908; seinna er þess
getið að hann hafi lokið læknaprófi 1904 og
sezt að í Grand Forks.
Næsti landnámssöguþátturinn er úr sögu
Islendinga við norðurhlu'ta Manitobavatns,
eftir fræðimanninn Guðmund Jónsson, en
lestina rekur svo áframhaldið af sögu Islend-
inga í Suður-Cypress sveitinni í Manitoba,
eftir G. J. Oleson, lögregludómara í Glenboro.
Allir eru landnámssöguþættir þessir prýði-
lega skýrir að framsetningu og skemtilegir
aflestrar, auk þess sem þeir geyma dýrmætan
fróðleik.
“Með byssu og boga,” heitir ]|mgskemti-
legasta ritgerðin, s'em Almanakið flytur í
þetta sinn, eftir gáfumanninn Grím Eyford,
fyrrum embættismann Canadian National
Railways. Fjallar ritgerðin, eins og nafilið
bendið til um dýraveiðar; einkum í Vestur-
Canada. Auk óvenju hugljúfs stíls, er grein
þessi stórfróðleg og líkleg til nytsemdar fyr-
ir Islendinga beggja megin hafsins, sé hún
lesin með verðskuldaðri athygli.
‘ ‘ Landnámssaga mín, ’ ’ er nafnið á einni
ritgerð Almanaksins, eftir Martein Jónsson,
háaldraðan mann, er um eitt skeið bjó á
Gimli, en nú er búsettur í Nanaimo í British
Columbia; talsvert einkennileg frásögn.
Eins og endrarnær kostar Almanakið 50c
cents og fæst hjá útgefanda, 0. S. Thorgeirs-
syni, 674 Winnipeg, Man.
Œfisaga Finns Jónsson-
ar eftir sjálfan hann
Eftir Sigurð Nordal
Æfisaga Finns Jónssonar
eftir sjálfan hann (Safn
Fræðafélagsins X). Kaup-
mannahöfn 1936. VIII—j—
172 bls.
Þegar eg frétti það, eftir lát
Finns Jónssonar, að hann hefði
skrifað æfisögu sína, varð eg satt
að segja' dálitið hissa. Ekki af því,
að hann skyldi hafa gefið sér tíma
til þess frá öðrum störfum, því að
Finnur hafði tíma til alls, sem hon-
um datt í hug, heldur af því, að eg
áleit æfisögu hans vera mest fólgna
í ritstörfum hans og hann mundi
fremur lítið eiga eftir ósagt af því,
sem hann langaði til að segja. Og
því er ekki að neita, að í þessari bók
er fátt, setn getur komið þeim á ó-
vart, er þektu hann að nokkuru ráði.
Finnur var ekki einungis svo hreinn
og beinn, að fljótgert var að skapa
sér mynd af honum, sem haggaðist
ekki síðan, heldur var hann einn
þeirra manna, sem bæði sjálfrátt og
þó einkum ósjálfrátt setja lífi sínu
þröng og ákveðin takmörk. Heilir
heimar af merkustu viðfangsefnum
mannsandans voru svo lokaðir fyrir
honurn, að honum kom ekki til hug-
ar, að hann hefði farið þar á mis
við neitt. Svo var t. d. uin trúmál
og heimspeki. “Eg hefi aldrei verið
trúhneigður, alt mitt upplag er skyn-
semikent. Eg hefi aldrei haft neitt
trúarstríð við sjálfan mig” (17. bl.).
Eftir að hann hefir sagt frá prófi
sínu í forspjallsvísindum, bætir hann
við: “Eg hefi aldrei síðan litið í
fílósófiska bók,” enda segist hann
ekki hafa skilið “eitt orð” í heim-
speki Kasmusar Nielsens (40.—41.
bls.). Þó getur 'hann þess síðar, að
hann hafi einu sinni á sumarhóteli í
Noregi tekið bók Höffdings, Den
store humor (sem líklega er það
skemtilegasta, sem Höffding hefir
skrifað) og reynt að lesa hana,
sjálfsagt af því lítil völ hefir verið
á öðru. “En (eg) hætti við, svo
stórleiðinleg fanst mér hún” (144.
hls.)t! Það má því ekki búast við, að
í þessari bók sé mikið sagt frá glimu
höfundarins við vandamál tilverunn-
ar. Og jaínvel ekki vandamál ís-
lenzkra fræða urðu til þess að valda
Finni heilabrotum. Hann segir um
sjálfan sig: “Eg hefi eða þykist
hafa verið alveg laus við að fram-
setja getgátuskoðanir (hýpotesur)
og hefi alt af haldið mér við það,
sem handrit og heimildir gefa, og þó
með nauðsynlegri krítik. Krítik
hefir gengið sem “rauður þráður”
um alt mitt starf” (169—70. bls.).
Þar sem hann brast hæfileika eða
þekkingu, neitaði hann blátt áfram
gildi slíkra hluta. Hann segist með
vilja hafa slept hinu “fagurfræði-
lega” sjónarmiði í bókmentasögu
sinni, það sé “sálrænt efni, ----
sem oft hefir næsta lítið gildi, og er
í minum augum mjög hættulegt.”
Eins hafi hann ekki gerF sér far um
að setja íslenzk fræði.í samband við
önnur Evrópufræði: “Eg neita því
líka, að íslenzkur skáldskapur og
sögutilbúningur standi í nokkuru
sambandi við fræði annara Evrópu-
þjóða” (157. bls.). Þetta myndi nú
ýmsum fræðimönnum finnast hýpo-
tesa, og hún í djarfasta lagi.
En þó að þessi bók varpi ekki
nýju ljósi á Finn Jónsson og rit-
störf hans fyrir þá, sem voru hon-
um kunnugir, gefur hún þeim, sem
minna þektu til hans, að mörgu leyti
tækifæri til þess að kynnast honum
vel. Og hann er þess virði að
kynnast honum, ekki einungis vegna
ritstarfa hans og afkasta, heldur
líka af því, að hann var stórskorin
og heilsteypt persóna og hispurslaus
og drenglundaður maður. Besti hluti
bókarinnar er um æskuár hans, áður
en hann v^r alveg kominn í það
fasta mót, sem hann hélzt í síðan,
en það varð nokkuð snemma. Hann
skrifar fallega um foreldra sína,
einkum móður sína, sem hefir verið
mikil merkiskona, — og um kennara
sína, t. d. Konráð Gíslason, sem
aldrei tók neinu ástfóstri við Finn,
en Finnur tignaði: “hvert orð Kon-
ráðs var gullvægt” (46. bls.). Líka
er ýmislegt fróðlegt af því, sem
hann segir ttm skólaár sín og stú-
dentsár og suma félaga sína frá þeim
tímum. Einn kafli bókarinnar er rit-
aður 1902 og hefir upprunalega haft
að fyrirsögn: “Sönn saga um af-
skifti mín, Finns, af stjórnmálum
Islands” (107—121. bls. í bókinni).
Hann er talsvert athyglisverður sem
söguleg heimild, þvi að enginn, sem
þekti Finn, getur efast um, að hann
hefir reynt að skýra þar satt og rétt
frá öllu, þó að sumir dómar hans
muni geta orkað tvímælis. Eftir
1902 skifti Finnur sér lítið af stjórn-
málum. Hann bauð sig að vísu fram
við kosningamar 1904, í Eyjafirði,
en féll og virðist ekki hafa tekið sér
það mjög nærri. Hann fylgdist
samt með öllu, sem gerðist, og hafði
sínar skoðanir á því, en stundum eru
þær nokkuð kynlegar. Um Upp-
kastið frá 1908 segir hann t. d.:
“Eg varði það (og ver enn) og álít
að það var mjög mikið óhapp, að
Vog-Bjarna skyldi takast að eyði-
leggja það. Það var eitthvað af
hans verstu óhappaverkum, en vera
má, að það sem gerðist 1918 hefði
komið eins fyrir því” (133. bls.).
Þetta verður varla skilið öðruvísi
en að Finnur hafi í raun og veru
litið svo á, að samningurinn frá
1918 hefði verið betur ógerður.
Þessi ummæli eru eitt af því örfáa,
sem hefir komið mér á óvart í bók-
inni. En eg er nærri því sannfærð-
ur um, að Finnur hefir hér blátt á-
fram sagt annað en hann ætlaði sér.
Hann hlýtur að eiga við, að samn-
ingurinn frá 1918 hefði komist
fram eins fyrir því, þó að “upp-
kastið” hefði verið samþykt. Það
út af fyrir sig er nógu efasamt. Og
mér finst það ekki nema réttlátt að
geta þess hér vegna þeirra lesenda
bókarinnar, sem þektu ekki höfund-
inn, að eg heyrði hann aldrei láta
annað uppi en ánægju sína yfir
samningnum frá 1918. Og hann var
ekki vanur að liggja á skoðunum
sínum, þó að þær væri gagnstæðar
almennings áliti.
Eina sögu segir Finnur þarna,
sem hann hafði sagt mér oftar en
einu sinni og var auðsjáanlega minn-
isstæð. Þegar Guðbrandur Vigfús-
sbn kom til Hafnar 1904, heimsótti
Finnur hann og sagði Guðbrandur
við hann: “nú haf ið þið ungu menn-
irnir ekki annað að gera en feta í
fótspor mín.” Finnur svaraði litlu,
en hugsaði með sjálfum sér: “nei,
það verður eitthvað annað.” En
sjálfur mun hann á síðari árum
sínum hafa hugsað eitthvað líkt og
Guðbrandur. Þetta er saga kyn-
slóðanna. Ungu mennirnir hugsa sitt
og þeim er auðveldara að sjá, í
hverju þá greinir á við fyrirrennara
sína en hvernig eftirkomendurnir
muni dæma þeirra eigin verk. Samt
þokast þekkingin áfram, þó að ekki
sé alt af eftir beinni braut. Og
Finnur Jónsson hefir unnið margt,
sem íslenzkir fræðimenn munu lengi
njóta og nota, þó að um megi bæta.
Þessi æfisaga hans sýnir, hvernig
hann sjálfur leit á starf sitt. Það
eitt ætti að vera nóg til þess, að
marga fýsi að lesa hana. Auk þess
er hún svo röskleg og hressileg, þó
að hún sé ekki neitt listaverk, að
engum getur leiðst að lesa hana.
Ilún hefir þann höfuðkost góðra
æfisagna að vera rituð af fullri ein-
lægni. Það var alt af gaman að tala
við Finn Jónsson, af því að hann
var svo óbágur á að leysa frá skjóð-
unni, koma til dyranna eins og hann
var klæddur, og það gerir hann engu
síður í þessari bók.
Sigurður Nordal.
—Mbl. 17. des.
Bogaskytta
(Bréf frá Kaupmannahöfn)
“Strauið” er aðal umferðagatan
hér í Kaupmannahöfn og setur stór-
borgarsvip á höfuðstaðinn. í búðar-
gluggum eru nýustu tískuvörur hins
•gamla og nýja heims, og þar eru
“gerfidömur” með rauðar neglur.
Eftir götunni aka stórkaupmenn í
flunkurnýjum bílum.
En skamt þarna frá er hin gamla,
góða, ekta Kaupmannahöfn, þar
sem hinir 'ábyggilegu borgarbúar
eru. Þar eru þröngar verzlunargöt-
ur, og þar er hið starfsama fólk
borgarinnar. Og þar hefir borgin —
sem betur fer — ekki á sér þann
stórborgarbrag, sem hún gæti haft.
Bak við glugga með marglitum
rúðurn er snoturt “Comptoir,” með
breiðum borðum, háum peningaskáp
og eldgamalli ritvél. Og þegar mað-
ur opnar hina þungu hurð blasir við
manni hin kyrláta önn kaupsýslu-
mannsins.
Þetta er firma, sem flytur inn vín.
1 hillum liggja hlið við hlið hið milda
Rínarvín og hið þykka Búrgundar-
vín og undir borðunum er hið
skozka whisky með sitt einkenni-
lega sótbragð. Innar af þessari
geymslu er herbergi kaupmannsins,
sem stjórnar öllu. Hann hefir ekki
vínflösku á borðinu fyrir framan
sig, eins og maður skyldi ætla, held-
ur stóran boga, sem honum þykir
mjög vænt um.
Þetta er Carl Dreyer forstjóri,
gráhærður en ern “sportmaður,”
sem er kunnur um öll Norðurlönd
fyrir ákafa sinn sem bogamaður.
Hann æfir sig þó ekki í því að
skjóta til marks, eins og svo margir
láta sér nægja, heldur fer hann á
veiðar með boga sinn og örvamal.
Hann og þrír félagar hans eru einu
mennirnir á Norðurlöndum, sem
fara á véiðar, aðeins vopnaðir bog-
um og örvum, og þeir eru svo hrifn-
ir af þessari fornu íþrótt, að þeim
dettur ekki í hug að taka sér nokk-
uru sinni framar byssu í hönd.
Dreyer var þegar á unga aldri á-
kafur veiðimaður. En fyrir mörg-
um árum sá hann suður i Frakk-
landi gamlan og vandaðan boga. Og
þar fékk hann að heyra hvílíkir
snillingar amerískir bogamenn væri
orðnir. Þeir hefði lagt að velli ljón,
clgi, villinaut og birni með örvum
sínurn. Hin gamla bogfimi væri orð-
in að nýrri list, sem beztu íþrótta-
menn heimsins iðkuðu á vísindaleg-
an hátt.
—Þetta er göfug veiðiaðferð, seg-
ir Dreyer, því að dýrið heyrir hvin-
inn í ‘örinni og getur því f lúið eða
snúist til varnar. Þetta er veiðiað-
ferð, sem mönnum er samboðin.”
Svo sýnir hann mér skínandi
fallegar myndir úr sænsku skógun-
um og af Jótlandsheiðum, þar sem
hann hefir ferðast um með boga og
örvar.
Yfirvöldin í Danmörku hafa lengi
haft horn í síðu Dreyers fyrir þessa
veiðiaðferð. Því var haldið fram að
skepnur, sem yrði fyrir bogaskoti,
dæi kvalafullum dauðdaga. Dreyer
fullvissar mig um það, að þetta hafi
ekki við hin minstu rök að styðjast.
Hann heldur því fram, að þegar
bogamaður hæfi dýr, þá sé kraftur
örvarinnarinnar svo mikill að hún
gangi á hol og skepnan deyi sam-
stundis, en það sé ekki hægt að segja
um þær skepnur, sem hæfðar sé með
kúlu.
Hvað er
“ Star Special ”
Þeir, sem að staðaldri verzla
samkvæmt Eaton Verðskrá,
hafa vanist því, að veita at-
hygli baug þeim, sem hér er
sýndur á blaðsiðum þeirrar
Verðskrár, er þeir fá. Þeir
hafa sannfærst um það, að
hvar sem þetta merki birtist,
geta þeir örugglega treyst á
sérstök kjörkaup.
Stundum er Star Special merk-
ið árangurinn af sérstaklega
hagkvæmum innkaupum;
stundum táknar það hlut, sem,
við höfum sett alveg sérstak-
lega aðgengilegt verð á. En á-
valt táknar það hin mestu
vöru og verðgæði — tækifæri
til kjörkaupa, sem eru undan-
tekning jafnvel hjá Eaton’s
sem finnur til metnaðar yfir
því, að allar framboðsvörur
þar séu óvenjulegar að gæð-
um.
Svo þegar þér sjáið Star
Special merkið við hvaða vöru
sem er í Verðskrá vorri, þá
veitið því nána athygli, því það
er hámark vörugæðanna.
EATON’S