Lögberg - 04.02.1937, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 4. FEBRÚAR 1937
7
Landkönnunarferðir
Livingstone’s
f apríl 1873 — fyrir rúmum 60
áruin — skrifaði enski landkönn-
uðurinn David Livingstone, mað-
urinn sem þakka má það, að nú
eru stórir hlutar Afríku orðnir
“hvítir,” eftirfarandi linur í dag-
bók sína: “Algerl^a magnþrota
— hefi sent menn mína til að
kaupa mjólkurgeitur. Við erum
á bökkum Molilamo —Þelta
var í síðasta sinn, sem hann hélt
á penna. Tveim dögum siðar
báru hinir svörtu leiðsögumenn
hans hann inn í Tsjitambos-bæ
í Kalinde við suðurenda Banq-
veolo-vatnsins. Dagar hans voru
taldir, og hann vissi það. Að
morgni hins 1. maí fundu þjón-
arnir hann látinn; í bjarmanum
af kertaljósi sáu þeir hann krjúp-
andi við rúmið, með höfuðið
Hneigt áfram eins og i bæn.
Algerlega magnþrota . . . Sið-
ustu línur dagbókarinnar gefa
hugmynd um skilnað hans við
lífið, um þverrandi þróttinn í
veikum, skjálfandi líkamanum.
Áður fyr hafði þessi dagbók get-
að skýrt frá stórkostlegum af-
rekum, ef til vill hinum mestu,
sem nokkrum manni getur auðn-
ast að framkvæma. Hann hafði
kvatt England sem óþektur trú-
boði árið 1840, og á tímanum,
sem þá fór í hönd, vann hann sér
frægð sem einn af mestu land-
könnuðum veraldar. Að minsta
kosti hefir enginn gert annað
eins og hann fyrir þekkinguna
á landafræði Afríku. Hann ferð-
aðist yfir þvert meginlandið frá
Loanda til Ivilimane, og kort hans
af mið- og neðra-Sambesi með
Victoria-fossunum, af Sjire og
Rovuma, er stórvirki, sem ætti
að nægja til að gera hann fræg-
an. Þegar hann fann hið mikla
fljót Lualaba, setti.hann kórón-
una á sína eldri “fundi”: vötnin
Ngami, Lilolo, Sjirva, Njassa,
Moero og Bangeolo. Hann var
sjaldnast fljótur í ferðum — að
minsta kosti ekki á mælikvarða
vorra tíma — en hann athugaði
og reit niður alt, sem þess var
vert, með mikilli nákvæmni —
með sjaldgæfu landfræðilegu inn-
sýni og æfðu auga gjörhugals
vísindamanns. Hann kynti sér
hætti hinna innfæddu, borðaði
mat þeirra, bjó í kofum þeirra og
tók þátt í sorg þeirra og gleði.
David Livingstone var fæddur
19. marz 1813 í litlum verk-
smiðjubæ, Blantyre í Skotlandi,
og kom í heiminn á tímabili, sem
ef til vill betur en nokkuð annað
var fallið til þess að skapa lífs-
starf hans og láta það bera ávöxt.
Hann lýsir undirstöðu skapgerðar
sinnar er hann lætur á sér skilja
í einni bók sinni, að það sé aðeins
ein ættarerfð, sem hann sé stolt-
ur af, sem sé sú, sem kom fram
í áminningu, er einn af forfeðrum
hans gaf börnum sínum í bana-
legunni: “Eg hefi,” sagði gamli
maðurinn, “nákvæmlega rann-
sakað alla eiginleika og meðlimi
ættar okkar, en eg hefi aldrei get-
að uppgötvað nokkurn cíheiðar-
legan mann meðal forfeðra okk-
ar. Svo að ef einhver ykkar á
eftir að lenda á villigötum, þá
getið þið ekki kent jiví um, að
það liggi í blóðinu. Og þvi á-
minni eg ykkur: Verið heiðar-
leg!”
Heimili Davíðs var fátækt, og
þegar á 10 ára aldri varð hann
að sjá fyrir sínum hluta af þörf-
um fjölskyldunnar — hann fór
að vinna í baðmullarverksmiðju.
Fyrir nokkuð af vikukaupinu
keypti hann latneska málfræði og
notaði síðan hverja frístund til
að læra í henni og öðrum bókum,
þær gátu veitt honum það, sem
hann þráði mest: kunnáttu,
mentun. Árangurinn varð góð-
ur: “Á 16 ára aldri,” segir hann,
“þekti eg Virgil og Hóraz betur
en á nokkru síðara tímabili æf-
innar.”
Ekki leið á löngu áður en hann
skifti á verksmiðjunni og bók-
inni, sérstaklega er hann kyntist
trúboðssambandinu i London,
og í það gekk hann til að full-
numa sig sem trúboði. Þetta var
1831. Þrem árum síðar var
hann vígður til starfs síns, og
hafði þá einnig náð sér í lækn-
ingaleyfi. 8. des. 1840 steig hann
á skipsfjöl á skipinu “George”,
sem skyldi fara til Höíðaborgar,
og þangað var komið eftir þriggja
mánaða ferðalag. Og þar, hin-
um megin við Taffelklettinn, hið
alþekta lendíngarmerki Góðrar-
vonarhöfðans, beið hið mikla
starfssvið hans. En það grun-
aði hann ekki þá.
Fyrstu níu árin liðu viðburða-
litið. Hann giftist Mary, dóttur
eldri starfsbróður síns, Moffats,
og bjó sig nú undir að lifa trú-
boðalifi. Á þunga, fjórhjólaða
vöruvagninum með 12—18 drátt-
aruxum, sem sjaldan fóru nema
3 km. á klukkustund, ferðaðist
hann um hið vilta land, frá bæ
til bæjar, frá kynflokki til kyn-
flokks, og tilbreytingar voru íaar
— fyrr en dag einn árið 1849, er
hann ásamt tveim öðrum Eng-
lendingum, Oswell og Murray,
uppgötvaði Ngami-vatnið. Þá
vaknaði nýr áhugi, og ferðir
hans urðu lengri og lengri. 1852,
er hann hafði fylgt fjölskyldu
sinni til Höfðaborgar, til þess að
senda hana áfram til heimalands-
ins, tók hann, samkvæmt áskor-
un Makololohöfðingjans Sekel-
etu, að sér forystu leiðangurs,
sem átti að reyna að opna verzl-
unarveg til strandar. Og það var
á heimleið þaðan, fyrir utan Sam-
besi, að hann fann Mosivatunja-
fossana, það er að segja hina
frægu Victoria-fossa, og komst til
Kilimane, — það var 20. maí
1856. Þá hafði hann, fyrstur
allra landkönnuða, farið um meg-
inland Afríku þvert og endilangt.
Það er hægt að gera sér í hugar-
lund stolt Livingstone’s, er hann,
fyrstur hvítra inanna, sá Mosi-
vatunja. “í 32 km. fjarlægð,”
skrifaði hann, “virtust fimm löð-
ursúlur hefjast upp af þessum
voldugu fossum, — mjallhvítar
báru þær við skógi vaxinn tind-
inn, en topparnir hurfu í skýin.
Trén á ströndinni hafa hvert fyr-
ir sig sitt einkennilega útlit. En
langt yfir alla félaga sina gnæfir
hið mikla baobab, hinar ein-
kennilegu greinar þess gætu hver
fyrir sig verið stofn á stóru tré;
þar eru líka grannir pálmar og
fjaðurlöguð blöð þeirra bera við
dökkbláan himininn. . . . Sum
trén minna á stórar eikur, önnur
á elmi og kastaníur, og enginn,
sem aðeins hefir séð norðlægt
sumarlandslag getur ímyndað sér
þessa töfrafegurð hitabeltisins.”
Þegar Livingstone, sárveikur
af hitasótt, kom til Kilimane,
hafði hann á fjórum árum farið
ca. 18,000 km. Eftir sex vikna
hvíld fór hann um borð í skip
áleiðis til Englands. Kom til
London í desember 1856, og var
hyltur sem þjóðhetja. Hann
hafði þá ekki séð fjölskyldu sína
í þrjú ár. Orðunum rigndi nú
ýfir hann. — Hann varð heiðurs-
félagi ýmsra félaga, hann fór í
hátíðlega heiinscikn til Victoriu
drotningar — og það var sjald-
gæfur heiður — og hann var skip-
aður brezkur konsúll í Kilimane.
Hið síðastnefnda, er jafnframt
gerði hann að foringja rannsókn-
arleiðangurs til austur- og mið-
Afríku gerði honum trúboðsstarf-
ið ókleift, og valdi hann því hlut-
skifti landkönnuðarins.
Hingað til hafði Livingstone
orðið að berjast áfram á eigin
spýtur, en nú var ekki lengur
horft í kostnaðinn, og það var
þvi velútbúinn leiðangur, sem nú
lagði af stað. En nú virtist ham-
ingjan gerast honum fráhverf.
Að visu rannsakaði hann neðri
og miðhluta Sambesi, og þverána
Shire, og að vísu fann hann
Njassavatnið í sept. 1859, en yfir-
leitt var árangurinn ekki sá er
vænzt var heiina á Englandi. Við
þetta bættist veikindi og aðrir
sorglegir viðburðir — Mrs. Liv-
ingstone dó í Spepanga, og marg-
ir hinna hvítu manna urðu að
snúa við, vegna hitaveiki. Leið-
angurinn var kallaður heim, og
brezka stjórnin var sýnilega
óánægð með árangurinn. Seinna
iðruðust menn þess að Living-
stone var ekki leyft að halda
áfrain.
Frá einstaka sjónarmiði séð
var samt árangur þessa leiðang-
urs ineiri en hins fyrra. Living-
stone hafði fundið stöðuvatn, 479
m. yfir sjávarmál, 500 km. langt
og að meðaltali 64 km. breitt, og
í kring var frjósamt land og vel
fallið fyrir Evrópumenn.
En, sem sagt, menn voru ekki
ánægðir. Og Livingstone var það
ekki heldur. Heima á Englandi
langaði hann ekki að dvelja, í
rauninni óttaðist hann “rándýr”
menningarinnar meira en rándýr
Afríku, og að auki átti hann sín
áhugamál þar. Nú ætlaði hann
að skoða eiðið milli Tanganjika
og Njassa', og skoða náttúru
landsins meðfram hinu fyr-
nefnda, sem enn af mörgum var
álitið upptök Nílar. En fyrst og
fremst vildi hann þó berjast gegn
þrælaverzluninni því að við henni
lirylti hann meira en nokkru
öðru, er hann hafði séð á ferð-
um sínum. 1886 lagði hann í
þriðja leiðangurinn, fór suður
fyrir Njassavatn og í norðvestur
áleiðis til Tanganjikavatns eftir
leiðum, sein þá voru óþektar. f
janúar árið eftir komst hann til
Ghainbesi, að upptökum Ivongo,
til Tanganjika í marzlok, fann í
október Lulaba og í nóvember
Moer-vatn. Þó að nú hefði meir
en helmingur leiðangurs, sem alt
voru svertingjar, svikið hann, og
þó að hann sjálfur væri 'svo mátt
farinn, að oft varð að bera hann
á hengibörum, hélt hann ótrauð-
ur áfram. í maí 1868 kom hann
til Kasembe, og í júlí uppgötvaði
hann Bangveolo-vatnið. Þaðan
hélt hann áfram i norður, til
jika, þar sem að hann bjóst við
Udjidu á austurströnd Tangan-
að biðu sin bréf og blöð að heim-
an ásamt nýjum vistum. Það
var langt og strangt ferðalag, og
markinu var fyrst náð í marz
næsta ár, 1869.
En í Udjidii var enginn póstur
— af þeirri einföldu ástæðu, að
honuin hafði verið stolið á leið-
inni. Sömu örlögum höfðu þau
bréf sætt, er Livingstone hafði
sent ættingjum sínum og þeim
vísindastofnunum, er hann stóð
í sambandi við. Það var þvi eng-
in furða þótt menn tækju að ó-
kyrrast. Hvar er Livingstone?
spurðu ensku blöðin. Og sú
spurning varð spurning dagsins,
mánaðarins, ársins. Og spurn-
ingarnar urðu nærgöngular og
óþægilegar. Hvað hafði hið
stolta Bretaveldi gert fyrir þenn-
an framgjarna, — fórnfúsa son
sinn? Ekkert. Nú, væri þá ekki
tími kominn til að bæta fyrir
gamlar syndir, ef það væri þá
ekki of seint. óróinn óx, breidd-
ist yfir Evrópu og Ameriku. Hvar
er Livingstone? f meira en þrjú
ár hafði enginn af honum heyrt.
Stundum gaus upp kvittur um
að hann hefði verið myrtur áf
masiturnegrunum, sem allir
hræddust. Þeim orðrómi var
komið á loft af þeim negrum,
sem höfðu flúið frá honum og
vildu á þann hátt afsaka sinn eig-
in flótta. En hvernig sem á því
stóð, vildu menn ekki trúa því,
að Livingstone, sem ætíð hafði
komið sér vel við svertingjana,
hefði verið myrtur.
Án þess að vita það, að hann
var orðinn miðpunktur eftirtekt-
ar alls heimsins, hélt Livingstone
I 1860 ferðinni áfram til Lualaba,
þar sem hann hélt að upptök Níl-
ar væru. Hann var nú eins og
gangandi beinagrind, veikur og
þróttlítill og varð að auki fyrir
EF ÞÉR KENNIÐ MAGNLEYSIS
NOTIÐ NUGA-TONE
pau hin ýmsu eiturefni, er setjast að
í líkamanum og frá meltingarleysi stafa,
verða að rýma sæti, er NUGA-TONE
kemur til sögunnar; gildir þetta einnig
um höfuðverk, o. s. frv.
NUGA-TONE vísar óhollum efnum á
dyr, enda eiga miljónir manna og
kvenna því heilsu sína að þakka.
Kaupið aðeins ekta NUGA-TONE í
ábyggilegum lyfjabúðum.
hindrunum fyrir hinum inn-
fæddu, sem hvergi höfðu frið fyr-
ir þrælasölunum og vildu því
borga í sömu mynt. Ferðin gekk
því seint, og fyrst í marz 1871
komst hann til Nyangwe til Lua-
laba. Og þar mátti hann bíða í
fjóra mánuði af því að hann fékk
ekki bát.
Þrælaverzlunin blómgvaðist vel
í þessum landshluta, og hafði
hryllilegar afleiðingar á stund-
um. Einn dag í Nyangwe sá Liv-
ingstone að flokkur Araba réðst
alt í einu á sveitaþorp með þeim
forsendum, að þeir hefðu verið
“snuðaðir” um hænn! Milli 3
og 4 hundrað óvopnaðir svert-
ingjar, menn, konur og börn,
voru skotnir niður eins og dýr.
Frásögnin um þetta hræðilega
manndráp, sem síðar var scnd
heim af Livingstone vakti svo
mikla reiði í Englandi og ann-
ars staðar í hinum mentaða
heimi, að brezka stjórnin gerði
samninga við soldáninn í Sansi-
bar um afnám þrælasölu á aust-
urströnd Afríku. Nú hafði Liv-
rngstone fengið nóg af Nyangwe,
snéri áftur til Udjidii, og kom
þangað 23. október veikur á sál
og likama, vistalaus, hjálparlaus
— alls laus. En hafði hann báða
burðarmennina Susu og Tsjuma
ásamt hálfri tylft annara, sem
ekki vildu skilja við “stóra
master”. En annars fanst Liv-
ingstone að nú myndi enginn
lengur skifta sér af örlögum
hans.
—En — hvar var Livingstone?
Alt af var spurt að því um allan
heinu Tveir hjálparleiðangrar
voru undirbúnir — amerískur og
enskur, og það var hinn fyr-
nefndi, sem lét hendur standa
fram úr ermum.
Eigandi Neiv York Herald,
Gordon Bennett, sendi símskeyti
til. eins fréttaritara síns, sem þá
var i Evrópu, og gaf honum skip-
un um að leita Livingstone uppi,
einfalda ákveðna skipun, rétt
feins og Livingstone héldi til á
hóteli í London eða París. Og
fréttaritarinn, sem var á svip-
stundu heimsfrægur, Henry Mor-
ton Stanley, hermaður og hók-
haldari áður en hann tók við
blaðamcnsku. En hann var
fæddur í Wales á Englandi 28.
jan. 1941, og það var liður i mál-
inu, sem Englendingar ekki
gleymdu að minna á, þegar Stan-
lev hepnaðist. Fyrirtækið, það
var jú amerískt, en foringinn
Englendingur — auðvitað!
Nokkrum dögum eftir að Liv-
ingstone kom aftur til Udjidii
varð hann undrandi er hann
heyrði, að lest undir forystu
hvíts manns væri á leiðinni þang-
að undir amerískum fána. Hann
flýtti sér út og gekk á móti hvíta
manninum. Og þá mælti Stanley
þessi orð, sem nú eru sögulega
fræg:—“I)r. Livingslone, hijzt eg
við.”
Það var Livingstone.
Brátt fékk allur heimurinn að
vita það. Og allur heimurinn
gladdist. Ef til vill Ameríka
mest. Ameríka var eigandi New
York Herald. En meira áríðandi
en öll gleðin var þó það, að Liv-
ingstone hafði fengið þá hjálp er
hann þarfnaðist svo mjög. Eftir
nokkra daga lögðu þeir af stað,
gamli Afrikukönnuðurinn og
hinn ungi, sein ákveðið var að
fetaði i fótspor hans, fóru í könn-
unarferð til norðurhluta Tang-
anjikavatns, og ferðin, sem stóð
í mánuð aðeins, hafði þann ár-
angur, að nú var það sannað, að
Tanganjika og Níl var tvent ó-
skylt. Þá var loks sú gáta ráð-
in.
En Livingstone gaf sér ekki
tíma til hvíldar. Hann fylgdi
Stanley til Unjajembe og sá hann
hverfa þar í frumskóginn á leið
til Sansibar — og þaðan var svo
ferðinni heitið til Englands með
handrit og skýrslur. Sjálfur hélt
hann til Lualaba til þess að vita
hvort hugmyndir hans reyndust
réttar. Hann áleit, sem sé, að
Lualaba félli út i Albertsvatn og
væri þar af leiðandi uppspretta
Nílar. Með 80 manns og vistir
til þriggja ára hóf Livingstone 2.
ág. 1872 þá ferð, sem verða
skyldi síðasta.
Meðfram austurströnd Tangan-
jika hélt hann til Bangvellavatns-
ins, — þetta var í jan. 1873, en
þá var hann svo yfirkominn af
hitaveiki, að hann gat ekki yfir-
(Framh. á 8. bls.)
GEFINS
Blóma og matjurta frœ
ÚTVEGIÐ EINN NÝJAN KAUPANDA AÐ BLAÐ-
INU, EÐA BORGIÐ YÐAR EIGIÐ ÁSKRIFTAR-
GJALD FYRIRFRAM.
Fræið er nákvœmlega ramisakað og ábyrgst að öllu leyti
TAKIÐ ÞESSU K0STAB0ÐI!
Hver gumall kaupandi, sem borgar blaíSiíS fyrirfram, $3.00 ÉLSkrift-
argjald tii 1. janúar 1937, fær að velja 2 sofnin af þremur númerum,
1., 2. og 3 (t hverju safni eru ðtal tegundir af fræi eins og auglýsingin
ber með sér).
Hver, sem sendir tvö endurnýjuS áskriftargjöld, $6.00 borgaða
fyrirfram, getur valið tvö söfnin af þremur, nr. 1., 2, og 3, og fær nr. 4
þar að auki. ,
Hver, sem útvegar einn nýjan kaupanda og sendir áskriftargjald
hans, $3.00, fær að velja tvö söfnin úr nr. 1., 2. og 3., og fær nr. 4 þar
að auki. Hinn nýi kaupandi fær einnig að vélja tvö söfnin nr. 1., 2. og
3., og fær nr. 4. þar að auki.
Allir pakkar sendir mðttakanda að kostnaðarlausu.
No. 1 COLLECTION—Vegetables, 15 Packets
BEICTS, Detroit Dark Red. The best all round Beet. Sufficient
seed for 20 feet of row.
CABBAGE, Enkhuizen. Good all round variety. Packet will grow
1,000 lbs. of cabbage.
CARliOTS, Half Dong Chantenay. The best all round Carrot.
Enough seed for 4 0 to 50 feet of row.
CUCUMBER, Early Fortune. Pickles, sweet or sour, add zest to
any meal. This packét will sow 10 to 12 hills.
LETTUCE. Grand Rapids. Loose Leaf variety. Cool, crisp, green
lettuce. This packet will sow 20 to 25 feet of row.
I/ETTUCE, Hanson, Head. Ready after the Leaf Lettuce.
ON'ION', Yellow Globe Danvers. A splendid winter keeper.
ON'ION, Whito Portugal. A popular white onion for cooking or
pickles. Packet will sow 15 to 20 feet oi drill.
PARSN'IP, Haif Long Guernsey. Sufficient to sow 40 to 50 feet of
drill.
PT'MPKIN', Sugar. Packet will sow 10 to 15 hills.
RADISH, French Breakfast. Cool, crisp, quick-growing variety.
This packet will sow 25 to 30 feet of drill.
TONÍATO, Earliana. The standard early variety. This packet wlll
produce 75 to 100 plants.
TURNIP, White Sunitner Table. Early, quick-growing. Packet
will sow 25 to 30 feet of drill.
FT/OWER GARDEN, Surprise Flower Mivture. Easily grown
annual flowers blended for a succession of bloom.
SPAGHETTI, Malabar Melon or Angei’s Hair. Boil and cut off the
top and the edible contents resemble spaghetti.
No. 2 COLLECTION
SPENCER SWEET PEA COLLECTION
8—NEW BEAUTIFUL SHADES—8
Regular full size packets. Best and newest shades in respective
color class. A worth-while saving buying two. See regular Sweet
Pea List also.
SEXTET QUEEN. Pure White.
Five and six blooms on a stem.
WHAT JOY. A Delightful Cream.
BEAUTY. Blush Pink.
SMILES. Salmon Shrimp Pink.
GEO. SHAWYER. Orange Pink.
WELCOME. DazDzling Scarlet.
MR.S. A. SEARLES. Rich Pink
shading Orient Red.
RED BOY. Rich Crimson.
No. 3 COLLECTION—Flowers, 15 Packets
EDGING BORDER MIXTURE.
ASTERS, Queen of the Market,
the earliest bloomers.
BACHELOR’S BUTTON. Many
new shades.
CALENDULA. New Art Shades.
CALTFORNIA POPP V. New
Prize Hybrids.
CLARKIA. Novelty Mixture.
CLIMBERS. Flowering climb-
ing vines mixed.
COSMOS. New Early Crowned
and Crested.
EVERLASTINGS. Newest shades
mixed.
MATHIOLA. Evening scented
stocks.
MIGNONteTTE. Well balanced
mixtured of the old favorite.
NASTURTIUM. Dwarf Tom
Thumb. You can never have
too many Nasturtiums.
PETUNIA. Choice Mixed Hy-
brids.
POPPY. Sliirlcy. Delicate New
Art Shades.
ZINNIA. Giant Dahlia Flowered.
Newest Shades.
No< 4—root crop collection
Note The Ten Big Oversize Packets
BEETS, Half Long Blood (Large
Packet)
CABBAGE, Enkhuizen (Large
Packet)
CARROT, Cliantcnay Half Ix>ng
(Large Packet)
ONION. Yellow Globe Danvers,
(Large Packet)
LETTUCE, Grand Rapids. This
packet will sow 20 to 2 5 feet
of row.
PARSNTPS, Early Short Round
(Large Packet)
RADISH, ....French ... Breakfast
(Large Packet)
TTTRNIP, Pnrple Top Strap
Leaf. (Large Packet). The
early white summer table
turnip.
TURNTP, Swede Canadian Gem
(Large Packet)
ONION, White Pickling (Large
Packet)
Sendið áskriftargjald yðar í dag
(Notið þennan seðil)
To THE COLUMBIA PRESS, LTMITED, Winnipeg, Man.
Sendi hér með $...........sem ( ) ára áskriftar-
gjald fyrir “Lögberg.” Sendið póst fritt söfnin Nos.:
Nafn .......................................................
Heimilisfang ..............................................
Fylki ......................................................