Lögberg - 19.08.1937, Blaðsíða 6

6
LÖGrBElRGr, FIMTUDAGINN 19. AGOS'T, 1937
Munaðarlaus fósturfaðir
Lengi, lengi, eg veit ekki hváð margar
vikur, dag eftir dag, fórum við beint af aug-
nm, fylgdum dölunum, klifruðum yfir hæðir
og höfðum stöðugt á hægri hönd hina bláu
tinda Pyrennea-fjallanna, sem virtust vafin
skýjaborgum.
Svo var það eitt kvöld að við komum til
stórborgar meðfram á, sem rann gegnum
gróðursæla sléttu. Ilúsin voru flest ljót, úr
rauðum tigulsteinum. Strætin voru lögð
smásteinum með hvössum röðum, fremur ó-
mjúkum fyrir fætur gangandi manna, sem
höfðu nú þegar gengið 30 mílur.
Húsbóndinn sagði að nú værum við komn-
ir til Toulouse og að þar myndum við verða
lengi.
Samkvæmt venju vorri fórum við að líta eftir
viðunanlegu sviði á torginu, til að leika.
Við fundum marga góða staði, sérstak-
lega við trjágarðinn mikla. Þar var afarstór,
rennsléttur völlur umvafinn fögrum trjórn.
Tók þessi garður inn fjölmargar breiður
fram við hús og ótal trjáraðir við traðir. Voru
slíkar breiður framan við trjáraðirnar kallað-
ar “Allees" (Avenues). Það var á þessari
breiðu—eiginlega opinn alfaravegur framan
við traðir — að við bjuggum út leiksvið okkar
til að taka á móti almenning.
Til allra óhamingju gaf lögregluþjónn-
inn, sem þarna var, okkur ilt auga. Honum
leizt víst ekki á hundana, eðar hélt við kæmum
af stað ófriði, eða fyrir einhverja aðra orsök,
og vildi reka okkur á burtu.
Eins og á stóð hefði máske verið vitur-
legra fyrir okkur að hlýða og fara; því ef í
liart færi þá hafði lögreglan í öllum höndum
við slíka flækinga :sem við vorum; en hús-
bóndinn hugsaði ekki þannig.
Jafnvel þó hann væri ekki nema leikari
með tamda, lélega, gamla hunda, þá var hann
talsvert stoltur; þar að auki fanst honrnn,
eins og hann skýrði fyrir mér, að hann hefði
réttinn á sína hlið, það er að segja: hann
væri ekki að brjóta lög né hinar venjulegu
fyrirskipanir lögreglunnar. Hann neitaði
því að hlýða þegar þessi þjónn réttarins vildi
reka hann af þevssum fagra alfaravegi í Tou-
louse.
'Þar sem Vitahs passaði sig með að reið-
ast ekki, þá tók hann það ráð. sem hann æði
oft við hafði, að hæðast að lögreglumannin-
um þannig að sýna að hann bæri afarmikla
virðingu fyrir honum — ýkja sína ítölsku
kurteisi svo að hún varð að rammasta háði,
eins og hann væri að heilsa eða sýna virðing-
armerki konungi eða drotningu.
“ Yðar hátign er fulltrúi hins opinbera,”
sagði hann og hneigði sig djúpt fyrir lög-
reglumanninum, rétti hatt sinn fyrir fætur
honum. “Vildurðu vera svo góður að sýna
mér þessa reglugerð frá hinu áðumefnda
valdi, sem fyrirbýður mér að sýna þessa litlu
leikara mína, sem eg hefi til að reka þessa fá-
tæklegu iðn mína á þessum opinbera staðf ”
Lögreglumaðurinn svaraði þvá, að að-
komumaður hefði engan rétt til að þrátta,
heldur ætti hann að hlýða.
“Auðvitað hlýði eg undir eins þegar þú
sýnir mér skjal það, sem gefur rétt þann, sem
þú þykist hafa. Eg lofa því fastlega.”
Við þessi orð sneri lögreglumaður að
okkur bakinu þennan dag, svo liúsbóndi okk-
ar stóð eftir með hattinn í hendinni og hand-
legginn á lofti. Hann var hálfboginn þar sem
hann hneigði sig eins lágt og unt var, fyrir
þessu yfirvaldi og hló dátt, niðurbældum
hlátri.
En liann kom aftur um kvöldið; stökk
yfir strenginn, sem myndaði leiksviðið og
kastaði sér meira en inn á mitt svið.
“Þú verður að múla hundana!” sagði
hann hörkulega við Vitalis.
“Múla hundana mína!”
“Það er alþekt regluge^ð hins opinbera.
Þú hlýtúr að vita það.”
“ Við erum einmitt á þessu augnabliki að
leika “Dauða foringjans,” og það er fyrsti
leikur okkar hér að Toulouse og aðsókn
ágæt. ’ ’
Ahorfendum mislíkaði þessi afskifti lög-
reglunnar og þeir föru að mögla.
“Láttu hann vera!” heyrðist, “og láttu
hann ljúka við leikinn!”
En Vitalis stöðvaði hávaðann með einni
bendingu. Síðan tók hann ofan flókahattinn
og brá honum svo lágt niður að fótum lögregl-
unnar að fjaðrirnar strukust eftir jörðinni.
Hann hneigði sig þannig þrisvar sinnum um
leið og færði sig nær komumanni.
“Yðar hótign, sendiboði yfirvaldanna,
sögðuð þér ekki að eg ætti að múla leikara
mínaf ”
“Jú, og gera það fljótt! ”
“Múla Capi, Lerbino og Dolce!” sagði
Vitalis fremur við áhorfendur en yfirvaldið.
“Herrann getur ekki meint það. Hvemig
gæti það verið. Múla hinn vitra doktor Capi,
sem þektur er um álla víða veröld og getur
hvenær sem er gefið forskrift fyrir meðulum,
óyggjandi lianda hinum ólánsama foringja,
Joli-Coeur á síðustu augnablikum, að setja
múl á trýni slíks hunds. Capi með múl. Nei. ’ ’
Við þessi orð fóru áhorfendur að hlæja;
hinar skæru raddir unglinganna blönduðust
hinum dimmri röddum foreldranna.
Vitalis, sem jókst hugur við hina vingjarn-
legu framkomu fólksins, hélt áfram:
“Eg krefst þess og eg bið áhorfendur að
dæma milli okkar. ’ ’
Hinir virðingarverðu áhorfendur svör-
uðu ekki beint. en hlátrarnir svöruðu fyrir
þá. Að vera með Vitalis var sama og að hæð-
ast að lögreglunni; en skrípalæti Joli-Coeur
drógu mesta athygli að sér. Hann hermdi
alt eftir honum og endurtók í sífellu það sem
Vitalis hafði sagt: “Hátigæin, sem er full-
trúi valdsins,” og gxætti sig, krosslagði
hendurnar eins og aðkomumaður, eða sótti
hendurnar á mjöðmina og horfði öfugur um
öxl, svo skringilega, að allir veltust um hlæj-
andi.
Lögreglumaðurinn, sór yfir svari Vitalis,
og öskureiður yfir hlátri áhorfenda, snerist á
hæl til að fara — láta þetta eiga sig. En hann
tók þá eftir apanum með hendina á mjöðm-
inni sem mesti montingarður, og grunaði að
háðið væri gert að sér. Hann stanzaði og
stóð við nokkur augnablik. Hann horfði frá
einum til annars meðal áhorfenda, en alstað-
ar var hlátur. Hann var að reyna að sjá
hvort þeir væru að hlæja að sér. Hláturinn
braust út alstaðar meðal áhorfenda í þessum
þætti. óviðráðanlegur hlátur og hávaði.
“Ef hundar þínir verða lausir á morg-
un,” sagði hann og reiddi upp hnefann, þá
tek eg ykkur alla fasta, það er alt og sumt!”
“ A morgun, ’ ’ sagði Vitalis, ‘ ‘ á morgun. ’ ’
Og þegar lögreglumaðurinn lagði af stað
og stikaði stórum, hneigði Vitalis sig tvö-
faldan og beið í þessum ýktu, háðslegu stell-
ingum, en leikurinn hélt áfram sem ekkert
væri um að vera.
Eg hélt að Vitalis myndi kaupa múla
fyrir hundana, en hann gerði ekkert þvílíkt,
og kvöldið leið svo að hann mintist ekki á
slaginn við lögregluna. Þá gerðist eg svo
djarfur að tala um þetta við harm.
“Ef þú vilt vera viss um að Capi hreyfi
sig ekki á morgunn,” sagði eg. “með múln-
um, þá er ef til vill betra að venja hann við
dálítið fyrirfram. Maður getur þá séð hvað
fljótt hann venst við. ”
“Svo þú heldur að mér detti í hug að
setja upp í hann ginkefli úr járni! ’ ’
“Nú, hamingjan góða. Eg sá ekki betur
en að lögregluþjónninn væri reiðubúinn til
hvers sem var. ’ ’
“Ó, þú ert aðeins einn af bændaflokkn-
um, og eins og allir bændur, verður þú ráða-
laus ef einhver af þessum lögreglugörmum
kemur í kring. Vertu bara rólegur. Eg mun
koma mér þannig fyrir á morgun að lögreglan
geti ekkert átt við mig, og á sama tíma mun
eg sjá um að nemendum mínum verði ekki
gerður neinn ógreiði. Líka mun eg sjá um að
fólk fái að skemta sér dálítið. Við megum
til að sjá svo um að þessi lögregludrjóli hjálpi
okkur til að ná inn peningum. Við verðum að
leika dálítinn nýjann leik í því sambandi,
leik, sem eg sjálfur sem. Það gerir dálitla
breytingu og bætir við upplag það, sem við
höfum af leikjum. Svo getum við sjálfir
hlegið á hans kostnað. í því sambandi kem-
ur þú fyrst einn að sviðinu með Joli-Coeur,
og þegar komnir eru allmargir áhorfendur til
ykkar og náunginn kemur, þá skal eg verða
til staðar með hundana. Þannig byrjum við
leikinn nýja.”
Eg var liálf óánægður að fara einn að
undii'búa leiksviðið, en eg var farinn að *
þekkja húsbóndann og vissi hvenær og gat
óhlýðnast. 0g það var ljóst að samkvæmt
kringumstæðhnum liafði eg ekki hið minsta
tækifæri til að láta hann hætta við þessa fyrir-
huguðu skemtun sína. Eg ásetti mér því að
hlýða.
Daginn eftir fór eg til staðarins þar sem
átti að leika og festi upp reipin á alla vegu og
strengdi á. Fólk kom úr öllum áttum að svið-
inu sem eg hafði myndað.
Upp á síðkastið og þegar við vorum að
Pan, hafði húsbóndinn leikið á hörpuna. og
eg var farinn að hafa skemtun af því. Hann
hafði kent mér dálítið og eg gat leikið dálítið
smávegis sjálfur á þetta hljóðfæri. Það var
meðal annars “kantata” eða söngur kendur
við borgina Naples, sem eg gat bezt spilað og
sem eg ætíð fékk mikið lófaklapp fyrir.
Eg var nú þegar listfengur á fleiru en
einu sviði, og var eg því farinn að halda að
þegar leikurinn gekk vel og miklar voru inn-
tektir, að það væri mér að þakka. Eg viður-
kendi nú samt með sjálfum mér, að aðsóknin
þennan vissa dag væri ekki mér að þakka.
Það var ekki vegna minnar spilamensku, að
fólf flyktist að. Þeii; sem höfðu verið við
daginn áður þegar lögreglumaðurinn var á
ferðinni komu nú aftur af forvitni, og með
vini sína. Menn hafa ekkert ástríki á lög-
reglunni í Toulouse, eins og á sér stað um
flesta hvar sem er. Og menn langaði til að
sjá, hvernig gamli maðurinn ítalski myndi
standa sig ef stormaði að af lögreglu, sem
Vitalis vissi sér. óvinveitta. Þó Vitalis hefði
ekki sagt nema aðeins: “A morgun, herra,”
þá liöfðu allir samt skilið það svo, að hér væri
ákveðið mót af lögreglunni og samþykt af
leikandanum fræga. Menn bjuggust við að
eitthvað yrði leikið, sem reyndist þess virði
að sækja það og að menn gætu samtímis
skemt sér að parti á kostnað lögreglunnar.
Þetta var almenn skoðun áhorfenda.
Þar við bættist að eg kom einn me<5 Joli-
Coeur og fleiri en einn af aðkomumönnum
spurði hvort Italinn ætlaði ekki að koma.
“Hann kemur bráðum, ” svaraði eg, og
hélt áfram að spila mína “kantötu.”
Það var ekki húsbóndinn, sem kom fyrst,
heldur lögregluþjónninn. Joli-Coeur sá hann
fyrstur og setti óðara hendina á mjöðmina
og horfði öfugur aftur fyrir sig. Hann fór
nú að stika fram og aftur í þessum stelling-
um kríngum mig, stífur, með útþanið brjóst-
holið, sjáanlega að herma eftir og hæðast að
einhverjum. Áhorfendur skellihlóu og klöpp-
uðu saman lófunum í sífellu.
Lögreglumaðurinn reiddist og leit til mín
illilega. Þetta auðvitað tvöfaldaði hlátur og
liávaða áhorfendanna. Mig langaði til að
hlæja sjálfur, en eg þorði það ekki. Hvernig
myndi þetta enda? Þegar Vitalis var við,
svaraði hann fyrir mig. En nú var eg einn
og eg vissi vel að eg gat ekki svarað spurning-
um lögreglumannsins, ef hann spyrði mig
einhvers.
Útlit lögreglumannsins var þannig, að eg
bjóst ekki við neinu góðu frá hans hendi.
Hann var bara óður og öskureiður yfir háð-
inu frá Joli-Ooeur og áhorfendum. Hann
ruddist nú fram og aftur í kring utan við
reipin og ætíð þegar hann kom á móts við mig
leit hann til mín eins og yfir öxl sér. Eg varð
hræddur og óttaðist illan enda á öllu saman.
Joli-Coeur, sem ekki skildi hvað þetta
augnablik var alvarlegt, hélt áfram háðinu
gagnvart þessum manni. Hann fór nú að
herma eftir þessum óvini okkar og gekk innan
við strenginn á móts við manninn, og gekk
alveg eins, eftir því sem hann bezt gat. Hann
horfði líka á mig alveg eins og hann sá mann-
inn gera, en svo skringilega að hlátrarnir
jukust meðal fólksins. Mig langaði ekkert til
að sjá manninn reiðast. svo eg kallaði til Joli-
Coeur, en hann var ekki í þeim ham að hlýða.
Hann hafði garrlan af þessu og vildi ekki
gegna og hélt áfram að ganga og hlaupa.
Þegar eg greip til hans skauzt hann altaf
undan.
Eg veit ekki hvernig það var, en lög-
reglumaðurinn, blindaður án efa af reiði,
ímyndaði sér að eg væri að koma apanum af
stað og henti sér inn á sviðið. 1 tveimur
skrefum var hann kominn fast að mér, og eg
farin að eg var sleginn á vangann og hálf
snerist við í loftinu, þegar eg tókst á loft.
Þegar eg rankaði við og reis á fætur og
opnaði augun, stóð Vitalis, hvernig sem hann
var nú kominn, ámilli mín og lögreglumanns-
ins og hélt um úlflið hans.
“Eg fyrirbýð þér að snerta þennan
dreng, ’ ’ sagði hann; ‘ ‘ það sem þú hefir gert
er ilt og lítilmannlegt. ”
Lögreglumaðurinn vildi losa sig, en Vit-
alist hélt honum föstum. Um nokkur augna-
blik stóðu mennirnir þannig, að þeir horfðust
í augu. Lögvörðurinn var blindur af reiði.
Húsbóndi minn var eins og nýr maður og
skein góðmenskan og réttlát fyrirlitning úr
augum hans og svip. Ilann bar hátt liöfuðið,
og höfuðið var sem kórónað með hvíta hárinu
mikla.
Eg hélt fyrst að hann ætlaði að sökkva í
jörð niður þar sem hann var kominn, en það
varð ekkert af því. Með afar miklu og snöggu
átaki, losaði hann sig og þreif um háls Vitalis
og hratt honum á undan sér þrælslega mjög.
Vitalis var nærri dottinn, svo hranalega
hratt hann honum; en hann rétti sig við
aftur, rétti út hægri hendina og sló lögreglu-
manninn á úlfliðinn.
Húsbóndi minn var sterkur, þó hann
gamall væri, það var áreiðanlegt. Samt sem
áður, hann var gamall en hinn á unga aldri,
svo það var ljóst hver myndi vinna á endan-
um, og að baráttan myndi ekki verða löng.
Það varð ekkert úr þessu handalögmáli.
“Hvað vantar þig?” spurði Vitalis.
“Eg tek þig fastan; komdu með mér á
i stöðina strax,” sagði hinn.
“Hversvegna slóstu drenginn!” spurði
Vitalis.
‘ ‘ Ekki orð, ’ ’ sagði hinn. ‘ ‘ Fylgdu mér. ’ ’
Vitalis svaraði ekki, en sneri sér að mér.
"Farðu til gistihússins, ” sagði hann.
“og bíddu þar með hundana. Eg flyt þér
fréttirnar þangað.”
Hann gat ekki sagt meira. Lagavörður-
inn tók hann með sér.
Þannig endaði þessi leikur, sem húsbóndi
minn ætlaði að gera svo skemtilegan. Hann
endaði hryggilega.
Fyrst ætluðu hundarnir að fylgja hús-
bóndanum, en eg'kallaði til þeirra og þeir
voru vandir við að hlýða og komu því til mín
sömu leið til baka. Þá sá eg að þeir voru
múlaðir en ekki með járnkefli eða neti, en
aðeins með silkiborðum. Fyrir Capi, sem var
hvítur, var borðinn rauður, fyrir Lerbino,
sem var svartur, hvítur; fyrir Dolce, sem var
gráblár. Þetta voru auðvitað leikhúsmúlar,
sem átti að nota við nýja leikinn. sem aldrei
var leikinn.
Áhorfendur hypjuðu sig af stað fljótlega.
Aðeins fáeinir voru í sætum sínum lengur og
ræddu um það, sem fyrir hafði komið, og
raddir heyrðust: ‘ ‘ Gamli maðurinn hafði rétt
fyrir, sér. ” Nei, liann hafði rangt fyrir sér.”
“Hversvegna sló lögreglumaðurinn dreng-
inn; hann hafði ekkert sagt eða gert, §em var
vítavert.” “Já, það var leiðinlegt uppþot.
Gamli maðurinn verður settur inn. Það fer
ekki hjá því. Hann klagar hann fyrir óhlýðni
þessi lagavörðtir. ”
Eg sneri til gistihússins, lamaður og óró-
legur.
# # #
Eg leitaði mér upplýsinga og var mér
sagt að réttarhaldið byrjaði klukkan tíu.
Klukkan níu var eg kominn að dyrunum, og
fyrstur hinna forvitnu fór eg inn í réttarsal-
inn. Smátt og smátt fyltist salurinn. Elg
þekti þar marga, sem höfðu verið við þegar
slagTirinn varð. Eg vissi ekki hvað réttarhald
þýddi, en af eðlisávísun þóttist eg vita að
eitthvað alvarlegt væri að ske, og eg var
hræddur. Mér skildist að húsbóndi minn og
eg værum í hættu. “Eg faldi mig á bak við
stóra stó, þrýsti mér þar upp að veggnum og
gerði mig eins lítinn og eg gat.
“Það var ekki húsbóndi minn. sem fyrst
var dæmdur, heldur þjófar og áflogaihundar,
sem allir þóttust vera saklausir sem dúfur, en
voru samt allir sektaðir.
Loksins kom Vitalis og settist á sama
bekkinn og hinir, milli tveggja lagavarða.
Hvað sagt var fyrst, hvers þeir spurðu
hann eða hverju hann svaraði, vissi eg ekki,
(rf var of æstur til að hlusta og því síður gat
eg hugsað með réttu lagi eða skilið. Eg hlust-
aði eiginlega ekki neitt. en horfði því meira.
Eg horfði stöðugt á húsbóndann, sem
stóð teinréttur, á hárið hvíta, mikla, sem féll
niður að aftan yfir háls og herðar. Hann bar
það með sér að liann fyrirvarð sig og leið illa.
Eg horfði líka á dómarann, sem var að spyr ja
hann:
“Svo þú viðurkennir,” sagði hann, “að
þú hafir gefið lagaverði þessum nokkur högg,
þegar hann vildi taka þig fastan! ”
“Ekki nema eitt,” sagði Vitalis; “Yðar
hátign, aðeins eitt, þegar eg kom að leiksviði
okkar og sá þennan mann slá drenginn, sem
með mér er.”
“Þetta er ekki þinn drengur, ekki sonur
þinn?”
“Nei, yðar hátign,” sagði Vitalis. “En
mér þykir eins vænt um hann og hann væri
sonur minn. Svo þegar eg sá hann sleginn,
reiddist eg og misti jafnvægið. E'g greip um
úlflið yfirvaldsins og kom í veg fyrir að hann
gæti barið drenginn aftur.”
“Þú slógst lögreglumanninn!”
“Já, það er að segja, þegar hann tók um
hálsinn á mér, þá gleymdi eg hvaða maður
það var, sem tók mig þrælatakinu. Eg sá
bara að það var maður, en tók ekki eftir að
það var einmitt lagavörðurinn og eðlisávís-
unin ein leiddi mig of langt. ’ ’
“Á þínum aldri ættu menn ekki að leiðast
afvega,” sagði dómarinn.
“Við ættum ekki að leiðast afvega. En
til allrar ógæfu veit maður ekki æfinlega livað
maður gerir. 1 dag sé eg það vel. ”
“Við skulum nú hlusta á framburð laga-
varðar,” sagði dómarinn.
Lagavörður sagði nú sína sögu, hvernig
hann hefði verið hæddur, hermt eftir honum
hvernig hann talaði og hvernig hann bæri sig
til, og um höggið góða.
Á meðan á því stóð hlustaði Vitalis ekki
mikið á réttarhaldið, heldur hafði augun al-
staðar um salinn. Etg vissi að hann var að
horfa eftir mér. Þá fór eg úr felum og fram
í næstu röð við Vitalis,- á meðal hinna allra
forvitnustu.
' Vitalis sá mig og það birti yfir honum.
Honum þótti vænt um að sjá mig og eg gat
ekki stilt mig. Augun fylstust tárum.
‘ ‘Hvað hefir þú að segja þér til varnar ? ’ ’
spurði dómarinn.
“Mér til varnar hefi eg engu við að
bæta,” sagði Vitalis; en gagnvart drengnum
sem mér þykir svo vænt um bið eg yðar hátign
vægðar og bið þess innilega að aðskilnaður
okkar vari sem skemst.”