Lögberg - 07.10.1937, Qupperneq 4

4
LÖGBElRG, FIMTUDAGINN 7. OKTÓBER 1937
Högberg
Gefi8 út hvern fimtudag af
T H E C O LU M B 1 A P RE 8 8 L I M l T E D
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
VerO S3 00 um áriS
Borgist fyrirfram
The ‘'Lögberg*' is printed and published by The
Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Blindni og hatur
Stórblaðið Manohester Guardian flutti
þann 17. september síðastliðinn, grein nokk-
ura um Nazistaþingið í Nuremberg á Þýzka-
landi, sem þá var svo að segja nýafstaðið;
kendi þar svo margra fáránlegra grasa, að
eigi sýnist úr vegi að íslenzkum lesöndum
veitist þess kostur að átta sig á nokkrum þeim
megin atriðum, sem þar voru dregin fram í
dagsljósið; má í því sambandi einkum og sér-
ílagi leiða athygli að hinum dólgslega munn-
söfnuði Dr. Goebbels, fylgisöflunap ráðherra
Adolfs Hitlers. Um Gyðingaþjóðflokkinn
hafði Dr. Goebbels meðal annars þetta að
segja:
“Þjóðflokkur Gyðinga er erkióvinur
mannkynsins og gereyðandi heimsmenningar-
innar; sníkjudýr meðal þjóðanna; sonur
glundroða og uppl^usnar; frumsýkill að van-
sköpun og alráðandi djöfull í rotnunarstarf-
semi innan vébanda siðaðs mannkyns. Við
tortímingarstarf sitt notar Gyðingurinn
kommúnismann, og lætur sér þá ekkert fyrir
brjósti brenna. Og með það fyrir augum að
ná sér niðri á þjóðemis-jafnaðarstefnunni,
fer hann eldi um hin svokölluðu lýðræðislönd,
og túlkar þar með uppgerðnm ástríðuhita
fórnir sínar í þágu mannréttinda og heims-
friðar.”
Svo mörg eru þau orð.
Adolf Hitler er manna örlátastur, er til þess
kemur að miðla loforðum um þjóðfélagslegt
öryggi Norðurálfuþjóða, alveg eins og hann
hafi ráð þeirra alt í hendi sér; hann segist
vera staðráðinn í að bjarga þeim út úr öng-
þveitinu, hvort sem þær vilji eða vilji ekki;
hvort sem þær skilji tilgang björgunartilraun-
anna eða skilji hann ekki; hann horfir vitan-
lega ekki í það, að koma þjóðþingum fyrir
kattarnef; þau hafa hvort sem er ekki átt upp
á háborðið hjá Italíu og Þýzkalandi síðasta
áratuginn; vitaskuld verður Gyðinga ofsókn-
unum haldið áfram líka. Að sjálfsögðu verð-
ur eitthvað á sig að leggja heimsmenningunni
til viðreisnar. Og hver ætti svo sem að voga
sér að véfengja orð spámannsins ?
Á þessari áminstu Nazista samkundu í
Nuremberg, flutti Dr. Otto Dietrioh, pólitísk-
ur fóstbróðir Dr. Goebbels, ræðu, er aðallega
var stíluð til blaðanna; lagði hann þar sér-
staka áherzlu á það, að hin svonefndu frjálsu
eða óháðu blöð, eitruð'u almenningsáiitið, og
stofnuðu með því til fjörráða við æskilega
kjölfestu þjóðfélagsins; blöðin yrði að vera
undir ströngu eftirliti, ef vel ætti að fara.
Þýzkaland hefði ef til vill stigið eitt hið vold-
ugasta risaskref sitt í framsóknarátt, með því
að leggja viðeigandi hömlur á blöðin; hann
bætti því við, að stjómir lýðræðislandanna
hefði ekki hugrekld til þess að hrófla við blöð-
unum, vegna þess, að sameinaðir auðhringar
Gyðinga vítt um heim, stæði þeim að baki;
stjómirnar væri því, þegar alt kæmi til alls,
lítið annað en nafnið; það væri blöð Gyðinga,
er segði þeim fyrir verkum.—
Að því er frekast verður séð, hafa blindni
og hatur svo áþreifanlega fallist í faðma á
þessari eftirminnilegu og sérstæðu Nurem-
berg-stefnu, að til raunverulegra fyrirbrigða
hlýtur að teljast; hatrið í garð Gyðinga var
svo ábærilegt, að flest annað laut í lægra
haldi. Og hvað hafði svo Gyðingurinn öðrum
fremur til saka unnið. Jú; hann hafði, þrátt
fyrir einstæða aðstöðu sína í veröldinni,
landflótta og landlaus, orðið að sjálfstæðum'
manni!
Engum blandast hugur um það, að Gyð-
ingum sé í mörgu ábótavant, eins og gengur
og gerist um aðra þjóðflokka. Þó verður ekki
um það deilt, að þeir sé á ýmsum sviðum
verulegir forgöngumenn. Má þar til nefna
listir og vísindi. Hún er ekkert smáræði,
skuldin, sem mannfélagið stendur í við Ein-
stein, Mendelsohn og Heifetz, að ekki séu
fleiri til teknir.
Ofsóknir hinnar þýzku stjórnar á hendur
Gyðingum, ganga hreinni og beinni vitfirr-
ing næst. Það væri ekkert óálitlegt, eða hitt
þó heldur, að eiga Norðurálfufriðinn undir
þeim Goebbels, Dietrich og öðmm slíkum
legátum.
“Ein er sögan úr íslandi komin,” —
eitthvað á þessa leið er upphaf sumra hinna
mörgu þjóðkvæða Færeyinga. Enda er það
svo, að efni þeirra margra er sótt til Islands.
Þau fjalla um Guðrúnu Ósvífursdóttur,
Kjartan og Bolla, Gretti Ásmundsson, Gunn-
laug Ormskmgu og Helgu fögru og aðrar ís-
lenzkar hetjur, líf þeirra og örlög. Þessi
kvæði eru á vömm hvers manns í Færeyjum,
þau eru sungin, er fólk safnast saman á há-
tíðisdögum, til að danza vikivakana, sem enn
em þar í fullu gildi; vikivakarnir breiddust
á sínum tíma út um alla Evrópu, en upptök
sín átfu þeir í Grikklandi. Nú eru þeir hvergi
tíðkaðir lengur, nema í Færeyjum.
Færeysku danzkvæðin eru ort á ýmsum
öldum, alt frá siðaskiftum fram til síðustu
ára. Og til þess að gera mönnum ljóst hvílík
ógrynni slíkra kvæða eru til, skal á það bent,
að safn, er nemur 8,000 handskrifaðra blað-
síðna, var skrásett á árunum 1871-83. En
þessi kvæði’voru líka, ásamt ýmsum sögnum,
menningararfur hinnar færeysku þjóðar um
margar aldir. Fram á síðustu áratugi hefir
ekkert færeyskt ritmál verið til. M*enn höfðu
enga kunnugstu í því að stafsetja færeysku
og málfræðin var á reiki. Blöð og bækur allar
voru á dönsku og í kirkjum, skólum, verzlun-
um og opinberum skrifstofum var einungis
notuð danska. Þegar prestur einn flutti fyr-
ir hundrað árum síðan stólræðu á færeysku,
var það af sumum sóknarbörnum hans talið
andstætt kristilegu hugarþeli. En þótt Fær-
eyingar ættu engar bækur á sínu eigin máli,
áttu þeir samt sínar mentir. Hvert er gildi
bókanna, sem stærri og voldugri þjóðir gefa
út í upplögum, er nema tugum þúsunda, en
falla í gleymsku á fyrsta ári, móts við þjóð-
vísurnar færeysku, ,er hvert mannsbarn lærði
og kunni og unni og varðveittust frá kynslóð
til kynslóðar? Og gaman er fyrir okkur Is-
lendinga að gefa því gaum, að kvæðið Ljómur
eftir Jón biskup Arason hefir varðveizt í
Færeyjum, nær því óbrenglað, í margar aldir.
Það var árið 1854, að V. U. Hammers-
haimb prófastur gaf út hina fyrstu færeysku
málfræði. Um stafsetningu hans og réttritun
urðu síðar harðar deilur, sem lyktuðu með
sigri hans málstaðar. Var með þessari bók
lagður grundvöllurinn að færeysku ritmáli.
Getur hver Islendingur, sem sæmilega þekk-
ingu hefir á eigin tungu, hindranalítið lesið
færeysku sér til nota, þótt allerfitt sé að skilja
talmálið nema með æfingu.
Eftir 1870 tók mjög að örla á þjóðernis-
hreyfingu meðal færeyskra stúdenta í Kaup-
mannahöfn. Þeir tóku að yrkja og syngja
ættjarðarsöngva og varð þá meðal annars til
þjóð^öngurinn “Eg oyggjar veit,” Frederik
Petersen. Þetta var upphaf hins nýfæreyska
skáldskapar, sem síðar hefir blómgast og
orðið fjölskrúðugri og stendur nú jafnfætis
því, sem um þessar mundir er ort annarsstað-
ar á Norðurlöndum. Ef þylja skal upp nöfn
hinna færeysku ljóðskálda, ber, auk stjórn-
málaleiðtogans og kóngsbóndans í Kirkjubæ,
Joannesar Paturssonar, fyrstan að nefna J.
H. 0. Djurhuus, sem ótvírætt stendur þeirra
fremstur. Hann er nú á sextugsaldri, en hið
fyrsta kvæða hans birtist í Tingakrossi, blaði
sjálfstæðismanna, haustið 1901. Þróun fær-
eysks ritmáls hefir hann unnið ómetanlegt
gagn. 1 skáldskap sínum er hann víðförull og
oft sorgblandinn, en hvar sem hann fer, stefn-
ir hugur hans til Færeyja. Eitt kvæða hans
hefst á þessum orðum:
“Fram við Skotlands sögustrendur
skúmar knörrur hesa nátt,”
en svo kemur honum ættjörðin í hug:
‘ ‘ stynja meira sárt enn áður
trá og longskil eftir tær.”
En afkastamest færeyskra skálda er hinn
lyrLski bróðir hans, Hans Andreas Djurhuus,
sem auk allra sinna mörgu ljóða hefir einnig
skrifað sögur og leikrit. Richhard Long,
Símun av Skarði, Poul F. Joensen, Christian
Matras og Mikkjal Danjálsson .á Ryggi eru
meðal annara, sem standa í fremstu röð'.
Jafnhliða ljóðagerðinni hefir önnur grein
skáldskapar náð mikilli hylli Færeyinga og
þroskast ört, smásagnagerðin. Rasmus Ras-
mussen lýðskólakennari hefir undir rithöf-
undarnafninu í Regin í Líð> lagt mikið af
mörkum. Það var líka hann, sem ritaði hina
fyrstu stóru skáldsögu, er út kom á færeysku.
Hún nefnist Bábelstornið og kom út árið
1909, hátt á þriðja hundrað blaðsíður að
lengd. Ekki verður heldur gengið framhjá
Sverri Paturssyni, bróður Jóannesar kóngs-
bónda, né hinum látna sýslumanni, M. A.
Winther.
Hans A. Djurhuus er einnig smásagna-
höfundur, eins og áður hefir verið drepið á,
H. M. Ejdesgaard og Johanna Maria Skylv
Hansen verðskulda líka að þeirra sé
getiÖ, en það mætti að vísu segja
um fleiri En þá er eftir að nefna
skáldið Heðin Brú, ungan búfræð-
ing, sem réttu nafni heitir Hans
Jakob Jakobsen. Ilann er enn ung-
ur að aldri, en hefir þó skrifað mik-
ið af smásögum og auk þess stærri
sögur, Lognbrá og Fastatökur. Rit-
höfundarhæfileikar hans eru ótví-
ræðir, stíllinn er hreinn og næmar
lýsingar hans á færeysku fólki og
færeyskri náttúru. Við hann eru
tengdar vonir, sem allar líkur benda
til að rætist. Eini Færeyingurinn
er ritar á dönsku, er William Heine-
sen. Eftir hann var sorgarleikurinn
Ranafelli, sem sýndur var hér í
Reykjavik veturinn 1932.
J. Dahl prófastur hefir ritað mjög
glögga færeyska málfræði og fleira
hefir hann innt af höndum í þágu
bókmentanna. Jakob Jakobsen rit-
aði sögu Nolseyjar-Páls.
Það er mjög að vonum, að smá-
sagnagerðin hefir, auk hins bundna
máls, orðið veigamestur þáttur í
færeyskum skáldskap. Meðal jafn
fámennrar þjóðar og Færeyingar
eru, er það miklum annmörkum
bundið, að skrifa og gefa út langar
skáldsögur, ekki sízt þegar hver ein-
asti maður skilur dönsku og á auð-
velt með að afla sér danskra bóka.
En blöðin og alveg sérstaklega tima-
ritið Varðin hafa getað gefið skáld-
unum gott tækifæri, er bezt hefir
verið ritað i smásagnaformi eða
ljóðum.
Hér hefir þeirra verið getið, sem
lagt hafa drýgstan skerf til hinna
nýju færeysku bókmenta. Þær bók-
mentir eru að vísu ekki mjög mikl-
ar að vöxtuny en þó mjög álitlegar,
sé þess gætt, að hér á hlut að máli
þjóð, sem i dag telur aðeins 26 þús-
undir manna og stundum hefir ekki
verið nema um 5,000 sálir, þjóð, sem
nýlega hefir eignast sitt eigið rit-
mál og á við fremur örðug kjör að
búa, að minsta kosti í bili.
J. H.
—Nýja. dagbl.
Ferðabækur Dr. Vilhj-
álms Stefánssonr á
íslenzku
Dr. Vilhjálmur Stefánsson land-
könnuður sem er frægasti íslending-
ur um heim allan, á virðingu allrar
þjóðarinnar, sem bezt sást; er hann
var hér á ferð í fyrrasumar. Allir
keptust um að sýna honum þann
sóma sem hann átti skilið i ríkum
mæli.
Hvert mannsbarn á landinu veit
að dr. Vilhjálmur Stefánsson er
heimsfrægur landkönnuður og að
hann hefir betur en nokkur annar
kynt sér lifnaðarhætti Eskimóa í
heimskautalöndunum. Einnig veit
hvert barn að hann hefir skrifað
margar og merkilegav. bækur um
ferðalög sín.
Hitt vita aftur á móti færri, því
miður, hvað það er sem dr. Vil-
hjálmur hefir skrifað og hvað á daga
hans hefir drifið. Stafar þetta af
því að bækur hans hafa lítt verið
þýddar á' íslenzka tungu og er það
ekki vansalaust fyrir þjóðina.
í fyrrasumar þegar dr. Vilhjálm-
ur Stefánsson var hér á ferð, fékk
Ársæll Árnason leyfi hans til að
gefa út á íslenzku rit Vilhjálms og
nú hefir Ársæll afráðið að láta verða
úr útgáfunni.
Ársæþ Árnason hefir tvo eigin-
leika til að bera til þess að ætla megi
að útgáfa þessi hepnist og verði okk.
ur íslendingum til gagns og sóma.
Ársæll hefir um langan aldur feng-
ist við bókaútgáfu og veit því manna
bezt hvernig bezt er að haga slíku.
Við útgáfu rita dr. Vilhjálms ætlar
hann að hafa þá aðferð, að gefa út
ferðabækur dr. V. St. í heftum og
kemur fyrsta heftið út i þessum
mánuði. Heftin verða 5 arkir (80
bls.) og stærð og munu kosta 2.50
hvert hefti. Er það frekar ódýrt,
eftir því sem gerist um íslenzkar
bækur.
Eins og kunnugt er hefir Ársæll
mikinn áhuga fyrir Heimskautalönd-
unum og kynt sér manna bezt allra
rannsóknir á þeim. Má því vænta
þess að hann sjái um að rétt sé með
efni farið.—Mbl. 3. sept.
Danskt blað eitt segir frá þvi, að
danskar rjómakökur þyki afbragð.
T. d. hafi Woodword aðmírállsfrú
frá Amerku pantað 200 rjómakök-
ur hjá brauðsölubúð einni, er hún
var stödd í Kaupmannahöfn. Kök-
urnar átti að senda með flugvél til
Los Angeles á aðfangadagskvöld 24.
desember 1937.
Verðmœt bókagjöf
Bókasafni Þjóðræknisfélags deild-
arinnar “Frón” hefir verið afhent
stór og verðmæt bókagjöf, sem Jón
heitinn Halldórsson, er lengi átti
heima að Sinclair, og síðar í Lang-
ruth^ hafði ánafnað félaginu eftir
sinn dag. Safn þetta er hátt á ann-
að hundrað bóka. Ljóðabækur,
skáldsögur, fræðibækur, o. s. frv.
Mest eru þetta seinni tiðar bækur,
en þó nokkrar, sem nú eru orðnar
tiltölulega fágætar hér, svo sem
kvæði Eggerts Ólafssonar, Jóns
Þorlákssonar, 5 árg. af ársritinu
Gestur Vestfirðingur o. fl. Það er
órækur vottur um bókhneigð og
fróðleiksfýsn íslenzkra alþýðumanna
hve margir þeirra hafa viðað að sér
íslenzkum bókum, þó búið hafi við
lítil efni og haft nauman tíma til
lesturs. Það er að vísu sorgarefni,
ef bækurnar ekki ganga að erfðum
og fylgja ættinni lið eftir lið, en
engu síður er það lofsverð ræktar-
semi( að geia eftir sinn dag, eða
ráðstafa þeim, svo að þær verði ein-
hverjum til gagns. Og enn er hér ,
fjöldi fólks, sem. ann ísl. bókum, qg ,
hefir yndi af lestri, þó það af eigin
ramleik ekki geti aflað sér bóka. j
Bókasöfnin eru eitt þýðingarmesta
mál þjóðræknisstarfseminnar. Síð- ^
astliðinn vetur varð mér gengið inn ^
í skransölubúð eina hér i bænum, sá |
eg þar einu horninu stóra hrúgu af
gömlum útlendum bókum. Þær
skiftu hundruðum. Eg skoðaði þess-
ar bækur dálitið, en þær voru flestar
á tungum, sem eg ekki skildi. Hjá
mönnum eins og mér, sem aldir eru
upp við lítinn bókakost, og þar sem
litið var á þær fáu bækur, sem til
voru, eins og dýrgripi eða jafhvel
helgidóm, vekur það undarlegar til-
finningar, að sjá bækur í stór hrúg-
um, eins og útslitna skóræfla, ryk-
ugar og vanhirtar. Mér kom í hug
að eitthvað af þessum gömlu bók-
um hefðu verið æfifélagar og vinir
einhverra manna, sem nú væri látn-
ir, eins og t. d. íslendinga 'sögur,
rímur og passiusálmar o. fl. hafa
verið íslendingum; — vinir, sem
þessir menn vildu ekki við sig skilja,
og fyltust óyndi ef þeir ekki vissu
af þeim handhægri nálægð. Og eg
vildi það ætti ekki fyrir neinni ís-
lenzkri bók að liggja að komast á
slíka staði.
Um leið og eg þakka innilega fyrir
þessa' rausnarlegu og verðmætu gjöf
fyrir hönd “Fróns,” bæði hinum
látna merkismanni og börnum hans
þá vil eg óska þess að allir þeir, sem
íslenzkar bækur eiga, vildu ráðstafa
þeim á þann hátt, að þær mættu
verða einhverjum til gagns, eftir það
að þeir ekki hafa þeirra not sjálfir.
Hjálmar Gíslason.
vegna hafsins.
Það hefir verið ráðgert, að Hall-
dóra hafi sýningar víða innan Vatna
bygðanna, en 14. október verður
samkoma í Wynyard. Hefst hún
klukkan 2 eftir hádegi, og er þá ætl-
ast til að hún flytji fyrirlestur. Kl.
3-7 gefst mönnum kostur á að skoða
sýninguna, en kl. 7 verða veitingar
bornar á borð og er gert ráð fyrir,
að þá skemti menn sér við söng og
samtal. Inngangur að þessu öllu
verður 25C.
Þegar Islendingar taka sig upp
alla leið frá íslandi og skreppa til
| Ameríku, munu þeir ekki hafa meiri
1 áhuga á öðru en því að kynnast fólk-
inu, hugsunarhætti þess og áhuga-
rnálum. Sama á við um þá, sem
taka á móti gestinum. Aðalatriðið
verður ekki, hvað hann flytur eða
hvað hann sýnir, heldur hitt, að fá
enn einu sinni að taka í hendina á
manni frá gamla landinu og spjalla
við hann. Persónuleg viðkynning
milli einstaklinganna verður drýgsti
þátturinn í viðhaldi milli Islands og
okkar. Það má því vænta þess að
allir, karlar og jconur, sýni áhuga
sinn, þegar HaJldóra Bjarnadóttir
hefir sýningar og samkomur.
Jakob Jónsson.
Halldóra Bjarnadóttir
í VatnabygÖum
>
Bréf hafa borist frá fröken Hall.
dóru Bjarnadóttur þess efnis, að
hún yrði væntanleg í Vatnabygðir
kringum 10. þ. m. Eins og kunnugt
er, hefir hún í hyggju að hafa sýn-
ingu á íslenzkum heimilisiðnaði og
flytja erindi um íslenzk efni. Má
búast við því, að marga fýsi að
kynnast Halldóru Bjarnadóttur.
Hún er alþýðleg i allri framkomu
og hefir mikinn áhuga á málum okk
ar Vestur-íslendinga. Heima á Is-
landi hefir henni orðið mikið á-
gengt í því að skipuleggja starfsemi
kvenfélaganna og er áhrifamaður í
þeim félagsskap. Má búast við því
að i framtíðinni, þegar hún kemur
heim aftur, verði hún góður liðs-
maður í hópi þeirra, sem af löngun
og skilningi vinna að því að viðhalda
bræðraþelinu milli landanna beggja
Kveðja okkar
til gömlu sambýlinganna
í Winnipegosis
—Þá er nú að hefja máls á því
sem áður var frá horfið—. Svo
komast menn oft að orði, einkum
við kapítulaskifti í frásögnum sin-
um. Eg ætla að kalla það.kapitula-
skifti á lífsleið okkar konu minnar,
þegar' við kvöddum ykkur gömlu og
góðu nágrannana okkar að morgni
miðvikudagsins 29. september s. 1.,
eftir nærfelt 38 ár, sem við höfðum
átt samfylgd með ykkur í gegnum
viðburðarrás liðins tíma. Árin þessi
mörgu liðnu og horfnu bentu hugum
okkar hjónanna í áttina til ykkar,
sem stóðuð enn á gömlu vegamót-
unum okkar í Winnipegosis, eftir að
við höfðum snúið bakinu við ykkur
og lagt i ferðareisuna til WSnnipeg,
þar sem við höfðum ákvarðað að
clta tímann; auðvitað um óákveð-
nar stundir.
Við létum úr höfn frá heitnili
Ágústar Jónssonar og konu hans
Ólafar Jónsdóttur, kl. 9 fyrir mið-
dag. Bifreiðin hóf ferð sína á 45
mílna hraða á klukkustund og hélt
þeim hraða án þess að mæðast eða
svitna til kl. 6 e. m. að hún stanzaði
við húsdyrnar hjá Sigríði dóttur
okkar.
Þessi burtfarardagur okkar frá
Winnipegosis var fremur þung-
brýnn, þykt loft, norðaustan gola,
sól sást ekki; veðrið var hrátt og
kalt.
Eg sagði við meðreiðarfólkið, að
eg ætlaði rétt svona að gamni mínu
að skrifa á blað hjá mér hvað mörg-
um bifreiðum við mættum á ferða-
laginu frá Winnipegosis til Winni-
peg. Mér virtist samt eins og sum-
um, sem voru mér samskipa fyndist
þetta óþarfa innfall og lýsa frekar
stafkarlshugsun en þeirra hinna, sem
fljúga fram hjá tímanum án þess
að gæta nokkuð að því sem kvik-
rnyndir daganna bera i fangi sínu.
Eg fór nú að búa mig undir þenn-
an þunga mótróður með því að byrja
talnafræði mina á f jórum langstryk-
um og einu á ská yfir hin fjögur,
og nú var lika kominn tími til að
CITY DAIRY’S NÝ
RJÚMA POP FLASKA
býður yður sparnað og öryggi
Hinn fullkomni útbúnaður í
hinu nýja húsrými tryggir yð-
ur gæði og fullkomið öryggi.
Til þess að fá
Gity Dairy Products
°g
Purity Ice Cream
skuluð þér kalla upp
87 647