Lögberg - 13.01.1938, Blaðsíða 6

LÖGBHRG. FIMTUDAGINN 13. JANÚAR 1938
Madame Thérése
“Veitirðu svona öllum þínum sjúkling-
um, Jacobf ” spurði madama Thérése, og var
viðkvæmni í röddinni.
“ Já, ” sagði hann, ‘ ‘ öllum. Eg sendi ef tir
öllu því, sem eg held að gefi þeim ánægju.”
“Ja'ja,” sagði hún, “þú ferð sannarlega
mjög vísindalega að hlutunum. Það eru vís-
indin, sem ganga til hjartans og lækna.”
Frændi ætlaði að fara að hella í glösin,
en stanzaði segjandi alvarlegur og með á-
herzlu:
Eg sé, að við erum ált af að verða meira
og meira sammála, og endum líkléga með því
að verða sammála um alheimsfrið. ”
Þegar hann hafði sagt þetta, helti hann
nokkrum dropum í mitt glas, fvlti sitt og
hennar á barma og sagði:
“Þér 'til heilla og heilbrigðis, madama
Thérése!”
“Þér og Fritzel til heilla!” svaraði hún.
Við drukkum svo vínið, sem var ljósgult
að lit og þótti mér gott, mjög gott!
Við lifnuðum talsvert við af víninu og
Madama Thérése varð dálítið rjóð í kinnum,
sem virtist fyrirboði góðrar heiLsu; og hún
bros'ti og sagði:
“Þetta vín endurlífgar mig.” Svo fór
hún að tala um að hjálpa til með húsverkin.
“Eg finn það, að eg er orðin hraust,”
sagði hún. Eg get unnið. Eg gæti gert við
og annast alt léreft og skyrtur þínar; þú hefir
sjálfsagt eitthvað af því Doktor Jakob?”
“Ó, það er nú sjálfsagt, sjálfsagt!” sagði
hann. “I síðastliðin tuttugu ár hefir Lisbeth
haft léleg augu og séð illa til að sauma, það
hefir tekið hana klukkutíma að gera við
saumspreftu. Já, þú getur sannarlega gert
mér mikið gagn. En það er áreynsla. Við
meigum ekki hugsa um það fyrst um sinn. Þú
verður að safna kröftum, með því að hvílast.”
“En, ” sagði hún og leit til mín blíðlega;
“ef eg má ekki vinna með höndunum, þá lof-
arðu mér þó að minsta kosti að gefa. Fritzel
lexíur í frönskunni, þegar þú ert ekki við. Eg
get það, ef þú vilt leyfa mér það.”
“Já, það er dálítið annað,” sagði hann.
“ Já, það er ágæt hugmynd, afbragð! Heyrir
þú það, Fritzel, að þú átt framvegis að fá að
taka lexíur hjá madömu Thérése; þú reynir,
vona eg, að nota tækifærið að læra vel, þegar
þú hefir slíkan kennara. Slík tækifæri eru
fremur fá. ”
Eg var orðin kafrjóður að hlusta á þetta.
Mér datt í hug að madama Thérése hefði full-
mikinn tíma og að eg myndi ekki fá mikið að
leika mér. Hún virtist geta sér til hvað eg
væri að hugsa um og sagði blíðlega:
“Þú þarft ekkert að vera hræddur. Þú
skalt fá að hlaupa og leika þér. Við lesum
Montieur Buffon aðeins eina stund að morgni
og aðra að kvöldi. Vertu viss um það, að eg
skal ekki þrengja mikið að þér við lærdóm-
inn.”
Hún hafði mjög blíðlega dregið mig til
sín, og kyst mig, þegar dyrnar opnuðust og
inn komu þeir Mauser og Koffel mjög alvar-
legir, í sunnudagafötum sínum. Þeir ætluðu
að drekka kaffi með okkur. Það var auðséð
á þeim, að frændi hafði boðið þeim heim um
morguninn. Þegar hann fór út í þorpið og
sagt þeim frá hugrekki og áliti hinu mikla,
sem madama Thérése var í, sem skjaldmey í
her Republikana, því þeir voru gjörbreyttir í
framkomu sinni. Mauiser var nú ekki með
loðskinnshattinn á höfðinu. IJann opnaði nú
augun vel og virtist taka nákvæmlega eftir
öllu ; og Koffel var í hvítri skyrtu og með svo
háan kraga að náði upp að eyrum; hann stóð
nú alveg uppréttur, með hendurnar í vestis-
vösunum og kona hans hafði fest tölu á
buxnahaldið, svo hann gæti hnept alveg að
sér, og lyft buxunum upp jafn't beggja megin,
og í staðinn fyrir gömlu skóræflana alla göt-
ótta, var hann nú með sparLskóna. Og svo
voru þeir báðir svo alvarlegir, eins og þeir
væru að koma á eitthvert þýðingarmikið þing.
Þegar þeir heilsuðu hneigðu þeir sig mjög
djúpt og sögðu:
“Alúðarheilsan til allra, alúðarheilsan!?í
“Gjörið þið svo vel! Gjörið ykkur heima-
komna og setjið ykkur niður,” sagði frændi.
Svo sneri hann sér að eldhúsinu og sagði:
“Lisbeth, þú mátt koma með kaffið.”
Á sama augnablikinu leit hann út um
gluggann af tilviljun og sá gamla Adam
Smith koma; hann rétti sig upp og klappaði á
rúðuna að innan, segjandi:
“Hér er gamall hermaður frá dögum
Friðriks mikla, madama Thérése. Þú myndir
hafa gaman af að mæta honum; hann er
regluleg hetja. ”
Smith var nú kominn svo nærri að hann
sá hversvegna fiændi kallaði til hans, hann
var að gera sig líklegan til að opna flösku,
svo hann stanzaði.
“Faðir Smith, gerðu okkur þá ánægju að
drekka með okkur kaffi. Eg hefi altaf sama
koníakið, sem þú þekkir. ’ ’ sagði frændi.
“Ila! ha! Já, með glöðu geði, Monsieur
Doktor, ” svaraði Smith. “Með glöðu geði.”
Hann s'tanzaði á þrepskildinum og heils-
saði á hermanna vísu, hönd við eyra, segj-
andi:
“ Yðar þénustu reiðubúinn!”
Þeir Koffel og Mauser, þar sem þeir
stóðu við borðið hálffeimnir, fóru að hvíslast
á og gefa madömu Thérése liornauga, eins
og þeim hefði verið sagt eitthvað um hana,
sem Smith vissi ekki enn, því þá kom Lisbeth
með dúkinn og fór að breiða hann á borðið;
og madama Thérése hélt áfram að brosa og
strjúka með fingrunum gegnum hárið á mér,
eins og hún hefði ekki hugmynd um að það
var verið að tala um hana.
Loksins kom LLsbeth með f jölda af litlum
glösum fyrir koníakið og kirsiberjabrenni-
vínið, alt þe'tta á stórum bakka, og þegar
Smith sá þetta fór hann að depla augunum.
Öll kaffiáhöldin voru nú komin og frændi
sagði:
“Við skulum setjast að borðinu. ”
Allir settust, og madama Thérése gaf öll-
um blítt bros.
“Leyfið mér að hella á fyrir ykkur,
herramenn!”
Gamli Smith bar hendina upp að eyranu
á augabragði og sagði: “Þér sé hæsti heið-
ur að hermannasið!”
Koffel og Mauser litu aðdáunaraugum til
Smiths, fvrir að tala svona djarfmannlega og
fallega og skvnsamlega; en þeir þögðu í það
sinn.
Madama Thérése fylti nú glösin og er
menn drukku þegjandi, lagði frændi hendina
á öxl Smiths og sagði:
“Madama Thérése, eg levfi mér að kynna
þér hinn gamla hermann frá dögum Friðriks
mikla, sem þrátt fyrir öll sín sár, orustur, sem
hann var í , hugrekki og listfengi í hernaði,
fékk aldrei nema undirforingja stöðu, þótt
allir hinir hraustustu í þorpinu skoði hann
sem fyrirmynd hinna fræknu. ”
Madama Thérése leit nú á Smith, sem
hafði nú reist sig upp í sætinu og leit mjög
fyrirmannlega út, eins og honum var eðlilegt.
“í her Republikana hefði slíkur maður
sem hann orðið foringi, ’ ’ sagði hún. Ef, eins
og sýnist vera, að Frakkar berjast móti allri
Bvrópu, þá er það vegna þess, að þeir ætla
ekki að líða það lengur, að öll virðing, auður
og önnur heimsins gæði falli aðalsmönnum og
auðmönnum í skaut, aðeiné vegna þess að
þeir standa betur að vígi í mannfélaginu,
þrátt fyrir yfirgang þerra og les'ti; en að öll
eymd og niðurlæging■ verðl hlutfall hinna
fátæku og undirokuðu, þrátt fyrir alla þeirra
hreysti og verðleika á ýmsum sviðum.
Franska þjóðin finnur til þess, að það er á
móti guðs lögum, hans vísdómslegu niðurröð-
un. Fyrir það málefni, fyrir þá breytingu til
hagnaðar hinum fátæku og undirokuðu, berj-
umst við og deyjum ef þörf gerist að allir fái
sanngjörn laun verka sinna og verðleika,
hverjir sem þeir eru og hvaðan sem þeir
koma.”
TJm nokkur augnablik varð dajiðaþögn
við borðið. Smi'th gat ekki slitið augun af
þessari ungu konu. Stóru gráu augun hans
störðu, og arnarnefinu íbogna var beint í átt-
ina til hennar. Varir hans virtust klemdar
saman eins og hann væri í þungum þönkum.
Mauser og Koffel sátu andspænis hver Öðrum
og störðu liver framan í annan. Madama
Thérése virtist dálítið ör, en frændi var ró-
legur. Eg var farinn frá borðinu, því frændi
vildi ekki láta mig drekka kaffi. Hann sagði
það væri óholt fyrir unglinga. Eg sat aftan
við ofninn og notaði augu og eyru allvel.
Eftir nokkur augnablik sagði frændi við
Smith:
“Madama Thérése var drykkjarvörður í
deildinni númer 2, af fyrsta flokki Moselle
hersins!”
“Já, eg hefi heyrt það, og eg veit líka
talsvert um framkomu hennar, sem skjald-
myjar, Monsieur Doktor!” sagði hann.
Svo brýndi hann röddina og sagði:
“ Já, madama Thérése, eg er svo heppinn
að hafa hugmynd um, hvernig Republikanar
berjast og ef eg hefði verið með þeim, þá
hefði eg orðið kafteinn, eða máske foringi. Að
öðrum kosti hefði eg látið lífið'!”
Hann lagi hendina á brjóstið og hélt á-
fram:
“Eg er eigingjarn, eins og fleiri,” sagði
hann, og án þess að vilja státa mjög mikið,
þá verð eg að segja það, að eg er hugaður og
eg hefði gert mitt ítrasta til að komast sem
hæst. Eg hefði skammast mín fyrir að gjöra
ekki mitt bezta. Konungurinn sjálfur hafði
oft og tíðum haft orð á minni lofverðu
frammistöðu, og það var sjaldgæft þar sem
óbreyttur liðsmaður átti í hlut, eins og eg.
Það var mér mikil virðing. Að Rosbach, þeg-
ar kafteinnnn hrópaði: Fram, fram! Þá var
það Adam Smith, sem stjórnaði atlögunni.
Jaija. Alt þetta reyndist ónóg 'til þess að eg
yrði álitinn þess verður að gefa mér foringja-
stöðuna. Alt sem eg bar út býtum er lítilfjör-
leg eftirlaun frá Prússakonungi. Eg verð því
að viðurkenna að Republikanar hafa rétt fyr-
ir sér. “Þetta er mín skoðun á málinu. ”
Hann tæmdi staupið í einum 'teig, deplaði
augunum skrítilega og bætti við :
“Og þeir berjast hraustlega, þessir Re-
publikanar. Eg hefi séð til þeirra. Þeir
berjast hraustlega. Hhreyfingar þeirra eru
ekki alveg þær sömu og hjá hinum æfðu her-
mönnum, en þeir bera vel af sér og standast
áhlaupin frækilega og það sýnir að þeir reyn-
ast hraustir og harðfengir á vellinum.”
Eftir þessa tölu Smi'th fóru allir að ræða
sín á milli um hinar nýju fréttir og hinar nýju
hugsjónir, sem madama Théréso hafði sett
fram; og varð þess ljóslega vart að menn
höfðu fallist á þær skoðanir. Menn létu það í
ljósi að þeir hefðu lengi hugsað þannig.
Koffel, sem löngum harmaði það, að hafa
(>kki fengið að læra, sagði að alt ungt fólk ætti
a fá að fara í skóla og landið ætti að kosta
það; því Guð hefði ekki gefið aðalsmönnum né
auðmönnum meiri hæfileika eða be'tra upplag
en fétæklingunum, og að alfaðir hefi ætlast til
að allir nytu jafnt daggarinnar og sólarljóss-
ins; að dögg og góð næring skemdi ekki gott
hveitikorn, né væri það til ónýtis að vinna og
rækta jörðina, til þess að framleiða gagnleg-
ustu plönturnar.
Madama Thérése sagði að þjóðþingið
hefði ákveðið að leggja 54 miljónir franka til
uppfræðslu almennings — hefði þött fyrir að
það var ekki meira — gat ekki verið meira,
þar sem öll Evrópa virtist á móti og það var
nauðsynlegt að lialda ujjpi stöðugt 14 deild-
um fótgönguliðs.
Augu Koffels fyltust tárum er liann
heyrði þetta, og eg man enn hvað hann sagði
með titrandi rödd:
“Ó, hvað þjóðin er örlát og góð! Ó, slíkt
örlæti! Hvað við erum langt á eftir! En úr
því eg verð að fara á mis við alt þetta, þá
óska eg og vona alls góðs fyrir liana. ”
Mauser var lengi hljóður, en þegar hann
loksins fór af stað, var hann ekki strax búinn
að tala út. Það var ekki aðeins uppfræðsla
almennings, sem hann krafðist, heldur um-
turnun á öllu stjórnarfyrirkomulaginu. Maðr
ur gat naumast trúað því að maður eins liæg-
fara og hann byggi yfir slíkum liugsjónum.
“Eg vil segja það,” sagði hann, að það
er skammarlegt að fórna þessum mannfjölda
á vígvellinum eins og nautgripum, ” — og
hann rétti hendina fram yfir borðið — “og
það er ennþá skammarlegra að selja dómara-
sætin, ef svo mætti að orði kveða. Dómar-
arnr taka mútur. Eg segi að Republikanar
hafa gert rétt í því að afnema klaustrin, þar
sem allra handa sukk og svall á sér stað,
reglulegt glæpalíf. Og eg segi að hver og
einn ætti að vera frjáls að fara og koma, liafa
viðskifti verzlunarlega við aðra, já, sér arð-
berandi vinnu, og komast eins hátt og hugur
stefnir, ef, ef hegðun er rétt, án þess nokkur
leggi tálmanir á veg hans. Að endingu segi
eg, að eg vona, ef letingjarnir vilja hvorki
hafa sig á burtu né vinna, að góður Guð sjái
um að hinar virkilegu vinnuflugur ryðji þeim
úr vegi, eins og hann hefir gjört um alda-
raðir. ”
Gamli Smith, alt af rólegur, sagðist vera
sömu skoðunar sem Mauser og Koffel, og
frændi sem hafði sétið þegjandi rólegur, gat
ekki stilt sig um að segja, að hann væri sam-
þykkur hinum, samþykkur því að skoðanir
og framkvæmdir Republikana væru réttasta
stefnan, eðlilegasta og réttlátasta.
“Aðeins þetta,” sagði hann í staðinn
fyrir að gjöra alt á einum degi, eða í hend-
ings lcasti, vildi eg að menii færu hægf og
reyndu að ná takmarkinu smátt og smátt,
með því að sannfæra menn og vinna menn
með góðu, eins og Ivristur liefði gert; það
væri skynsamlegra, en sama takmarkinu yrði
náð með því,” sagði liann.
Madama Thérése brosti og sagði:
“Já, Monsieur Jacob, það er enginn efi
á því að það myndu allir kjósa; en öldum
saman hafa menn prédikað kenningar Krists,
gæzku, réttlæti og meðlíðan meðal manna.
Látum okkur athuga áhrifin. Hlusta hinir
auðugu og háttsettu menn á slíkt ! Koma þeir
fram við bændafólkið eins og það væru bræð-
ur þeirra? Nei, og aftur nei! Því er miður,
það verður að berjast um það. Á þremur
síðastliðnum árum hafa Republikanar áunnið
meira í því efni að sannfæra menn um, að allir
séu jafnir í heiminn komnir, og eigi því heimt-
ing á jafnrétti, en prédikanir um kenningar
Krists um átján aldaraðir. Trúðu mér Mon-
sieur Doktor, auðmýkt og undirgefni hinna
góðlyndu, niðurþryktu, gefur þrælmennum
byr undir báða vægni, og leiðir ekkert gott af
sér, í neinni mynd.”
Allir virtust sammála madömu Thérése,
en frændi ætlaði að fara að svara einhverju,
þegar pósturinn Clémentz, með stóra hattinn,
nú allan þakinn lérefti og með rauðu leður-
leggverjurnar opnaði dyrnar til hálfs og rétti
inn dagblaðið.
“Þú drekkur ekki kaffi, Clémentz?”
sagði frændi.
“Nei, Monsieur Jacob! Þakka þér fyrir.
Eg er að flýta mér. Öll þessi bréf eru orðin á
eftir tímanum. Einhvern tíma endranær.”
Hann fór út og við sáum hann hlaupa
fyrir gluggann. Frændi reif umbúðirnar af
blaðinu og fór að lesa upphátt hægt og alvar-
lega fréttirnar, sem nú voru farnar að fyrn-
ast vegna tafa, sem pósturinn haifði orðið
fyrir. Þó eg væri ungur enn, man eg vel eftir
þessu. Það hafði sömu áhrif á mig og spá-
dómsbók Mausers. Eg varð talsvert spentur
fyrir því sem frændi las. Það var gamla blað-
ið Times, sem lýsti Republikönum eins og
ofsafengnum vitfirringum, .sem liefðu ráðist
í svo óframkvæmanlegt fyrirtæki, sem að um-
turna náttúrulögmálinu í ýmsum myndum.
Blaðið benti á í byrjun hvað guðinn Júpíter
hefði gert við risana forðum, Títana, sem
höfðu gert uppreisn á möti honum. Hann
hafði kastað fjöllunum yfir þá, og síðan hefðu
eldgosin sí og æ verið að spú þeim upp í gos-
unum, með hraunleðjunni, svo sem úr iðrum
eldfjallanna Heklu og Vesúvíusar. Þá mint-
ist blaðið á steyptar klukkur og kirkjuturn-
ana, og standmyndir dýrlinga og líkneskja,
sem hafði alt verið brætt niður og úr því gerð-
ar fallbyssur. Það áleit blaðið hið mesta
guðníð sem hægt væri að hugsa sér; því það
sem sálin heíði unni sér við' að lifa á, átrúnað-
ur, manna, væri nú notað til að deyða líkam-
ann.
Blaðið sagði líka að þessir bráðabyrgða-
peningar og önnur skjöl gefin út af Repblik-
önum "vmri einkis virði, því þegar auðmenn
og aðalsmenn næðu kastölum sínum, prestum
og klaustrum á sitt vald aftur, þá yrðu þessir
ógildu, ímynduðu peningar ekki til neins
nema til þess að kveikja upp í stónni með
þeim. Blaðið ráðlagði mönnum að taka ekki
þessa peninga fyrir neitt.
Svo kom listi yfir nöfn þeirra, er háls-
höggnir höfðu verið, og því miður var hann
mjög langur. Svo sagði blaðið að Republik-
anar ætluðu að breyta spakmælinu: “Sjaldan
bítur úlfur nærri greni sínu”; }>að væru
þeirra eigin aðalsmenn og ættmenn, er þeir
legðu að velli.
Að lokum lagði blaðið mikið út af því,
sem þeir kölluðu “nýja tímann”, gerði háð
að þessu nýja tímabili Republikana, sem
mætti lýsa með orðunum: sölumánuður, þoku-
mánuður, frumumánuður, frjómánuður, regn-
mánuður, o. s. frv., aðeins til þess að gefa
mánuðunum ný nöfn. Blaðið sagði að þessir
aular, þessi fífl, ætluðu að breyta göngu
stjarnanna og þar af leiðandi árstíðunum,
svo að vetur yrðÞað sumri, vor að hausti eða
öllu heldur að það yrði aðeins vor og sumar.
Svo aldrei þyrfti að sá og aldrei að uppskera,
og að þetta væri ekki líkt því að vera heil-
brigð skynsemi, og að allir bændur í Frakk-
landi væru móðgaðir.
Þannig voru þá skoðanir Times að An-
statt.
Meðan á lestrinum stóð litu þeir Mauser
og Koffel annað slagið dreymandi hornauga
til madömu Théróse og gamli Smitli virtist í
})ungum þönkum. Enginn sagði neitt.
Frændi las stöðugf, málsgrein eftir máls-
grein, og stanzaði lítið eitt milli málsgreina,
og gamla klukkan tifaði jafnt og þétt í það ó-
endanlega.
Það síðasta í þessu blaði Times var um
áhlaup Vandala, um töku Lyon, umsátrið um
Toulon af Bnglendingum og Spánverjum, að
Wurmser hefði ráðist á Alsace, og orustan við
Keiserslantern }>ar sem Republikanar höfðu
orðið að láta undan síga. Times spáði því að
næsta vor myndi fara fyrir }>eim eins og
Jeremías hefði spáð um sitt fólk, og sneri
blaðið spádómnum upp á frönsku þjóðina:
“Illverk ykkar munu ykkur í koll koma og
heiðingjar munu yfirbuga ykkur undir útlent
ok, þar til })ið skiljið að ekki er til meiri fólska
og fásinna en að yfirgefa Guð kærleikans.”
Þá braut frændi saman blaðið og sagði:
“Hvað hugsið þið um alt þetta? Á hverj-
um degi lieyrum við að Republikanar séu að
þrotum komnir. Það eru nú sex mánuðir síð-
an ráðist var á þá, og þeir umsetnir frá öllum
hliðum; þrír fjórðu af fylkjunum eru á móti
þeim, og Vandalir hafa unnið mikla sigur-
vinninga að sögn, og við Prússar líka. Nú,
jæja; Republikanar svara öllum í sömu mint
og halda við á móti allri Evrópu að u'tan, sem
gæti skoðast eitthvað líkt því sem að franska
lýðveldið liefði lagt undir sig nálega alla
Evrópu. Evrópa er ekki stærri en það, að
liún gæti skoðast sem eitt konungsríki. Og
eru Frakkar vel á veg komnir með að mynda
slíkt ríki. Okkur hefir verið þokað út á við.
Við erum ekki lengur meðal fylkja vorra,
heldur á útjöðrunum. Republikanar koma
jafnvel alveg heim að húsum vorum. Þrátt
fyrir alt þetta er oss sagt að þeir séu nálega
afmáðir af jörðinni. Og þetta skrifar hinn
vitri Doktor /^acharias. Eg efast um að hann
meini það.”