Lögberg - 20.01.1938, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 20. JANtrAB, 1938
Högberg
Geíið út hvern fimtudag aí
I U E COLUMBIA PRE88 LIMITED
69 5 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
VerO $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The
Col'imbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
“Dagleið á fjöllum”
Bók sú, sem hér verður vikið að, er rit-
bákn mikið, eða ritgerðasafn, eftir mikilvirk-
asta rithöfund íslenzku þjóðarinnar, sem nú
er uppi, og fyrir margra hluta sakir þann .sér-
kennilegasta, Halldór Kiljan Laxness; hefir
um hann staðið meiri styr en nokkurn annan
rithöfund samtíðarinnar, og fer það að von-
um; hann stendur, að minsta kosti í vissum
skilningi, flestum, ef ekki öllum rithöfundum
nær þjóð sinni, með því að viðfangsefni hans
ílest hver, eru beinlínis tekin úr nútímalífinu;
hann tekur óvægilega á misbrestum samtíðar
sinnar, hver sem í hlut á, og svíður þessvegna
margan manninn undan penna hans. 1 af-
stöðu .samtíðarinnar til skáldverka Laxness,
endurspeglast oft og einatt hið fornkveðna,
að sannleikanum verður hver sárreiðastur.
Halldóri Kiljan Laxness hefir þráfald-
lega verið núið því um nasir, að hann sýndi
myndir sínar í spéspegli; að söguhetjur hans,
margar hverjar, væri lítið annað en tómur
heilaspuni, ósamrýmanlegar menningarlífi
hinnar íslenzku þjóðar; vafalaust hefði marg-
ur kosið að svo væri. En því miður mun þvi
þann veg farið, að myndir þær úr nútímalífi.
íslenzku þjóðariipiar, er Laxness dregur
fram, hafi við dýpri og víðtækari rök að
styðjast en margir renna grun í eða vilja
hreinskilnisiega kannast við. Óumflýjanlegt
er, að það sé jafnframt tekið til greina, er um
íslenzkar nútímabókmentir ræðir, að þó Is-
land standi oss, er að heiman fluttumst, og nú
byggjum vestrænar Furðustrendur, jafnan
ljóslifandi fyrir sjónum, umvafið hlýjum
minningabjarma, þá hafa víðtækar breyting-
ar átt sér stað í þjóðlífinu, og sett á það sinn
sérkennilega svip. Þessar myndbreytingar
verðum vér að gera oss fult far um að skilja,
áður en vér fordæmum einn eða annan, sem
bregður þeim upp í bókum sínum.—
Halldór Kiljan Laxness er maður óvenju
vængjaður í rithætti; stíllinn blóðríkur og
eggjandi; hann er hrifnæmur langt fram yfir
það, sem alment gerist, og stimplar á pappír í
hita augnabliksins það, sem nýs'tárlegast fyr-
ir auga og eyra ber. Eln slíkt getur auðveld-
lega til þess leitt, að sjaldgæfar undantekn-
ingar beri heildarsvip þjóðfélagsins ofurliði,
og verður það engan veginn talið ákjósan-
iegt. Misjafnir eru dómar manna. Fólk velt-
ist uin af undrun og ánægju yfir því að horfa
á tötrum klæddar táknmyndir íslenzkrar
bændamenningar, bændaveslingana í Skugga-
Sveini Matthíasar, en ætlar alveg af göflum
að ganga, ef nokkrir af hliðstæðum svipum
samtíðarinnar eru dregnir fram í dagsljósið,
hvort sem það er gert af Halldóri Kiljan
Laxness eða einhverjum öðrum.
1 “Dagleið á fjöllum” kennir óneitanlega
margra grasa; þar er meðal annars að finna
ritgerðina um Stephan G. Stephansson, ljóð-
víkinginn vestræna, er Laxness skrifaði fyrir
Lögberg og Heimskringlu meðan hann dvaldi
í Winnipeg. Svo sérstæð er ritgerð þessi og
íturhugsuð, að fram til þessa kemst þar eng-
in önnur ritsmíð um þenna mikla mann í hálf-
kvisti við. Minningargrein þessari lýkur
með svofeldum orðum:
“Hann var mikið fyrirbrigoi, þessi ís-
lenzki vökumaður, þessi norræni landnemi í
óbvgðum Vesturálfu, og er það oss í senn stolt
mikið og upphefð að hafa átt hann. Lúður
hans sem langspil túlka hið æðsta og háleit-
asta í fari hins norræna manns. Nú hefir
dauðinn kallað hann, þessi gamli, góði félagi,
sem dokar við þröskuld vor allra. Göfugustu
kendir í barmi vorum eru það sem hlusta á
bergmálið af síðustu fótatökum hans dvína
meðal vor.”
“Dagleið á fjöllum” er í rauninni ferða-
saga, auðug að litbrigðum og margvíslegum
hyggju- og málfarsteikningum. Auk grein-
arinnar um S'tephan G. Stephansson, ritar
höfundurinn um indverska skáldspekinginn
Tagore, og forustuskáld rússnesku þjóðarinn-
ar, Maxim Gorki; hann ritar og um hljómlis't,
málaralist, jafnframt því sem hann fleygir
sér út í hringiðu stjórnmálanna, og gagnrýn-
ir jöfnum höndum jafnað'armensku og Fas-
isma; hann lætur einnig triímálin til sín taka
•
og sýnist helzt ekki láta sér nokkurn skapaðan
hlut milli himins og jarðar óviðkomandi. Og
yfir þessu öllu saman svífur hraðfleygur andi
margbrotins lis'tamanns, sem svo er víða
magnaður að stílþrótti, að nærri lætur sem
mannheimar leiki á reiðiskjálfi, eða gjörn-
ingaveður sé í aðsigi.
“Dagleið á fjöllum” hefst með ferðalýs-
ingu um Austurland, þar sem höfundur, ný-
kominn úr Suður-Evrópuför, verður að skáldi
í Hallormsstaðaskógi, eins og hann sjálfur
kemst að orði í eftirfarandi vísu:
‘ ‘ Hann sem fór áður vegaTvilt í borgum
og vínin drakk í margri ljótri kró,
hann sem var áður hlaðinn þyngstum sorgum,
—hugsaði bitrast er ’ann glaðast hló,
hann, sem var áður afglapinn á torgum
er orðinn skáld í Hallormsstaðaskóg.”—
Ritstjóra þessa blaðs var um nokkurt
skeið ekki með öllu ókunnugt um það, hvemig
umhorfs var í Jökuldalsheiðinni. En því er
að þessh vikið hér, að ein ritgerðin í “Dag-
leið á fjöllum,” er um Jökuldalsheiði, þar
sem skáldið gisti í skammdeginu á kotbæ ein-
um næsta fátæklegum. Gestum var tekið eft-
ir föngum, að því er skáldinu segist frá, þó
mjólkurlaust væri með öllu á heiðarbýlinu,
með því að bóndinn hafði slátrað einu kúnni
til þess að hafa nóg handa kindunum. Far-
iaga gamalmenni, móðir bónda var á bænum;
hana langaði í mjólk: “ sagðist altaf vera að
óska sér þess að hún hefði .svolítinn mjólkur-
dropa; allan daginn og alla nóttina yæri hún
að óska sér þess, bara svolítinn dropa.” Ekki
hefir búskapnum í Jökuldalsheiðinni farið
fram upp á síðkastið, sé lýsing Laxness í fullu
samræmi við sannleikann, því venjulegast
var þar nóg “að bíta og brenna,” og
heldur aldrei alveg mjólkurlaust, er vér
þektum til. Hitt er furðulegra, ef það er rétt,
sem Laxness gefur í skyn, að skapast hafi
nýtt og afkáralegt málfar í Jökuldalsheiði.
1 niðurlagi lýsingarinnar um gistinguna á
heiðarbýlinu, leggur Laxness kotbóndanum
J)essi orð í munn:
“Eru góðir afréttir á Italíunnif (A Italí-
unni, sbr. í heiðinni) ”
Ritgerðin um Stefán skáld frá Hvítadal
er að öllu leyti hin prýðilegasta; nákvæm
skilgreining á sálarlífi þessa milda og mjúk-
stefjaða píslarvotts hvítadauða og annara
mannlegra þjáninga; höfundarins að frum-
stæðum “Söngvum förumannsins,” og “Heil-
agri kirkju.”
Laxness kveður Stefán frá Hvítadal á
þessa leið:
“Hér var, eins og fyrri daginn, mikil
snildargáfa ofurseld afleiðingum þröngra
kjara, íslenzkri fátækt hafði enn tekist að
kippa vextinum úr íslenzkum anda, draga
hann niður á svið sem honum var ósamboðið,
og ræna um leið íslenzkar bókmentir ómetan-
legum verðmætum.
Ekki sízt vegna þess hve skáldgáfa Stef-
áns er stórbrotin og rík á möguleika, er auð-
velt að benda á takmarkanir hans. En það
er vitanlega ófrjó sýsla að festa hugann við
takmarkanir hans, enda hefi eg í þessu laus-
lega yfirliti talið mér skyldara að benda á
hið gagnstæða.
1 Stefáni frá Hvítadal bjó mikið skáld,
bæði um það er gáfur snerti og vinnubrögð.
Meðferð hans á íslenzkri tungu er auðug að
göfgi, fegurð og hreinleik í gleði og sorg, mál
hans er frá fyrstu kvæðum hans til hinna síð-
ustu, yljað af “upprunans heilögu glóð.”
Þegar bezt lætur minna ljóð hans á skíran
málm eða tæran kristall. En það má segja
um Stefán ekki ósvipað og dr. Helgi Péturss
hefir sagt um Þorstein Erlingsson, að það er
ekki hans sök, þótt honum dapraðis't flugið,
—það voru íslenzk örlög, sem ollu því, eða
réttara sagt, íslenzk örbirgð.” Ritgerð þessi
um Stefán frá Hvítadal, var fyrir nokkrum
árum tekin upp í Lögberg í heilu lagi, og þess-
vegna óþarft að fjölyrða um hana að þessu
sinni, að öðru leyti en því, að leiða að því at-
hygli á ný, Hvert snildarverk hún er.
Alveg óviðjafnanlega kemst Laxness vel
að orði í fáyrtum ummælum um ljóð Jakobs
Smára, “Handan storms og strauma” í þess-
ari miklu bók, “Dagleið á fjöllum,” eins og
ráða má af eftirfarandi setningum:
“Jakob Smári þarf aldrei að flýja á
náðir tilfinninganna, þaðan af síður einka-
mála sinna, til þess að gdta ort, og er þá mik-
ið sagt. Viðkvæmni hans er altaf fullkomlega
skáldleg — og almenn. Ljóð hans bera fyrst
og fremst öll merki tigins anda. Skynjun
hans er dulræn eins og allra mikilsháttar ljóð-
skálda, hann sér landslag leysast upp í goð-
veru eins og Jónas Hallgrímsson í Huldu-
ljóðum.”
1 einasta kafla þessa mikla ritgerðasafns,
“Veizla í Buenos Aires,” er meðal annars
þannig komist að orði:
“Nokkrum kvöldum síðar var eg
í veizlu í Buenos Aires, og var sett-
ur milli tveggja karlmanna undir
borðum, því kvenfólk fær yfirleitt
ekki að koma í veizlur í Argentínu,
þær eru vandlega geymdar innan
hinna helgu véa heimilanna eða
hóruhúsanna, og fyrir bragðið fá
veizlurnar í þessu landi sérstaklega
ömurlegan svip, og ein af þeim veizl-
um sem sat hér, var svo ósmekkleg
að karlmennirnir voru seinast farn-
ir að kyssast grátandi.”
Halldór Kiljan Laxness kemur til
stórborgar, og dvelur þar drykk-
langa stund. Svo grípur hann penn-
ann og skrifar eins og sá sem vald
hefir, eins og hann þekki hlutaðeig-
andi þjóð út í yztu æsar.
“Dagleið á fjöllum” er yfirleitt
stórmerkileg bók, þó innan um slæð-
ist að vísu eitt og annað, er ekki
verður til nýtilegra bókmenta talið,
og hefði vel mátt liggja í þagnar-
gildi, vegna óþarfrar smámunasemi.
Bók þessi kostar í kápu $1.75 og
fæst hjá Magnúsi Peterson, 313
Horace Ave., Norwood, Man.
Opið kunningjabréf
TIL JÓNS J. BlLDFELLS
FRA UNDIRRITUÐUM.
Hr. Jón J. Bíldfell.
Kæri vinur!
í afmælisblaði “Lögbergs” er all-
löng grein eftir þig, þar sem þú m.
a. gerir grein fyrir skoðunum þín-
um á íslenzkum kirkjnmálum. Mér
finst grein þín gefa ágætt tilefni til
frekari umræðu um þessi mál, sem
vafalaust hafa afgerandi þýðingu
fyrir framtíð hins íslenzka þjóðar-
brots hér í álfu. Eg þakka þér fyrir
vinsamleg ummæli í minn garð, og
þó að eg líti öðrum augum en þú á
sumt, sem þú minnist á, þá þakka eg
þér líka fyrir að rjúfa þá leiðinlegu
þögn, sem um skeið hefir ríkt, þar
sem þessi mál eru annars vegar.
Mér hefir fundist þessi gráa þögn
benda á tvent, annars vegar úrræða-
leysi, hins vegar á ábyrgðarleysi.
Með því síðara á eg við tilhneigingu
manna til þess að vilja smeygja sér
undan því að bera ábyrgð á því, sem
gert er eða gert verður. Þeir, sem
eittihvað vilja og eitthvað aðhafast,
geta auðvitað altaf átt á hættu, að
þeirn skjátlist, en sú er villan örgust
að gera ekki neitt og vilja ekki neitt.
Þetta mættu menn gjarnan hugfesta.
Þú rekur í stórum dráttum þróun
íslenzkrar kristni vestan hafs, en eg
álít, að í greinargerð þinni gæti vist
alknikils misskilnings á þeim hreyf-
ingum, sem þar er um að ræða, og
' samhenginu í rás atburðanna. En á
því 'hlýtur vitaskuld að byggjast
iausnin á þeim vandamálum, sem
fyrir liggja. I þeirri von, að þér
sjálfum og öðrum þyki það ávinn-
ingur, að um þetta sé rætt frá sem
flestum hliðum, vil eg nú leitast við
að skýra það frá mínu sjónarmiði.
Sá, sem vill skilja í kirkjumálum
íslendinga, verður fyrst og fremst
að gera sér ljóst, að þau eru ekki
einangruð fyrirbrigði i sögu heims-
ins. Það, sem gerst hefir á meðal
vor síðustu áratugina, á orsakir sin-
ar í hreyfingum, se mhafa látið til
sín taka i kirkjulífi nágrannaþjóð-
anna, en fá sinn sérstaka svip við að
tengjast íslenzkri sögu. Segja má,
að það skerið, sem hinir kirkjulegu
straumar brotnuðu aðallega á, síðari
hluta 19. aldarinnar, væri Ihinar vís-
indalegu biblíurannsóknir. Megin-
stefnurnar urðu tvær, og hvernig
menn skiftust í flokka, fór aðallega
eftir því, hvaða skoðun menrt höfðu
á valdi kirkjulegra erfikenninga yfir
einstaklingunum. Rétttrúnaðarstefn-
an leit svo á, að biblían væri óskeikul
bók, en þegar til þess kæmi að skýra
innihald hennar eða leiða út frá
henni trúarlærdómana, væri það
kirkjan, sem stofnun, er ein hefði
vald til skýringar og útlistana. Skýr-
ingar kirkjunnar og kenningakerfi
var að finna í gömlum fundarsam-
þyktum ög trúarjátningum. Ný-
guðfræðin eða frjálslynda stefnan
bygði aftur á móti á því, að biblian
þyrfti rannsókna við á sarna hátt og
aðrar fornar bækur, og rétturinn til
þess að skýra hana og leiða út frá
henni trúarlega lærdóma, væri ekki
i höndum neinnar stofnunar, heldur
hjá hverjum einstaklingi. Þessi
grundvallarregla var þó í rauninni
alls ekki nú. Það er sjálfsagt
megin atriði siðbótarinnar, sem
þarna kom til skjalanna' að nýju til,
lýðrœðishugmynd í kirkjulegum efn-
um. Það var í rauninni heldur ekki
nýtt að beita þessari reglu gagnvart
biblíunni, því að sjálfur Marteinn
Lúter, frumkvöðull sSðbótarinrmr,
gerði mun á ritum biblíunnar. Gagn-
vart trúarjátningunum tók hann sér
einnig það frelsi, að við barnaskírn-
ir feldi hann niður mest-alla 2. grein
hinnar postullegu trúarjátningar. En
á 19. öld hafði handritarannsóknum
fleygt fram, og þekking manna á al-
mennri trúarbragðasögu aukist svo
mjög, að þegar vísindamennirnir
þáðu þann rétt, sem hið kirkjulega
lýðræði gaf þeim, til að rannsaka
ritningarnar, hlaut það að koma
meir í bága við erfikenningarnar en
nokkuru sinni fyr. Mjög er það
misjafnt, hve vísindalegar niður-
stöður hafa náð að hafa áhrif á
kenningar kirkjunnar í hinum ýmsu
löndum, eða hve trúarleg lýðræðis-
hugsun hefir náð tökum á alþýðunni.
Á Norðurlöndum er t. d. enginn vafi
á því, að í íslenzku kirkjunni er lýð-
ræðishugsunin sterkust; meðal
Norðmanna aftur á móti sýnist helzt
ekki um annað að ræða en hinar
gömlu erfikenningar í fullu gildi.
Svíar munu standa nær íslending-
um, en Danir feti nær Norðmönn-
um, þó að all-mikill munur sé á
þeim tveim þjóðum í kirkjulegu til-
liti. Afstaða íslendinga í þessum
málum mjög vel skiljanleg. Island
er elzta lýðstjórnarland álfunnar, og
það má færa að því fullar líkur, út
frá kirkjusögu Islendinga og menn-
ingarsögu, að þeir hafi um allar ald-
ir haft sterka til hneigingu til að
meta mikils trú og hugsun einstakl-
ingsins. V7ið sjálfa kristnitökuna er
gengið út frá því, að guðsdýrkunin
sé í insta eðli sínu einkamál manns-
ins gagnvart guði. Og sé leitað til
sliðustu aldar má minna á það, er
skáldið Jónas Hallgrímsson tók upp
vörn fyrir íslendinga, þegar dansk-
ur maður brá þeim uní trúleysi.
Jónas kvað Islendinga vera skyn-
semistrúar, þ. e. a. s. hver maður
vildi láta vit eitthvað ráða fyrir sér
í trúarefnum. Ekki þarf annað en
að lesa þær prédikanir, sem prent-
aðar hafa verið eftir Jónas til að
sjá, að slík afstaða merkti síður en
svo sljóvgaða tilfinningu fyrir trú-
arlegum verðmætum. Þegar séra
Páll Sigurðsson í Gaulverjabæ kem-
ur til sögunnar, nær hann þeim tök-
um á hugum alþýðunnar, að prédik-
anir hans eru enn með vinsælustu
bókum um andleg mál. Þetta sýnir,
að sú lýðræðishugsun, sem kenning
hans grundvallast á, var rótfest hjá
mönnunum frá fyrri tíð. Um síð-
ustu áratugi þarf ekki að ræða. Það
er alkunnugt,, að íslenzka kirkjan
hefir tekið þá afstöðu að halda í
heiðri trúarlegu lýðræði. Prestarnir'
eru sumir frekar íhaldssamir, aðrir
róttækir, eins og gengur og gerist, en
kirkjan viðurkennir rétt þeirra allra
til þess að meta meira sína eigin
feannfæringu og sina eigin trúar-
reynslu en skýringar trúarjátninga
og fundarsamþykta. Þeir prestar,
sem fullnægja þeim kröfum, er
kirkjurétturinn gerir til mentunar og
siðferðis, og hefir hlotið kosningu
þjóðkirkjusafnaðar, er vígður af
biskupi Iandsins, hvort sem hann er
gamal- eða nýguðfræðingur, og eins
þótt 'hann sé t. d. guðspekingur eða
spiritisti. Guðfræðistefnan breytir
engu um þá viðurkenningu, er prest-
urinn fær sem þjónn kirkjunnar. Qg
allir eru þeir viðurkendir lúterskir
prestar.
Nú vil eg vfkja sögunni vestur um
haf. Þegar Islendingar stofna sína
kirkju í nýju landi, hlýtur það að
verða lútersk kirkja. Annað gat
ekki komið til greina, blátt áfram af
því að það var sú kirkja, sem þeir
voru aldir upp við, og hafði mótað
helgar venjur þeirra og hugsunar-
hátt, orðalag þeirra, er um trúmál
var að ræða, o. s. frv. Hið unga
lúterska kirkjufélag íslendinga í
Vesturheimi skoðfeði sig ekki í neinu
frábrugðið þjóðkirkju heimalands-
ins, og kennimenn þess voru flestir
fengnir að heiman. En áður en
langt líður, kemst það mjög undir
áhrif Norðmanna, og í stað manna
með íslenzka prestsmentun koma
óðar en varir prestar er hlotið höfðu
tilsögn í prestaskólum Norðmanna.
Tímar líða fram, og um öll Norður-
lönd gerast þau straumhvörf í trúar-
og kirkjulífi, sem eg þegar hefi lýst.
Islenzka kirkjan og norska kirkjan
fara hvor sína leið. íslendingar að-
hyllast trúarlegt lýðræði, þar sem
samvizka og sannfæring íslendings
ins er óbundin. Norðmenn halda enn
í kennivald gamalla játninga og
kirkjuþinga. Og þá er það, að lút-
erska kirkjufélagið hættir að vera
þjóðlegt, fylgir Norðmönnum, en
ekki íslendingum. Kirkjufélaginu
sýnist hafa verið full alvara með að
útiloka trúarlegt lýðræði. Sagan
geymir nrinningar um atburði, sem
fjöldinn harmar, að nokkurntíma
skyldu eiga sér stað, og óþarfi er að
rifja upp. En undirrót þeirra at-
burða var þó engin önnur en sú, að
prestar kirkjufélagsins ætluðu sér
að standa við þá kröfu til sjálfs sin
og annara, að einstaklingurinn ætti
að afhenda kirkjunni — játningum
hennar og erfikenningu eða óskeikul-
um bókstaf ritningarinnar —- valdið
yfir sannfæringu sinni, og afsala sér
í hennar hendur réttinum til að
hugsa sjálfstætt. Þetta er andstaða
hins trúarlega lýðræðis. Það er
kirkjulegt valdboð.
Þessi niðurstaða þýddi ekkert
annað en það, að þeir sem voru ein-
dregnir lýðræðismenn í trúarefnum,
urðu að fara úr lúterska kirkjuíélag-
inu og leita annað að kirkjulegu
heimili. Og er það ekki svo, að eini
kirkjufélagsskapurinn, sem þá vildi
veita þeim trúarlegt lýðræði, voru
Únítarar ? Sennilega 'hefir það vald-
ið mörgum sársauka að yfirgefa sína
gömlu kirkju, en hér vr um tvent að
velja. Únátariska félagið átti fortíð
sína og sögu á öðrum vettvangi en
íslenzkum. Það hafði orðið til fyr-
ir þá sök, að íhaldssemin og kenni-
valdið hafði verið svo rótgróið i
hinum stærri kirkjum, að eina lausn-
in var aðskilnaður og uppreisn gegn
hinum fornu erfðavenjum og erfi-
kenningum. Mun því hafa farið líkt
fyrir Únátörum eins og fór fyrir
Marteini Lúter gagnvart kaþólsk-
unni og Jónasi Hallgrímssyni gagn-
vart rimnakveðskapnum, að ýmis-
legt, sem í sjálfu sér gat haft gildi
áfram, væri afnumið og niður lagt,
sökum þess að það var búið að vef ja
það í einhvers konar trúsetninga-
fjötrum eða ákveðinn flokkur hafði
krafist á því einaréttar. En einn
höfuð-kost hafði Únítarisminn.
Hann krafðist hvorki einkaréttar á
sannleikanum og túlkun hans né
valds yfir sannfæringu einstaklings-
ins. Um nýguðfræðingana var það
að segja, að þeir voru beinlínis
sprottnir upp úr lútersku kirkjunni,
töldu sig sjálfir heyra henni til. En
þeirra skilningur á því, hvað það
væri að vera lúterskur, útilokaði
ekki að kenningarnar breyttust með
tíð og tíma og að prestarnir ættu að
hagnýta sér þekkingu þá, sem biblíu-
rannsóknirnar leiddu í ljós. Þegar
að því kemur, að Únítarar og ný-
guðfræðingar sameini fylkingar sín-
ar, er þar því ekki um neitt undan-
hald að ræða af hálfu hvors um sig,
eins og mér skilst, að þú viljir vera
láta. Hvorugur hópurinn hafði
skuldbundið sig til að fylgja ákveðn-
um kenningakerfum, sem þeir
þyrftu að slá af. Báðir létu ein-
staklingunum það í sjálfs vald sett,
'hvaða guðfræðiskýringum þeir
fylgdu í einu eða öðru. Báðir voru
fylgjandi trúarlegu lýðræði, og á
þeim grundvelli tóku þeir að sér að
vinna saman. Þannig er hið sam-
einaða kirkjufqlag til komið, og
þannig starfar það enn í dag.
En nú kem eg loksins að því mikla
og mikilsverða atriði, sem þú talar
um, hnignun og þróttleysi hins lút-
erska kirkjufélags. Ef eg skil þig
rétt, er þinn Ihugsanaferill á þessa
leið: Lúterska kirkjufélagið stendur
enn á hinum sama kennivaldsgrund-
velli, sem það gerði í byrjun. Með-
limir þess eru enn samþykkir lögum
þess, en þeir 'hafa reynst áhugalausir
og sljóir félagsmenn, sem láta sér
nægja að kjósa fáeina embættis-
menn og láta þá bera hita og þunga
dagsins. — I þessu atriði er eg þér
algerlega ósamþykkur. Eg skal ekki
rengja þig um, að áhuginn sé sum-
staðar Htill, en það er ranglátt gagn-
vart fólkinu að reyna ekki að leita