Lögberg - 10.02.1938, Síða 6

6
LÖGBtíJiG. FIMTUDAGINN 10. FEBRCAR, 1938
Madame Thérése
Wissembourg, 8. NivosemánaÖar,
annaÖ ár hins í'ranska lýÖveldis.
Til Mausers og Koffels
og til konunnar Lisbeth
og litla Fritzels:
AlúÖar heilsan og lukkuóskir. Skjald-
mærin Thérése og eg óskum ykkur í fyrsta
lagi/gleði og ánægju og hamingju! Þið skul-
uð vita, að við erum, þegar við skrifum, búin
að vinna mikla sigurvinninga og erum að
vinna. Við hröktum Prússa frá Fræschviller
og féllum yfir Austurríkismenn að Geisberg
eins og þrumuveður.
Þannig hefir stærilæti og stórmenska
fengið maklega hefnd. Þegar menn vilja
ekki hlusta á skynsamlegar tfortöhír, þá verð-
ur að gela þeim eitthvað enn betra; en það er
hræðilegt að þurfa að ganga svo nærri mönn-
um; já, það er hræðilegt!
Kæru vinir, um háa herrans tíð hafði mér
blöskrað blinda sú, sem lá yfir leiðtogum
gamla Þýzkalands. Mér sárnaði svo órét tlæti
þeirra og eigingirni. Og eg spurði sjálfan
mig um, hv'ort það væri ekki skylda mín sem
heiðvirðs manns að skilja við slíka liarðstjóra
og halda á lofti grundvallarhugsjónum rétt-
vísinnar, jafnrétti og bræðralagi því, sem
byltingm franska bauð. Eg var leng í mikl-
um vafa um þetta alt, því maður er bundinn
meira og minna hugsjónum og venjum feðra
sinna, og slíkar innanlands byltingar verða
ekki gerðar án þess að rífa niður til grunna
ýmislegt, sem ýmsum þykir mikið varið í.
Lengi hikaði eg; já, altaf }>ar til Prússar, á
móti öllum Guðs og manna lögum, kröfðust
}>ess að taka til fánga konu, sem eg liafði
tekið upp meðai liinna dauðu á vígvellinum
og endurlífað. Þá var mér meira en nóg boð-
ið. Eg skildi við Prússa. Og í staðinn fyrir
að flvtja madömu Thérése til Keiserslantern
fór fór eg með hana með guðs hjálp til Pir-
masens.
KLukkan þrjú eftir miðjan daginn kom-
um við að einhverjum útvörðum; og er
madama Thérése skygndist u mog hlustaði og
heyrði til lúðurþeýtara, þá hrópaði hún:
“Það eru Frakkar, Monsieur Doktor! Þú
liefir vilst.” Og hún kastaði sér í faðm mér
flóandi í tárum. Eg táraðist líka. Eg var
svo hrifinn.”
Hftir öllum veginum hrópuðu hermenn-.
irnir: “Þarna er skjaldmærin Théróse!”
Þeir fylgdu okkur og þegar við fórum niður,
kystu þeir mig sumir innilega; aðrir tóku i
hönd mér og allir sýndu mér einhver vinahót.
Eg segi ykkur ekki frá fundum þeirra
madömu Thérése og litla Jóns. Það er mér
um megn að lýsa því. Allir hermennirnir í
deildinni og jafnvel foringinn Duchene, sem
er þó ekki viðkvæmur, sneru sér undan til að
reyna að hylja gleðitárin. Það var áhrifa-
mikil sjón. Slíkt hafði eg áður aldrei séð.
Litli Jón er hugaður drengur; hann líkist
mjög mikið Fritzel litla, sem mér þykir svo
va:nt um.
Þennan sama dag skeði nokkuð mjög
eftirtektarvert að Primasens. Republikanar
settu herbúðir sínar kringum þorpið og
Hoche foringi gaf út skipanir um að byggja
þarna skála ‘fyrir veturinn. Sumir hermenn-
irnir neituðu og sögðust vilja vera í húsum
þorpsins, sem þarna voru duðvitað reiðu-
búinn. Þá lýsti foringinn því yfir, að þeir
sem ekki vildu vinna, fengju ekki að vera með
í næsta áhlaupi. Eg var við þegar hann gerði
þessa yfirlýsing, sem var lesin fyrir mönn-
unum, og eg sá að foringinn var neyddur til
að fyrirgefa mönnunum. Þeir urðu alveg
yfirkomnir, þegar þeir heyrðu að þeir ættu
ekki að fá að vera með í orustunni. l>essi at-
burður gerðist frammi fyrir höll prinsins.
Foringinn heyrði að Doktor nokkur frá
Anstatt væri kominn með skjaldmeyna Thér-
ése úr fyrstu herdeild annars flokks. Eg fékk
skipun um að koma til hans, og um klukkan
níu lagði eg af stað til Orangerie. Hann var
þar fyrir við furuborð, klæddur mjög einföld-
um búningi, með tveimur öðrum óbreyttum
liðsmönnum, sem, sem mér hafði verið sagt
að væru af löggjaifardeild Republikana. La-
coste og Baudot, tveir menn háir og grannir,
sem litu mig rannsóknaraugum. Foringinn
gekk á móti mér nokkur skref. Hann ,var
brúnn á hörund, augun Ijósbrún, hárinu skift
í miðju enni/ Hann stanzaði og horfði á mig
augnablik. Eg fór að hugsa um það, að svo
ungur maður væri yfirtfotringi hersins frá
Moselle, og varð í vandræðum með að átta
inig á því; en alt í einu rétti hann fram hend-
ina og sagði: “Doktor Wagner, eg þakka })ér
fyrir það, sem }>ú hefir gert fyrir madömu
Thérése; })ú heifir heilbrigðar og ekki síður
haldgóðar tilfinningar.” Síðan leiddi hann
mig að borðinu og fletti sundur korti, er sýndi
l>ýzkaland og umhverfið og spurði mig nokk-
urra spurninga, svo Ijóst og greinilega, að
hann virtist þekkja landslagið eins vel og eg.
Eðlilega svaraði eg því sem hann spurði um.
llinir hlustuðu }>öguiir. Loksins sagði hann
við mig: Doktor Wagner, eg get ekki farið
fram á að þú farir á vígvöllinn með Republik-
önum þjóðerni þitt er á móti því, en fyrsta
herdeild af öðrum flokki liefir mist yfirsára-
lækni sinn, manninn, sem sér um að flytja
særða menn úr valnum. Það rúm er autt.
Við höfum aðeins fremur unga menn til að
■ binda um sár manna. Eg leyfi mér að gefa
þér þá virðingarverðu stöðu. Mannúðin kemst
alstaðar að óhikað. Hún á eiginlega ekkert
sérstakt föðurland. Þetta verður þitt verk.
Hann skrifaði nokkur orð við enda borðsins,
tók í hendina á mér í annað sinn og sagði:
Doktor Wagner! Þér er óhætt að trúa því
að eg virði starf þitt. — Þegar hann hafði
sagt þetta fór eg út.
Madama Thérése beið mín úti, og þegar
eg sagði henni að eg vavri orðinn yfirsára-
læknir við deildina, þá geta menn gert sér
hugmynd um hvernig hún gladdist.
Við þjuggumst við að verða í Pirmasens til
vors. Það var verið að byggja vetrarskála
um alt, þegar kvöldið eftir um klukkan sex,
að við fengum skipun um að fara af stað,, án
þess að slökkva eldana, og án þess að gera
nokkurn hávaða; án þess að byggja nokkur
flutningstæki, og án þess að blása í lúður.
Borgin Pinnasens vir-tist í dvala. Allir
sváfu. Eg hafði tvo hesta til reiðar, sat á
öðrum en hélt í hinn. Eg var meðal foringj-
anna, býsna nærri Duchene yfirmanni. Við
héldum svo af stað, sumir á hestbaki, aðrir
gangandi. Milli okkar voru fallbyssur, flutn-
ingstæki, vagnar og til beggja hliða eða með-
fram lestinni beggja megin riddaraliðið.
Ekkert var tunglsljós og ekkert, sem lýst gæti
veginn. En meðfram veginum á vissu milli-
bili voru verðir sitjandi á hestum sínum, sem
sögðu lágt: “hérna . . . hérna !” Klukkan eitt
um nóttina fór tunglið að sýna sig. Við vor-
um komnir upp í reginfjöll. Allir tindar og
öll skörð var snævi þakið. Kalt var, og þar
siem gengu með byssur á öxlum hlupu til að
halda á sér hi'ta. Tvisvar eða þrisvar varð
eg að fara af baki. Eg var loppinn. Madama
Thérése í litla vagninum sínum rétti okkur að
drekka, mér því eg var næstur henni, og kaf-
teinarnir voru altaf svo nærri að eg gat rétt
þeim. Meira var drukkið af hermönnunum,
sem komu að fá sér drykk af og til.
En áfram héldum við alt af, án })ess að
stanza, þar til klukkan var merri sex, að sólin
fremur föl, fór að lýsa um loftið. Þá vorum
við að Lembaeh, neðan við skógivöxnu hæðina
Steinifelz, nærri þrjár mílur frá Worth. Þá
heyrðum við kallað úr öllum áttum: ‘ ‘ Stanz-
ið! . . . Stanzið!” Þeir sem á eftir voru,
voru svo altaf að tínast; að, þar til klukkan
sex, að helmingur hersins var þarna saman-
kominn, og farið var að hita súpuna og fá
sér næringu.
Foringinn Hoehe, sem eg sá fara hjá,
með sínum tveimur aðstoðarmönnum hló
glaðlega. Það virtist sem honum liði vel.
Hann fór inn í síðasta húsið í þorpinu. Fólk-
ið varð forviða að sjá okkur svona snemma á
ferð, og að sjá mann frá Anstatt með Re-
publikönum. Húsin voru svo lítil hér og léleg
að við urðum að taka tvö borö og fara með
iþau út; svo að foringinn með félögum sínum
gætu gert ráðstaifanir. A meðan matreiddi
ferðafólkið það sem fyrir hendi var.
Þessi dvöl varaði aðeins meðan við borð-
uðum og menn girtu á sig malpokana. Svo
varð að koma öllu í lag og fara af stað aftur.
Klukkan átta er við komum út úr dalnum
Reichshofen sáum við Prússa, er híjfðu sett
herbúðir sínar á hæðum Fræschviller og
Worth. Þeir voru tuttugu Jiúsund og varð-
menn risu á fætur einn eftir annan og vöktu
upp herinn. l’eir skildu nú allir, að við höfð-
um farið svona snemma og farið svo hratt, tit
þess að koma Prússum að óvörum og komast
að þeim einum sér, því Austurríkismenn voru
tólf til fimtán mílur þaðan, á Motter línunni.
Þrátt fyrir }>etta leyni eg því ekki fyrir ykk-
ur, vinir mínir, að eg varð meira en lítið
skelkaður fyrst í stað. Því meir sem eg at-
hugaði þetta, því minni von hafði eg um að
við gætum unnið þessa orustu. 1 fyrsta lagi
voru þeir fleiri en við, í öðru lagi höfðu þeir
grafið sýki og rekið niður havla alla leið með-
fram, í })riðja lagi sáum við glögt þá, sem áttu
að stjórna þessum byssum, }>ar sem þeirstóðu
og hölluðu sér upp að byssunum; og í fjórða
lagi sást óslitin röð byssustingja og margar
raðir alla leið til beggja handa.
Frakkar með sinni meðfæddu ofdirfsku
virtust ekki sjá hættuna; }>eir virtust jafnvel
sérstaklega kátir. Því var nú fleygt að Hoche
hefði lofað sex liundruð frönkum hverjum
þeim, sem gæti náð einni fallbyssu frá óvin-
unum. Frakkar hlógu, létu hattinn við eyrað
og hrópuðu um leið og }>eir horfðu í opna
kjaftana ifallbyssanna: “Okkar!. Okkar!”
Það fór skjálfti um suma að hlusta á slíka
dirfsku og heyra á leik }>ann sem gerður var
að háskanum.
Við sem vorum með sjúkravagnana og
ýmsar aðrar tegundir lireyfanlegar, til að
flytja með þá særðu, stóðum bak við alt sam-
an og það var mér sannarleg fróun.
Madama Thérése var hér um bil þrjátíu
til fjörutíu fet fyrir aftan og eg færði mig
nær henni með aðstoðarmönnum mínum
tveimur, sem voru: annar ungur lyfsali frá
Landrecies, hinn tannlæknir, og höfðu þeir
gerst sáralæknar sjálfviljugir. En þeir höfðu
nú þegar talsverða æfingu og stóðu til að
verða, þótt ungir væru, eitthvað, með því að
stúdéra og vinna. Madama Thérése kvaddi
nú litla Jón með kossi; hann bjóst til að
fvlgja fylkingunni.
Allur dalurinn beggja megin virtist þak-
inn riddaraliði vel búnu til áhlaups. Hoche,
foringinn, valdi strax þegar hann kom, svæði
fyrir stórskotaliðið, á Reichshofen hæðinni,
og lét fótgöngTlliðið stanza í miðjum dalnum.
Nú varð enn nokkurít hlé. En bráðlega
skiftist fótgönguliðið í þrjár deildir. Fór
ein til vinstri í Riebach-gilið; hinar tvær fóru
af stað til að vera til taks Itvar sem væri, ef
á þyrfti að halda.
Hoche foringi með nokkrum undirfor-
ingjum komu sér fyrir á dálítilli hæð vinstra
megin í dalnum.
Það sem skeði á næstu augnablikum er
mér sem draumur enn. Það var svo ægilegt
að því verður varla með orðum lýst. Það
var líkasl því sem eitthvað ógurlega sterkt
hefði rifnað eða að himininn sjálfur vavri að
rofna og falla niður í pörtum. Hávaðinn virt-
ist fýlla alt, ifjæf og nær; og svo laust upp
reykjarsvælu dimmri, svo að ekki sáust
handaiskil. Það voru Prússar, sem höfðu
hleypt af morðvélum sínum á fótgöngulið
vort. Augnabliki seinna sveif af reykurinn
og við sáum menn vora hærra uppi í hlíðinni.
[>eir greiddu sporin, en ef'tir voru hinir dauðu
og særðu, sumir á grúfu, aðrir sitjandi uppi,
með veikum burðum að reyna að standa á
fætur.
L annað sinn hleyptu Prússar af, og þá
rétt í því heyrðum við hið ægilega óp Re-
publikana: “Upp með byssustinginga, byssu-
stingina — og skjótið!” Þá varð alt kvikt
af eldi, járni og mannafótum og skrokkum,
traðki og sparki lifandi og hálfdauðra manna.
En þá blés vindgustur lítill og sló yfir reykn-
um, sem nú huldi alt fyrir sjónum vorum. Þá
varð skothríðin svo ægileg og óhljóðin svo
hávær að við heyrðum ekki hvert til annars í
fjögra feta fjarlægð. Þrumur fallbyssanna,
þytur kúlnanna, þúsunda, og óp og köll manna
blandaðist alt saman. Hestar riddaraliðs
vors urðn, óþolinmóðir og grimmir. Þeir
stóðu upp á afturfótunum og blésu og börðu
með framfótunum. Mennirnir voru í alslags
vandræðum með að halda þeim í skef jum.
Annað slagið komu glufur á reykjar-
mökkinn og sáum við þá Republikana þar sem
þeir voru að reyna að komast yfir víggirð-
ingar og skríða yfir eins og maurar. Sumir
voru að brjóta niður og börðu með byssu-
skeftunum aðrir reyndu að troða sér í gegn.
Foringjarnir voru á hestbaki og eggjuðu
menu sína til atlögu, og hinir Prússa meginn
skutu úr kúlubyssum sínum á manngarðinn;
eða þeir réttu upp báðar hendur með marg-
hleypum í og skútu þannig smákúlnaflóði yfir
Frakka. Það var ógurlegt og hryllilegt!
augnabliki seinna sló reyknum yfir aftur, og
við vissum ekki neitt uih neitt framar.
Foringinn Ifoche, sendi menn sína, einn
eftir annan, með skipanir. Þeir fóru og þutu
sem vindgustur gegnum reykinn, sem skuggar
gegnum myrkur. Eln orustan hélt áfram og
Republikanar fóru að láta undan síga. Þá
stökk foringinn Hoche af baki og gekk fram
meðal manna sinna. Tíu mínútum seinna tók
söngurinn: Fram til orustu! Marseillaise,
yfir allan annan hávaða; og þeir sem höfðu
látið undan síga komu, sem nýir menn í á-
hlaupið.
Annað áhlaupið var enn})á ægilegra en
það fyrsta. Aðeins fallbyssur Prússa gátu
nú neytt sín og héldu áfram að steypa í dauð-
ann heilum röðum af mönnum. Frakkar
stukku nú fram sem óðir væru, Hocho foringi
í broddi fylkingar. Stórkotalið Frakka
sendi líka Prússum allgóða ádrepu. Það sem
nú gerðist við víggirðingar Prússa var svo
mikið og margbrotið að því verður naumast
með orðum lýst. Ef gamli Atlam Smith
Liefði verið þar, }>á hefði liann orðið sjónar-
vottur að því sem hann kallar hræðilegan bar-
daga. Prússar sýndu nú að þeir voru úr liði
Friðriks mikla, því hér varð návígi; byssa á
móti vopni, maður á móti manni. Frakkar
sóttu fram frækilega mjög, svo að ýmsir hop-
uðu, en aðrir óttu fram á víxl.
í>að, sem gaf Republiköniim sigurinn var
hjálp þriðju deildar fótgönguliðsins, sem fór
upp í Relbach-kilið. Þeir höfðu farið þaðan
gegnum skóginn, og komu alt í einu á harða
hlaupum, fyr en nokkurn varði. Prússar sáu
sitt óvænna. Þeir gátu ekki varist lengur.
Þeir flýðu frá báðum hliðum, og skildu eftir
átján fallbyssur, tuttugn og fjórar vélaum-
búðir og girðingar með sínum dauðu og
særðu, sem ekki voru fáir. Þeir flýðu til
Woerth, og “dragonar” og “hussarðar”
sem áttu ekki í eigu sinni meira af neinu en
óþolinmæði, fóru nú loksins af stað álútir í
söðlum sínum, allir í einu, eins og veggur, sem
færðist úr stað alt í einu. Við heyrðum seinna
um kvöldið að þeir hefðu tekið til ganga tólf
hundruð Prússa og komið með sex fallbyssur
þeirra.
Hérna er þá lýsingin á orustunni við
Froescliviller og Woerth, sem þið sjálísagt
liafið fengið fréttir af þegar þið fáið bréfið,
og sem ætíð mun verða mér í minni.
Síðan þetta skeði, sem eg hefi sagt frá,
hefir ekkert nýtt komið fyrir; en verk okkar
er ógurlegt og óendanlegt. Við verðum að
rista í meiðslin, sneiða af limum, aflima og
draga út kúlur. Allir flutningsvagnar eru
fullir af særðum mönnum. Það er hryggileg
sjón.
Samt sem áður, daginn eftir sigurvinn-
inginn, flutti herinn sig áfram. Fjórum dög-
um seinna fréttum við að meðlimir löggjafar-
valdsins Lacoste og Baudol hefðu komist að
þeirri niðurstöðu að hatrið og öfundn milli
Hoche og Pichegru væri að skaða lýðveldið
og liöfðu þeir því gefið alla stjórn í hendur
Hoche eins. Varð hann því að gæta hersins
meðfram Rínar-ánni og að Moselle. Hann
hafði farið undir eins og ráðist á Prússa að
Wurmser, á línunni til Wissembourgog unnið
algerðan sigur yfir bæði Prússum og Austur-
ríkismönnum, svo fullkomlega að Geisberg,
að Prússar voru á flótta til Mayence og Aust-
urríkismenn til Gemersheinn; og svo laglega
að lýðveldið hafði nú losnað við alla sína ó-
vini, — rekið þá út.
Viðvíkjandi mér er það að segja, að eg
er að Wissembourg, önnum kafinn upp að
augum. Madama Thérése og litli Jón og það
sem eftir er af herdeildinni er hér líka; en
aðal herinn fór til Landau til að fría þá þar,
sem mun geymast í annálum ókominna alda.
Bráðlega, já, mjög bráðlega, kæru vinir,
munum við fylgja hernum og fara um að
Anstatt, kórónaðir sigursveigum. Við fáum
tækifærið að halda ykkur enn einu sinni að
brjóstum vorum og gleðjast yfir vinningum
ré’ttlætis og frelsis.
“Ó, þú heittþráða frelsi! Tendraðu í
hjörtum vorum þann heilaga eld, sem brennur
í hjörtum hetjanna! Megi hamingjan fram-
leiða meðal vor kynslóð, sem líkist þeim. Og
megi hamingjan gefa að hver einasti þegn
lilýði rödd slíkrar kynslóðar! Þú ómetanlega
frelsi, gef þeim, sem þurfa vísdóm, og flyttu
þá hugrökku fram til fremdarverka. Gef að
stríðin stefni að göfugum hugsjónum, svo að
harðstjórar og kúgun hverfi úr heimi vorum;
gef að mannúðin, sem er guðlegs eðlis, sam-
eini alla menn, í alheims bræðralag, svo að
alt fólk, allar þjóðir verði sem ein f jölskylda.
Með slíkum óskum og vonum höldum vér
ykkur hjartkærum, hin hugprúða madama
Thérése, litli Jón og eg.
Jakob Wagner.”
“P.S.—Litli Jón biður að skila til Fritzel
að láta Scipio líða vel.”
Þetta bróf frá frænda gladdi okkur óum-
ræðilega mikið, og menn geta getið nærri
með livað mikilli óþolinmæði við biðum
fyrstu herdeildar.
Þetta tímabil æfi minnar varð mér að
nokkurs konar hátíð. A hverjum degi frétt-
um við eitthvað nýtt. Eftir dvölina að Wiss-
embourg kom hjálp sú er Republikanar veittu
Landau. Síðan tóku þeir Lauterbourg, þá
Keiserslantern; þar næst kom umsátrin að
Spire, þar sem Frakkar tóku mikið herfang,
og sem Hoclie lét flytja til Landau, til þess að
bæta mönnum skaða, sem þeir höfðu liðið þar.
Eins og þeir höfðu hæðst að okkur og
hatað áður, eins virtu þeir okkur og vegsöm-
u/ðu nú. Þar var jafnvel farið að ræða um að
koma Koffel í sveitarráðið og gera Mauser
að bæjarstjóra. Eg vissi enga orsök til þess,
því engum hafð'i dottið það í hug áður. Þetta
byrjaði að grafa um sig, þegar það heyrðist,
að við ætluðum að verða franskir Jiegnar.
Menn sögðu að við hefðum verið franskir
þegnar fimmtán hundruð ár áður, og það væri
skömm að því að halda okkur í ánauð svo
lengi nú á síðustu árum.
Richter flýði, því hann vissi vel hvað
beið hans. Og Josepli Spick kom ekki iit úr
sínum herbúðum.
Á hverjum degi horfðu menn út á breiða
srætið, að sjá menn koma, menn sem voru að
verja föðurlandið; en til allrar ógæfu fóru
þeir flestir frá Wissembourg til Mayence, og
fóru fram hjá Anstatt til vinstri handar yfir
f jöllin. Við sáum enga nema þá, sem voru að
undirbúa sig með því að taka heræfingar, og
fóru styztu leið gegnum Bourgerwald. Okk-
ur leiddist altaf meira og meira og seinast
héldum við að þessi herdeild ætlaði aldrei að
koma; þar til einu sinni eftr miðjan daginn
að Mauser kom inn móður og uppveðraður og
sagði:
“Þarnaerhún! Þaðerujiau!”