Lögberg - 27.10.1938, Blaðsíða 4

t
lUjgtierg
QefiO út hvern fimtudag af
I BK C O LU M BIA PRE88 LIMIT E D
695 Bargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
Utanáakrift ritstjórans:
KDITOR LÖGBERG, 6*5 SARGENT AVE,
WINNIPEG, MAN.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð *J.OO um árið — Borgi&t fyrirfram
Tbe ■'Lðgberg'’ is printed and published by The
Columbi* Preas, Limited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Sínum augum lítur hver
á silfrið
Mr. Joseph T. Thorson, K.C., sambands-
þinjímaður fyrir Selkirk kjördæmið, og einn
af erindrekum canadisku stjórnarinnar á ný-
afstaðinni ráðstefnu Þjóðbandalagsins í
Geneva, flutti fyrir miklu margmenni ræðu
í háskólabyggingunni á Broadway hér í borg-
inni síðastliðið föstudagskveld; ræðan gekk
undir nafninu “Canada at Geneva,” og fjall-
aði að mestu um ófriðarhorfurnar í Mið-
Evrópu vegna Sudetendeilunnar, athafnir
Mr. Chamberlains og fjórveldasamninginn í
Munich. Og þó öllum bæri saman um það, að
úr vöpdu væri að ráða, eru skoðanir þó á
hinn bóginn næsta skiftar, engu síður á Bret-
landi en annarsstaðar, um það hvort ekki geti
auðveldlega þá og þegar svo farið, að sjálf-
dæmi það, sem Adolf Hitler í rauninni var
veitt, geti ef til vill hefnt sín grimmilega;
hvort honum hafi að þessu sinni fremur verið
trúandi til orðheldni en endrarnær, auk þess
sem menn greinir mjög á um hvort hann, er
til alvöru kæmi hefði nokkru sinni vogað að
senda hersveitir sínar inn í Czechoslóvakíu og
taka Sudetenland herskildi; alt þetta er ó-
sannað mál; hitt er engu að síður vitað og
viðurkent, að Hitler kom frá samningaborð-
inu í Munioh með pálmann í höndlmum á
kostnað lýðstjórnarríkjanna, hvort sem þau
bíða þess nokkru sinni bætur eða ekki. Hvor
stefnan á að verða ofan á? Hjartalaus, ham-
stola hnefaréttarstefna, eins og hún persónu-
gerfist í Hitler, eða lýðfrelsishugsjónin, sem
grundvölluð er á jafnrétti og ákvörðun ein-
staklingsins til sjálfsþroskunar! Séu per-
sónuréttindi eintaklingsins, eins og þau bezt
hafa þróast í skjóli lýðræðisins, það mikilvæg,
að þau teljist allra hluta eftirsóknarverðust
á jarðríki, hlýtur verndun þeirra að vera
verð hinna stórkostlegustu fórna, baráttu og
blóðs, sé ekki >um ann^ð að tefla. Og mikið
má það vera, ef ekki hljótast fyr en síðar
cútmálanleg vandræði af öllum þeim tilslök-
unum, sem nú eru orðnar þess valdandi, að
Hitler er orðinn svo að segja alvaldur yfir-
herra í Mið-Elvrópu.
1 ræðu sinni á föstudagskveldið dáði Mr.
Thorson þá skapgerðarfestu, er komið hefði
í ljós hjá Mr. Ohamberlain í tilraunum hans
við að afstýra Norðurálfustyrjöld; til þess
hefði þurft frábæran viljakraft og andlegt
þrek; ræðumaður kvaðst hafa orðið þess var,
að ýmsir væru þeirrar skoðtmar, að stjórnir
* Breta og Frakka hefu átt að setja Hitler stól-
inn fyrir dyrnar, og tilkynna honum afdrátt-
arlaust, að svo fremi að hann réðist inn á
Sudetenland þann 1. október, eins og hann
þegar hafði gert heyrinkunnugt, ætti hann
herskörum beggja þjóða að mæta á vígvelli,
og það alveg tafarlaust; því væri ennfremur
lialdið fram, að í því falli væri það engan
veginn ólíklegt að Hitler hefði gugnað'; ef til
þess hefði komið, að Hitler framfylgdi hót-
unum sínum um innrás í Czehoslóvakíu,
kvaðst Mr. Thorson telja víst, að slíkt hefði
leitt til Norðurálfustríðs. “Var það eigandi
á hættu með allsherjar menninguna í veði,”
spurði Mr. Thorson; hann kvaðst aðhyllast
stefnu Mr. Chamberlains og samverkamanna
hans af þeirri ástæðu, að slíkur óvinafagnað-
ur hefði verið útilokaður, því stríð gerðu í
raun og veru aldrei út um neitt; í kjölfar
þeirra sigldi einungis tap og tortíming.
“Ekki sýnist það úr vegi,” spurði Mr. Thor-
son,” að menn geri sér þess ljósa grein ef til
stríðs kom, um hvað væri í rauninni barist.”
Sumir héldi því fram, að það yrði til aðstoð-
ar Czechoslóvakíu vegna Sudetenlands; hann
sagðist hafa vegið á báða bóga kröfur og þær
gagnkröfur, er sú deila hefði grundvallast
á, og sannfærst um það, að kröfur Sudeten-
Þjóðverja væri í meginatriðum réttmætar, og
þar af leiðandi teldi hann það rangt ef Bretar
og Frakkar hefðu teflt í hættu miljónum
mannslífa vegna slíks ágreinings. Mr. Thor-
son sagði að því væri haldið fram, að það
væri nauðsynlegt, að vernda sameinaða og
óskifta Czechoslóvakíu; skoðanir manna á
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 27. OKTÓBEB, 1938
því væri samt sem áður næsta skiftar; þjóð-
ernisleg greining landsins væri slík, að ein-
ungis liðlega fimmtíu af hundraði væri
Czechoslóvakar; hinn helmingurinn eða þvi
sem næst, samanstæði af Þjóðverjum, Pólverj-
um, Ungverjum og Úkraníumönnum. Czecho-
slóvakía hefði verið klipt út úr hinu forna
austurríska og ungverska keisaradæmi sem
einskonar ímyndað varnarvirki; landamerkja-
línur voru dregnar án tillits til þjóðernislegr-
ar aðgreiningar, sagði Mr. Thorson, áð lok-
inni styrjöldinni miklu; ekki var þetta
gert með hliðsjón af hagfræðilegri afstöðu,
iieldur, að því er Mr. Thorson sagðist frá,
jafnvel þvert á móti; af þessari ástæð'u hefði
aðrar þjóðir litið þannig á, að stofnun
Czechoslóvakíu væri háskaleg Norðurálfu-
friði, að því er Þýzkalandi viðkom á eina hlið
og Rússlandi á hina.
Eftir að hafa kynt sér eftir föngum
málavöxtu í Geneva, kvaðst Mr. Thorson hafa
sannfærst um það með sjálfum sér, að eigi
myndi ófriðast í alþjóðalegum skilningi vegna
Czechoslóvakíu og deilunnar út af Sudeten-
landi.
“Ef til þess hefði komið,” sagði Mr.
Thorson, “að þeir Chamberlain og Daladier
hefði hleypt þjóðum sínum í stríð vegna
Sudetendeilunnar, hefði þeir, að minni
hyggju, orðið sekir um sið'ferðilegan glæp
gagnvart mannfélagsheildinni og staðið
röngu megin í baráttunni. Svo ákveðin og
sterk vffr sannfæring mín í þessu efni, að eg
hefði talið' það ófrávíkjanlega skyldu mína,
ef þjóðþingi Canada hefði verið stefnt til
funda í tilefni af deilu þeirri, sem fyrir lá,
að mótmæla því stranglega að hin canadiska
þjóð tæki nokkurn þátt í henni eð'a inti af
hendi nokkrar blóðfórnir; slíkt hefði ekki með
nokkrum hætti orðið réttlætanlegt.’’
Mr. Thorson sagðist aðhyllast afstöðu
þeirra Chamberlains og Daladiers skilyrðis-
iausi, vegna þess, að það væri fyrst og síðast
alheilög skylda forustumanna stórþjóða, að
vernda heimsfrið'inn; og þá að sjálfsögðu
fyrst og fremst frið sinna eigin ríkisborgara.
Bretar og Frakk^r, það er að segja allur al-
menningur þjóðanna beggja, væri þakklátur
foringjum sínum fyrir það, að hafa komið í
veg fyrir alþjóða stríð.—
Ef til stríðs hefði komið, sagði Mr. Thor-
son, myndi það óumflýjanlega hafa orðið
næsta langvint; það myndi ekki einvörðungu
hafa háð orðið á orustuvellinum; það' hefði
snúist um brauð og aðrar vistir; snúist um
það, hverjir orðið hefði úthaldsbeztir í þeim
skilningi. ,
Mr. Thorson kvaðst fyrir margt löngu
hafa tekið ástfóstri við Þjóðbandalagið og
þær hugsjónir, er það hefði grundvallast á;
hann taldi skoðun sína öldungis óbreytta við-
víkjandi samþjóðlegu öryggi (Collective
Security), og hann kvaðst treysta því í fylztu
alvöru, að þjóðir heims skipuðu sér á ný
undir fána þess, og veittu því allan hugsan-
legan styrk í baráttu þess fyrir alþjóða-
friði.—
Sínum augum lítur hver á silfrið.
Þó Mr. Thorson hafi eitt og annað harla
mikilvægt til síns máls, verða þeir þó allmarg-
ir, að vorri hyggju, er ekki sjá auga til auga
við hann með tilliti til ráðstafana þeirra
Chamberlains og Daladiers; þeir verða marg-
ir, er hafa það skýrt á meðvitundinni, að það
hafi verið annað og meira en Czechoslóvakía
ein, sem í húfi var, þó það út af fyrir sig væri
í rauninni alvarlegt íhugunarefni fyrir menn,
sem lýðræði unna. Um þetta mál fórust Mr.
Winston Churchill meðal annars þannig orð:
“ Czechoslóvakía var hvorki meira né
minna en fyrirmynd af dálitlu lýðríki í Mið-
Ejvórpu, þar sem hagsmuna minnihlutans var
betur og réttlátar gætt en á nokkrum öðrum
stað í víðri veröld. ” Og það var þetta ríki,
sem Þjóðbandalagið, Frakkar og Rússar,
höfðu heitið stjórnskipulegu og þjóðfélags-
legu öryggi, og lagt drengskap sinn við; þetta
alt varð að innantómum orðum jafnskjótt og
Hitler hótaði innrásinni í Sudetenland með
fylktu liði. Vegna hvers?
Eins og þegar hefir verið vikið að, stend-
ur Adolf Hitler með pálmann í höndunum.
Rínarhéruðin endurheimti hann þegjandi og
ijljóðalaust. Austurríki innlimaði hann í
þýsika veldið þegjándi og hljóðalaust; nú
hefir hann afkvistað Czechoslóvakíu, ef ekki
alveg hljóðalaust, þá að minsta kosti fyrir-
hafnarlaust að öðru leyti. “Mikil er trú þín,
kona,” stendur þar; og blindaðir trúmenn
hljóta þeir að vera, sem nú þykjast ásáttir um
það, að nú muni Adolf Hitler sætta sig við
status quo, eftir alt, sem á undan.er gengið.
Er það hugsanlegt að það verði í'"asism-
inn með Adolf Hitler í broddi fylkingar, er
mannkynið, reikult í ráði og með vafasama
forustu af hálfu lýðræðisþjóðanna eins og
við horfir í svipinn, fái bygt framtíðarvonir
sínar á? Trúi því hver sem vill. En mikið
má það vera, ef þeir, sem í blindni sinni líta
Jiannig á málin í dag, vakna ekki upp við
vondan draum á morgunn.
“Paa Spekulant” á
Austfjörðum 1895
Eftir Emil Nielsen.
Eg ætla mér að heimsækja ísland
á hverju ári, meðan líf og heilsa
endist. Sumarið er mér glatað, ef
eg stíg ekki fæti á íslenzka jörð,
þegar nótt er björt heima á Fróni,
sagði Emil Nielsen framkvæmdar-
stjóri á dögunum, er Samtíðin hitti
hann að máli í skrifstofu Eimskipa-
félags íslands í Kaupmannahöfn.
Og enginn, sem þekkir Nielsen, mun
láta sér til hugar koma, að þetta séu
innantóm faguryrði. Maðurinn er
óvsikinn, og hann gæti sjálfsagt
mörgum fremur tekið undir með
skáldinu og sagt af heilum hug:
Svo traust við Island mig ’ tengja
bönd,
að trúrri ei binda son við móður.
Hvert mannsbarn á Islandi kann-
ast við Emil Nielsen, vegna þess að
hann var framkvæmdarstjóri Eim-
skpiafélags Islands frá upphafi fé-
lagsins og fram til ársbyrjunar 1930.
Gat hann sér hinn bezta orðstír í
þessu vandasama starfi, enda rækti
hann það með fádæma atorku og
samvizkusemi. En allir hljóta að
skilja, hvílikt trúnaðarstarf það vai
að stjórna Eimskipafélaginu milli
skers og báru á hinum örðugu byrj-
unarárum þess, þegar heimsstyrj-
öldin skapaði ótal hættur og vanda-
mál.
Nielsen er fæddur i Rudkjöbing
á Langalandi 26. janúar 1871. Lauk
hann þar gagnfræðaprófi 15 vetra
gamall, en hóf síðan siglingar. Var
hann fyrst um sinn á þýzku skipi
frá Hamfoorg, og sigldi það einkum
til Suður-Ameriku. Síðar var hann
á öðrum skipum, bæði þýzkum og
dönskum. En 18 ára gamall tók
Nielsen stýrimannspróf, inti að því
loknu af hendi landvarnarskyldu
sína, en fór árið 1890 í langferða-
siglingar á ný. Var hann þá fyrst
háseti, en gerðist seinna stýrimaður.
Árið 1894 fórst skip það, er Nielsen
var á, við Suður-Ameriku. Varð
sá atburður til þess, að hann hvarf
heim til Danmerkur og tók því næst
að sigla til Islands. Gefum vér
Emil Nielsen hér með orðið, og mun
hann í eftirfarandi grein skýra les-
endum Samtíðarinnar frá fyrstu
kynnum sinum af íslandi, er jafn-
framt varpa ljósi yfir hina frum-
stæðu verzlunarhætti, sem áttu sér
stað hér á landi fyrir síðustu alda-
mót.
-t- +
Árið 1895 gerðist eg skipstjóri á
seglskipinu “Mercur,” sem verzlun-
arfyrirtækið Örum & Wulff hafði
tekið á leigu og sendi hlaðið vörum
til íslands. Við sigldum beint til
Djúpavogs, og þar steig eg fyrst á
íslenzka jörð á sumardaginn fyrsta
1895. Eg man það enn, hve við-
brigðin voru mikil, eftir grænkuna
og sléttlendið í Danmörku, að sjá
hin tignarlegu, snæviþöktu fjöll Is-
lands rísa úr hafi, að eg nú ekki
nefni, hve blærinn var svalur, miðað
við hitabeltisloftslagið, sem eg hafði
lifað í undanfarin ^r. En eftir því
sem nær dró landinu, gerðist það
hlýlegra ásýndum, og þegar eg var
stiginn á land og fór að kynnast Is-
lendingum, kunni eg undir eins
framúrskarandi vel við mig. Eg
sannfærðist þegar um það, að hér
byggi gott fólk, með hjartað á rétt-
um stað, fólk, sem að menningu og
hugarfari væri gerólíkt megininu af
þeim mönnum, er eg hafði einkum
kynst í hafnarborgum hitabeltisland-
anna. Síðan hefir mér altaf þótt
fjarska vænt um ísland og Islend-
inga.
Um þessar mundir var skipkoma
til Islands talinn allmikill viðburður
þar. Sá maður, er fyrstur sá verzl-
unarskip koma siglandi af hafi, fékk
5 króna peningaverðlaun hjá verzl-
un þeirri, sem átti von á skipinu.
Það varð ekki lítill ys ogþys í kaup-
túninu, er einhver, sem verið hafði
uppi í fjalli, kom þjótandi niður
hlíðina og hrópaði, að skipið væri
að koma.
Mig furðaði mikið á þvi, að hafn-
sögumaðurinn, sem kom til móts við
okkur út á fjörðinn, sagðist vera
trésmiður. En honum fataðist ekki
stjórnin á skipinu. Hann stýrði því
•öruggur milli skers og báru til hafn-
ar á Djúpavogi.
Þegar við vorum lagstir þar að
trébryggju, var tekið að skipa upp
vörunum, sem við komum með. Var
því starfi ekki létt, fyr en allar vör-
urtiar voru komnar á land. En því
næst hófst nú heldur en ekki at-
hyglisverð starfsemi, sem mér kom
satt að segja furðulega fyrir sjón-
b.
Það var tekið til óspiltra málannij
við að demba sandi ofan i skipið,
þar til fengin var nægileg kjölfesta.
Ofan á hana voru því næst lögð
borð. Við það myndaðist þarna
sæmilegt gólf í lest skipsins. Og
þar var nú í skyndi komið fyrir
heilli verzlunarbúð með skúffum,
hillum og öðru tilheyrandi. Lestiri
var tjölduð striga, til þess að hún
yrði vistlegri, og eftir skamma
stund var skipið orðið að fljótandi
verzlunarbúð. Við tókum með okk-
ur búðarmann á Djúpavogi og
sigldum því næst til Breiðdalsvíkur,
en þar var' þá ekkert verzlunarhús.
Þetta var kallað að sigla “paa ,Spe-
kulant.”
Þegar til Breiðdalsvíkur kom,
vörpuðum við akkerum skamt frá
landi, því að þar var engin bryggja.
Við festum skilti við opin á lest
skipsins, og gat þar að lesa, auð-
vitað á dönsku:
Hvít ull 90 aura.
Mislit ull 45 aura.
1 flaska af brennivíni 1 krána.
Eg skal taka það fram, að ullar-
verðið var auðvitað miðað við pund,
og að annað en þetta var alls ekki
auglýst við opin á búðinni okkar í
lest skipsins.
Skömmu eftir að skipið var lagst
við festar á Breiðdalsvík, tóku við-
skiftamenn að streyma að. Sveita-
fólkið kom ríðandi með mismunandi
langar lestir af áburðarhestum.
Bændur færðu okkur ull, sem var
aðalsöluvara þeirra, en auk þess
smjör og osta. Sjávarbændur komu
enn fremur með saltfisk. Stýrimað-
ur okkar hafði bækistöð sína í fram-
lest skipsins. Þar veitti hann af-
urðum bænda móttöku og vó þær,
en afgreiddi jafnfrámt alla þá
þungavöru, sem við höfðum til sölu.
Starf hans samsvaraði þessvegna
starfi utanbúðarmanna eða pakk-
húsmanna ,i kauptúnunum. En í
sjálfri verzlunarbúðinni stóðum við
á þönum, verzlunarmaðurinn frá
Dj úpavogi og eg, og afgreiddum
álnavöru, smávöru og matvöru i
smærri stíl. Við unnum dag og
nótt, enda þurfa. ungir menn ekki
mikinn svefn í íslenzka bjartnætt-
inu á vorin! Mesta erfiðið var
auðvitað í því fólgið, að skilja is-
lenzkuna og gera sig skiljanlegan.
Einkum man eg, hve örðugt eg átti
með að segja tuttugu og þrír o. s.
frv., þvi að íslendingar telja alt
öðru vísi en Danir. En lipurð og
ástúð viðskiftavinanna létti mér
starfið, og alt gekk þetta eins og í
sögu.
Þarna komu bændur ásamt kon-
um sínum, börnum og vinnufólki á
öllum tímum sólarhringsins. Og
þegar fólkið kom til strandar, kall-
aði það:
—Merkúr, ohojf
Var þá báti tafarlaust skotið í
Iand og fólki og íslenzkum afurð-
um því næst róið út í verzlunar-
skipið, Jafnskjótt og fólkið var
komið um borð, gæddum við því
á kaffi og hagldabrauði, því að altaf
var heitt á katlinum hjá okkur.
Þegar fólkið var búið að hressa sig
á kaffinu, fór það tafarlaust að
verzla. I höfuðbók okkar voru nöfn
allra bænda, sem áttu verzlunar-
sókn til Breiðdalsvíkur, og áttum við
að bíða þess, að þeir kæmu til skips
allir með tölu. Úttekt og innlegg
hvers einasta viðskiftavinar var nú
færð vendilega inn í höfuðbókina.
Þegar úttekt bóndans var lokið,
fékk hann að. vita, hvernig sakir
hans stæðu við verzlunina. Venju-
lega fór þetta fram með þeim hætti,
að bóndi spurði; “Hvað á eg nú
eftir í peningum?” Ef hann átti
t. d. 16 krónur hjá verzluninni og
spurði, hvort hann gæti fengið þær
borgaðar, var vanaviðkvæðið hjá
okkur; “Nei, slíkt kemur ekki til
nokkurra mála; þú verður að kaupa
meira!” — Þá leit bóndi í kringum
sig og bað konu sína að athuga með
sér, hvort þau þyrftu ekki á fleira
að halda. Keyptu þau síðan fyrir 4
krónur. Nú vildi bóndi fá þessar
12 krónur, sem hann átti hjá verzl-
uninni, greiddar í peningum, en
vterzlunarmaðurinn frá Djúpavogi
sat við sinn keip og sagði: “Helzt
ekki; geturðu ekki keypt fyrir 4
krónur enn?”
Og enn leit bóndinn í kringum sig
til þess að athuga, hvað væri minst-
ur óþarfi að kaupa, og er hann hafði
enn á ný sóað 4 dýrmætum krónum
af sinni litlu peningaeign í vörslum
verzlunarinnar, voru honum að lok-
umi greiddar 8 krónur í skíru silfri.
Lét hann þær í snýtuklút sinn og
hnýtti að, en þegar heim kom, voru
peningarnir látnir i kistuhandrað-
ann og geymdir þar vendilega, eins
og glóandi gull. Þá var ekki siður
^ð ávaxta fé sitt í banka á Aust-
fjörðum, enda var lítið um reiðufé
í þá daga og hinn nýstofnaði Lands-
banki víðs fjarri í Reykjavík.
Bændur keyptu einkum þunga-
vöru, en konur þeirra og dætur álna-
vöru. Þegar 'þetta fólk hafði lokið
úttekt sinni, kom röðin að vinnu-
stúlkum þess. Þær komu með ullar-
lagðinn sinn innan í tveim saman-
bundnum svuntum. Ullarhárið var
kaup vinnukonunnar, og gætti hún
þess vendilega, að við vægjum' það
rétt. Hún varð að taka vörur út á
ullina sína, en fékk enga peninga!
Vinnukonan keypti álnavöru, efni
í peysuföt, svuntu og slifsi. Fyrir
Looking for Radio and Klectrical
BarKainN? For anything from a dial
to a lighingr plant—look in this
catalogue. Below we’ve listed just a
very, very few of the sort of com-
pelling values that make this grand
littie book a real gold-mine for
Radio Fan and Service Man alike.
Get your copy now!
Mantel
Models?
Look at this knockout value, just as
an example! Imagine only 29.95 for
a five-tube Viking Battery-operat-
ed Radio. And this is complete with
all hatteries! How do we do it?
Console?
?re’s one expressly deslgned for
rd-boiled bargain-hunters — a
jrthern Blectric 1938 five-tube
nsole Radio with tubes—ordin-
ily priced at 77.50—Eaton’s Radio
.talogue—38.75.
Automatic
__Jrí
Tuning?
1 Sure we have it — the
very latest — a Battery-
operated Radlo Minerva
6-tube — just press the
button and get any 6 of
your favorite stations in-
stantly. And Just 50.95
with all tubes and batteries!
Wind
Chargers?
Oh yes! — we can get that
Free Klectricity from the
wind for you too! But Viking
32-voIt Windchargersare low-
er in price, so investigate this
line before buying, you’ll find
the saving worthwhile. Other
popular six-volt types are
also listed, along with the
well-known gasoline driven.
plants in 6 or 3^-volt type.
EATON C?M,Tto
WINNIPEG CANADA
I
\
f