Lögberg - 04.01.1940, Blaðsíða 7

LÖGBERGr, FIMTUDAGINN 4. JANUAR, 1940
7
Um bœkur ,
og rithöfunda
Eftir ólaf við Faxafen
Á að telja ísland til Ameriku?
Grænland er nú á öllum4anda-
bréfum talið til Ameríku, en svo
hefir ekki altaf verið. Fyrir 30
til 40 árum var það jafnan talið
hluti af Evrópu, og sáust hér
engin landabréf, að það væri
ekki talið svo. Man eg hve for-
viða eg varð í fyrsta skifti, er
eg heyrði þess getið, að suinir
vildu telja það til vesturheims,
og af því eg hafði vanist hinu,
þótti mér það þá einkennileg
fjarstæða.
Eg var fyrir löngu búinn að
gleyma þessu, en því skaut upp
í huga mér, er eg sá ritgerð í
amerísku tímariti eftir Vilhjálm
Stefánsson landkönnuð, en þar
taldi hann fsland ineð hinum
nýja heimi — Ameríku. Kom
mér þetta þá viðlíka mikið á ó-
vart, eins og frásögnin um Græn-
land fyr.
Kln nú hefir Vilhjálmur ritað
bók um ísland á ensku, og ber
hún nafnið: island. Fyrsta ame-
riska lýðveldið (Iceland. The
First Amercian Republic.). Hefir
hún vakið meiri eftirtekt í hin-
um enskumælandi heimi, en
nokkur önnur bók, er rituð
hefir verið um ísland á síðari
tímum, og ef til vill meiri, en
nokkur bók um landið okkar.
Flytja Bandarikjablöðin mjög
lofsamlega ritdóma um hana, og
sum þeirra birta jafnframt
myndir frá íslandi. f sérútgáfu
stórblaðsins New York Herald
Tribune um bækur, birtist þann-
ig grein um þessa bók á fremstu
síðu, og nær fyrirsögnin þvert
vfir blaðið, og einnig mynd frá
íslandi, er nær yfir alla dálkana.
Er myndin úr bókinni, og sézt á
henni fjárrekstur, en í baksýn
er Akurevri, séð yfir Pollinn.
Segir ritdómarinn, að þegar Vil-
hjálfur Stefánsson riti bók, þá
sér búist við hvorttveggju, að
bókin sé skemtileg, og að efni
hennar sé þess vert, að því sé
gaumur gefinn — og svo sé um
þessa bók. Flytur greinin ýms
lofsamleg ummæli um íslend-
inga, og endar á því, að Vil.
hjálm hafi gert fyrsta ameríska
lýðveldinu (fslandi), og stærsta
ameríska lýðveldinu (Bandaríkj-
unum) verulegan greiða með
því að rita þessa bók. Aðrir
ritdómar, er eg hefi séð, eru í
aðalatriðum mjög líkir þessum
dómi.
Bókin er 275 bls. að stærð, og
er allur frágangur hennar hinn
prýðilegasti, og það þó miðað sé
við hinn enskumælandi heim. —
Um tuttugu myndir eru í henni,
og taka þær að vali fram flestum
myndum, sem verið hafa í bók-
um um ísland.
Formála fyrir bókinni hefir
ritað Theódór Roosevelt Theó-
dórson forseta, þess er var
Bandaríkjaforseti á árunum
1901—1909, og var einn hinn
merkasti í hinni löngu röð af
merkum mönnum, er gegnt hafa
forsetastarfi í þessu stærsta Iýð-
veldi heimsins. Var hann auk
þess, er hann var í stjórnmálun-
um, jafnvígur hvort eð heldur
var til stórræða, svo sem hern-
aðar og ljónaveiða, eða til vís-
inda- og bókmentaiðkana, og
mun hann hafa átt fáa sina jafn-
oka á vorum tímum. Átti ís-
land góðan vin, þar sem hann
var, svo sem sjá má meðal ann-
ars á æfisögu Bryce lávarðs,
þeirri, er hann sjálfur ritaði. En
þessi Theódór yngri Roosevelt,
virðist hafa mjög hinn sama hug
til íslands.
Bókin flytur kafla um sögu
landsins, bókmentir vorar nú á
dögum, fræðslumál, heilbrigðis-
mál, samvinnuhreyfinguna, iðn-
að, verzlun o. s. frv. En aftan
við hana eru ýmsar töflur til
skýringar. Fyrsta kaflann byrj-
ar höfundurinn á því, að segja,
að honum finnist kominn timi
til, að Bandaríkin og Kanada
uppgötvuðu þjóðina, sem fyrst
uppgötvaði meginland Ameríku.
En þegar ísland fanst, var að
hans dómi fundin Ameríka, eða
hinn nýi hemiur. Margt segir
hann að sé líkt (þó margt sé
einngi ólíkt), með fyrsta lýð-
veldi Ameríku og því stærsta —
íslandi og Bandaríkjunum. Bend-
ir hann á, að þó Bandarikin hafi
nú staðið í hálfa aðra öld, hafi
islenzka lýðveldið, sem leið und-
ir lok 1262, þó staðið 180 áruin
lengur en Bandaríkin eru búin
að vera til.
Þó margir munu líta á ísland
eins og einskonar stiklu milli
Norðurálfu og Vesturheims, seg-
ir Vilhjálmur, að enginn vafi sé
á, að réttilega beri að telja það
til hins siðarnefnda, og segir, að
landfræðingar geri það, og telur
fram mörg rök því til stuðnings.
Eitt er það, að ekki eru nema
180 sjómílur milli íslands og
Grænlands, er milli fslands og
Skotlands 500 sjómílur. Telur
hann ekki ósennilegt, að stund-
um kunni að sjást af háfjöllum
milli landanna, og að það hafi
verið íslenzk börn, sem af fjöll-
um á Vestfjörðum, fyrst hvítra
manna litu Grænland. Hefir það
lengi/ verið trú inanna, hér á
landi, að sjá mætti bæði löndin
í einu, ef verið væri á skipi milli
þeirra. En ef það væri hægt,
ætti eins að vera hægt, að sjá
efstu fjallatinda Grænlands meg-
in af fjöllum hér.
Það mun þó ekkí vera rétt, að
þetta sé hægt. Til þess að bunga
jarðarinnar skyggi ekki sýn á
þessari 180 sjómílna leið, þyrftn
fjöllin hvoru megin, að vera þre-
falt til fjórfalt hærri en Esjan,
eða að samanlögðu báðu megin,
sjö þúsund metra. En þau eru
hérna megin ekki nema 500—
1000 inetra, og Grænlands megin
2300 metra. Þetta er ekki einu
sinni helmingur af þeirri hæð,
sem þarf. Hæð Snæfellsjökuls
og Forelsfjalls í Grænlandi eru
að samanlögðu nokkuð meira,
eða á fimta þúsund metra, en
milli þeirra er helmingi lengra,
en þar sem styzt er, svo að þar
kemur enn síður til mála að
sjáist á milli.
En svo eru hillingarnar. Það
er ekki gott að fullyrða, að ekki
geti sézt á milli í hillingum, og
víst er, að Skrælingjar í Loðnu-
veiðahéraði á Austur-Grænlandi,
vissu, þegar hvítir menn komu
fyrst til þeirra, um land er var
í þá átt, er ísland lá frá þeim.
Kölluðu þeir það Akúvílnekk
(áherzla á síðasta atkvæði, sagði
mér Knútur Rasmussen). Orðið
kvað þýða landið hinumegin við
hafið, og hafa Skrælingjar nefnt
fleiri lönd þetta.
Vilhjálmi hefir tekist ágætlega
að sýna bæði landið og þjóðina
frá þeim hliðum, sem bezt lætur,
Sín þess að fara með ýkjur. Víst
má telja, að svo reyndur vís-
indamaður, sem Vilhjálmur er,
þá fari hann með enga tölu
rangt, móti betri vitund. En á
einum stað fer hann með hundr-
aðstölu, eins og hún væri hluti
úr þúsundi, og mun þetta hafa
orðið óvart. En með þessu fækk.
ar hann óskilgetnum börnum á
landi voru úr fimtahluta niður
í fimtugastahluta, og er hætta
á, að nokkur grunur falli á hann
að hann hafi með þessu verið
að bæta þarna, í þágu ættlands
síns, það, sem þeim íbúar stærsta
lýðveldisins kynni miður að
lika, eða þeir af þeim, sem ekki
líta á þessi mál með sama hisp-
ursleysi og við hérna í landi
fyrsta lýðveldisins. Sá kafli
bókarinnar, sem merkilegastur er
frá sjónarmiði okkar fslendinga
sjálfra, er um fund fslands, og
ferðir hingað fyrir daga Ingólfs.
Má nú fullvist telja, að ísland
hafi verið fundið mörgum öld-
um fyr en alment er talið. Hefði
þarna mátt vera frásögn um
rómversku peningana frá þriðju
öld, er fundist hafa á tveim
stöðum á Austurlandi, en það
er of langt mál að fara út í hér,
þó mjög sé það hugnæmt.
Enginn vafi er á því að þessi
bók verður stórum til þess að
auka þekkinguna á fslandi og
fslendingum.
—Fálkinn.
Konan með
gasgrímuna
Síðustu dagana í ágúst i sum-
ar var ungur íslenzkur náms.
maður staddur i Parísarborg.
Hann hafði búið um nokkra
mánuði í frönsku heimili til að
læra málið og kynnast borginni.
Hann var nú að kveðja og fara
heiin til íslands, því að ófrið-
urinn var fyrirsjáanlegur. Kon-
an, sem átti húsið þar sem hann
hafði búið, hafði verið ágæt hús-
móðir meðan hann dvaldi þar, en
þegar íslendingurinn var að fara,
lét hún hann sjá, að hún kviði
fyrir einstæðingsskapnum í hús-
inu, þegar allir gestir væru farn-
ir. Hún bað hann að sitja nokk-
ur augnablik áður en hann færi,
til þess að hún gæti sagt hopum
þátt úr æfisögu sinni. Hún
sagðist hafa verið nýlega gift,
þegar að heimsstyrjöldin fyrri
skall á 1914. Maðurinn hennar
fór í stríðið og hún sá hann
aldrei framar. Þau hjónin áttu
lítinn dreng og hún hefir alið
hann upp. Hann hefir verið hin
eina stoð og huggun hennar. Nú
var hann kallaður i stríðið.
Hann var farinn af stað til víg-
stöðvanna. Móðirin sagðist vita,
að hún sæi hann aldrei aftur,
frekar en manninn sinn. Hún
tók ofan úr hillu ofurlítinn hlut
og lagði á borðið fyrir framan
sig. Það var gasgríma. Hún
sagði, að stjórnin hefði sent sér
þetta, það fengju allir gasgrím-
ur, því að það væri búist við því,
að eitt af því fyrsta, sem gerðist
í styrjöldinni, yrði það, að óvin-
irnir mundu ausa eiturgasi yfir
borgina. Hún sagði, að það væri
álitið, að menn gætu lifað i tvo
klukkutíma í gaseitruðu lofti, ef
þeir hefðu þessa grimu. En hún
sagði, að það reyndi ekki á með
sig, því að hún myndi yfirleitt
ekki geta lifað meira en stundar.
fjórðung, ef að hún yrði að
byrgja andlitið eins og verður
að vera með grímunni. Henni
fanst einhver hugsvölun að þvi
að segja þessum útlenda gesti,
sem var að kveðja, frá raunum
sínum. Hún tók gasgrímuna,
lagði hana á borðið, faldi höfuð
sitt í henni og grét.
íslendingurinn fór áleiðis heim
með lestinni þá um kvöldið.
Hann veit ekki fremur en móð-
irin, hvort sonur ekkjunnar
muni nokkurntíma koma heim
aftur. fslendingnum var ljóst,
að þessi litli atburður, sem gerð-
ist í því húsi, þar sem hann var
að kveðja, gerist í raun og veru
í miljónum af heimilum í Frakk-
landi, Englandi og Þýzka-
Iandi og í öllum stríðslöndum,
þar sem eiginmennirnir og upp-
komnir synir hverfa frá ástvin-
um sínum heima, út í þann hild-
arleik, sem nú stendur yfir.
Engir vita hverjir aftur koma, og
þeir verða margir, sem vígvell-
irnir geyma í skauti sínu.
Þegar eg heyrði þessa sögu hér
heima i íslenzka höfuðstaðnum
fyrir nokkrum dögum, fanst mér
þetta átakanlegt. Mér fanst, að
það ætti að segja frá þessu at-
viki opinberlega, vegna þess, að
okkur hér heima á íslandi, sem
lifum i friði og vonum að svo
verði framvegis, finst i raun og
veru að kjör okkar séu í raun
og veru iniklu erfiðari heldur en
að þau eru. Það, sem mestu
menningarþjóðir heimsins búa
nú við, er íraun og veru þær
hörmungar, sem mestar verða
skapaðar hér á jörðunni. Það
er sízt að furða þó að mikið von-
leysi hvili yfir hugum manna í
stríðslöndunum. En hér á ís-
Iandi eru erfiðleikarnir enn sem
komið er ekki aðrir en þeir, að
þjóðin þarf að lifa að miklu
leyti af því, sem landið gefur af
sér, bæði sjávarútvegurinn og
landbúnaðurinn, og iðnaðinum,
að því leyti, sem hann ummynd-
ar þessar vörur. Okkar lítilfjör-
lega stríð er að jafna gæð.um
landsins milli þeirra, sem hér
búa, að fá alla til að vinna gagn-
lega vinnu með einhverju móti,
og reyna að gera börnum lands-
ins sem mest úr þvi, sem að
landið gefur af sér.
Mér fyrnist ekki sorgarsaga
konunnar, er býr í glæsilegustu
borg veraldarinnar, en er svo
þjáð af erfiðleikum þeim, sem
steðja af stórþjóðunum, að hún
hefir mist alt, sem henni er kær-
ast í lífinu, og það eina, sem
henni er boðið, er gríma, sem á
að geta lengt líf hennar í tvær
stundir, ef hún er umlukt af
eiturlofti. Mér finst, að íslenzku
konurnar, sem vafalaust finna
til inargskonar óþæginda nú
þegar af stríðsástandinu úti i
löndum og sem vafalaust eiga
eftjr, eins og allir aðrir ibúar
íslands, að finna til meiri óþæg-
inda hér á eftir, ættu að setja
ysig í spor þeirra kvenna úti í
stóru löndunum, sem geta hve-
nær sem er, búist við að sprengi.
kúlum rigni á heimili sitt, að
eiturgas falli eins og þungt ský
yfir landið og eyði öllu lifandi,
auk þess, sem að eldur og
sprengingar eyða hinum sýni-
legu verkum mannanna frá
mörg hundruð ára menningar-
starfi.
Mér þykir ekki ólíklegt, að
þegar konurnar á fslandi hug-
leiða að hve miklu leyti þær eru
enn sem komið er gæfubörn,
þótt þær búi í afskektu landi,
þá verði skynsamlegri saman-
burður um þetta efni hentugri
til að gera íslenzku konunni geð-
felt að leggja á sig þau lítilfjör-
Iegu óþægindi, sem styrjöldin
kann að baka íslenzku þjóðinni.
Það skfitir miklu máli, að is-
lenzkar konur leggi fram alla
krafta sína við að framkvæma
þau bjargráð, sem nauðsynlegt
verður að gera hér á landi, til
að bjarga þjóðarheildinni yfir
vandatíma styrjaldarinnar. Hlut-
verk íslenzku kvennanna verð-
ur ætíð létt að vinna í saman-
burði við lífsþraut kvenna stríðs-
landanna. J. J.
Tíminn 9. nóv.
Meáli
kaupsýslumaður
heimsins, Mr. Gordon Selfridge
í London, sagði í ræðu, sem
hann flutti í áheyrn enskra
kaupsýslumanna skömmu eftir
að heimsstyrjöldin 1914—’18
skall á: — Auglýsingarnar eru
hin voldúga driffjöður viðskifta-
lífsins. Einmitt á þessum al-
varlegu tímum eru þær geysi-
lega mikilvægar, og því mega
menn aldrei hætta að auglýsa.
Nú verða kaupsýslumenn að
sýna það fremur en nokkurn
tíma endranær, að þeir reka við-
skifti ekki einungis til þess að
hagnast á þeim, heldur og til
þess að fullnægja þörfum fólks-
ins (“to prove, that they did not
only carry on business for profit,
but also to provide the wants of
the people”). Að vanrækja aug-
lýsingastarfsemi á þessuin tím.
um, þ. e. að vanrækja það, að
vera i nánu sambandi við við-
skiftavinina, mundi vera sama og
að slökkva undir kötlunum, þeg-
ar mest þörf væri á gufuaflinu.
Vér eigum mikla örðugleika fyr-
ir höndum, en auglýsingadálkar
blaðanna munu hjálpa oss til
þess að bæta ástandið,” sagði
Mr. Selfridge.
Þessi ummæli hafa vakið at-
hygli margra kaupsýslumanna,
enda eiga þau það fyllilega skil-
ið.— (Samtíðin).
Enginn misskilningur er jafn
algengur og sá, að bros sé nauð-
synlegt til þess að þóknast öðr-
um. Bros fer fáum andlitum vel.
Heillandi bros ljómar venjulega
frá andlitum, sem að jafnaði eru
mjög alvarleg. Slík bros sigra
alt.—Beaconfield lávarður.
TRYGGVl ÓLAFSON og BERGLALG
GUÐMUNDSDÓITIR
Fallið hafa enn úr fylking vorri fruinbyggjar. Líkt
og í fornsögum greinir, líður skamt milli þeirra sem heitt
hafa unnast og lengi saman lifað. Verður því í þessum
línum minst beggja hjónanna Berglaugar og Tryggva
ólafssonar, sem voru frumbyggjar í Skálholtsbygð í
Suður-Cypress sveit, norður af Argyle i Manitoba.
Þegar vel var hálfnuð 19. öldin (1. okt., 1858) fædd-
ist drengur að Ytra-Álandi í Þistilfirði, í Norður-Þingeyj-
arsýslu. Ungur var hann skírður, og nefndur Tryggvi.
útsýn er þarna til norðurs, og lágfleyg skammdegissól
nær lítt að verma. Kaldur íshafsvindur sækir heim þá
er þar dvelja. Verða menn þar því sóltrúaðir og læra
snemma að meta yl og sunnanátt. En jafnframt stælist
þar afl og þol við örðugt inargt, og koma því oft úr slík-
um umhverfum þeir, sem hetjur eru og lítt sigrandi. Hér
voru æskuár drengsins, hér mótaðist skap og persóna
inannsins. Þegar hann var ellefu ára fluttist hann með
foreldrum sínum, ólafi Míkael Jónssyni og Abigael Jóns-
dóttur að Kúðá í sömu sveit, nokkru innar. Þar dvaldi
hann til fullorðinsára.
Æska og uppvaxtarár veittu litil tækifæri til menta
unguin manni í afdalasveit. Þó vantaði ekki fróðleiks-
löngun, enda nam hann alt sem jiröngur heimur og af-
skekt umhverfi máttu veita. Við það jókst útþrá æsku-
mannsins, og þegar útþrá, æfintýralöngun og kjarkur
fulltiða inanns leggjast á eitt, verðá heimahagar of þröng-
ir og út verður leitað til nýrra landa og ta'kifæra.
f Sköruvík á Lanagnesi bjuggu Guðmundur Jónsson
og Guðrún Jónsdóttir. Bærinn stendur við yzta tanga
Langaness, sætir oft þoku og þjóstustorma, og leyfir sól
lítið ríki. Dóttur áttu þau Berglaugu að nafni. Hún
hafði fæðst í Flögu í Þistilfirði, nærri Álandi, og fluzt til
Sköruvíkur barn að aldri. Fædd 25. janúar 1854. Bernska
hennar átti sína baráttu við gráa þoku og súld, og hana
dreymdi um lönd, sem sólrík væru og birtu gæfu lið-
langan daginn.
Þegar þessar ungu persónur mættust, fundu þau
brátt að margt áttu þau sammerkt í drauinum og vonum.
Bæði trúðu að óskaland vona sinna og drauma væri ekki
í fangi norðangjósts eða þokubakka, heldur þar sem
hvorugt réði ríkjum. Þau bundust heitum 14. okt. 1882,
og héldu svo vestur um haf til Ameríku. Stofnuðu þau
heimili við Grafton, N. Dak., og dvöldust þar um tíu ára
skeið. Vann Tryggvi við ýmsa vinnu sem gafst og ávann
sér þegar virðingu allra. En hér sótti sorgin þau heim er
þau mistu barn sitt ungt. Leitaði hugur þeirra þá þaðan
með von um bjarta framtíð og landnámsgæfu. Árið 1892
leita þau gæfunnar í Skálholtsbygð, og nema land. Þar
hafði þá sezt að' faðir Tryggva, og þótti gott undir bú.
Nokkur ár bjuggu þau á landi sínu, en flytja síðar á
land það sem þau svo bjuggu á lengst í Skálholtsbygðinni,
land það sem nú byggir sonur þeirra Gunnar. Þau
brugðu búi haustið 1934 og fluttu til Glenboro. Þar lézt
Tryggvi 9. desember 1935, en Berglaug 10. febrúar 1939.
Tryggvi var vel meðalinaður á vöxt, þreklegur allur
og kjarkmenni. stiltur í skapi, fáorður en gagnorður.
Hann var íslendingur og unni bókmentum og þjóðararfi.
Hagorður var hann en fór dult með, þó birtust vísur eftir
hann stöku sinnum. Búmaður góður, þó aldrei byggi
hann stórt. Bú hans var jafnan meiri griparækt en akur-
yrkja. Berglaug var fríð kona, ekki há en þrekmikil, og
stóð jafnan við hlið manns síns sem hetja í hverri raun,
sem yfir þau skall. Heimili þeirra átti íslenzka gestrisni
og heilan hug. F'élagsskapur bygðarinnar og málefni áttu
stuðning vísan hjá þeim hjónum. Þau trúðu ekki á að
vera neinir eintrjáningar í mannlegum félagsskap. Vér
höfum með fráfalli þeirra hjóna séð á bak sönnuin íslend-
ingum, sem ekki máttu vamm sitt vita, og juku á hróður
íslenzkra bænda hér í álfu, þótt ekki bærust mikið á.
Þeim hjónum varð níu barna auðið: Mrs. Kristján Sveins-
son, Glenboro, dáin 1937; Mrs. J. A. G. Sigurdson, Winni-
peg; Ásdis, dó í æsku; Mrs. C. Eymundson, Waterway,
Alta.; Guðmunda Laufey, dó í æsku; Ástþrúður Guð-
munda Margrét dó 17 ára, 1909; ólafur Sigfús, dó 18 ára;
Guðmundur Aðaljón, dó í æsku; Gunnar Jóhann býr á
jörð föður síns norður af Glenboro. Fósturdóttur eina
ólu þau upp, Halldóru Lilju Anderson, og bar hún gæfu
til þess að hjúkra fósturforeldrum sínum síðustu stund-
irnar. og þannig launa þeim ást og vernd. Enda stundaði
hún fósturforeldra sina með framúrskarandi elju.
Eg hefi hér minst litillega ólafssons hjónanna. Þrot-
laust starf varð hlutskifti þeirra svo sem annara frum-
byggja og landnámslýðs. En þau mistu, að eg hygg.
flestum meira, i sinu draumalandi, og stóðu þó sem hetjur
óbuguð til hins síðasta. Mér finst þau hafa snemma sett
sér þessa lífsreglu, sein skáldið mælir:
“En fyrst við ekki getum bárum brevtt,
þá brjóstum ei vort stutta líf i mola.
Vér höfum fyrri fundið kalt og heitt,
og farnast vel sú list að bera og þola.”
Úr brunni minninganna kemur lífsnæring bolviðum
framtíðarinnar. Því hefi eg þessara hjóna minst.
E. H. Fáfnis.