Lögberg - 22.02.1940, Síða 7

LÖGBERG. FIMT UDAGINN 22. FEBRÚAR, 1940
7
Hvernig þeir
vernduðu
keltneskuna
íslenzkað nf
JAKOBiNU J. STEFáNSSON
Það ern fleiri en íslend-
ingar, sem eiga í baráttu
nieð að viðhalda og vernda
sinn stærsta þjóðararf —
tungumálið, eins og eftir-
farandi ritgerð, útlögð úr
hérlendu lilaði, sýnir.—Pýð.
•
Uestir íbúar á eynni Cape
Ifreton eru skozk-keltneskir að
;,ett og uppruna. T. d. í bænuin
Arnia er nær alt skozkt fólk,
söniuleiðis í bænum Baddeck,
sem ekki er fjarri, og næstur að
stærð og íbúatölu, og svo er það
'iðast hvar i Cape Breton. Enn
Þann dag í dag halda þeir flest-
Um hinum fornu þjóðareinkenn-
Um sínuin, einnig vinnuaðferð-
Um’ t. d. heimilisiðnaði, þar á
nieðal er vefnaður, sem svo er
lagður inn í búðirnar, og þykir
kerður af mikilli snild. Við sum
tækifæri ganga þeir í há-skozk-
Um þjóðbúningi. Þegar um
sunnudagakenslu er að ræða, þá
er önnur blaðsíða Biblíunnar á
ensku, hin á keltnesku. Þó er
I'etta nú ekki alt. Þetta fast-
heldna, skozka fólk hefir, fvrir
skömmu síðan sett á stofn skóla,
l}ar sem kend eru eingöngu kelt-
nesk fræði, saga, menning, um-
fram alt málið, og svo verkleg
tiekni.
Þetta viðhald á hinum kelt-
neska þjóðararfi, þjóðsiðum,
verklegum framleiðslu aðferð-
Um> máli og listum, var í raun
°g veru skipulagt i Cape Itreton
laust eftir 1800, svo nú er siðan
nokkuð á aðra öld. Þá hafa án
efa áhrif enskrar tungu og ef til
VUI annara tungumála verið að
kyrja að leggja þar alt undir
sig.
En þá flutti þangað prestur
einn að skozkum ættum, Norman
McLeod að nafni, svo einelskur
aÖ öllu því sem háskozkt var,
eða keltneskt, að hann stofnaði
félag til að viðhalda því; það fé-
>ag var siðar meir nefnt “Cape
Ereton félagið” til viðhalds öllu
keltnesku, einkanlega málinu.
fnntökugjaldið var 5 dollarar á
'nann, og fékk hver meðlimur
skírteini þess efnis, að hann
kefði sem félagsmaður, rétt til
'neðráða og framkvæmda og
Pátttöku i öllum málum og fyr-
'rtækjum félagsins fyrir lífstíð,
ef hann vildi svo lengi. En þrátt
fyrir þetta vantaði samt mikið á.
kélagsmenn langaði til að geta
sett á stofn skóla, þar sem ekk-
ert væri kent annað en keltneskt
niál og önnur fra’ði, — alt kelt-
neskt.
Loks, eftir alllangan tíma, kom
nnnar maður til sögunnar, Angus
McKenzie að nafni. Þó undar-
iegt inegi virðast, var hann líka
guðfræðingur. Hann var fædd-
nr á eynni Skv, var háskozkur
aÖ ætt og uppruna, hafði mjög
'engi verið í Canada og Banda-
'ikjunum. Gekk í fyrra verald-
orstriðið um 1916. Þegar því
var lokið, fór hann til Cape
Ereton, og tók þar upp jirest-
skaj). Eigi var hann búinn að
'era þar lengi áður en hann
varð var við mikla löngun hjá
mörgum í söfnuði sínum að hið
skozk-keltneska félag fengi meiru
áorkað til framkvæmda á stefnu
sinni, en áður hafði verið. Og
af Því að McKienzie var að eðlis-
•ari framkvæmdamaður mikill
°g verkséður að sama skapi, var
honum falið á hendur að koma
1 verk þvi sem alla langaði til —
•>ð koma upp keltneskum skóla,
°g skyldi sá skóli vera kendur
'|ð Sr. McLeod, sem stofnaði
félagið í fyrstu (en var þá löngu
Játinn), því hann átti hugmynd-
lna• McKenzie fann að hugur
^•Vlgdi máli hjá fólkinu á Cape
reton. En án efa hefir hann
Seð að meira þurfti til, en hægt
Var fýrir Cape Breton bygð eina
fram að leggja, því þegar búið
var að kjósa hann til formánns
framkvæmdarnefndarinnar þá
fór hann til Bandaríkjanna, og
kom á fót félögum eins og því
sem á Cape Breton er, bæði í
New York, Detroit og Boston. í
Boston einni fyrirhitti hann þús-
undir af skozku fólki, sem var
áfram um að ganga í þjóðernis-
sambönd og borga hið vanalega
inntökugjald, svo nú gat Mc-
Kenzy byrjað á að byggja yfir
hinn keltneska þjóðararf.
Var nú ákveðið að skólinn,
sem einnig er fornminjasafn,
skyldi standa þar sem verið
hafði heimili hins fyrsta frum-
herja félagsskaparins, McLeods
pr^sts, og þar var hann bygður,
úti í sveit, nála*gt járnbraut, en
ekki i borg, og gaf sveitarráð
þess landshluta hundrað ekrur
af landi þar til.
En þó ekki væru næg efni
fyrir hendi til að skólahúsið gæti
orðið fyrst í stað nein glæsileg
höll, með nýtízku bygðarsniði,
þá létu Skotar það ekki vera til
fyrirstöðu, því þeir eru raun-
virkileikans menn og þeim var
fyrir öllu að tilganginum yrði
náð, áður en það yrði of seint.
Þessar hundrað ekrur af landi
voru hreinsaðar, skólahúsið sett
upp úr bjálkum, 60 fet á Iengd,
20 fet að þvermáli, þiljað sundur
í miðju; i öðrum helmingnum
þjóðminjasafn, i hinum lestrar-,
bóka- og kenslusalur. Svo nú
var loks skólinn til orðinn — sá
eini keltneski skóli, sem til er,
hvar sem leitað væri.
En þó hann frumbýlingslegur
sé, þá létu ekki helztu menn i
Nova Scotia það vera til fyrir-
stöðu ineð að skilja þá stefnu,
sem var orsök þessa fyrirtækis.
svo þegar skólinn var formlega
opnaður, þá var þar viðstaddur
stjórnarformaðurinn og fleira
stórmenni, ásamt fjölda af Cape
Breton fólki, ekki annað en
keltneska töluð, og voru nú allir
í Hálendinga búningi, stjórnar-
formaðurinn eins og aðrir. Hélt
hann þar ræðu, sem var að
nokkru sem fylgir.
Hann kvaðst vilja hvetja hið
skozka fólk til að halda við sin
þjóðareinkenni, svo sem sjálf-
stæði, mentahneigð, trúrækni,
þjóðrækni, trygð og hollustu til
lands og konungs. “Vér lifum
á þeim 111011111,” sagði hann,
“sem svo mörgum hættir til að
koma allri ábyrgð af sjálfum sér
a nðra. Þetta hefir aldrei verið
eðli hins skozka fólks. Tapi
maður sjálfstæðistilfinningu, og
um leið því að hugsa fyrir sig
sjálfur, verður maður að bráð
hvaða fylgisöflun sem er, fvrir
hvaða tvísýna, óreynda þjóðfé-
lagsbreytingu sem er, og sem
aðrir vilja. Við gætum við það
tapað þeim þjóðar- og einstakl-
ings-rettindum, sem enginn
mannflokkur í heimi hefir geng-
ið jafn fra*kilega fram í að verja,
eins og hin skozka þjóð.”
Þar næst var þjóðminjasafnið
opnað — það er eins og áður
er sagt, undir sama þaki og skól-
inn — af Hon. McMiIIan. Þar
eru forngripir frá Skotlandi,
einnig frá dögum McLeods, frá
1800, og þó er eftir að bæta
miklu við.
Seinna um daginn, áður en
athölninni lauk, var stofnsett og
um leið í fyrsta sinn framkvæmd
það, sem verður framvegis hin
árlega samlags-útfærsla hinna
skozku niðja Hálendinganna á
keltneskri hljómlist og söngvum,
Hálanda “fling” og “sverðadansi”
og einnig fluttir Ijóða- og bók-
mentakaflar á hinu forna máli.
Byrjað var á kenslu í hinum
iiýja skóla seint í sumarmánuð-
inum júlí, 1939, undir umsjón
McKinnons prests, og heldur
kenslan áfram allan ágúst-
mánuð.
Seinna á að reisa i staðinn
fyrir þessa, vandaðri byggingu
úr vandaðra efni. Þar á að vera
keltneskt bókasafn, lestrarstofa,
gesta- og fyrirlestra-salur, forn-
gripasafn. Á sú bygging að vera
með turni. Fjögur hundruð
ekrur af hæðóttu landi um-
hverfis landareign skólans á að
gera að lystigörðum.
Voðaleg eyðsla
MILJÓNUM DOLLARA
KASTAÐ Á GLÆ
/CANADA
Vínsalan í fjórum vestur-
fylkjunum, árið sem leið, kom
upp á $34,000,000. Það er
býsna stór summa, en það er
upphæðin, sem stjórnarsalan á
vinföngum kom upp á, í fjórum
vesturfylkjunum.
Þessar tölur sýna upphæðirn-
ar fyrir hvert Fylki:
Manitoba $ 5,889,689
Sask............ 6,042,165
Alta............ 8,194,271
B.C. 14,110,158
Samlagt $34,236,383
Ágóði á þessari stjórnarsölu,
sem engin stjórn er á:
Manitoba $ 1,753,363
Sask............ 1,245,518
Alta............ 2,532,751
B.C............. 4,042,627
Samlagt $ 9,574,259
Þessar tölur sýna ekki þær
stóru summur, sem en er eytt
fyrir “Landann” (það er nafnið,
sem heimaþjóðin hefir gefið
heimabrugginu) og ólöglegu söl-
una, sem enn er í stórum stii
iðkuð, þó þjóðinni væri lofað
því í síðastliðnum vínbannskosn-
ingum 1923, að yrði gerð ómögu-
leg, ef stjórnarsalan kæmist að.
E11 það kom fljótt í ljós, að
stjórnarsalan og bjórsalirnir
nægðu drykkjufólki ekki; það
sýndist enn vera nóg rúm fyrir
þá, sem hneigjast til að græða
fé á þann hátt.
Canada vinsalan síðnstliðið ár
Prince Edward Eyjan er eina
fylkið, sem er enn undir vín-
banni; hin átta undir stjórnar-
sölu fyrirkomulagi. Þau átta
verzluðu upp á $110,479,172. Á-
góði til stjórnanna var $28,000,-
000. En það var ekki allur gróð-
inn, þar sem eitt fylkið leyfir
bruggurum að selja bæði létt
vín og bjór, bindrunarlaust til
kaupendanna, sem nota það.
Hér er yfirlit yfir sölu austur-
fylkjanna:
Nova Scotia $ 4,684,901
Ágóði 1,337,458
New Brunswick . 3,525,215
Ágóði 1,153,763
Quebec 17,027,104
Ágóði 6,221,813
Ontario 22,830,002
Ágóði 9,893,587
Við þessar háu tölur má bæta
þeirri sölu, sem gerð var af
bruggurum í Ontario beint til
þeirra sem notuðu það. Bjór-
salan kom upp á $26,289,136 og
létt vín $1,88 ,530. Það setur
söluna í Ontario upp í $51,000,-
000 — fimtíu og eina miljón
dollara.
Það er gefið út af umsjónar-
mönnum stjórnarinnar í Ottawa,
sem halda skýrslur yfir vínbrúk-
unina, að það hafi verið drukkið
yfir sextiu og þrjár miljón
gallónur af bjór (malt Iiquors)
og þrjár miljónir fjögur hundruð
og þrjátíu og þrjú þúsund gallón-
ur af sterkum vínum (spirits)
og þrjár miljónir fjögur hundr-
uð og sextíu og þrjú þúsund
gallónur af léttum vínum. Á-
góðinn, sem Dominion stjórnin
innheimti var yfir tuttugu og
fimm miljónir.
Þessar stóru tölur ættu að
vekja fólk til hugsunar, það
verður að athuga að þetta er alt
verzlun, sem verður að borgast
út í hönd í peningum.
Maður undrar sig yfir þvi, að
verzlunarmenn landsins skuli
ekki vakna, og reyna eitthvað til
að stoppa þessa eyðslu á því fé,
sem ætti að vera borgað fyrir
nauðsynjar fólksins. Þeir vita
bezt, að fólkið, í stað þess að
liorga fyrir nauðsynjar, mat,
kla*ði, húsnæði, eldivið, húsmuni,
eða kaupa sér heimili, eyðir
smátt og smátt því litla af því
sem það vinnur sér inn fyrir á-
fengi. En kaupmennirnir, sem
fæddu og klæddu fjölskylduna
verða á hakanum. Hvað lengi
geta verzlunarmenn landsins set-
ið rólegir yfir þessu fyrirkomu-
lagi? Verzlanirnar hrynja í hóp
um. Og séðir Gyðingar kaupa
vörurnar með voða afslætti. Svo
setja þeir upp stórar afsláttar-
sölur og veikja margar heið-
arlegar verzlanir með þessari
skrípaaðferð, sem enginn græðir
á nema okrarar. “Vakið, vakið,
verka til kveður, vofir yfir oss
skelfingar tíð.” Það er langt
of miklu eytt í þessi vinkaup,
sem sannarlega hjálpa ekki til
að byggja upp þetta unga land,
sem þarf allra þerira krafta og
vitsmuna með. á þessum voða
tímum.
Víndrykkjan dregur úr öllum
eðlilegum verzlunar nauðsynj-
um. Víndrykkjan hefir margt
ilt í eftirdragi; skemmir siðferð-
ið, eykur hættur á þjóðvegum;
veikir heilsuna, sveltir konur og
börn. Bakkus er sá versti óvin-
ur, sem við þurfum að inæta og
berjast við í heimalandinu. Svo
við ættum að byggja hér varnar-
garð, svo sterkan og háan, að
okkar ungu hermönnum sé engin
hætta búin. Látum oss öll vinna
að því verki heima fyrir, þeim
til stuðnings, sem verða að fara
og leggja sitt líf i sölurnar fyrir
okkur, sem heima sitjum, svo
við getum haldið frelsi og lifi.
f Guðs bænum vaknið til
skyldunnar, einn og allir, áður
en það er orðið of seint.
A. S. Bnrdnl.
Fornar helgisagnir
Biblían og Völuspá tala báðar
um sköpun hins sýnilega heims
á mjög svo líkan hátt. Það er
að hin núverandi tilvera hafi
orðið til úr tilveruleysi, smátt
og smátt, og mun þar vera átt
við vort sólkerfi i heild, þó að
það sé ekki beint tekið fram i
þeim ritum, sem nú eru til á
prenti. Spádísin í Völuspá segir
þó með allberum orðum að það
hafi verið áður en sól og máni
urðu til, en svo sem vér vitum
eru þau nú á vorum dögum
orðin allgömul að alda tali. Einn-
ig tala áminst helgirit um endi
vorrar sýnilegu tilveru á eftir-
tektarverðan hátt. Líkingin er
svo nákvæm í aðalatriðum að
undrun sætir. Opinberun Jó-
hannesar talar um þrjá óhreina
anda, sem fari um meðal höfð-
ingja jarðarinnar og blási þeim
i brjóst illuni ófriðar hugrenn-
ingum, en Völuspá talar um þrjá
galandi hana er veki til geigvæn-
legrar orustu með gali sínu, og
báðar tala þessar fornu helgi-
sagnir um herflokka frá oss ó-
sýnilegum og óþektum heimi, og
báðar segja að himininn hverfi,
aðeins með ólíku orðalagi, og
báðar tala um nýjan himin og
nýja jörð, og getur þar ef til vill
verið aðeins um ásigkomulags
breytingu að ræða.
Það er ærið margt fleira en
hér hefir verið minst á, sem er
andlega hvað öðru líkt í þessum
fornu spásagnaritum.
—M. I.
Dánarminning
Þetta eru aðeins fáein minn-
ingarorð um húsfrú Halldóru
Sveinsdóttur Eiríkson, sem lézt
að heimili sínu í Minnewaken 6.
ágúst síðastliðinn, eftir langvar-
andi sjúkdómsstríð, sem að síð-
ustu dró hana til dauða. Hún
bar það með stakri ró og still-
ingu en vissi þó snemina að ekki
myndi um neinn bata að ræða í
þessu lifi.
Hún var fædd á Geirlandi á
Síðu í Vestur-Skaftafellssýslu
árið 1881. Foreldrar hennar
voru Sveinn Davíðsson og Gróa
Magnúsdóttir og bjuggu þau þar.
Bræður átti hún þrjá en tvær
systur. Skulu þau talin eftir
aldri. Þórhallur átti siðast heima
á Seyðisfirði og dó hann þar.
Bjarni á heima i Keewatin, Ont.
og Davíð bóndi á Brekku í Lóni
á íslandi; Steina, Mrs. Atchison,
i Vancouver og Guðríður, Mrs.
Udell í Vancouver. Frá fyr-
nefndu heimili fluttust þau á
Hérað, að Þingmála í Skriðdal,
til séra Páls Pálssonar, málleys-
ingjakennara, sem oft var svo
nefndur og var þar þá þjónandi
prestur. Þar voru þau í nokk-
ur ár og fór Halldóra heitin þá
frá þeim 9 ára gömul til vanda-
lausra þar sein hún var eftir það
til tvítugs aldurs. Þessi hjón
voru Magnús Vilhjálmsson og
Steinunn Stefánsdóttir, sem
.bjuggu í Hjaltastaðaþinghá.
Þaðan fluttist hún til Seyðis-
fjarðar til foreldra sinna, sem
þar áttu þá heima. Eftir stuttan
tíma dó faðir hennar og skömmu
seinna fluttust þær mæðgur all-
ar fjórar til þessa lands, árið
1904, og settust að i Winnipeg;
þar vann hún við sauina í nokk-
ur ár. Á þeim tíma kyntist hún
eftirlifandi manni sínum, Rafn-
keli Eiríkssyni og giftust þau
ár'ið 1910. Þeirra börn eru
fimm og skulu þau talin eftir
aldri: Geir Ragnar, Steinunn,
Sveinbjörg Þorgerður, Eiríkur
Thor og Gilbertina Rakel. öll
ógift nema Steinunn, Mrs. Archie
Peterson. Hafa þau öll mest
dvalið í þessari bygð hér í kring-
um Lundar.
Halldóra heitin var myndar
kona í sjón og sama er að segja
um verk hennar. Hún var greind
vel í meðallagi og stóð jafnan
framarlega i safnaðarmálum. í
lúterskum safnaðarmálum var
hún óskift. Hiin var hjartagóð
og fann sárt til með þeim, sem
bágt áttu og reyndi að bæta um
kjör þeirra eftir beztu getu.
Svo vil eg að endingu þakka
öllum, fjær og nwr, sem að ýmsu
leyti léttu byrði heimilisins þann
langa tínia, sem hún var veik.
Henni var svo mikil ánægja í því
þegar vinir hennar komu að sjá
hana.
Svo þökkum vér þér, kæra
eiginkona og móðir, alla ást og
umönnun, sem þú lézt okkur í té
á liðna timanum og sem við
minnumst með sárum söknuði.
Undir nafni eiginmanns og
barnanna.
Svo í Guðs friði, kæra vina.
Sælir eru þeir, sem í Drotni
deyja.
Vina þeirrar látnn.