Lögberg - 08.08.1940, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 8. AGÚST, 1940
5
það varð ekki ein báran stök.
Ofan á harðindi og harðæri bætt-
ist hið voðalega eldgos úr Mýr-
dalsjökli 1755, sein eyddi bygð-
uni og ba“juin, svo að menn og
skepnur féllu í hrönnum. Eitt
hið mesta eldgos úr Heklu, sem
niönnum er kunnugt uin, kom
11 árum síðar; fylgdi því svipuð
eyðilegging; og að 17 árum liðn-
um þriðja og síðasta eldgosið,
Skaftáreldarnir. Var það hið
ógurlegasta eldgos, sem sögur
fara af á íslandi. Eldflóðið
æddi fram og fylti vötn og bygðir
nieð logandi hraunleðju, ösku
og brennisteini rigndi; ógurlegir
brestir, þrumur og jarðskjálftar
fylgdu eldinum. Búpeningur og
fénaður féll í hundruðum þús-
unda tali og svo gengu móðu-
harðindin nærri þjóðinni að tæp
40 þúsund manns komust lífs af.
Það tók eldfjöllin á íslandi
að bræða svo hugi Dana, að þeir
sendu íslendingum ríflega hjálp
og voru meira að segja að hugsa
um að flytja íslendinga til Dan-
merkur eftir eldgosin, en sú hug-
niynd hjaðnaði. Enda hefðu ís-
lendingar aldrei tekið það í mál.
Þeir unnu landinu og áttu það.
Þau mannaspor, sem þar hafa
verið gengin, hafa verið troðin
af íslendingum einum. Þetta
einkennilega land frosta, funa
og fegurðartöfra, hefir mótað í
sína mynd, skapgerð og eðli
þjóðarinnar. Landið hefir brent
niynd sína inn í huga og hjörtu
harna sinna svo fasta, að þeir,
sem hafa alist upp á fslandi, una
sér illa í öðrum löndum. Þetta
forna land hefir geymt, og geymt
vel, tungu og andlegan auð
harna sinna.
Sú auðlegð var svarið, sem 19.
öldin gaf hörmungum 18. aldar-
innar. Þjóðin reis upp úr rúst-
um eldsins eins og ung í annað
sinn. Risavaxið andlegt lif 19.
aldarinnar stendur jafnhliða
gullaldartímabili fornskáldanna.
h'ram úr rökkri inóðuharðind-
anna ganga hugprúðir menn,
sem gerðust lífverðir þjóðarinn-
ar eftir aldamótin 1800.
Bjarni Thorarensen fæddist
ofan í móðuharðindin 1786. Er
það engu líkara en að neisti eld-
fjallanna hafi snert sálu hans.
þessi stórgáfaði og stórhuga
ungi maður hefur upp raustina,
rétt eftir aldamótin og byrjar þa
strax að blása anda og eldi í
nasir þjóðarinnar, með kvæðum
sínum. Hetjuháttur og rómantík
fornaldar skáldanna endur-
hljóma í kvæðum hans, enda tók
hann höndum saman við forn-
öldina í málstyrk og fornyrða-
laginu. Þessi forsöngvari 19.
aldarinnar spenti strengi hörpu
sinnar um fjallatinda íslands og
hnúði þá með slíkum krafti að
landið tók fjörkippi og þjóðin
fór aftur að sjá til sólar, því
Hjarni setti sér það markmið að
hveða hugrekki í menn, gagn-
vart þeim öflum, sem höfðu
leikið þjóðina harðast. “Fjör
henni oss eldurinn, frostið oss
herði, fjöll sýni oss torsóttum
gæðum að ná.’’ Eldur og ís eru
Hjarna ðþrjótandi yrkisefni. Af-
stöðu hans gegn danska einok-
unarvaldinu og umboðsmönnum
þess skýra þessar vísuhendingar
ótvírætt:
‘Konungsþrælar íslenzkir aldregi
voru,
enn síður skrilsþrælar lyndi með
tvenn.”
Kjarni lék aldrei tveiin skjöld-
Uni nieð skoðanir sínar og ást
Kl íslands, til þess var hann of
U'eitur hugsjónamaður. Tómas
^mundsson og aðrir Fjölnis-
uienn bætast i hópinn ineð sín-
um eggjandi samanburði viðj
f°rnöldina. Jónas Halgrimsson,
f®ddur 1807, tekur í sama streng
°g Kjarni. Jónas, þetta yndisega
skálB ættjarðarástar, frelsishug-
s.lona, fagurfræði og vísinda sýn-
lr með mál'fegurð sinni og ríin-
suild, auð og fegurð íslenzkrar
fl|ngu, Qg endurreisn fslands
'ar hugsjón hans og hjartans
juúl. llni það bil sem fegurstu
v*ði Jónasar flugu á vængjum
vindanna út til íslands var ung-
ur maður að stunda nám við
háskólann í Kaupmannahöfn.
I^agði hann sérstaka stund á
málfræði, en hugur hans hneigð-
ist meira og meira að sögu ís-
lands og bókmentum. Eftir að
Jón Sigurðsson hafði lesið og
aflað sér víðtækrar þekkingar á
högum lands og þjóðar að fornu
og nýju, lesið sögu landsins með
djúpvitrum skilningi þess manns,
s'em allra manna bezt skildi
skapgerð og eðli þjóðarinnar,
þekti kosti hennar og galla, sigra
og ósigra. Eftir þann lærdóm
og lestur, ákvað Jón Sigurðsson
lífsstarf sitt. Æfisaga þessa
mikilmennis er frelsis og fram-
fara saga íslendinga, menningar-
saga þjóðarinnar á síðastliðnum
100 árum, því svo stóðu ráð
hans djúpt að fram til þessa
dags hafa áhrif hans leitt þjóð-
ina við hönd sér. Fyrir atorku
og áhrif Jóns Sigurðssonar, fékk
Iandið algert verzlunarfrelsi
1854. Hefir þá Skúla landfógeta
orðið rórra í gröfinni. — Frelsis-
hreyfingarnar í Evrópu um þetta
skeið, komu líka við í Danmörku
svo Friðrik 7. gaf þegnum sin-
um þá stjórnarbót, að afsala sér
einveldinu 1848. íslenzka þjóð-
in fagnaði fengnu frelsi. En Jón
Sigurðsson gerði^ sér ekki að
góðu hálfan hleif, þegar um
sjálfstæðismál íslendinga var að
ræða. Hann hélt því fram, að
u mleið og konungur afsalaði
sér einveldinu, væru aftur gild
hin fornu lög og landsréttindi,
er þjóðin hafði áskilið sér í
Gamla sáttmála; vildi Jón Sig-
urðsson að þjóðin ætti við kon-
ung sinn einan um sérmál fs-
lands; mótmælti hann afskiftum
Dana og danska ríkisþingsins i
innanlandsmálum. Eins og öll-
um er kunnugt, stóð styr um
þau mál um langa hríð. Þegar
Kristján 9„ sem var Jslendingum
mildur konungur, gaf. fslandi
stjórnarskrána 1874, fullnægði
hún alls ekki kröfum Jóns Sig-
urðssonar. Eftir dauða hans
tóku aðrir upp vopnin, og eftir
langa sókn og harða fékk ísland
loksins fullveldi sitt með kon-
ungssambandi við Danmörku
1918.
Auk stjórnmálanna létu1 menn
og konur 19. aldarinnar hendur
standa fram úr ermum á svo
margvislegan hátt, að tími gefst
ekki hér, til að telja það fram.
Uppfræðslu- og mentamál tóku
risavöxnum framförum. Eins
og með fleira, sem þjóðinni varð
til heilla og heiðurs, átti Jón
Sigurðsson frumkvæðan þátt í
skólamálunum. Það voru stofn-
settir: prestaskóli, gagnfræða-
skólar, kvennaskólar, búnaðar-
skólar og barnaskólar, svo upp-
fræðsla og mentun varð almenn.
Hin undirstöðugóða sveitamenn-
ing hafði til þessa séð mest-
megnis um uppfræðslu æskunn-
ar, og undarlega holl reyndust
þau áhrif þjóðinni. Framfara-
málin voru rædd í blöðum og
tímaritum og menn loguðu af
eldlegum áhuga. Stórskátdið
Matthías Jochumsson hækkaði
hvelfingar isenzku kirkjunnar
með sínum ljóselska innblásna
anda og lífrænu trúarstefnu.
Hann, ásamt öðrum skáldum og
andans mönnum 19. aldarinnar
afhenti 20. öldinni miklar auð-
ilegðir og um leið þá andlegu
ábyrgð, að halda list listanna,
skáldskapnum, og andlegri heil-
brigði þjóðarinnar i horfinu. Og
hver efast um, að sú þjóð gæti
ekki vel sinna andlegu erfða,
sem er að vígja háskóla sinn,
æðstu mentastofnun landsins,
þegar flest önnur lönd Evrópu
logaí af eldi eyðileggingar og
vígaferla. Hver efast um, sem
þekkir sögu fslands og eðli ís-
lendinga, að öllu sé óhætt í hönd-
uin þjóðarinnar, sem byggir ís-
land. Þau Grettistök, sem þjóð-
in hefir lyft á þessari öld, eiga
hvergi sinn líka, eftir höfðatölu,
þó víða verði leitað. Vestur-fs-
lendingum er vel kunnugt um
framfara- og athafnalíf heima-
þjóðarinnar, á öllum sviðum. Á
síðastliðnum árum hafa komið
hingað, sem gestir, menn að
heiman, er hafa gefið greinilegt
yfirlit yfir framkvæmdalífið
heima fyrir. Auk þess hafa
Vestur-íslendingar, í ræðum og
riti, frætt fólk um hvað er að
ske á íslandi. Skáldskapur, bók-
mentit-, lærdómur og vísindi lifa
blómalifi. Listamenn, á öllum
sviðum, þróast og þroskast i
þjóðlifinu. Skólar og inenta-
stofnanir hafa verið reist viða
um land, sum forn höfuðból
þannig endurreist, og er það vel
við eigandi að í þeim skólum
eru þjóðleg fræði kend, bæði á
andlegum og verklegum sviðum.
fslendingar sigla skipum sinum
um veraldarhöfin og verzla um
allar álfur. Raforkan gefur
landinu ljós og hita, því jötun-
magn fossanna er orðið að þjón-
ustubúnum öndum, sem beita
kröftum sínum i þarfir vinnu-
vísinda. Síminn og útvarpið
lætur menn tala tungum \iða um
(Framh. á bls. 8)
ALÞJÖÐLEGT FRAMTAL
ÞARFNAST ALÞJÓÐAR SKRÁSETNINGAR
CANADA SKORAR A alla borgara sína, án tillits til þjóðernis, karla sem konur, yfir 16 ára aldur, að láta
skrásetja sig dagana 19., 20. T)g 21. ágúst. Skrásetningarstofur verða opnar frá kl. 8 f. h. til kl. 9. e. h.
Tilgangur skrásetningarinnar er sá, að fá fullkomið yfirlit yfir mannafla þjóðarinnar, svo unt sé að
beita honum til fylztu landvarnar, sem og til sigurvænlegrar sóknar stríðsins.
Hér eru spurningar, sem þér verðið að svara. Spjaldið, sem konur nota verður líkt þessu, með áskildum
nokkrum nauðsynlegum breytingum. Kvnnið yður spurningarnar vandlega strax, svo auðveldara verði að
svara þeim á skrásetningarskrifstofunni.
SKRÁSETNINGARDAGAR s—19. 20. og 21. ÁG0ST
Date ot Registration
1940
Electoral DlSTRICT
Day
No.
. POLLING DlVISION No.
Name, if any
..Card No.
1. Sumame..
....Given Names .
(Print in block letters)
2. Permanent Postal Address (if away from usual residence when filling in card give name of usual residence)
Street and Number
Rural Route and Poat Office
Town or City
3. Age last birthday...
Date of birth..
Year Month Day
4. Conjugal conditions: Single........Married...............Widowcd..............Divorced...............
5. Of what dependents (if any) are you the sole support:—
(a) Father..............(b) Mother..............(c) Wife.............(d) Number of children under
16 years................(e) Number of other dependents...................(f) Do you contribute
partial support to any one..............................................j......................
6. Country í (a) Yourself..............................................................Place......:.......................
birth ) (^) Yourfather............................................................Place....v.........................
y (c) Your mother.........................................................Place..............................
7. Nationality or country of allegiance:—Ðritish subject (a) by birth?....................................................
(b) by naturalization?.........................(c) Forcign citizen?......................v...(d) If naturalizcd, in
what year?.............................(e) In what place?........................................(f) If not Ðritish
subject, to what country do you owe allegiance?.....................................................................
(g) If an immigrant, in what year did you enter Canada?.............................................................
8. Racial origin..................................................
9. Language or languages: (a) Do you speak English?........^^.^............(b) French?.......................
(c) What other language can you speak, read and write?..................................................
10. Education: (a) Primary only....................(b) Primary and Secondary....................(c) Vocational
Training (Business College, Technical High School)..,
(d) College or University Dcgree?................
11. Is your general health (a) good?..............,(b) fair?..—..........(c) bad?......
deaf, dumb, crippled or otherwise physically disabled, state nature of disability ..
..... 12. If blind,
If permanently disabled, are you in receipt of ð þension?......................In respect of War
Service?.................Workmen’s Compensation?................Old Age or Ðlind?...............
Other? (Specify)...............„................................................................
13. Class of occupation: (a) Are you an employer of labour other than domestic?........-..................
If so, state business.........................................(b) Are you working on own account,
but not cmploying labour?.............If so, state business.......................................
(c) Are you an employee? (1) working at usual occupation.................(2) working at other than
usual occupation................(3) unemployed................. (d) Not working because pensioner,
dependent, retired, independent means..............................................................
(Spccify)
14. Occupation or Craft:—
(a) Present occupation? ..................................................
(b) What is your regular occupation?.......................................
(c) What other work can yoij do well?......................................
(d) If an employee, who is your present employer? Name...............................................
Address...................................................... Nature of business where employed?
(state preciscly) ...............................................................................
(e) If experienced in a skillcd industrial occupation or profession, describe specifically the type or types
of work in which you are specially cquipped by training orexperience..............................
15. Unemployment: (a) How many weeks did you work in the past 12 months?........................
(b) If out of work now, state numbcr of weeks since last employcd in any occupation other than work
performed in retum for direct relicf........................(c) Are you totally incapacitated
for employment?...........................................................................
16. (al) Were you brought up on a farm?......................(a2) Until what age?................(bl) Have you
worked on a farm?..............(b2) How long...............(b3) In what province or country...............
(cl) Can you handle horses?................(c2) Drive a tractor?................(c3)Usc farm machinery?
............. (c4) Can you milk?................(c5) Are you able to do other farm work?..................
17. Is there any particular occupation in which you would like to be specially trained?..
18. Defence Services: (1) Have you previously served in any Naval, Military or Air Forces?..
If so, state: (a) Forces of what country.......................................
(b) Approximatc dates between which services performed.........................
(c) Unit...................................«...(d) Rank held......................................(2) If retired or
discharged, give reasons therefor............................_...................................................
(3) Have you bcen rejected for military service in the present war?....................................................
(a) Why?..............................................(b) Where?............................................1......
Þetta er yÖar tækifæri til hjálpar sókninni. Til þess að skrásetning-arkostnaðurinn verði sem minstur,
leitar stjórnin samvinnu allra góðra borgara í sambandi við skrásetninguna sem sjálfboða. Þér getið hjálpað
með því að setja yður í samband við skrásetningarstjóra, og bjóða liðveizlu yðar.
SKRASETNINGARSTAÐIR
Skrásetningarstaðir verða opnaðir í kjördeildum á
sama hátt og í síðustu sambandskosningum.
Skrásetjendur láta skrásetja sig á venjulegum
kjörstöðum i kjördæmi sínu. En sé skrásetjandi stadd-
ur í öðru fylki eða umdæmi skrásetningardagana, getur
hann eða hún látið skrásetja sig á næsta skrásetning-
arstað að gefnum fullnægjandi upplýsingum til skrá-
setjara þar á staðnum.
Skrásetningar skírteini yðar
Öllum þeim persónum, sem svarað liafa á full-
nægjandi hátt öllum spurningum, verður fengið
skrásetningarspjald hjá skrásetningarumboðsmanni.
Þetta er smátt spjald, sem allir verða að bera á sér
á öllum tímum.
Refsingar fyrir að skrásetjast ekki — Þeir eða þær, sem vanrækja að láta skrásetja sig, gitt eða ógift fólk yfir 16 ára
aldur, geta sætt fésektum alt að tvöhundruð dölum, eða alt að þriggja mánaða fangavist, eða bæði tésekt og fangavist,
og jafnframt aukasekt, alt að tíu dollurum fyrir hvern dag, sem liðinn er trá hinum akveðnu skrásetningardögum
meðan hann eða hún enn gengu óskrásett.
Gefið út að tilskipan HON. JAMES G. GARDINER
Minister of Nntional War Services