Lögberg - 08.08.1940, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 8. AGCST, 1940
Maðurinn sem eg giftiál
(Sönn saga frá árunum 1930-31)
íslenzkað af Jakobínu J. Stefánsson.
“En hann er að eðlisfari hraustbygð-
ur,” sagði læknirinn. “Honum mun batna
þeitta.”
Ernest var með óráði tvo næstu dagana
eftir þetta. Hann þekti hvorki mig né Marju
litlu, og talaði óráð, — ýms samhengislaus
ensk og þýzk orð, svo sem — “fíólín —
Vaterland — Rinkuchen — Lieber Bruder.”
Eg varð hrædd, og bamið hélt sér í mig,
titrandi af hræðslu.
Á nýársdag tók sjúkdómurinn breytingu;
honum létti og Ernest fékk ráðið aftur.
“M ér líður nú vel,” sagði hann með
veikum rómi, “nema hvað verkir era í öllum
liðamótum.”
Svo fengum við að vita hvers kyns var,
þegar Dr. Philips kom aftur til okkar.
“Það er heiftug, bólgukend gigtveiki,
sem legst að liðamótunum. Hann mun ekki
komast á fætur allan næsta mánuð — ef ekki
lengur — og líklegast ekki fær um neina
vinnu í heilt ár,” sagði læknirinn.
Eg var nærri hníginn niður, svo varð
mér bylt við þessa fregn. Dr. Philips greip
í mig.
“Nú dugar ekki að gugna,” sagði hann,
byrstur mjög. “Veikindi mannsins þíns
verða langdræg; hann mun lítið geta borið
til hendurnar né unnið með þeim. Hann
þarfnast því allra þinna krafta og um-
hyggju,” svo bætti hann við: “En veistu
nokkuð hvað þið munuð geta haft til að lifa
á framvegis?, Eg harkaði af mér af ýtrasta
megni.
“Já,” sagði eg, og reyndi að látast
brosa. “Eg get unnið. Eg þekki konu, sem
mun sjá mér fyrir atvinnu.”
“Það er gott, ” sagði Dr. Philips, og
var nú hinn blíðasti.
Óðar en hann var farinn, hljóp eg ofan
og símaði minni gömlu húsmóður og sagði
henni frá kringumstæðum mínum. Þegar
hún heyrði hvernig eg var stödd, komst hún
mjög við og var áfram um að hjálpa mér.
Hún bauð mér að koma aftur til sín og, ef
nauðsvn krefði, gæti eg haft Marju litlu með
mér. Það væri nóg rúm í húsi sínu fyrir
okkur báðar.
Varð eg nú glöð af vináttu og velvild
þessarar göfugu konu, og fór aftur til her-
bergis okkar. Ernest horfði á mig með
átakanlegu augnaráði. og sagði.
“Eg er nú orðinn hvumleiður, er ekki
svo ? ”
Elg kraup nlður hjá honum og þrýsti
hálf-máttvana höndum hans að vöngum mín-
um. “Eg elska þig — eg elska þig! Reyndu
að hugsa ekki um annað en að ná heilsu
aftur. ”
Næstu dagana á eftir bjó eg undir burtu-
veru mína frá heimilinu eins vel og eg gat.
Fékk liúsmóðurina til að líta inn til Ernest
og færa honum mat. Síðan fór eg með Marju,
og tók til minnar gömlu iðju, en kom oftast
heim á kvöldin, en stundum kom það samt
fyrir að eg var nóttina þar sem eg vann, því
það var heritugra.
En nú varð Ernest lífið í meira lagi
leiðinlegt, mest fyrir það, að eg skyldi þurfa
að vinna fyrir honum; hversu sem eg taldi
um fyrir honum, og bað hann að vera ekki
altaf að hugsa um annað eins, né líta svona
á þetta, þá dugði það varla til, enda hafði
hann nógan umhugsunartíma.
Eg útvegaði honum, þýzk blöð og bækur
í þýzkum bókabúðum, og hafði hann af því
mikla ána>gju. Hann las með ákafa um
horfur í stjórnmálum og mannfélagsmálum
heimalands síns, og sagði mér síðan frá og
gerði um leið skilgrein fyrir þýðingu þeirri
er þau mundu í framítíðinni geta haft. Eg
tók undir í sama tón og beindi öllu athygli
að skilgreiningum hans um þau mál, því eg
sá að við það varð hann ánægðari en ella.
En reyndar skildi eg nú bara það eitt, að
gjörbreytingu á stjórnarfari væri verið að
undirbúa.
“Heimaland mitt verður aftur voldugt
— um það má maður vera viss!” var hann
vanur að segja, og endurtók Jiau orð í sífellu.
“Það verður án efa,” tók eg undir.
“Svo na*rð Jiú líka kröftum aftur, góði
minn.”
Mér fanst nauðsyn að einhverjir ka>mu
til hans, svo hann væri ekki altaf einn. Eg
fann því að máli gamla dyravörðinn í Vínar-
salnum og tjáði honum vandræði mín.
Hann vildi óðara hjálpa; ekki stóð á
því.
“Ó, hefði eg bara vitað þotta! Já, eg
skal koma og líka skal eg koma með fleiri
vini og kunningja.”
Eg fann nú einnig að máli fleira kunn-
ugt fólk í nágrenninu, og það lofaði líka að
heimsækja Ernest. Það efndi orð sín.
Etrnest sagði mér að nú kæmu dagsdaglega
gestir til sín og væri hann mjög þakklátur
fyrir. En einn dag kom eg heim nokkru
fyr en vanalega; þá var þar fyrir maður,
lítill vexti, leit út fyrir að vera miðaldra,
.smáeygur og hvasseygur, með glæfralegt
háðsglott á vörum. Mér gazt óðara illa að
honum.
Ernest kynti okkur nú .hvort öðru:
“Lilja, þetta er Kruger, vinur okkar; hann
kom frá gamla landinu, og er að selja lyf í
Ameríku. Hann fer bráðlega heim aftur. ”
Eg sagði eitthvað til samþykkis og fór
fram í eldhús að tilreiða kveldverð. Þá
heyrði eg álengdar að Kruger sag’ði hátt:
“Hitler talar til unga fólksins og á hann
átti alt ungt fólk að hlýða.”
“Rétt — rétt,” anzaði Ernest, “það
ætti að gera það.”
Þegar eg kom aftur inn í herbergið til
Ernests, sagði hann: “Vinur okkar, Krug-er,
segir að fyrir hinni þýzku þjóð í heima-
landinu sé nú nýtt líf að byr ja. Hann veitir
fulltingi nýjum flokk þar — hinum þýzku
sósíalistum — eða hrent út sagt, Nazistum
Þeir eru nú eina von Föðurlandsins.” Ernest
var farinn að tala af miklum ákafa.
“Ernest, — í öllum bænum — farðu ekki
í æsing,” sagði eg í bænarrómi, “þú hefir
ekki þrótt til þess.” Eg leit þýðingarmiklu
augnaráði til Krugers. Maðurinn skildi við
hvað eg átti.
“Eg kem bráðum aftur,” sagði hann
við Ernest, hneigði sig lítillega fyrir mér,
en kvaddi Ernest vanalegri kveðju og fór.
Ernest hafði tekið upp litla skrifbók, og
var að skrifa eitthvað í hana.
“Hverjum ertu að skrifa?” spurði eg.
Hann flýtti sér að svara spurningunni, og
sagðist vera að skrifa heim.
Einhvern veginn fanst mér að hann væri
ekki að segja mér sannleikann. En svo fyr-
irvarð eg mig með sjálfri mér fyrir þessa
hug-sun. Var það líklegt að Ernest væri að
Ijúga?
“Elskan mín,” sagði eg, “læknirinn
segir að þér sé að batna. Bráðum kemur
værið, og Jiá getur þú komið út í lystigarð-
inn, og kannske leikið við og haft ofan af
fyrir Marju litlu.”
“Þú ert engill,” sagði Ernest og kvsti
mig, og var nú sami ástríki elskandinn og
hann var þegar við giftumst. “Eg kemst
við inn að instu hjartarótum við að sjá þig
þurfa að vinna baki brotnu, en eg ligg fyrir
alla daga, eins og landeyða,” sagði hann.
“ Þú ferð nú bráðum að geta unnið,”
sagði eg glöð í bragði. “Svo þetta tekur nú
enda innan skamms.”
En með sjálfri mér var eg ekki glöð; dr.
Philips hafði ekkert sagt við mig, sem benti
til J>ess, að Ernest væri að batna, og þetta
sama kveld, þegar hann kom til að aðgæta
um líðan hans, gerði hann sér eitthvað til
erindis fram í eldhús, benti mér ,svo að
koma og sagði mér, að hann fyndi lítil báta-
merki á Ernest.
“Og J)ó,” sagði læknirinn, “get eg ekki
fundið að neitt alvarlegt eða hættulegt sé
að honum, heldur hitt, að það er ekki sá
bati, sem eg bjóst við.”
“Hvað heldur þú þá að sé að honum?”
“Eg held hugsýki, mikið fremur en
nokkur líkamleg veikindi. Hann hefir feng-
ið það högg við fráfall bróður síns, sem
hefir sett hann allan úr lagi, haft þau áhrif
á geðsmuni hans, að nú eru farin að láta
á sér bera hjá honum viss tilfinningamál,
sem áður lágu í þagnarþey, oftastnær. Það
er helzt svo að skilja, að hann langi eða þrái
að komast heim til átthaga sinna. Eru ekki
aðstandendur hans þar?,>
“Jú, hann á þar föður og stjúpmóður. ”
“Jæja, það er þá ástæðan. Eg er þess
fullviss, að ef hann kæmist heim til átthag-
anna, mundi honum batna til fullnustu.”
“En ef ekki það?”
“Þá get eg ekkert um afturbata fullyrt.
Geðsmunabilun er torvelt mjög að lækna.
Ef J)ú hefir nokkur ráð, væri bústaðaskiftin
reynandi.”
Læknirinn fór.
Fara til Þýzkalands? Hvernig mundi
eg kunna við mig þar?
Síð'an rann upp fyrir hugskotssjónum
mínum all, sem eg vissi um þetta fjarlæga
land, sem eg hafði séð aðeins á myndabréf-
um — dularfullir æfintýrakastalar á bökkum
J)jóðsagnafljótanna, töfraþrungnir undra-
skógar, gínandi og gómsætir ávextir! Heim-
kynni söngs og sögu! Ættland þessa góða
íolks í Vínarsalnum, og nágrannanna, sem
höfðu verið mér svo góðir. Jú, það mundi
mér líka.
En svo kom fráhvarfið. Að hugsa til
að yfirgefa ættjörð mína? Það mundi reyn-
ast nokkuð líkt og yfirgefa föður og móður.
Nei! En ekker*t væri við það að athuga að fara
þangað snöggva ferð, en mér fanst eg ekki
geta hugsað til að eiga að setjast J)ar að;
svo voru engir peningar til fararinnar.
Nauðug varð eg samt að gera mér grein
fyrir því, að fólk Ernests mundi senda far-
gjald, ef til kæmi.
Nei! Samt vildi eg neita; það var ekk-
ert ómögulegt að Dr. Philips liefði skjátlast.
Mundi ekki betra að bíða við og sjá hvernig
alt gengi, áður en lagt væri út í slíka um-
byltingu ?
Nú liðu nokkrar vikur. Ernest var tóm-
látur og utan við sig þegar eg kom heim;
var þó oft að skrifa eitthvað í skrifbók sína,
en faldi það svo fyrir mér, og eg vildi ekki
spyrja út 1 það; en einn morgun, þegar eg
var kominn á stað í vinnuna, gekk húsmóð-
irin í veg fyrir mig. Hún var ensk, á henni
meykerlingarbragur, óaðgengileg, og mér
hafði altaf J)ótt hún leiðinleg.
“Mrs. Sohmidt,” sagði hún heldur
ómjúkt og án alls formála, “það má nú virð
ast sem eg sé að skifta mér af því, sem mér
kemur ekki við, en mér finst eg mega til
með að gera þér- aðvart um hvað fram fer
á heimili þínu, þegar þú ert fjarverandi.”
Mig rak í rogastanz. “Við hvað áttu?”
“Eg á við það, að þar er farið að safn-
ast saman fólk, athugavert mjög og einkenni-
legt, og þangað kemur líka altaf stúlka, sem
sækir eftir manninum þínum.”
“Eg skil ekkert í þessu—” Öðru svari
fékk eg ekki upp komið, en svo flaug mér í
hug hvort hún væri að segja mér þetta af
því henni gengi ilt til.’
“Eg vildi að við gætum látið það heita
svo, að þetta væri alt hugarburður og mis-
skilningur hjá mér,” sagði hún svo, í mild-
ari róm. “En það' er ekki. Bg veit fullvel
hversu hörð lífskjör þín eru nú, og eg hefi
óumra;ðilega óbeit á að horfa upp á að heim-
ilislíf J)itt sé eyðilagt.”
Hún virtist svo einlæg, að ekki var hægt
að rengja hana. Kvíðinn gagntók mig.
“Segðu mér alt, sem þú veizt,” sagði
eg við hana.
“Jæja, Mrs. Sohmidt, það er þá þetta.
Mr. Schmidt er heimsóttur af mönnum, sem
eru glæfralegir útlits. Eg hefi heyrt þá
tala saman á þýzku, en óðara en þeir heyra
mig koma upp stigann, lækka þeir róminn,
svo þá verður hljóðskraf. Fyrir svo sem
tveimur vikum síðan tók stúlka éin að venja
komur sínar hingað með þeim. Hún er á-
sjáleg, en hefir eitthvað við sig, sem mér
ekki líkar. Hún er hálfglæfraleg, eins og
karlmennirnir. Hún er útlend. Hún hefir
síðan þrásækilega komið einsömul og reglu-
lega, ætíð þrisvar eða fjórum sinnum í viku,
rétt eftir miðjan dag, því þá veit hún, að
l>ú ert ekki heima.”
Eg varð sem steini lostin.
“Þú verður að berjast gegn þessu at-
hæfi, Mrs. Schmidt,” sagði húsmóðirin enn-
fremur. “Maður þinn er ekki búinn að vera
að samvistum við stúlku þessa nema örstutt-
an tíma, svo það getur ekki verið orðið mjög
alvarlegt enn. — Reyndu að komast eftir
hvernig alt er.”
Þó eg væri hálfveik orðin, gat mér ekki
annað en fundist til um hve manni skjátlast
oft í að skilja fólk og manngildi þess rétt.
Eg hafði haft andúð og ótrú á þessari konu,
en nú reyndist hún mér sannarlega vinur í
raun.
“Þakka þér fyrir, ” stundi eg upp.
“Það er ekkert að þakka, Mrs. Schmidt.
Eg ætlast ekki til þakklætis frá þeim, sem
mér falla í geð. Um að gera að berjast
gegn þessu. Mundu J>að,” sagði hún.
Eg gekk nú út úr húsinu, og og reyndi
að stilla grát minn, svo tárin blinduðu mig
Þegar eg byrjaði á vinnunni var eg svo
aum, að konan, sem eg vann hjá, hélt að eg
væri veik.
“Það er bezt að þú vinnir ekkert í dag;
skildu bara Marju litlu eftir hjá mér. Eg
,skal ga*ta hennar.” Marja hafði verið hjá
henni nóttina áður, en eg heima.
Meira ósjálfrátt en það væri sjálfrátt,
gerði eg eins og hún sagði. Eg hafði fáta-
skifti, og fór. Eg gekk og gekk, ekki veit
eg hvað lengi, og braut heilann um þetta
nýja tilfelli. Mér fanst lítt mögulegt að
Ernest breytti þannig gagnvart mér; og þó
var eg J>ess fullviss, að húsmóðirin fór ekki
með lýgi.
Eg aðgæt'ti tímann; klukkan var rúm-
lega eitt. “Komstu eftir hvernig alt er, ”
hat'ði húsmóðirin sagt við mig.
Það var það sem eg átti að gera; hefja
rannsókn.
Eg ráfaði nú heimleiðis, ekki af því, að
eg færi viljug, heldur vegna hins, að J>að var
eins og eitthvert ósýnilegt afl væri að knýja
mig áfram. Miklu heldur hefði eg
kosið að . æða eitthvað út í buskann
og gráta þar út, — gráta .þar til eg yrði
svo úrvinda, að sorgin sefaðist. En }>að var
sem eg væri knúð áfram og inn í húsið, upp
stigann og að dyrunum. Eg lauk þeim upp.
Inni í herberginu heyrðist mér helzt
vera verið að færa eitthvað' fram og aftur.
Þegar eg kom inn úr dyrunum, sá eg stúlku
standa nálægt rúminu, sem Ernest lá í, og
starði hún á mig. Það gerði Ernest einnig,
en úr augum hans lýsti sér ótti mikill; liann
náfölnaði. Eg' stóð grafkyr.
Oft áður hafði mig undrað livað væri
hægt að segja undir samskonar kringum-
sta*ðum og þessum. Eg horfðist í augu við
stúlkuna undanlátslaust og sagði: “Hver
ert þú?”
“Eg hei:ti Helen Gluck.”
Þá varð vandræðaþögn fyrir mér. En
húsmóðirin hafði ráðlagt mér að berjast
gegn þessu athæfi. Hn hvaða aðferð átti eg
að hafa til þess? Loksins sneri eg mér að
Ernest.
“Nú, þú hefir aldrei minstí neitt á hana
við mig.”
“Helen er ein af gestvinum mínum, —
hefir af góðsemi sinni oft komið að heim-
sa'kja mig. ”
En á meðan á þessu stóð, sá eg að
Helen var að reyna að gera sér fulla grein
fyrir mér. Eg vissi að hún mundi vera að
athuga um hvers eða hve mikils eg hefði
orðið vísari. Hún var lagleg, vel vaxin og
gjörfileg; en þrátit fyrir það fanst mér hún
mundi vera eigingjörn og tilfinningalaus.
Hún var varaþunn og augun köld. Þessi
kuldalega rannsókn hennar á mér fylti mig'
gremju. Án þess að hugsa út í hvað eg
talaði, sagði eg. “Hvað hefir þú að segja?”
og var ærið stutt í spuna.
“Hvað vilt þú að eg segi?” svaraði hún
svo óbifanleg, að eg varð hissa.
“.Því ekki að segja sannleikann ? ” anz-
aði eg kuldalega.
“Eg hirði ekki að segja þér sannleik-
ann.”
Þá sagði eg: “Því ekki það?”
Nú glotti hún ósvífnislega. Ernest
komst nú með veikum burðum upp úr rúm-
inu.
“1 öllum bænum!” sagði hann í biðj-
andi róm.
“Þetta er milli mín og konu þinnar,”
sagði Helen einbeitt. “Það er bezt að hún
fái að' vita það sem hún vill.” Nú kom hún
framan að mér. “Mrs. Sohmidt, mér er
maðurinn þinn mjög geðfeldur. Mér fellur
vel við hann af því hann kemur vel fvrir,
og er í öllu algerlega Þjóðverji. Eg er líka
þýzk og vel þýzksinnuð. Við erum bæði
þátttakendur í vissri stefnu í flokksmáli hér.
Við höfum bæði sömu hugsjón. Við eigum
saman. Hverju hefir þú nú til að svara?”
Mér varð orðfall. Aldrei á æfi minni
hafði eg mætt mannveru líkri þessari; eg
hefði aldrei lialdið að nokkur kvenmaður
ga*ti verið svona miskunnarlaus.
“Farðu — Helen — farðu —” Nú var
það Ernest sem talaði. Hann sat í stól og
var þungt um andardrátt.
Svo hækkaði hann róminn og sagði í
annað sinn. ‘ ‘ Farðu — Helen — Eg vil að
þú farir — nú strax!”
“Jæja, þá það,” sagði hún með miklum
fyrirlitningarsvip, og tók hatt sinn. “Reyndu
að komast til ráðs við hana. Það má eins
gera það nú, eins og að vera að geyma það.”
Hún gekk út. Bg heyrði hana ganga
rösklega og með léttu fótataki ofan stigann.
Óðar og eg heyrði útidyrahurðina lokast á
eftir henni, hné eg ofan í rúmið og grét.
Ernest komst einhvernveginn yfir um til
mín. “Lilja, í öllum bænum — vertu ekki
að gráta — það var ekkert. Helen hefir
engan tilgang með þessu — hún er bara mál-
kunningi — eins og hitt fólkið. Eg ann
engri annari en þér.”
En tárin hættu ekki að streyma. Ernest
tók utan um mig.
“Eg elska þig, góða — þú mátt trúa
því.”
Eg fékk mig ekki til að rengja orð hans,
né efast um einlægni hans; reyndi eg nú að
stilla mig eftir megni.
“Segðu mér þá hvernig í öllu þessu
liggur. Hvaðan er stúlka þessi ? Og í hvaða
afstöðu eruð þið hvor't við annað?”
“Það er ekki annað en þétta: Vinir
mínir koma til mín. Þeir eru þýzkir eins og
eg, og liafa því sömu áhugamál. Við viljum
viðreisn Þýzkalands, byggja það upp að
nýju undir handleiðslú þeirra, sem gera }>að
voldugt eins og það áður var. Hér í Chi-
cago eru margir Þjóðverjar, sem styrkja og
taka þátt í þessari stefnu — þeir tilkynna
hverri flokksdeildinni eftir aðra alt nýtt,
sem skeður í þessa átt, bæta við og skipu-
leggja nýja flokka, afla meðlima og reyna
að vinna fylgileiðtoganum, sem nú er að
berjast áfram til sigurs í heimalandinu. Mest,
af þessu verður að gerast í kyrþey, þess-
vegna hafa verið nokkrir málfundir haldnir
hér. Helen er bara ein af þeim, sem að
þessu vinna. Stundum hefir hún komið með
hinum, stundum ein. 1 raun og veru er ekk-
ert annað okkar á milli, hvað svo sem hún
segir. Helen er sérvitur hvað ástamál snert-
ir, en lilustaðu ekki á hvað hún segir.”