Lögberg - 27.03.1941, Blaðsíða 4

4
LÓGBERG. FIMTUDAGINN 27. MARZ, 1941
—-—Högberg--------------------------
OefitS út hvern fímtudag af
THJ£ COL.UMB1A PKESS, IJMITKD
*t»5 Sargeut Ave., Wiunipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBBRG, 695 Sargent Ave.,
Winnipeg. Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The "L.ögberg" is printed _nd pub.ished by
The Columbía Press, Uimited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Fallegt rit og vandað
Tvö hefti af Kirkjuritinu liafa nýlega
verið send Lögberíri til umsagnar, er hafa
mikinn og margháttaÖan fróðleik til brtinns
iiÖ bera ; margar ágætar hugvekjur og nokkra
prýðilega sálma; ritstjóm hafa með höndum
tveir prófessorar við guðfræðideild háskóla
íslands, þeir Ásmundur Guðmundsson og
Magnús Jónsson; h#fti þessi eru fyrir des-
gmber 1940 og janúar í ár; er hið fyrra helg-
að síðastliðnum jólum, og bregður ein grein-
in upp skýrri mynd af jólum í baðstofu á
íslandi; mvnd, sem eldra fólkinu að minsta
kosti, er minnisstæð og hugþekk; þessi stutta,
en undurfagra ritgerð nefnist Jólaminning-
ar, og er höfundur hennar Þórunn Riehards-
dóttir; venga hins milda og mannúðlega
svips, er auðkennir þessar Jólaminningar,
og vegna þeirrar birtu, er hún varpar á ís-
lenzkt jólahald í sveit fvrir mörgum árum,
ætlum vér að endurbirting hennar í Lögbergi,
verði metin af mörgum:
JÓLÁMINNINGAR
Jól í hreysi og liöllum
hringja klukkur nú inn.
Jól, með fjörðum og fjöllum —
fa?ddur meistari þinn.
Berast bergmál um hlíðar,
boða hækkandi sól.
Hljómar víðar og víðar:
Vinir, gleðileg jól!
Já, blessuð jólin eru að koma. Heimur-
inn logar í heift og hatri, fjandskap og víga-
ferlum, en “þó mörg og stór sé mannleg
synd, miklu stærri er náðin.” Og stærsta
náðin frá alveldisins hendi eru blessuð jólin,
og alt í sambandi við þau. Hver man ekki
eftir jólasögunni hennar Selmu Lagerlöf,
þegar fátæka konan ól barnið sitt í hellis-
skúta á jólanóttina, og maðurinn hennar fór
að sækja eld inn í skóg, þar sem viltir hjarð-
menn vöktu með Ýarðhundana kringum bál,
sem þeir höfðu kveikt sér til hita, en hjörðin
lá og jórtraði. Hann bað þá að gefa sér
eid. Hann mátti fá hann, ef hann gæti tekið
liann með sér, og þeir hæddust að honum.
Hundarnir göptu en þeir bitu hann ekki.
Hann stiklaði á bökum kindanna, en þær
hreyfðu sig ekki. Hann tók eldskíði í treyju-
lafið sitt, en það brann ekki, og hann komst
lieim með eldinn og það varð hlýtt og bjart
í hellinum. En foringi hirðanna elti hann til
að vita, hverjum undrum þetta sætti, og fékk
þá að vita, að englar Guðs hefðu boðað frið
og velþóknun á jörðu; kristnir menn héldu
heilög jól af því, að undursamlegt barn hefði
fæðst þessa nótt. langt austur í löndum. Þá
vildi foripginn ekki vera eftirbátur annara,
en tók mjúkt, hvítt lambsskinn upp úr tösku
sinni og sveipaði um nýfædda barnið. —
Eða hver af eldra fólkinu man ekki sín
tigin blessuðu bernskujól, í gömlu baðstof-
unni heima, með kertaljós, laufabrauð og
brydda skóf Alt var þvegið og fægt, sópað
og prýtt eftir föngum. — Pabbi situr við
borðið með tvö kertaljós, og Péturshugvekj-
ur opnar fyrir framan sig, hann er að finna
sálmana, sem á að syngja “ til lesturs.”
Mamma situr á rúminu sínu og heldur að
sér höndum — aklrei þessu vant. — og litla
systir — fimm ára — tvístígur fyrir framan
hana, hallar undir flatt, og horfir á hana
með undrun og gletni í augunum, þangað til
liún getur ekki lengur orða bundist: “Ja,
nú er þó auðséð að jólin eru komin, því að
mamma er eltkert að gjöra!>>
Og svo byrjar pabbi sönginn með sinni
sterku hljómfögru rödd: “Heims um ból,”
og allir syngja með,—og svo á náttúrlega að
syngja á eftir: “Sjá liimins’ opnast hlið,”
nýja sálminn, sem séra Björn Halldórsson
sendi prestinum okkar nýortan, og séra
Hjálmar (okkar) var svo elskulegur að senda
afrit af honum á ýmsa bæi í sveitinni, svo
að við lærðum hann strax, og lagið fengum
við úr sönglagabók Péturs Guðjohnsen. —
Svo komu veitingar og smágjafir, sem höfðu
verið útbúnar með mikilli leynd, en allir
voru sælir og glaðir, og loks “tímdu” börnin
ekki að sofna frá blessuðu ljósinu, því að
það átti að loga alla nóttina, — en auðvitað
sofnuðu þau undir eins, með gjafirnar sínar
undir koddanum.
f Kirkjubæjar kirkju í Hróarstungu var
til, fram undir síðustu aldamót, útskorið
Maríulíkneski með Jesúbarnið í fanginu.
Hefir það sennilega fylgt kirkjunni framan
úr kaþólskum sið. — Óteljandi voru þær
pílagrímsferðir, sem börn og unglingar safn-
aðarins áttu upp á kirkjuloftið, til að skoða
þessa mynd, en þau skoðuðu hana.ekki sem
brúðu eða leikfang, heldur með einkennilega
Látíðlegum fjálgleik; var sem einhver innri
hvöt seiddi þau þangað. Það hefði verið eins
mikil synd að varna þeim þess, eins og að
neita þeim um vatn að drekka. — “Mér finst
altaf jólin vera komin, þegar eg sé þessa
mynd,” sagði ein litla stúlkan, og skein af
henni hreinskilnin. — Mörgum árum síðar
kom fullorðin kona inn á þjóð'minjasafnið í
Reykjavík. Safnið var þá gevmt í einhverju
millibilsástandi uppi á lofti í Landsbankan-
um. Konan leit tómlátlega á gamla dótið í
kringum sig, og varð reikað yfir að vegg,
þar sem stóðu nokkurar tréskurðarmyndir.
En, drottinn minn- Hvað sá hún? Gamla
Maríumyndin frá Ivirkjubæ var þarna komin.
En nú var komin ljót sprunga í fótstaliinn,
og andlitin ba>ði sködduð, en sama seiðmagn-
ið fylgdi myndinni. — Jæja, það sá enginn
maður, hvað konan gerði, en hún kraup við
myndina, þrýsti henni að barmi sér, og vætti
hana með tárum sínum. Tómlætið var horf-
ið. Barnslundin hafði vaknað í brjósti henn-
ar. Konan var alin upp ísKirkjubæjarsókn,
og þessi mynd minti hana enn á jólin þar.
Eg var einu sinni í sjúkraliúsi um jól;
það var í ókunnu landi. Eg var léleg í mál-
inu, — kom þangað 15. des. og þekti ekki
nokkurn mann. Á jólanóttina töluðu stall-
svstur mínar mikið um það, hvað þær mundu
fá margar heimsóknir, g'jafir og bréf næsta
dag. Elg átti ekki von á neinu, og lá við að
vorkenna sjálfri mér vinaleysið og einstæð-
ingsskapinn. En þegar eg vaknaði á jóla-
dagsmorguninn, þá iá stórt bréf á koddanum
hjá mér, og var prentað á það: Bréf til þín.
í bréfinu var fallegt jólakort, og orð, svo
sönn, huggandi og hlý, að þau vöktu bæði
klökkva og kjark, — ekkert nafn. En seinna
fékk eg að vita að það væri félag eitt, sem
m. a. hefði það á stefnuskrá sinni að senda
einstæðingum, í sjúkrahúsum, og víðar svona
bréf. Væri óskandi, að margir vildu gera það
sama. Það kostar lítið, en getur svo ósegj-
anlega glatt þann, sem fær það; en bréfið
verður að vera hlýlegt, koma frá hjartanu.
()g þá er það líka ekki svo slakur þáttur í
einingar og bróðurstarfseminni, sem við höf-
um aldrei haft jafn knýjandi þörf fyrir að
halda vakandi sem einmitt nii.
f Guðs friði!
Þórunn Richardsdóttir.
Tímarit Þjóðræknisfélags
Islendinga í Veálurheimi,
22. árg. I 94 1
Ritstj.-.Gísli Jónsson.
Þessi nýútkomni árg. er engu síður fjöl-
breyttur að efni og vandaður að öllum frá-
gangi en hinir fyrri; flytur átta ritgerðir um
ýmisleg efni, tvær smásögur og tíu kvæði.
Eins og sjálfsagt var skipar minning séra
Rögnv. jPéturssonar öndvegið í ritinu. Skrif-
ar séra Guðmundur Árnason ýtarlega um
hans fjölþætta æfistarf, hæfileika og mann-
kosti, en ritstjóri Tímaritsins flytur honum
i inkar hlýja vinarkveðju í ljóði.
Eg er Dr. Beck þakklátur fyrir að reyna
að vekja meiri eftirtekt landa hér vestra á
Huldu skáldkonu. Þó eg hafi ekki átt kost
á að lesa öll Ijóðmæli Huldu, þá hefir mér
altaf fundist hún skipa sérstakan sess meðal
ljóðskálda okkar að því leyti að hún hefir af
meiri kostgæfni og innileik en flestir aðrir,
helgað Ijóðhörpu sína fegurðinni, helzt þar
alt í hendur, ijóðform, mál og hugsjónafeg-
urð. Nær fegurðardýrkun-hennar ekki að-
eins til náttúrunnar, heldur einnig alls þess,
sem fagurt er í lífi manna og'eðli. Stingur
]ætta nokkuð í stúf við þá stefnu, er sum-
staðar hefir orðið efst á baugi og þó mest i
ébundnu máli, þar sem skáldin virðast álíta
það takmark listarinnar, að verða lyftistöng
illmenskunnar eða sýningarpallur ruddaskap-
ar og flónsku, sækjast því eftir að ná í s(*m
allra ófegurst efni og dubba það upp í sem
allra herfilegast mál. Hafa ýmsir listdómar-
ar gerst til þess að halda hlífiskildi yfir þess-
ari bókmenta ómensku með því að taka skáld-
verka ófreskjurnar og smyrja þær í hrósvellu
sinni til að dylja innihaldsleysi þeirra fyrir
brjóstviti almennings, og hafa þeir sýnt í
þessu mikla tækni og ástundun.
Ritstjóri Tímaritsins skrifar fróðlega
og skemtilega ritgerð um “Fimm alda afmæli
prentlistarinnar. Séra Valdimar J. Eylands
skrifar um “Andann frá Berlín og áhrif
hans,” er það skemtilega samandregin lýsing
á Iífsspeki hinnar þýzku þjóðar.
En ekki tel eg sennilegt að sú
lífsspeki sé höfuð orsÓk þeirra
hörmunga, sem nú ganga yfir
heiminn. Það var fráleitt þýzk
lifsspeki, sem réði þeim friðar-
skilmálum, sem Þjóðverjum var
þröngvað til «ð samþykkja að
stríðinu loknu. Ekki heldur mun
hún hafa ráðið þvi að féð
streymdi til Þýzkalands eftir
stríðið bæði frá Englandi og
Bandaríkju Ameríku, sem notað
var til að byggja upp herskap
Þýzkalands, sem nú er verið að
brjóta niður aftur. Og tæplega
mun vera hægt að skrifa á synda
reikning Þjóðverja alla ábyrgð á
því hvernig fór um Þjóðbanda-
lagið, því engir af forráða mönn-
um stórveldanna munu hafa ver-
ið við þvi búnir að leggja niður
vopnin og afsala sér hnefaréttin-
um, en leggja deilumál sín undir
alþjóða dómstól nema stjórnend-
ur Rússlands.
Margt fleira er í ritinu og alt
læsilegt. Kvæðin eru öll sæmileg
og sum mjög góð svo sem “Ár-
langt of æfilangt,” eftir Jakobinu
Johnson og kvæðið “Jón frá
Hurðarbaki eftir Einar P. Jóns-
son.
Ætti rit þetta að komast inn
á sem allra flest islenzk heimili.
Allir meðlimir Þjóðræknisfélags-
ins fá það ókeypis.
Hjálmar Gíslason.
SafnaÖHrmál
Reykjavíkur
Gerræði kirkjumálaráðherra
mótmælt
Færri komust að en vildu í
Gamla Bíó á sunnudaginn, þar
sem rætt var um veitingu annars
prestsembættisins í Hallgríms-
sókn.
Gerræði kirkjumálaráðherra
var mótmælt og einnig var sam-
þykt, að stofna nýjan söfnuð í
Reykjavík, með séra Jón Auðuns
sem prest.
Um 800 manns sátu fundinn.
Formaður undirbúningsnefndar,
Stefán A. Pálsson kaupmaður
setti fundinn, lýsti tilefni hans
og tilgangi. Fundarstjóri var
Gunnar E. Benediktsson lögfr.
og ritari Sigurður Kristjánsson
alþm. /
Til máls tóku: Sigurður Krist-
jánsson alþm., Árni Jónsson
alþm., frú Guðrún Jónasson,
herra Sigurgeir Sigurðsson
biskup, séra Þorsteinn L. Jóns-
son, Jakob Jónsson kennari, frk.
María Maack og Helgi Kr. Jóns-
son verkstjóri.
Allir ræðumenn (nema bisk-
up) víttu harðlega gerðir kirkju-
málaráðherra. Biskupinn bland-
aði sér ekki í deilumálið. Hann
hvatti menn til sameiningar um
málefni kirkjunnar og bað menn
að gera ekki þann óleik, að segja
sig úr þjóðkirkjunni Árni Jóns-
son dró úr þvi, að stofnaður yrði
nýr söfnuður.
Aðrir ræðumenn voru á ann-
ari skoðun og fundurinn fylgdi
þeim. Eftirfarandi tillögur komu
fram:
“Fundur, haldinn i Gamla
Bíó sunnudaginn 12. janúar
1941, mótmælir harðlega þvi
gerræði, sem framið var með
skipun i prestsembætti Hall-
grímsprestakalls, er gengið
var fram hjá öðrum þeirra
umsækjanda, er flest hlaut at-
kvæði við kosninguna. Telur
fundurinn ráðherra freklega
hafa brotið gegn vilja safnað-
arins, og með því framið mjög
vítavert lýðræðisbrot.”
Tillaga þessi var samþykt ein-
róma af svo til öllum fundar-
mönnum.
Þá kom fram önnur tillaga
svohljóðandi:
“Fundur, haldinn i Gainla
Bíó í Reykjavík 12. jan. 1941,
sainþykkir að stofna söfnuð i
Reykjavík, með séra Jón Auð-
uns sem prest.”
Tillagan var samþykt með öll-
um greiddum atkvæðum gegn 6.
Þessu næst tilkynti Stefán A.
Pálsson að þeir, sem vildu vera
með í stofni^n nýs safnaðar,
ga*tu innritast strax. Gerðu það
margir.
Séra Jón Auðuns hafði verið
beðinn að koma á fundinn, ef
samþykt yrði að stofna nýjan
söfnuð. Hann kom i fundarlok
og lýsti yfir þvi, að hann tæki
að sér prestsstörf fyrir hinn
nýja söfnuð. Var ræðu hans vel
tekið.
Undirbúningsnefnd hins nýja
safnaðar skipa: Stefán A. Páls-
son kaupm., Engilbert Guð-
mundsson tannlæknir, Guðm.
Guðjónsson kaupm., Jakob Jóns-
son kennari, María Maack yfir-
hjúkrunarkona, Sólmundur Ein-
arsson bóndi og Stefán Thoraren-
sen lögregluþjónn.
—Mbl. 14. jan. ’41.
* * *
Guffm. Benediktsson:
Kirkjumálaráðherrann
brýtur lýðræðið
Áður en kunnugt varð um veit-
ingu prestakallanna hér í bæn-
um, lét Hermann kirkjumálaráð-
herra Tímann og Alþbl. birta
viðtal við sig, þar sem hann
reynir að verja það, að hann
hafði veitt séra Jakobi Jónssyni
annað prestsembættið í Hall-
grímssókn. Hann byrjaði vörn
sina áður en nokkur réðist á
hann. Ekki hefir nú samvizkan
verið í góðu lagi!
Rök ráðherrans — ef rök
skyldi kalla — til réttlætingar
þessari emhættisveitingu, virðast
eiga að vera þessi:
Að Hannes Hafstein hafi einu
sinni gengið fram hjá umsækj-
endum, er hlutu fleiri atkvæði,
en veitt þeim er fékk færri at-
kvæði.
Að löggjöfin hafi færst í þá átt
að fá kirkjumálaráðherra meira
og meira vald yfir veitingu
prestakalla. Löggjafinn ætlist
því heinlínis til þess að ráðherra
virði atkvæðamagn umsækjenda
að vettugi, ef kosning er eigi
lögmæt, og veiti þeim er hon-
um sýnist. Ef tilgangur löggjaf-
ans væri ekki þessi, þá hefði
hann hlotið að takmarka vald
ráðherrans. Alþingi sé “hið
lýðræðislega vald í þessu landi,”
og þvi sé það hin mesta firra
að ráðherrann hafi brotið í bág
við lýðræðið með umræddri em-
bættisveitingu.
Þetta eru nú rökin — eða rök-
/il lur — ráðherrans.
Það hefir verið upplýst, að
Hannes Hafstein veitti áminst
prestakall eftir tillöguin biskups,
að biskup gerði tillögur sínar,
er honum var ljóst orðið, að
söfnuðurinn mundi sundrast, ef
skipað yrði í embættið á annan
veg. — Prestakallið var því veitt
eins og gert var til þess að koma
í veg fyrir að söfnuðurinn klofn-
aði. — Hermann Jónasson veiTti
aftur á móti hið umrædda em-
bætti í Hallgrimssókn þvert ofan
i tillögur biskups. Og þó var
honum orðið ljóst, að veitingin
hlyti að valda sundrung í söfn-
uðinum.
Hannes Hafstein veitti því
Hólmaprestakall á þann hátt,
sem áður er sagt, til þess að efla
kirkjuna. Hermann Jónasson
veitir embættið til þess að
sundra kirkjunni, og vinna þann-
ig gegn henni.
Það er hin mesta firra, að lög-
gjafinn hafi ætlast til þess að
ráðherrann færi eftir eigin geð-
þótta við veitingar prestakalla,
ef kosningar í þeim yrðu ólög
mætar. — Stjórnarskrárgjafinn
hefir tekið þjóðkirkjuna upp á
arma sína og heitið henni sér-
stakri vernd. Þess vegna er
augljóst, að löggjafinn hefir auk-
ið vald ráðherra yfir veitingum
prestakalla til þess að efla kirkj-
una, til þess að koina í veg fyrir
sundrung safnaðanna. Hann fékk
ráðherra aukið vald í hendur, til
þess að ráðherra gæti, án nokk-
urs ámælis, hagað veitingum
eins og Hannes Hafstein gerði
í umrætt skifti, þegar hætta var
á að söfnuðir sundruðust eða
klofnuðu. — Hermann Jónasson
hefir því tvímælalaust beitt veit-
ingarvaldinu gagnstætt vilja lög-
gjafans.
Löggjafanum verður ekki á-
mælt fyrir það, að hann hefir
ekki bundið hendur veitingar-
valdsins. Hann þekti hættuna á
sundrung safnaðanna, eins og
áður er sagt, og vildi koma i
veg fyrir hana. Hann hlaut að
gera ráð fyrir því, að kirkju-
malaráðherrann sýndi kirkjunni
vináttu en eigi fjandskap. Hann
vissi, að magra áratuga venja var
komin á um að veita þeim um-
sækjendum, er flest fengu at-
kvæðin, — venja, sem aðeins
einu sinni hafði verið rofin. og
eingöngu í því skyni, að forða
kirkjunni frá skakkafölluni-
Löggjafinn gleymdi aðeins einu:
Hann mundi ekki eftir hinu póli-
tíska siðferði Framsóknarflokks-
ins.
Eg hefi nú sýnt fram á, að
þessi embættisveiting brjóti gegn
vilja löggjafans, er Hermann
Jónasson bygði alla sína vörn á
honum. Hann hefir því tvímæla-
laust brotið lýðræðið á mjög eft-
irminnilegan hátt.
En jafnvel þó að það væri rétt,
að H. J. hefði ekki brotið gegn
vilja löggjafans með þessari eni-
bættisveitingu, þá sýknar það
hann ekki. — Ráðherrann segir
að vísu, að “Alþingi sé hið æðsta
lýðræðisvald í þessu landi.” En
það er skakt. Stjórnarskrár-
gjafinn — Alþingi, kjósendui'
landsins og konungur í samein-
ingu — ræður yfir lýðræðinu
eins og' öðrum þáttum stjórn-
skipulagsins. Alþingi getur því
brotið lýðræðið og hefir gert það
á stundum. H. J. getur þvá ekki
fhiið bak við löggjafann. Hann
getur ekki veitt honum neitt
skjól, þó að hann væri í sain-
ræmi við gerðir hans, sem ekki
er.
Lýðræðið er ungt í landi hér.
Þeir, sem unna því af alhug
halda fast í þá trú sína, að það
eflist og þróist eftir því sem
tímar líða.
Framsóknarflokkurinn hefii'
talið sig skjól og skjöld Iýðræð-
isins. Hann hefir talað margt og
mikið um ofurást sína á lýðræð-
inu. Maður skyldi þvd halda, að
honum hefði tekist að ala sjálf-
an sig upp í lýðræðisanda. V’erk-
in sýna merkin. Hin umrædda
embættisveiting í Hallgrímssókn
er eitt af þeim. Hann getur ekki
fundið neitt annað gerræði sínu
og lýðræðisbroti til afsökunar en
eina embættisveitingu fyrir nærri
30 árum. Og jafnvel þessi eina
afsökun dugar honuni ekki, s'O
sem sagt hefir verið.
Lýðræðið gerir meiri kröfur
til stjórnenda og þegna en nokk-
urt annað stjórnskipulag. Það
verður að óskapnaði og líðm'
undir lok, ef traðkað er á því-
Virðing stjórnenda og þegna ef
fjöregg þess. Þessvegna er nauð-
svnlegt að fara varlega með |>að-
Þegar stjórnendurnir bregðast
icirri skyldu, verða þegnarnú'
að taka í taumana. Þeir verða
að reka þá menn af höndum sér,
er veikja það. Þeir verða að
sýna, að þeir ætli alls ekki að
lola fótaspark stjórnendanna 1
ieim helga reit. Þeir eiga þvi
að mótmæla hinu umrædda lýð-
ræðisbroti H. J. og Framsóknai-
flokksins svo eftirminnilega, að
reirn gleymist það ekki fyrst uin
sinn. Minnumst þess strax, en
minnumst þess fyrst og frenist
við næstu kosningar.
—Mbl. 15. jan. ’4l-
* * *
Nýi söfnuðurinn
Morgunblaðið hefir átt tal við
forinann undirbúningsnefndaf
nýja safnaðarins, hr. Stefán
Pálsson, kaupm. og spurt hann
hvað liði stofnun hins nýja satn-
aðar.
—l'ólk er óðum að láta innrita
sig í söfnuðinn, og við vonu111
að geta byrjað starfið brá81ega’
svarar Stefán.