Lögberg - 28.08.1941, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 28. ÁGÚST, 1941
Skin og Skuggar
Fáein atriði úr sögu Kon-
stantinopel-borgar, á tímum
kristnu keisarannct; þijtt úr
danska tímaritinu “Rundt paa
Jorden,” mcð lítilsháttar við-
aukum eftir þýðandann, G. E.
Eyford.
(Framh.)
Þegar umsátin ihófst, hafði
Konstantínus gjört þær ráðstaf-
anir er hægt var, til þess að út-
vega vistir fyrir borgina, honum
hafði og verið lofað hjálp frá
Sikiley og Grikklandi. Þessarar
hjálpar var Jengi að bíða, þvi
skipin, sem send voru frá Sikiley
hreptu mótvinda og komust ekki
áfram.
Það var komið fram í miðjan
aprílmánuð þegar þessi litli floti,
sem var aðeins 5 skip, loksjns
kom. Þau voru hlaðin vistum,
og að öllu vel búin sem herskip,
mönnuð hinum hraustustu og
æfðustu hermönnum, sem vanir
voru svaðilförum.
Snemma morguns 16. apríl
rann á hvass sunnanvindur;
lögðu þá öll skipin í einurn
flota, undir seglum og árum, i
gegnum sundið, og stefndu heint
á flota Tyrkja, er lá fyrir sund-
inu, albúinn að verja þessum
fáu skipum leiðina inn í Mar-
marahafið. Konstantínópelmenn
biðu með ótta og eftirvæntingu
úrslita þessarar ójöfnu viður-
eignar. Það var ekki annað
fyrirsjáanlegt en að þessi fáu
skip yrðu ftota Tyrkja að bráð
undir eins og þau kæmust inn
úr sundinu, og þar með töpuð
sú eina hjálp, er keisarinn
treysti á sér og borginni til
bjargar.
Her Tyrkja þakti aLla strönd-
ina meðfram Marmarahafinu, og
eið i æstri eftirvæntingu úr-
slitanna.
Þó tyrkneski flotinn væri stór,
voru eigi nema 18 stríðsgaleiður
sem teljast máttu vigbúnar.
Tyrkir höfðu lítt æfða sjómenn á
skipum sínum; en galeiður hinna
í kristnu voru mannaðar hinum
j æfðustu sjómönnum og vopn-
djörfustu hermönnum, er þá
voru uppi, enda reyndist það svo
í þessari ójöfnu viðureign, eins
og svo oft hefir reynst, bæði fyr
og siðar, að fámennum her
hraustra og vel æfðra manna,
undir ötulli forustu, hefir reynst
sigursælli en illa stjórnað fjöl-
menni.
FJoti Tyrkja lá samantengdur
sem múrveggur fyrir mvnni
sundsins, og lokaði leiðinni inn
í Marmarahafið, en Sikileyjar-
menn og Grikkir létu ekki hug-
fallast, þó ekki væri álitlegt að
halda ferðinni áfram, heldur
stýrðu skipum sínum, sem geys-
uðu fram fyrir hvössum vindi,
beint á flota Tyrkja, og brutu
tengslin og söktu mörgum skip-
um þeirra í einni svipan. Þetta
gjörðist með svo skjótum at-
burðum að Tyrkir gátu ekkert
viðnám veitt, en þau af skipum
Tyrkja er r-eyndu að komast á
hlið við þá, fengu lítið að gert,
en urðu fyrir grjótkasti og
brennandi tjöru. Við þetta riðl-
aðist floti Tyrkja, og varð hverl
skipið fyrir öðru og brutu hvert
annað, en sum stóðu í björtu
báli, og lögðu þau er eftir voru á
flótta.
Soldáninn horfði á orustuna
af ströndinni, þar sem hann sat
á hesti sínum, með þúsundir
hermanna kringum sig, og gat
ekkert að gert. Við að sjá flota
sinn bíða slikan ósigur, varð
hann viti sínu fjær af reiði, og
$ustneð0
DR. B. H. OLSON
Phones: 35 076 . 906 047
Consultation by Appolntment
Oniy
•
HeimiU: 5 ST. JAMES PLACE
Winnlpeg, Manltoba
Dr. P. H. T. Thorlakson dr. b. j. brandson
206 Medlcal Arts Bldg. 216-220 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy ats. Cor. Graham og Kennedy Ste.
Phone 22 866 Phone 21 834—Office tlmar 8-4.30
O •
Heimili: 214 WAVERLEY ST.
Res. 114 GRENFELL BLVD. Phone 403 288
Phone 62 200 Winnipeg, Manltoba
DRS. H. R. & H. W.
TWEED
Tannlœknor
•
40« TORONTO OEN. TRUSTS
BUILDINO
Cor. Portage Ave. og Smith St.
PHONE 26 545 WINNIPEG
DR. ROBERT BLACK
SérfræBingur 1 eyrna, augna, nef
og hfllssjökdémum
216-220 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham & Kennedy
ViCtalstimi — 11 til 1 og 2 til 6
Skrifstoíusími 22 251
Heimlllssíml 401 991
DR. A. V. JOHNSON
Dentlst
Q
506 SOMERSET BLDG.
Telephone 88 124
Home Telephone 27 702
DR. K. J. AUSTMANN
512 MEDICAD ARTS. SlDQ.
Stundar eingöngu Augna-
Eyrna-, Nef- og Háls-
sjúkdóma.
DR. J. T. CRUISE, 313 Medical
Arts Bldg., lítur eftir öllum
sjúklingum mfnum og reikning-
um í fjærveru minni.
Talsími 23 917
J. T. THORSON, K.C.
islenxkur löofrœðingur
•
800 GREAT WEST PERM. Bldg.
Phone 94 668
J. J. SWANSON & CO.
LIMITED
308 AVENUE BLDG., WPEG.
•
Faateignasalar. Lelgja hús. Ot-
vega peningalán og eidsábyrgö,
bifreiöaábyrgö o. s. frv.
PHONE 26 821
Dr. S. J. Johannesson
215 RITBY STREET
(Beint suður af Banning)
Talsími 30 877
•
Viðtalstími 3—5 e. h.

H. A. BERGMAN, K.C. ialenzkur lögfræOinour • Skrifetofa: Room 811 McArthur Buildlng, Portage Ave. P.O. Box 1656 Phones 95 052 og 39 043

A. S. BARDAL 848 SHERBROOOKE ST. Selur Ukklstur og annast um út- farir. Allur útbúnaSur sú beetl. Ennfremur selur hann allskonur minnisvarOa og legstelna. Skrlfstofu talslmi 86 607 Heimilis talsiml 501 562

ST. REGIS HOTEL 285 SMITH ST„ WINNIPEO • Pægilegur og rólegur bústaður < miObiki borgarinnar Herbergi «2.00 og þar yfir; meU baCklefa $3.00 og þar yflr. Ágætar máltlBlr 40c—(Oc Free Farking for Gbuetts
í hamslausu ofboði keyrði hann
hestinn sporum og reið út í sjó-
inn, eins og hann hygðist að
riða út til skipanna, sem voru
örskamt .undan landi. Flotafor-
inginn sá aðfarir soldánsins, og
vissi hvað sín biði, ef hann næði
til sín; hann reyndi sem hráðast
að safna saman hinum tvístruðu
leifum flotans og hefja orustuna
að nýju, en það hepnaðist ekki
betur en áður; þeir biðu fullan
ósigur og flúðu undan í allar
áttir, en skip hinna kristnu
sigldueftir þetta óhindruð i gegn-
um Marmarahafið og inn á Kon-
stantínópelborgar höfn, og sol-
dáninn varð að láta sér lynda,
að svala bræði sinni með þvi, að
láta hýða flotaforingjann hundr-
að vandarhögg.
Þrátt fyrir það, þó þessi fimm
skip kæmust til borgarinnar með
vistir og mannhjálp, var það svo
langt frá því að vera nóg borg-
inni til varnar. Grikkir fögnuðu
mjög þessum sigri, en meðan
fögnuður borgarmanna var sem
mestur, og þeir ugðu sem minst
að sér; var soldáninn að búa sig
af miklu kappi undir nýtt á-
hlaup á borgina, og það úr ann-
ari átt en áður, hvaðan borgar-
menn ugðu sér engrar hættu
von.
Muhamed sá að erfitt mundi
að vinna borgina, nema með þvi
móti, að geta samtimis sótt að
henni frá sjó og landi. Hann
hafði ekki getað komið skipum
sínum inn á höfnina, tók hann
þvi það til bragðs, er borgar-
menn sízt gátu búist við en það
var, að flytja skipin yfir skagann
og koma þeim þannig á höfnina
fyrir framan horgina. Vega-
lengdin sem þurfti að flytja skip-
in er um 9 enskar mílur; landið
var óslétt og kjarri vaxið, svo
það virtist ekki auðvelt að flytja
skipin alla þá leið, en Mohamed
hafði það er með þurfti, bæði út-
sjón og ógrynni fólks á að skipa.
Vegur var lagður frá ströndinni
við Bosporus yfir að höfninni,
þakinn bjálkum og borðum, þar
ofan á voru sívalar rólur lagðar
þvers yfir bjálkana og allur veg-
urinn makaður feiti. Á þessari
hraut voru svo 80 galeiður dregn-
ar yfir í höfnina á einni nóttu.
Skipin höfðu öll segl uppi þvi
hvass austanvindur blés á eftir
þeim og létti aksturinn að stór-
um mun. Stafnbúi, stýrimaður
og öll skipshöfn var á hverju
skipi; þannig búinn var allur
flotinn keyrður undir söng og
hljóðfæraslætti yfir hæðir og
lautir og gekk flutningurinn svo
greitt, að um sólaruppkomu lá
allur flotinn, vígbúinn, innst á
höfninni. Skipin voru smá og
gátu legið á svo grunnu vatni
að hinar stóru galeiður Sikileyj-
armanna og Grikkja gátu ekki
komist nálægt þeim. Mohamed
ilét búa til stóra fleka, sem born-
ir voru uppi á stórum tunnum.
Á þessa fleka lét hann setja fall-
byssur til þess að skjóta með á
múrana, á sama tíma og áhlaup
var hafið frá skipunum.
Árangurslaust reyndu borgar-
menn að eyðileggja þennan út-
búnað með eldinum gríska.
ítölsku kaupmennirnir í Peru,
sem aðeins hugsuðu um að
bjarga sjálfum sér, höfðu þó að-
varað borgarmenn um fyrirætlun
Tyrkja, og sendu borgarmenn
þá nokkra smábúta til að reyna
að komast að þessum fallbyssu-
fJekum, og reyna að brenna þá;
en er þeir nálguðust þá komu
skip Tyrkja i veg fyrir þá, og
söktu fjórum þeirra samstundis.
en hertóku hina.
Morguninn eftir lét soldáninn
af lífi taka fjörutíu hinna
hraustustu hermanna Giustin-
ians, sem tekið höfðu þátt í
þessari tilraun, og teknir höfðu
verið til fanga á njósnarbátun-
um. Þessa grimd endurgalt
keisarinn með því, að láta taka
af lífi 260 tyrneska herfanga.
Loksins eftir sjö vikna umsát
dróg til úrslitanna. Hið fá-
menna varnarJið borgarinnar var
að þrotum komið. Fjórir'turnar
er til varnar voru St. Rómans-
hliðinu voru skotnir niður og
hinar þungu faltbyssukúlur
Tyrkja höfðu brotið múrana á
mörgum stöðum og grafirnar
voru viða fyltar. Inni í borg-
inni var alt í uppnámi, og hver
höndin upp á móti annari. Til
þess að geta goldið hermönnum
sínum mála, hafði keisarinn
neyðst til að taka með valdi af
auðæfum kirknanna, þó með lof-
orði um að borga það aftur tvö-
•földu verði. En þrátt fyrir þá
óskapa hættu sem yfir vofði, og
hið drengilega loforð keisarans
um tvöfalda endurborgun, esp-
aðist hatur og æsing hinna rétt-
trúuðu svo úr hófi, út af þessu
tiltæki keisarans, að taka pen-
inga heilagrar kirkjunnar, til
þess að borga með mála her-
mannanna sem borgina vörðu, að
þeir jafnvel gerðu alt er þeir
gátu til að tefja fyrir vörninni.
F"yrirliðum varnarliðsins kom
heldur ekki sem bezt saman.
Geneva- og Yenesíu-menn litu
hvor aðra öfundarlaugum og
möttust um hrevsti og herfrægð
ættborga sinna. Þeim Gistiniani
og gríska yfirforingjanum.
Nataras samdi mjög illa, og vildi
oft sitt hvor, og sökuðu hvor
annan um hugleysi og svik.
Þannig var ástandið innanborg-
ar, ásamt öðrum vandræðum og
yfirvofandi hungri.
Soldáninn hafði hvað eftir
annað skorað á keisarann að
gefa upp borgina, til þess að
komast hjá óþarfri eyðileggingu
og skemdum, sem borgin hlyti
að verða fyrir með þvi að taka
hana herskildi, en keisarinn og
borgarmenn neituðu því með
öllu, jafnvel reyndu ekki að
komast að neinum samningum
við soldáninn um að þyrma
borgarbúum, ef þeir gæfu hana
upp, sem flestir sagnaritarar og
samtímismenn álíta að mundi
hafa verið auðvelt. Þegar allar
tilraunir um að borgin gæfist
upp, urðu árangurslausar, til-
kynti soldáninn hershöfðingjum
sínum að hann ætlaði að taka
borgina 29. mai, og alt herfang,
að undanskildum öllum bygg-
ingum, skyldi falla í hlut her-
mannanna; hann hét þeim ei
fyrstir kæmust upp á múrana
stórum fégjöfum, en á hinn bóg-
inn biði þeirra ekkert nema
dauðinn, er á hæli hopuðu, eða
gengju ragmannlega fram. Við
þennan boðskap varð tilhlökkun
hermannanna mikil, því vonin
um mikið herfang var tælandi.
Mohameds-trúar munkar (Der-
vischers) fóru um allar herbúð-
irnar til að tala kjark í hermenn-
ina, og lofa þeim paradísarvist,
hverjum, sem félli i þessu heil-
aga striði.
Að kvöldi 25. maí lét soldán-
inn skrautlýsa allar herbúðirnar,
og á öllum skipum lét hann
brenna blysum og skrauteldum,
svo alt Marmarahafið skein sem
eitt geislaflóð, og öll þessi ljósa-
dýrð myndaði hálfinána kring-
um hina dáuðadæmdu borg. i
gegnum næturkyrðina hljómaði
frá herbúðunum án afláts: “Það
er einn Guð, og Mohamed er
spámaður hans-” En innan frá
borginni heyrðust sem svar gegn
gleðiópum Tyrkja, kveinstafir
borgarmanna er báðu í ofboði
skelfingarinnar: “Kyrie Eleyson!
miskunnaðu oss Herra, og frelsa
oss frá hendi óvinanna.”
Það voru fjórir dagar ennþá,
til hins ákveðna dags (29. maí)
og hvorutveggja bjuggu sig eftir
því er bezt þeir gátu undir hina
ægilegu úrslitaorustu.
Þá sást bezt hver afburða
hetja að Giustiniani var. Á dag-
inn barðist hann sem Ijón, en á
nóttunum vann hann að því að
gera við þær skemdir er múr-
arnir urðu fyrir af fallbyssukúl-
um Tyrkja. Ef borgarmenn
hefðu frá því fyrsta að umsátin
hófst, sýnt annað eins þrek og
dugnað, og þeir gerðu nú, er alt
var um seinan, eru miklar líkur
til að öðruvisi hefði farið. Keis-
arinn hafði, er umsátin hófst,
falið tveimur munkuui að sjá
um viðhald og viðgerðir á múr-
unum, en þeir höfðu grafið nið-
ur peningana, sem þeim voru
fengnir til að brúka til þess, og
svikist um að gjöra það sem
þeim var trúað fyrir; og nú var
svo komið, að Giustiniani, með
öllum sínum dugnaði og hetju-
skap, gat yið ekkert ráðið. Eftir
fall borgarinnar í hendur Tyrkj-
um, fundust hinir gröfnu pen-
ingar, sem brúka átti borginni
til varnar.
Af öllum hinum grísku höfð-
ingjum í borginni, var keisarinn
sá eini, sem ótrauður fylgdi og
hjálpaði hinni útlendu hetju,
Giustiniani, til þess að verja
borgina. Flestir höfðingjarnir
litn Giustiniani öfundar- og tor-
tryggnisaugum, og svo dáðlaus-
ir voru þeir að taka þátt í vörn-
inni, að á meðal hinna tólf for-
ingja, er vörninni stýrðu, voru
aðeins tveir grískir.
Að kvöldi þess 28. maí safn-
aði keisarinn stríðsfélögum sín-
um saman í síðasta sinn í höll
sinni, til að hughreysta þá og
hvetja og glæða, ef hæ$*t var.
sigurvon í brjóstum þeirra, sem
hann þó hafði enga von um
sjálfur. Grátandi kvöddu þeir
þar hver annan að skilnaði og
hétu að láta lífið fyrir hið heil-
aga málefni, er þeir börðust fyr-
ir; því næst hélt hver til sinria
stöðva og biðu dagsins og þeirra
forlaga, er hann bar í skauti
sinu; en keisarinn gekk með
nokkrum vinum sínum til Sofíu-
kirkjunnar, til þess í síðasta
sinn að meðtaka hið heilaga
kvöldmáltiðar sakramenti; að
því loknu bað hann alla að fyr-
irgefa sér það, sem hann hefði
óréttvíslega gjört, hann tók
hjálminn af höfði sér, hneigði
sig fyrir fólkinu og fól það Guðs
vernd og forsjá á hendur; að svo
mæltu hljóp hann á bak hesti
sinum og reið til hersins, til
þess í síðasta sinn að segja fyrir
og hughreysta liðsmenn sína, að
því loknu tók hann sér stöðu
hjá Giustiniani, við St. Roinans-
hliðið.
í dögun æddi hinn tyrkneski
her fram hvaðanæfa, undir
trumbuslætti og lúðrablæstri;
fallbyssuskotin riðu af, og orust-
an var hafin. 1 fremstu raðir
hersins hafði soldáninn sett þá
trúarlega æstustu úr liði sinu, á
þeim áttu borgarmenn að þreyta
sig; þessir ofsatrúarmenn, úr liði
soldánsins sóttu l'ram sem óðir
væru í þykkum fyilkingium; féllu
þeir svo unnvörpum fyrir skot-
um borgarmanna, að brátt fylt-
ust grafirnar af dauðum og
déyjandi mönnuin, hestum og
hervögnum.
f tvær stundir hafði orustan
staðið, án þess nokkur af óvin-
unum kæmist upp á múrana, og
borgarmenn voru farnir að geru
sér von um að þeim mundi tak-
ast að standast áhlaupið; en þá
gaf soldáninn Janitskörum sin-
um skipun til framgöngu, sjálf-
ur reið hann milli fylkinganna
með járnkylfu í hendi, til þess
að eggja lið sitt til framgöngu,
og hegna þeim er honum þótti
draga sig í hlé. Að baki hon-
um stóð lífvörður hans, þús-
und einvalaliðs, en fyrir frainan
hann, við múrana, var háð eir.
sú grimmasta og mannskæðasta
orusta er sagnir herma.
Af múrunum var kastað grjóti,
og lirennandi biki var hell á ó-
vinina. Hin harbariska músík
og skotdrunur, tók langt yfir
angistarkvein hinna særðu og
deyjandi,* sem láu í þykkum
bunkum í gröfunum og meðfram
múrunum; ekkert sást, því púð-
urreykurinn myrkvaði sólina.
Hvorutveggja börðust af hinni
mestu hreysti, og oft maður á
móti manni í dauðlegiu einvígi.
En nú vildi það til, sem mesta
þýðingu ihafði fyrir úrslit orust-
unnar, Giustiniani var skotinn í
hægri handlegginn, braut kúlan
handlegginn og hlaut hann
svöðusár mikið, og ákaflegan
blóðmissi. Við þetta atvik, hvorl
heldur að það hefir verið af
kvölum eða langvarandi of-
þreytu, eða af hvorutveggja, þá ]
skeði það sem hann hafði aldrei
áður hent, að þessi ótrauða hetja
misti kjarkinn og hné niður, sem
allra snöggvast, en það var svo
örlagaþrungið augnablik, að það
innsiglaði forlög Konstantínópel-
borgar. Keisarinn beiddi hann
að láta binda um sár sitt þar á‘
staðnum, þvi nú lægi ineir á
nærveru hans en nokkru sinni
áður, en þrátt fyrir allar bænir
keisarans, hvarf hann frá víg-
stöðvunum og flúði til Galata,
og þannig með einu fljótfærnis-
tiltæki, gjöreyðilagði þessi mikla
hetja sitt stóm nafn og heiður.
Þegar Giustiniani var farinn, og
Saganos Pasaha varð þess var,
að foringinn vra flúinn, gjörði
hann nýtt áhlaup á múrana. Risi
nokkur í Jianiskara-fylkingunni,
er Hassen hét, og bar af öðrum
að afli og hreysti, varð fyrstur
til að komast upp á múrana, og
þrjátíu aðrir er honum fylgdu.
Þeir mættu hörðum móttökum
og voru brátt hraktir ofan af
múrunum aftur, og Hassen var
grýttur í hel.
Meðal hinna nafnkendustu
hreystimanna í liði keisarans
voru : Theophilus, grískur, Spán-
verjinn Franciscus frá Toledo og
Jóhannes frá Dalmatíu; allir
þessir menn unnu undraverk,
hreysti og karlmensku. Þegar
keisarinn og menn hans áttu sem
mest að vinna, að verja Jan-
itskörum soldánsins uppgöngu á
múrana, var alt í einu hrópað:
Tyrkir hafa unnið borgina!” Á
múrunum voru leynidyr, sem
Tyrkjum var með öllu ókunnugt
um, en hvernig þeir hafa fund-
ið þær, eða hvort einhver borgar-
manna hefir vísað þeim á þær, er
með öllu óljóst, og mun ætíð
verða. f gegnum þessar dyr
höfðu komist um fimtíu Tyrkir
inn i borgina; við þessa fregn
greip hræðsla og skelfing allan
borgarlýð, svo við ekkert varð
ráðið. í örvæntingu sinni sneri
keisarinn frá vígstöðvum sinum
með nokkra hugaða menn er
honum fylgdu til móts við her-
sveitir Tyrkja, er nú brutust inn
í borgina, því sem góður Róm-
verji vildi hann ekki lifa eftir
fall borgarinnar í hendur óvin-
um sinum; það sem hann og
óttaðist mest, var að lenda lif-
andi í ihendur Tyrkja. Þegar
hann sá að alt var tapað, kast-
aði hann af sér purpuraskikkj -
unni svo að hann þektist ekki
frá öðrum. Hann barðist af
hinni mestu hreysti og féll þar
i orustunni er þröngin var
mest, og ofan á hann hrúgaðist
valköstur af vinum hans og ó-
vinum. Öll mótstaða var árang-
urslaus framar; hliðin voru
brotin upp og hersveitir Tyrkja
streymdu inn í borgina, og á
augnabliki voru 2000 kristnir
menn drepnir, en manndrápin
hættu bráðlega, því Tyrkjum var
það ljóst, að borgarbúar voru
þeirra eign og herfang.
Þegar fólkið sá hvernig komið
var, streymdu þúsundir manna
og kvenna til Sofíu-kirkjunnar,
þar sem það i ofboðinu sem
yfir það var komið, hélt sér ör-
uggan griðastað, því einhver spá-
maður eða lygari hafði spáð því,
að einhverntíma mundu Tyrkir
komast inn í Kónstantínópel, og
elta borgarbúa alt að Konstan-
tinus súlunni, sem stendur fyrir
framan Sofíu-kirkjuna, en þar
áttu þeir að verða stöðvaðir, því
engill átti að stiga niður frá
himnum með sverð í hendi, og fá
það fátækum verkamanni, sem
sæti undir súlunni, og mundi
hann reka Tyrki á flótta nieð
því. Hvort heldur að hefir ver-
ið, að engillinn hefir ekki fundið
manninn, eða að maðurinn hef-
ir beðið árangui%laust eftir engl-
inum, þá er það eitt víst, að ekk-
ert slíkt kraftaverk skeði að því
sinni. Tyrkir héldú beint að
Sofíu-kirkjunni, burtu hurðirn-
ar með stríðsöxum sínum og-
hertóku alla þá er inni voru. Þar
var enginn mannamunur gerður,
ungir og gamlir, menn og kon-
ur, börn og gamalmenni, voru
bundin saman, tvent og tvent,