Lögberg - 20.11.1941, Blaðsíða 2

9
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 20. NÓVEMBER, 1941
Sönn str'iðstíma-saga—
Dr. Weísmann
býður nú aftur
aðátoð sína
Dag einn, meðan hið mikla
fyrra heimsstríð stóð yfir, sat
Lloyd George, þáverandi forsæt-
isráðherra, öðru megin við borð
i hinni fornu skrifstofu að Nr.
10 Downing Street. Hinu megin
við borðið, gegnt honum, sat
dökkbrýnn, þréklegur, sköllóttur
maður með svart þunnklipt
skegg á vör og höku, maðui'
með rannsakandi augnaráði, og
langa, sikvika,%mjúklega fing-
ur. Lloyd George og gestur hans
voru ,að yfirvega atvikin, og
hinn fyrnefndi að nótéra hiá sér
niðurstöðurnar af starfi gestsins,
sem við yfirlit síðari sögu styrj-
aldarinnar mega ef til vill sann-
ast að hafa orðið aðalorsök þess
að stríðið snerist þá mjög bráð-
lega Bretum og bandamönnum
þeirra í vil.
“Hvað æskið þér að fá?”
spurði Lloyd George styttings-
lega. — “Palestinu,” var svarið.
Það var þannig, að Dr. Chaim
Weizmann náði Palestínu til
handa hinu heimsvíða Zíonista
sambandi, samkvæmt Balfour
fyrirmælunum, og gerðist svo
um þrettán ára skeið formaður
hebrezka háskólans í Jerúsalem
og foringi alheims Zionista-
hreyfingarinnar.
Nú hefir Dr. Weizmann, aftur
í þjónustu Bretastjórnar, flogið
til New York, og hafið á ný
starf, sem hafa kann afgerandi
áhrif á hina víðtækari og átak-
anlegri heimsstyrjöld, er viðsjár
tuttugu áranna síðustu hafa
fært með sér — ef til viM ekki
sem afleiðing fyrra heimsstríðs-
ins, heldur sem áframhald þess.
Dr. Weizmann er einn af
heimsins mestu efnafræðingum,
nú að starfi með snjöllustu vís-
indamönnum Vesturheims lii
efnafræðilegra rannsókna á bar-
áttunni gegn nornalyfs-brugginu
í deiglu Þjóðverjanna. Hann
framkvæmir tilraunir sinar í
sérstakri efnafræðisrannsóknar-
stofu, er brezka flotamálastjórn-
in leggur honum til.
Árið 1914 voru Bretar, eins og
Haig hershöfðingi kallaði það,
að berjast “með.bakið upp við
vegg.” úr framleiðslu skotfæra
hafði dregið og ekki aðeins
minkaði framleiðslan, beldur var
hún háð glundroða og óáreiðan-
leg til meðferðar í notkuninni.
Hið bráðdrepandi sprengjuefni
“cordite,” var eitt versta við-
fangsefnið. Framleiðsla þess var
nægileg og sprengjukrafturinn
eins máttugur og þörf þótti á,
en beztu sérfræðingum sam-
bandsþjóðanna hafði ekki tek-
ist að tempra það eða temja. Af
því var stöðugur voði vís í með-
ferðinni, og þegar allra mest reið
á. Og svo leit helzt út sem
England myndi verða undir í
Business and Professional Cards
J. J. SWANSON & CO.
LIMITED
308 AVBNUE BLDG., WPEG.
•
Fajitelgnasalar. Lelgja húa. Ot-
vega peningalán og eldsábyrgð,
bifreiðaábyrgð o. s. frv.
PHONE 26 821
Dr. P. H. T. Thorlakson
205 Medlcal Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy 3ts.
Phone 22 866
e
Rea. 114 GRENFELL BLVD.'
Phone 62 200
A. S. BARDAL
848 SHERBROOOKE ST.
Selur Ukklstur og annast um út-
farir. Allur útbúnaður sá be*tl.
Ennfremur seiur hann allskonar
mlnnlsvarða og legsteina.
Skrifstofu taislml 86 607
Helmllis t&lslml 501 662
ST. REGIS HOTEL I
285 SMITH ST., WINNIPEO
e
pœgflegur og rólegur bústaöur
1 miObikl borgarinnar
Herbergi J2.00 og þar yfir; með
baðklefa 33 00 og þar yfir.
Agætar máltlðir 40c—60c
Free J'arking for Guestt
DR. B. H. OLSON Arthur R. Birt, M.D.
Phones; 35 076 . 906 047 605 MEDICAL ARTS BLDG. Winnipeg
Consultatlon by Appolntment Only Lækningastofu-sími 23 703 Heimilissími 46 341
• Sérfrœöingur í öllu, er að
Helmlll: 5 ST. JAMES PLACE húðsjúkdómum lytur
Wlnnlpeg, Manitoba Viðtalstfmi: 12.1 og 2.30 til 6 e. h.
Dr. S. J. Johannesson
215 RUBY STREET
(Beint suður af Bauning)
Talsími 30 877
e
Viðtalstími 3—5 e. h.
Dr. A. Blondal DR. A. V. JOHNSON
Physician & Surgeon Dentist
602 MEDICAL ARTS BLDG. •
Sfmi 22 296 606 SOMERSET BLDG.
Heimili: 806 Victor Street Telephone 88 124
Sími 28 180 Home Telephono 27 701
Thorvaldson & Eggertson
Lögfrœðingar
300 NANTON BLDG.
Talsími 97 024
DR. B. J. BRANDSON
216-220 Medical Arts Bidg.
Cor. Graham og Kennedy Sts.
Phone 21 834—Oífice ttmar 3-4.30
e
Heimiii: 214 WAVERLEY ST.
Phone 403 288
Winnipeg, Manitoba
DR. ROBERT BLACK
Sérfræðingur I eyrna, augna, nef
og hálssjúkdðmum
216-220 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham & Kennedy
Viðtalstlmi — 11 U1 1 og 2 til 5
Skrifstofustml 22 251
Heimilisslmi 401 991
Office Phone
87 293
Res. Phone
72 409
Cr. L. A. Sigurdson
109 MEDICAL ARTS BLDG.
Office Hours; 4 p.m.—6 p.m.
and by appointment **
DRS. H. R. & H. W.
TWEED
Tannlœknar
e
406 TORONTO GEN. TRUSTS
BUILDING
Cor. Portage Ave. og Smlth St.
PHONE 26 545 WINNIPEG
H. A. BERGMAN, K.C.
ialenzkur lögfrœðingur
Skrifstofa: Room 811 McArthur
Buildlng, Portage Ave.
P.O. Box 1656
Phones 95 052 og 39 043
stríðinu vegna hins kenjótta
sprengiefnis sins.
Þá gaf sig fram úr hópi vís-
indamanna Manchester háskólans
maður, er við efnafræðisrann-
sóknirnar um spnengjur starfaði
sérstaklega, og kvaðst myndi geta
fundið ráð til að temja þetta
sprengiefni, Þessi maður var
Dr. Weizmann, sem að lokum,
eftir dvöl á ýmsum meginlands
háskólanna, var nú kominn til
Englands frá heimili sínu í Gyð-
ingahverfi borgarinnar Pinsk í
Rússlandi.
Það var aðeins fyrir heppilega
tilviljun, að þetta tilboð Weiz-
manns barst í gegnum hyldýpi
Sargcissa-hafs skriffinskuvalds-
ins, Loyd George til eyrna. Ef
til vill hefir Lloyd George stund-
um látið stjórnast af bráðlyndis
athöfnum, en undir sérstökum
kringumstæðurri mvndi hann þó
að minsta kosti Iáta framkvæma
eitthvað slíkt, og það tafarlaust.
Hann sendi eftir Dr. Weiz-
mann, sagði honum hreinskiln-
islega að sig skorti alla prakl-
iska þekkingu til þess að dæma
uin gildi tilhoðs hans, en bætti
því við, að engu væri tapað við
tilraunir um -starfhæfni þess.
Hann lagði Dr. Weizmann ti!
verkstofu og hjálparmenn. Og
kordít-temprunin varð að veru-
leika. Hún gerði sprengiefnið
tamt eins og stofukött, en jafn-
framt ólmt eins og hcila djöfla-
fylking, er því var gefinn laus
taumurinn.
En nú var aðeins um fram-
leiðslumagnið að ræða. Til þess
útheimtist ógrynni af malskorni
— amerísku korni, en ekki þvl
korni er víðast hvar spratt í ökr-
unum á Bretlandi. Lloyd
George sendi svo Dr. Weizmann
vestur til Terre Haute, í Indiana-
ríkinu, þar sem nægilegt korn
var við hendina — þrettán tonn
af korni til að tempra með hverf
tonn korditsins. Þar starfaði
Dr. Weizmann leynilega í margc
mánuði við framleiðslu þessa
tamda sprengiefnis, í nógu stór-
um stíl svo að áhrif þess nægði
til að hrekja aftur öldu eftir
öldu æðandi Þjóðverjanna i
sigurofsa þeirra. Svo hvarf hann
aftur til fyrra rannsóknarstarfs
síns.
Það var árið 1917, er Lloyd
George lofaði honum að hið
forna þjóðland Gyðinga yrði
fengið þeim aftur til umráða
undir vernd Englands. Svo kom
tíð Balfours-fyrirskipunarinnar,
árin til sáningar og uppskeru,
byggingar nýrra heimila og end-
urgræðslu eyðimerkurlandsflák-
anna í Palestínu. Dr. Weizmann
er nú aftur að ota snilliviti sinu
gegn myrkravöldunum þar.
Sé nú til í þessum okkar ný-
móðins heimi nokkur velviljaður
Cagliostro að blanda kraftalyf
gegn áhrifum hins illa afls, þá
er það hann. Sem formaður
Paliestínu nefndarinnar og for-
seti alheims Zionista sainbands-
ins, hefir Dr. Weizmann staðið
fyrir endurbygging Palestinu.
Hann er og i háum sessi meðal
nýmóðins framsóknar- og skap-
andi stjórnarstefnumanna lands-
ins.
Hinn sömuleiðis áhugariki og
hugrakki Vladimir litli Jabot-
insky, sem stofnaði hina “duldu
berdeild” í Palestínu til að berj-
ast gegn Nazistunum, dó síðast-
liðið ár, hér i landi, af hjarta-
org, er hann var þvínær vonlaus
um endurreisn Gyðingaþjóðar-
innar. Einnig hann var stór-
hæfur lærdómsmaður, en hélt
sig allmjög utan takmarka hinn-
ar viðteknu Zíons-stefnu, með
hernaðar-starfsemi sinni og sem
leiðtogi “aktóvista” Gyðingannri.
Dr. Weizmann hefir aldrei
brugðist þeirri trú sinni, að
þjóð hans myndi hlotnast friður
og fullkomnun að lokum i
heimalandi sínu. Það er sem
fyrirliði, stoð og stytta til efl-
ingar þeirrar vonar sinnar, að
hann er nú kominn til Vestur-
heims, eins vel og sem efna-
fræðingur. — (Þýtt ú-r Winnipeg
Free Press frá 23. ág. 1941).—s. j
Miss Kristín
Lilja Kristjánsson
(Lillian Christianson).
F. 10. sept. 1889
I). 13. sept. 1941
Þann 13. september þessa árs
andaðist á Grace spitala í Win-
nipeg, Kristín Guðrún Lilja
Kristjánsson (Lillian Christian-
son), sem fædd var að Garðar,
Kristin Lilja Kristjánsson
N. I>ak., 10. sept. 1889. Faðir
hennar var Anton Kristjánsson,
sonur Kristjáns Long, af Longs-
ætt, sem ýmsir nafnkendir
menn tilheyra, til dæmis lista-
maðurinn Ríkarður Jónsson; en
móðir hennar var Kristbjörg
Stefánsdóttir systir Kristins
skálds Stefánssonar. Hin látna
átti tvo bræður, Björn, nú til
heimilis í Minneapolis, og
Stefán, sem eirinig er búsettur í
Bandaríkjunum.
Kristín Lilja fór ekki var-
hluta þeirra gáfna, sem að ein-
kenna ættir hennar. Hún var
námfús og bókhneigð venju
fremur, enda sóttist henni nám
með afbrigðum vel. Alla æfi
hafði hún yndi af lestri góðra
hókmenta og fræðirita, helzí
þeirra, sem að fjalla um torveld-
ustu ráðgátur lífsins. Hafði hún
jafnan opinn hug fyrir nýjum
fróðleik og nýjum hugsjónum,
ekki sizt í andlegum efnum.
Hvorki í þeim málum né öðrum
batt hún sig við neinar kenni-
setningar eða viðteknar skoðan-
ir, heldur leitaði hún stöðugt
sannleikans. S.jálf ritaði hún
nokkuð, bæði í bundnu máli og
óbundnu, en fór dult með þá
gáfu. Einnig var hún hneigð
fyrir bæði hljómlist og dráttlist.
Gaf hún sig aðallega við fíólín-
spili og hafði af þvi hið mesta
yndi.
En engra þessara hæfileika
auðnaðist henni að njóta til
fulls, því að ung varð hún fyrir
veikindum, sem að sviftu hana
heilsu. Varð hún alla æfi siðan
að berjast við fátækt og heilsu-
hrest. Þrátt fyrir þessa örðug-
leika náði hún fyrsta flokks
kennarastigi i Dakota, og annars
flokks í Manitoba. Var hún
kenslukona í mörg ár, bæði í
Norður Dakota og í Manitoba,
þar á meðal í Riverton, en lengst
í Beausejour, Man.; þar kendi
hún skóla í tíu,ár (1921—1931),
og tók einnig drjúgan þátt í vel-
ferðarmálum bygðarinnar, sem
og eflaust alstaðar þar sem hún
hafði kenslustörf á hendi.
Árið 1931 lét hún af kenslu,
vegna heyrnardeyfu, og þó ekki
að vilja bygðarbúa, því að þeir
sögðust treysta henni betur fyrir
velferð barna sinna, en flestum
þeim kennurum, sem fulla heyrn
hefðu. Hafði hún síðan sauma-
stofu að 446 Edmonton St. í
Winnipeg. En við það örðuga
starf tók heilsu hennar stöðugt
að hnigna. Um mánaðamól
júní og júli, 1941, varð hún
fyrir þvi slysi, að mjaðmar-
brotna. Varð það áfall ofraun
hennar veiku kröftum, sem að
fjöruðu út, þar til er dauða
hennar bar að höndum 13. sept-
ember.
útför hennar var haldin 19.
september frá útfararstofu Bar-
dals í Winnipeg, til Brookside
grafreits. Séra V. J. Eylands
jarðsöng. Viðstaddir voru marg-
ir af vinum hinnar látnu.
Okkur, sem að bezt þektum
hana — og mun þó enginn hafa
þekt hana vel — verður inargt
minnistætt í fari hennar. Er
þar á meðal sjálfstæðisþráin, er
svo var rík í huga hennar, að
jafnvel þegar hún átti við örð-
ugustu kjör að búa, var hún
jafnan fremur veitandi en þiggj-
andi; Oig einnig sú lund, að vilja
hvergi vamm sitt vita, jafnvel í
minsta smáatriði. Við munum
látlaust vinarþel hennar, prúða
framkomu, og einlægan vilja á
að vera til góðs í lífinu. En
lengst munum við hina heitu
sannfæring herinar, um að and-
legur þroski sé hið eina veru-
lega markmið þessa lífs.
S. Stefánsson.
--------V------—
Hreindýraveiðar
á Grænlandi
(Dagbókarbrot)
Eftir Kristján Eldjárn.
1.—2. ágúst 1937.
Eftir landslögum eru hrein-
dýrin friðuð til 1. ágúst. Þá eru
hreinkálfarnir komnir það á
legg, að munaðarleysi ekki ríð-
ur þeim að fullu.
Við biðum ekki boðanna þeg-
ar friðunartíminn var útrunn-
inn. Þegar í birtingu vorum við
komnir á stjá og bjuggumst á
veiðar. Enginn var úrillur eða
kinokaði sér við að skríða upp
úr dúnheitum hvílupokanum,
þótt morgunkuldinn væri napur.
Þokuslæðingar lágu í öllum
lægðum og svartir hnjótarnir
skutu upp kollunum á milli. En
þótt Grænland væri þungbúið
þennan morgun, voru allir í
bezta skapi og veiðihug. Græn-
lendingarnir fóru ekki dult með,
að það væri gnótt hreindýra á
öllu svæðinu milli bústaðar okk-
ar í litla dalverpinu og isbreið-
unnar. Þeir hlógu og flissuðu
drógu dár að náunganum í
laumi, mösuðu og átu. Byssur
voru rannsakaðar, malir kýldir
og pípur reyktar. Svo var lagt
úr hlaði og gengið sem leið ligg-
ur í leinlægum krákustigum upp
þverhnipt fellið, sem gnæfir hátt
yfir gömlu tóftunum. Okkur
miðaði vel áfram. Grænlend-
ingarnir voru óðfúsir í veiði-
landið, og hvöttu gönguna, kið-
fættir og innskeifir í rosabullurii
sínum, en drjúghraðir og geysi-
fótvissir. Það var meira en
meðalraun að fylgja þeim eftir
í brattanum.
Þegar kom upp á flatneskjurn-
ar og heiðarnar skildust leiðir
okkar, og gengu tveir og tveir
saman úr því. Förunautur minn
var ungur “fangari,” Vitus að
nafni, þögull og fáskiftinn, en
aðgætinn með afbrigðum og
furðulega skygn. Augun voru
á sífeldu kviki, hvöss og athugul
hver hreyfing eða tilbreyting
þokunnar vakti athvgli hans,
hver Iægð eða alda kom honum
til að hægja gönguna, unz hann
hafði gengið úr skugga uin að
ekkert kvikt væri fyrir. Hann
hagaði sér á allan hátt eins og
þeir einir gera, sem frá blautu
barnsbeini hafa drukkið í sig
anda veiðimenskunnar og skynja
líkt og af eðlishvöt, hvað við á.
Eg festi þegar hi& mesta traust
á honum og ákvað að fylgja
hátterni hans í hvívetna.
Við fórum okkur hægt. Þok-
an byrgði alla útsýn, og það var
visast, að þau hreindýr, sem
kynnu að leynast í nágrenninu.
hefðu fundið mannaþef og flú-
ið veg allrar veraldar áður en
hugsanlegt væri að við kæmum
auga á þau, ef við héldum áfrain
göngunni. Við settumst öðru
hvoru og reyktum pípur okkar
“Bölvuð ekki sen þokan,” skildi
eg Vitus tauta fyrir munni sér.
Annars var lítið um viðræður,
því að hvorugur skildi annars
mál svo nokkru nam. Við
störðum hvor i sína átt í þung-
um þönkum.
En skyndilega komst kvik á
þokuvegginn. Það vaf eins og
rambygðir borgarmúrar væru að
hrynja í rústir. Hver sólargeisl-
inn á fætur öðrum ruddi sér
braut gegnum mökkinn. Þoku-
hnoðrarnir urðu minni og minni.
Það var eins og þeir færu und-
an í flæmingi og verðust í
lengstu lög, en þó skifti það eng-
um togum, áður en óbygðir Græn-
lands lágu óravegu fyrir fótum
okkar, í þögulli tign og djúpri
kyrð. Nú litum við hvor á ann-
an. Vitus ljómaði sjálfur engu
minna ien náttúran í kringum
okkur, En snögglega breyttist
gleðisvipurinn í athygli og var-
úð. Það var auðséð að hann átti
von á veiði dýrum á næstu grös-
um, þótt sú von brygðist hrapa-
lega. Hreindýr voru ekki svo
langt sem augað eygði fremur
en glóandi gull. Ef hreindýr ier
innan sjóndeildarhririgs, má það
vera geysilangt í burtu, ef græn-
lenzkur veiðimaður á bezta aldri
kemur ekki auga á það, enda er
sjón þeirra oft við brugðið. En
það hafði aldrei brugðist, að hér
væru hreindýr hópum saman,
höfðu Grænlendingarnir sagt, svo
að við lögðum land undír fót i
þeirri góðu von, að ekki gæti
liðið á löngu áður en eitthvað
bæri til tiðinda. Við gengum
rakleiðis í áttina til jökulsins.
Fjalllendið er fagurt og friðsælt
og glitrar í ótal litbrigðum, en
það gleymist alt á svipstundu
þegar maður stendur augliti til
auglits við hinn eilífa jökul, ekki
sízt þegar hann er í sólskins-
skapi eins og í þetta skifti. Öll
orð missa mátt sinn þegar lýsa
á náttúru, sem í senn er jafn-
þrungin af tign og fegurð. En
hann á það til, jökullinn, að
sýna yglibrún og mörg manns-
lif hefir hann á samvizkunni.
Það er ráðlegast að hætta sér
ekki í greipar hans að óþörfu,
heldur horfa á hann þaðan sem
hann ekki nær til manns.
Þarna inni við ísjaðarinn varð
hératetur á vegi okkar, mjalla-
hvítur og eyrnalangur. Hann
tók nokkur stór stökk, sneri sér
síðan við; reis upp á afturend-
ann og starði undrandi á komu-
menn. Við launuðum honum
gestrisnina með kúluanga gegn-
um höfuðið, þegar útséð var um
að skothvellurinn myndi ekki
fæla neinar föngulegar hrein-
hjarðir burtu. Það fór þó aldrei
svo, að við yrðum að nærast á
jieinmikani og hafraseyði þann
daginn.
En hvar i ósköpunum voru
hreindýrin, sem hér áttu að haf-
ast við? Eg vogaði að láta í ljós
vonbrigði mín við Vitus. Hann
varð hálfhvumsa við, en byrj-
aði strax að tauta um að land-
mælingaflugvélin hefði fælt þau
burtu til'íjarlægra staða. Nei,
Vitus góður, þessi hindurvitni
trúi eg ekki á, þau hefir þú erfl
eftir þína gömlu heiðnu for-
feður. Það er sem sé ekki svo
að skilja, að dýrin hafi hræðst
flugvélina, heldur hefir þyknað i
þeim út af atferli hennar og
brottförin einskonar mótmæli
gegn því. Veiðidýrin voru geysi-
lega móðgunargjörn, og gerðu
sér rellu út af breytni nianna
áður en þau voru veidd. Nú
hafði bráðókunnug flugvél flogið
yfir svæðum þeirra og brotið
hlutleysið og þau hefndu sín a
mönnunum með því að láta ekki
veiða sig á því sumri. Selir og
hvalir eru og afar næmir fyrir
áhrifum, sem sjá má af skemti-
legri klausu í ritum Grænlands-
farans Hans Egede. Segir hann,
að þegar veiða á hval í náinunda
við bústaðina, þá “udruste Grön-
lænderne sig i deres Stads lige-
som til et Bryllup, ellers skal
Hvalen skye for dem, thi han
kan ikke fordrage Ureenlighed.”
En hvernig sem þessu er farið,
er hitt víst, að hér voru engin
dýr.
Við gengum og gengum lengi
dags, yfir hálsa og hæðir, dali og
drög, ýmist nær eða fjær ísjaðr-
inum, án þess að nokkuð hæri
til tíðinda. Við vorum að verða