Lögberg - 21.05.1942, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 21. MAÍ. 1942
7
Samferðamennirnir týna tölunni smátt og smátt, nú
nokkuð ört, og hverfa út yfir sjóndeildarhring vor mann-
anna. Rúmin, sem þeir skipuðu eru í flestum tilfellum
auð, en þegar þau eru fylt, þá eru þau skipuð mönnum
og konum með breyttu viðhorfi og breyttri útsýn frá
þeim, er þau áður skipuðu. Menn segja að slíkt beri vott
um vakandi sál og vaxandi þroska.. Það má vel vera,
þó eg efist um að það sé óyggjandi sannleikur. Hitt er
víst, að það gjörir lífið margbreytilegra og efnisríkara
og þá líka met mannlífsins í heild, og hvers einstaklings
í því, vandasamari og erfiðari. Það hefir verið og er
góður vani að minnast opinberlega látinna samtíðar-
manna og kvenna; sýnir það bæði ræktarsemi þeirra er
eftir lifa, og varðveitir líka verk, skapgerð og skapkosti
þeirra látnu til arðs og auðnu fyrir alda og óborna.
Líf þeirra hjóna, sem hér er lítillega minst, var að
mörgu leyti merkilegt og á minning þeirra það fyllilega
skilið, að henni sé sá sómi sýndur, meiri og betri en eg
hefi tök á, því þau störfuðu bæði sleitulaust og ákveðið
að velferðarmálum vor Vestur-íslendinga í meira en
fjörutíu ár.
Jónas Jóhannesson var fæddur á Krókárbakka í
Þingeyjarsýslu á slandi 19. september 1863. Hann var
sonur Jóhannesar Jóhannessonar og konu hans Sigríðar,
er þá voru búsett á þeim bæ. Jónas ólst upp hjá foreldr-
um sínum í hinni auðugu en einkennilegu náttúrufegurð
við Mývatn, fyrst að Krókárbakka og síðar að Geiteyjar-
strönd í sömu sveit. Mér er ekki kunnugt um æsku-
skeið Jónasar; geng út frá því sem sjálfsögðu að það hafi
verið svipað og ungmenna uppeldi á sveitaheimilum
gerðist í þá daga, takmörkuð andleg iðkun. Léttiverk og
smalamenska undir eins og hann komst nokkuð verulega
á fót og svo starf fulltíða mannsins, þegar þroskinn
leyfði. Þetta var gangur hlutanna, að minsta kosti í
minni sveit og svo mun það hafa verið þá um land alt,
því þá voru menn ekki farnir að láta bókvitið í askana.
Jónas misti móður sína, Sigríði, þegar hann var á
níunda árinu en faðir hans hélt áfram búi sínu á Geit-
eyjarströnd, þar sem Jónas óx upp ásamt mörgum syst-
kinum sínum.
Atvinnuvegir manna, einkum ómentaðra drengja,
sem í sveit voru aldir upp, voru ekki margbrotnir í þa
daga. Það var ekki nema um tvent að velja, vinnu-
mensku, oftast hjá vandalausum, eða þá að reisa bú.
sjálfur, en til þess skorti oft efni. Einstaka almúgamað-
ur sleit sig samt út úr þeirri tröð og venju og braust
áfram annaðhvort á mentabrautinni, eða þá á iðnaðar-
eða handverksbrautinni, en til þess þurfti bæði þrek og
einbeittan áhuga í þá daga.
Jónas Jóhannesson var einn í þeirra hópi, því um
tvítugt tekur hann sig upp úr sveitinni sinni einkenni-
legu og fögru og flytur sig til Húsavíkur og tekur að
nema trésmíði hjá Jóni Pálssyni frá Kvíindisdal í Reykja-
dal, sem talinn var að vera ágætastur trésmiður, sem þá
var uppi á Norðurlandi. Jónasi gekk vel námið. Lauk
prófi og tók sveinsbréf sitt á tilsettum tíma og auk þess
ávann sér hylli og tiltrú allra, sem hann kyntist, fyrir
prúðmensku sína og framkomu í hvívetna.
Með prófi sínu og sveinsbréfi hafði Jónas náð tak-
marki því, sem hann hafði sett sér, en hann lét þar ekki
staðar numið. Á Húsavík kyntist hann ungri og glæsi-
legri stúlku, sem síðar varð konan hans. Hun hét Rósa
og var dóttir hjónanna Einars Jónassonar frá Saltvík í
Suður-Þingeyjarsýslu og Guðrúnar Halldórsdóttur frá
Kjarna í Eyjafirði. Jónas faðir Einars var bróðir frú
Sigríðar í Laufási konu séra Björns Halldórssonar. Þau
Jónas og Rósa giftust 21. júní 1888 og fóru alfarin frá
Islandi og til Canada daginn eftir, eða 22. júní það sama
ár. Þegar vestur kom til Canada, settust þau að í Argyle-
sveit, og bjuggu þar í níu ár, en fluttu alfarin til Winni-
peg árið 1897, þar sem þau áttu heima síðan.
Eftir að Jónas kom til Winnipeg tók hann að stunda
húsabyggingar í stórum stíl, í félagi við Björn Blöndal,
föður Ágústs læknis Blöndal, og gátu þeir sér þegar
ágætan orðstír fyrir vandvirkni sína og reiðu í öllum
viðskiftum.
Um það leyti að þeir Jónas og Blöndal hófu húsa-
byggingarfélagsskap sinn hér í Winnipeg, þá var fast-
eignasala og fasteignaverzlun að vakna af dvala, eða að
rakna úr roti, sem hún hafði legið í síðan að fyrsti ákafa-
og æðiskippur fasteignaverzlunarinnar gekk yfir Winni-
peg árin 1881-2, sem bærinn, er þá var í myndun, auð-
vitað ekki þoldi. Þegar þeir félagar tóku til starfa um og
eftir aldamótin síðustu, var öldin önnur. Nú var verzl-
unarþróttur borgarinnar meiri. Fylkið og Vesturlandið
betur bygt og ræktað, og fólkið streymdi inn í tugum
þúsunda, svo nú var lítil eða engin hætta á, að alt styng-
ist á höfuðið, eins og fyr. Þá aðstöðu notuðu þeir Jónas
og Blöndal sér og gerðust umsvifamiklir við iðn sína.
Þeir ýmist tóku hús til smíða fyrir aðra, eða þeir bygðu
upp á sína eigin ábyrgð og seldu.
Jónas Jóhannesson og Rósa
Sigurbjörg Einarsdóttir
1 sambandi við þessa atvinnu Jónasar og félaga hans
Blöndals eru sérstaklega tvö atriði, sem benda þarf á,
virða ber og þakka af okkur, sem eftir lifum enn, og
njótum g6ðs af ávöxtum iðju þeirra og mannkostum.
Mér finst það engum vafa bundið, að meira hefir
borið á athafnalífi íslendinga í þessari heimsálfu á starfs-
sviði því er Jónas og félagi hans Björn völdu sér, en á
nokkru öðru; að minsta kosti er það ábyggilegt að þvi er
Winnipegborg snertir, þar sem Islendingar eru flestir
samankomnir í Ameríku.
Á því sviði hafa þeir látið mest til sín taka og þar
hafa viðskifti þeirra verið margbrotnust. Það starfssvið
hefir náð lengst ög dýpst inn á starfssvið enskumælandi
fólks og þar hafa þeir haft sig mest í frammi, kynt sig
og sýnt hvað í þeim bjó, og orðstír sá, sem þeir, bygg-
ingamennirnir íslenzku í Winnipeg, hafa getið sér, er
góður, svo góður, að hann deyr aldrei.
Á meðal fyrstu húsasmiða íslenzkra hér í'Winnipeg,
sem grundvöllinn lögðu að þeim orðstír, # voru þeir
Jónas Jóhannesson og Björn Blöndal, og svo var sá
grundvíllur trúlega lagður í byrjun, að það almennings
álit myndaðist hér snemma, að ef Sveinn Brynjólfsson
bygði grunninn og Jónas Jóhannesson og Björn Blöndai
húsið, þá gætu menn verið vissir um að fá ósvikið verk
og vel af hendi leyst.
Árið 1907 skildu þeir Jónas og Björn félag sitt, en
héldu þó áfram iðn sinni hvor í sínu lagi, en þó báðir í
stórum stíl. Jónas og synir hans, Allan og Georg, sem
þá voru orðnir stálpaðir, bygðu hvert íveruhúsið á fætur
öðru og tvær stórbyggingar, upp á sínar eigin spýtur,
með yfir tuttugu íbúðum í hvorri, og þannig héldu þeir
feðgar áfram smíða- og byggingarathöfnum sínum, unz
að fyrra stríðinu loknu, að eigaverðfallið lagðist eins og
martröð yfir landið og framsókn á byggingasviðinu lagð-
ist svo að segja niður hér um slóðir, og lá í doða og dvala
í langa tíð.
Starfssvið Jónasar og Rósu náði lengra en til hvers-
dagsstarfanna; þau tóku bæði ákveðinn og einarðan þátt
í félagsmálum Vestur-íslendinga og sú þátttaka var
merkileg sérstaklega að því leyti, að þau léðu engu máli
fylgi sitt, sem þau gátu ekki af heilum huga unnið að og
fylgt. Lausung öll í félagsmálum, og hugsun manna,
var ekki aðeins gagnstæð skapgerð þeirra beggja, heldur
höfðu þau blátt áfram skömm á öllum slíkum uppblæstri.
Að vasast ekki í ofmörgu, en vinna því vel og trúlega,
sem mönnum er hjartfólgið, það var hin ófrávíkjanlegá
félagsmálastefna þeirra beggja.
Mál þau, er Jónas og Rósa létu sérstaklega til síri
taka og varða, voru kirkju- og trúmál; að þeim unnu
þau bæði af alúð, einhug og dygð, í meir en fjörutíu ár,
og ber það eitt vott um festu og trygð þeirra og heil-
brigða afstöðu, sem einu sinni þóttu höfuðdygðir á meðal
fólks vors.
Jónas og þau hjón bæði voru safnaðarmálunum
meira en félagsbróðir og -systir. Þau voru sístarfandi
og lifandi félagar. Jónas var embættismaður í Fyrsta
lúterska söfnuðinum í Winnipeg, oft og margsinnis.
Hann var hverjum manni viljugri til starfa og framlaga-
fús. Hann sat tíðum á þingum lúterska kirkjufélagsins
sem fulltrúi safnaðar síns. Hann sat í stjórnarnefnd
Betel og var um langt skeið féhirðir þeirra stofnunar, og
tók sérstöku ástfóstri við hana. í fleiri málum tók Jónas
þátt. Hann var íslendingur góður, og var trúr styrktar-
maður þjóðræknismála vorra. í stjórnmálum, sem hann
hafði allmikinn áhuga á, fylgdi hann frjálslynda flokkn-
um og lá þar ekki á liði sínu þegar að hann gat þar að
liði orðið, heldur en annarsstaðar, þar sem hann vildi
fylgi sitt ljá.
Lengst af voru þau Jónas og Rósa prýðilega vel
efnuð. Atvinna hans var góð og arðsöm og verzlunar-
fyrirtæki hans sjálfs hepnuðust. Þó mun verðhrunið
eftir stríðið síðasta ekki hafa farið fram hjá honum
heldur en öðrum, en hann var efnalega sjálfstæður til
enda lífs síns.
Jónas var röskur meðalmaður á hæð, léttur á fæti
og ör til athafna. Honum var vel farið í andliti. Glaður
í viðmóti og góðgjarn. Nokkuð var hann einrænn í
skoðunum og mat skoðanir sínar umfram flestra annara,
og hélt þeim all-einarðlega fram, þegar honum fanst þess
þurfa, eða eiga við. Heimili áttu þau Jónas og Rósa
stórt og prýðilegt hér í Winnipeg þar sem myndarskapur
og íslenzk risna ríkti. Rósa var fyrirmyndar húsmóðir
og móðir. Öll hennar hugsun og alt hennar þrek var
helgað heill og prýði heimilisins og velferð barnanna
eftir að þau fóru að koma. Rósa Sigurbjörg Einarsdóttir
var íslenzk kona, sem fórnaði því bezta, sem hún átti
fyrir börn sín og bú.
Rósa var ekki síður höfðinglynd en maður hennar
Jónas. Sem dæmi upp á risnu og höfðingsskap þeirra
hjóna, er vert að segja frá atriði, sem fyrir kom fyrir
nokkuð mörgum árum síðan, sem sýnir glöggt hvaða
mann þau hjón áttu að geyma.
Kirkjufélagið íslenzka og lúterska hafði tekið sér
fyrir hendur að gefa út sálmabók, Handritið var tii,
en engir peningar til að kosta útgáfuna, buðust þá þessi
hjón til að kosta útgáfu bókarinnar, og var það með
þökkum þegið. Sálmabókin vestur-íslenzka er minnis-
varði þeirra hjóna beggja.
Þeim Jónasi og Rósu varð átta barna auðið og eru
þau:
Aðalsteinn, giftur Ólöfu Swanson, dóttur Friðriks
Swansongr í Winnipeg og Sigríðar konu hans. Þau eiga
fimm börn.
Georg, dáinn 23. júní 1919; hann var giftur Guðlaugu
Helgason dóttur Jónasar bónda Helgasonar í Argyle og
konu hans Sigríðar. Þau áttu einn son.
Sigríður Emma, dáin 18. október 1941. Hún var-gift
James M. Morrow lækni. Þau áttu þrjú börn. Morrow
læknir og börn þeirra hjóna eiga nú heima í Prince
Albert, Sask.
Konráð, að því er eg veit bezt fyrsti íslenzki flug-
kennari. Kennari við sameinuðu flugdeildirnar brezku
eftir fyrra alheimsstríðið. Nú forstjóri Stevensons flug-
stöðvar hér í Winnipeg, einnar stærstu og umsvifamestu
flugstöðvar í Vestur-Canada. Konráð er giftur Hólmfríði
Margréti Elizabet Ágústsdóttur Johannssonar og konu
hans Margrétar Elizabetar, sem heima áttu í Selkirk og
síðar í Winnipeg. Þau hjón eiga 4 börn.
Laufey Hansína, gift Helga Hornfjörð stórbónda við
Elfros, Sask. Þau hjón eiga þrjá drengi barna. Laufey
situr í skólaráði sveitar sinnar og má af því ráða nokkuð
um hæfileika hennar, tiltrú og risnu.
Áróra, gift Jóni Þórðarsyni, syni Þórðar kaupmanns
Þórðarsonar á Gimli og konu hans Önnu. Jón er starfs-
maður járnbrautarfélaganna beggja í Canada, Canadian
Pacific og Canadian National. Þau eiga 2 börn.
Unnur Jóhanna, gift hérlendum manni, Llewellyn
Simmons. Hann er í þjónustu póstdeildar sambands-
stjórnarinnar. Þau eiga tvö börn.
Valtýr, giftur Margaret Edwards, hérlendri konu.
Hann er flugvélameistari við flugvélastöð þá, er bróðir
hans Konráð veitir forstöðu.
Eins og sjá má af ofanrituðu, þá eru öll börn þeirra
Jónasar og Rósu prýðilega vel gefin. Þau hafa öll notið
góðrar mentunar og voru og eru, hvert í sínu lagi, prýði
stöðu sinnar, og það er að kunna vel til verks að ala
börn sín svo vel upp, að þau séu ekki aðeins jafningar
foreldra sinna, heldur að þau taki þeim fram, að því leyti
að minsta kosti sem tækifærin eru meiri og þekkking
og mentun barnanna hér í landi víðtækari en foreldrar
þeirra áttu kost á í flestum tilfellum.
Jónas Jóhannesson átti mörg systkini, en hve mörg
þeirra eru á lífi, eða hvar þau eiga heima, er mér
ókunnugt.
Tvö systkini Rósu eru á lífi, Hansína Olson móðir
Baldurs H. Olsons læknis í Winnipeg og þeirra systkina
og Karl Einarsson, sem heima á á Húsavík á íslandi.
Jónas Jóhannesson lézt að heimili sínu hér í Winni-
peg 6. september 1935, en Rósa Einarsdóttir kona hans,
sex árum síðar, eða 16. desember 1941.
Með þeim hjónum eru til moldar hnignar minni-
stæðar persónur úr hópi vor Vestur-íslendinga og ágætir
frumherjar úr flokki frumbyggja íslendinga í Canada.
—J. J, B.
Stefan Zweig unni
t>ví fagra í lífinu
Eftir Sir Newmnn Flower
Stefan Zweig, einn af mestu
^lisagna og sögurithöfundum
bessarar aldar, hefir tekið inn
eitur og kona hans með honum,
1 Brasilíu. Hann er á tindi
^ra*gðar sinnar, fjármál hans eru
0ru8g, síðara hjónahand hans —-
ekki þriggja ára gamalt — er
hnmingjusamt. Hvað olli óham-
inRju hans?
Við skulum athuga líf þessa
nianns. Hann varð tvisvar sinn-
Uni auðugur maður. Hann misti
alt sitt er markið féll 1923. Hann
vann með penna sínum og varð
auðugur á ný. Bækur hans voru
seldar í Þýzkalandi og utan
Þýzkalands, ekki í tug þúsunda
tali, heldur í hundruðum þús-
unda.
En einungis af því að hann
var austurrískur Gyðingur voru
bækur hans bannaðar í Þýzka-
landi. Bækur hans voru prent-
taðar í Hollandi, en nazistar
stöðvuðu þá innflutning á bók-
um hans. Þeir voru ákveðnir í
að útiloka þenna náunga, sem
skrifaði ekki eftir fyrirmælum
Hitlers.
Fyrir 20 árum var Zweig í
Englandi — í London. Enskan
hans xar götótt og hann hafði
lítið fé milli handa, en hann
hugsaði aðeins um áhugamál
sitt — 'fagurfræði og hljómlist.
Þegar hann gat keypti hann alt
sem hönd á festi um þessar list-
ir. Hann átti handrit eftir Keats
og Tunglskinssónötuna. Margt
annað eignaðist hann, sem hann
hafði í herrasetri einu í Salzburg.
Hann eyddi fé sínu um leið og
hann aflaði til að kaupa eitthvað
fallegt.
t London
Hann kom til London fyrir 10
árum síðan og vann eins og
þræll. Stundum hvarf hann ein-
hversstaðar i Evrópu til að leita
upplýsinga um einhvern. Hann
eyddi fjórum árum i að skrifa
um Maríu Antoinette. Ekki veit
eg hvað þær rannsóknir kostuðu
hann, en í öllum verkum sínum
var hann hinn sanni æfisagna-
rithöfundur, sein lét sér ekki
nægja uppsuðu — eins og svo
mörgum hættir við — frá þeim,
sem eytt hafa tíina og fé til að
uppgötva eitthvað nýtt.
Eg man eftir að eg borðaði
með honum miðdegisverð í litlu
veitingahúsi í Soho, er hann kom
úr einu ferðalagi sínu frá megin-
landinu. Hann stilti upp disk-
um og glösum til að skýra fyrir
mér ferðir Mageilans. Hann var
i þann veginn að hefja sögu sína
um Magellan. Hann talaði reip-
rennandi með hinni rólegu rödd
sinni, og það. er einkennilegt að
segja það, en hann talaði í litum.
Hann gerði mér ljóst hið róman-
tíska við æfintýri Magellans.
Stríðið skall á. Hann hafði
búið svo lengi í London, að hann
var orðinn brezkur borgari. Er.
sál hans var eirðarlaus. Við
hittumst oft og hann talaði eins
og þeir, sem búa yfir sorg og
kviða.
Síðasta bréfið hans
f tvö ár hefir hann unnið að
verki, sem hann áleit mesta verk
sitt: Æfisögu Balzac. f siðasta
bréfinu, sem eg fékk frá honum,
segir hann mér frá þvi, að hann
hafi svo að segja lokið við æfi-
söguna.
Eftir þvi sem striðsmánuðirnir
liðu veitti eg því athygli, að
leiðindin voru að tæra þenná
mann. Hérumbil það síðasta,
sem hann sagði við mig var:
“Mér hafði aldrei doltið i hug,
að einn tízkudjöfull ga>ti evði-
lagt það, sem list og hugvit hefir
bygt upp á þúsund áruin.”
Síðasta bréf hans kom til mín
fyrir nokkrum dögum. Eg get
inér til að það hafi verið svana-
(Framh. á bls. 8)