Lögberg - 02.06.1942, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 2. JÚNÍ. 1942
----------iösbers-----------------------
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjúrans:
EDITOR LÖGBERG,
695 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Ix)g,berg” is printed and published by
The Columbia Press, Lámited, 695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Unaðsleg kvöldskemtan
Naumast verður annað með sanni sagt, en
kveldskemtan Karlakórs Islendinga í TWinni-
peg, sem fram fór í Fyrstu lútersku kirkju á
þriðjudagskveldið, væri ánægjuleg og harla
merk, þó óneitanlega nokkurra mistaka yrði
vart hér og þar í meðferð hinna einstöku
laga; yfir söngnum hvíldi mildur blær ákveð-
ins markmiðs, er naut sín fagurlega í túlkan
hinna viðkvæmu viðfangsefna. Flokkurinn
var að þessu sinni óvenju fáliðaður, og kom
það tilfinnanlega í ljós, þar sem beita þurfti
raddmagni eins og í inngangssetningum að
Skarphéðni í brennunni; en yfir höfuð söngst
þó það lag hið bezta; við Norðurlandalag eftir
Oscar Borg, ræður flokkurinn ekki, og ætti hér
eftir að láta það eiga sig; enda var það sungið
falskt með köflum; þrjú lög voru sungin með
verulegum ágætum: Flyt mig heim, eftir
Backer; Vögguvísa Berens, og I rökkursölum
eftir Möhring; naut flokkurinn í fyrsta og síð-
asta laginu af þessum þremur meistaralegrar
aðstoðar Birgis Halldórssonar sem sólósöngv-
ara, þar sem hin tæra og fjaðurmagnaða rödd
hans náði hámarki í töfrum mýktar og draum-
mildi. Karlakórinn á hauk í horni þar sem
Birgir Halldórsson er, og það eiga Vestur-ís-
lendingar yfir höfuð líka; ánægjuefni væri það,
ef þeir beitti sér fyrir um það, að greiða götu
hans á einhvern hátt.
Frú Irene Thorolfson aðstoðaði Karlakór-
inn með fiðluspili; hún er ábærilega á hröðu
framfaraskeiði í list sinni; tónarnir breiðir og
meginmildir í senn; túlkan hennar á Kvöld-
bæn Björgvins Guðmundssonar, minti á óum-
ræðilega fagran ljóðlestur; þær Snjólaug Sig-
urdson og Thelma Wilson, aðstoðuðu með
píanó undirspili, er tókst að vanda með ágæt-
um.
Þrátt fyrir þá ágætu aðstoð, sem nú hefir
nefnd verið, var Karlakórinn þó að sjálfsögðu
aðalatriðið; þetta var hans aðalsamkoma á ár-
inu, og hún fór þannig úr hendi, að öllum
aðiljum varð til sæmdar; meðlimir flokksins
allir eiga annríkt við daglega iðju; þeir æfa
sig á sunnudögum og eins á kveldin, þegar
aðrir njóta hvíldar eftir ys og önn; þeir halda
ekki uppi æfingum í ágóða skyni, heldur af
ást til sönglistarinnar, og af ræktarsemi við
íslenzkt þjóðerni; þetta hvorttveggja verður
aldrei metið sem vera ætti, því hér er um tvö-
falt menningargildi að ræða; gildi, sem fremur
en bókvitið, verður vitanlega ekki látið í ask-
ana; gildi, sem dregur úr fábreytni hins hvers-
dagslega lífs, og auðgar umhverfið að andleg-
um verðmætum.
Hinn nýi söngstjóri Karlakórsins, Gunnar
Erlendsson, hefir auðsjáanlega lagt góða alúð
við starf sitt; hann er maður hrifnæmur á
menningargildi sönglistar, og kom sá hæfileiki
hans glögt í ljós, einkum þó í túlkan hinna
draummildu viðfangsefna; skoðun vor er sú,
að slík lög hafi karlakórinn aldrei sungið jafn
fagurlega og í þetta sinn.
Margir skrifa um þjóðrækni, margir tala
um þjóðrækni, og er hvorttveggja vel; en sú
þjóðrækni verður jafnan raunhæfust, og lík-
legust til frambúðarnota, er sýnir ávexti sína
í framkvæmd og nytjaverkum.
Vafalaust er íslenzkum mannfélagsstofn-
unum vor á meðal í einu og öðru ábótavant;
en þær nú ekki fleiri en það, að engin þeirra
má missa sig; þær búa allar yfir einhverjum
þeim verðmætum, sem vér megum ekki undir-
neinum kringumstæðum án vera; þær hafa
þann tilgang, að auðga líf vort, og glöggva af-
stöðu vora til heilagra menningarerfða. Ein
slík stofnun er Karlakór Islendinga í Winni-
peg; hann hefir eigi einungis veitt oss, Winni-
peg íslendingum oft og þrásinnis holla skemt-
an, heldur og jafnframt helt ljósi inn í fábreytt
félagslíf þeirra ættbræðra vorra og ættsystra,
er á öðrum slóðum dvelja; raddir í þá átt, hafa
oft borist að eyrum vorum, og berast enn.
Áminst samkoma Karlakórsins, hefði óneit-
anlega mátt vera nokkuru betur sótt, en raun
varð á; allir, sem að henni stóðu, áttu það
meir en skilið, að stærri söfnuður hefði verið
til taks; en á hitt ber líka að líta, að “sumrið
er byrjað að líða,” eins og Einar Benediktsson
sagði; annir að færast í vöxt, og margir burtu
úr borginni; þetta er vinsamleg bending til
Karlakórsins um það, að vera betur á verði
næst, og undirbúa aðalsamkomu sína fyr á
árstíð.
Þökk fyrir góða skemtan. Megi Karla-
kórinn lengi lifa!
Auðlegð og fegurð
íslenzkrar tungu
Eflir dr. Richard Beck.
(Meginmál ræðu á lokasamkomu Laugardags-
skóla Þjóðræknisfélagsins 18. apríl 1942).
“Vér skulum festa oss í mirtni, að til er
fagurt mál, sem heitir íslenzka. Vér skulum
hlusta eftir hljómi þess í setningum norrænna
frásagna, í vísum og vísnabrotum, í þjóðsögum
og talsháttum.” — Þannig komst Jón skáld
Magnússon að orði í eftirtektarverðri grein
um íslenzka tungu fyrir stuttu síðan, og þessi
markvissu ummæli hins orðhaga skálds eru
meir en þess virði að endurtakast.
Hvert eitt lifandi mál, töluð tunga, er drjúg-
umr meira en orðin tóm. “Það geymir fortíð
og fósturland,” eins og skáldið kvað; og það á
ekki sízt við um eins gamalt mál og íslenzkan
er, bæði sem mælt mál og ritmál. Matthías
Jochumsson vissi hvað hann söng, þegar hann
sagði í lögeggjan sinni til okkar Islendinga í
landi hér:
“Tungan geymir í tímans straumi
trú og vonir landsins sona.”
Honum var það fyllilega ljóst, að í hljómöldum
íslenzks máls má heyra hjartslátt sjálfrar
þjóðarinnar. Að þessu leyti geymir hin hreim-
mikla tunga ökkar meiri auðlegð, en'hægt er
að gera sér fulla grein fyrir í fljótu bragði.
Það er ein hliðin á ómetanlegu menningar-
gildi hennar.
Annað er það, og ekki ómerkilegra, að ís-
lenzk tunga er sá töfralykill, sem opnað getur
til fullnustu dyrnar að furðu og fegurðarheim-
um íslenzkra bókmenta að fornu og nýju. Með
því er eg ekki að gera lítið úr hinum mörgu
prýðisgóðu þýðingum úr íslenzkum bókment-
um, sem til eru á erlendum málum, t. d. á
ensku, og eru okkur til hinnar mestu nytsemd-
ar, þegar til þess kemur að ná til þeirra af
yngri kynslóðinfii, sem af einhverjum ástæðum
hafa orðið viðskila við mál feðra sinna. En
um þá hliðina á þjóðræknismálum okkar er eg
ekki að ræða hér í kvöld.
Það er auðlegð og fegurð lungunnar
sjálfrar, sem eg kýs sérstaklega að leggja á-
herzlu á að þessu sinni. Islenzk tunga er
sannarlega “hundrað strengja harpa”; og það
er til marks um ágæti hennar og fegurð, að
þeir, sem hafa náð hæstum og fegurstum tón-
um úr strengjum hennar, hafa sungið henni
mesta lofsöngva. I kvæðinu um móður sína
segir Einar Benediktsson:
“Eg lærði að orð er á íslenzku til
um alt, sem er hugsað á jörðu.”
Jónas Hallgrímsson, og hverjum hefir íslenzk-
an leikið ljúfar í höndum, kallaði hana: “ást-
kæra, ylhýra málið, og allri rödd fegri.” Og
maður þarf ekki annað en kynna sér íslenzk
ljóð að fornu og nýju til þess að sannfærast
um það, að íslenzk tunga á sér himinvítt og
hafdjúpt tónsvið. Hún getur túlkað hið há-
fleyga og himinborna, eins og í “Norðurljós-
um” Einars Benediktssonar og í sálmum þeirra
séra Hallgríms Péturssonar og séra Matthíasar
Jochumssonar. I því sambandi þarf ekki ann-
að heldur en minna á þessi erindi um Jesú-
barnið úr “Jólasöngnum” frá 1891:
“Þú brosir, — jörð og himinn hlær,
og hjarta hvert af gleði slær;
þú talar, — böl og beiskja þver;
þú bendir, — allir lúta þér.
Þú blessar, — heift og hatur flýr;
þú horfir, — syndin burtu snýr;
þú kallar, — dauðir kasta hjúp;
þú kennir, — lífsins skína djúp!”
Þá á íslenzk tunga eigi síður orð yfir hið
stórbrotna og sterka, og nægir um það efni að
vitna til “Hafís”-kvæða þeirra séra Matthíasar
og Einars Benediktssonar, að tveir einir séu til-
nefndir af þeim skáldum okkar, sem slegið
hafa á þá strengi tónríkrar hörpu íslenzkrar
tungu.
Ekki er það síður aðdáunarvert, hve ís-
lenzkan á þýða, mjúka og blíða strengi, og
verður manni þá undir eins hugsað til Jónasar
Hallgrímssonar, þó seinni tíma skáld okkar
hafi einnig gripið fimlega og fallega í þá
strengi. Hversu gullfalleg er ekki þessi kvöld-
bæn úr sólsetursljóðum hans:
, “Blessuð, margblessuð,
ó blíða sól!
blessaður margfalt
þinn beztur skapari!
fyrir gott alt,
sem gert þú hefir
uppgöngu frá
og að enda dags.”
Á sömu strengi þýðleiks og mildi íslenzkrar
tungu slær séra Matthías í “Barnabæn” sinni,
sem íslenzk börn í landi hér ættu sem flest að
læra — já, og við stóru börnin líka. I svo létt-
stígum ljóðum er íslenzkan eins
blíðmál og vorblærinn hjali við
blóm, eða sumarbárur við fjöru-
stein.
Hér að framan hafa aðeins
talirt verið nokkur dæmi til
sanninda um auðlegð og fegurð
íslenzkrar tungu, og af ásettu
ráði hefi eg dvalið við hina
mýkri og þýðari hlið hennar.
Eigi er hér heldur svigrúm til
að ræða um margbreytt hljóm-
fall hennar, sem eitt sér er heill-
andi umtalsefni.
En nú skulum við til frekari
staðfestingar hlýða á hvað há-
mentaður útlendingur, sem lær:
hafði til hlýtar íslenzka tungu,
hefir um hana að segja. Eg á
þar við hinn frakkneska vís-
indamann, André Courmont, sem
árum saman var sendikennan
við Háskóla Islands. Honum
fórust svo orð í erindi um “Er-
lendar tungur” í Reykjavík
1920:
“Það kemur ykkur varla á ó-
vart, þegar eg segi, að íslenzk-
an er mér yndislegasti garður
inn, sem eg hefi fundið. Þessu
hreina, djúpúðga, máttuga og
hljómskæra máli á eg að þakka
mesta andans gleði, málinu, sem
er strangt og kaldrænt eins og
jökulbreiðan, sem norðanvindur-
inn næðir um, sem er blítt og
draumþrungið, eins og ilmur
bjarkarinnar á vatnsbakkanum
um vor, málinu, sem eitt skáldið
ykkar lýsir svo aðdáanlega í
ljóði, sem sannar sjálft það sem
hann segir:
“Eg ann þínum mætti í orði
þungu,
eg ann þínum leik í hálfum
svörum,
grætandi mál á grátins tungu,
gleðimál í ljúfum kjörum.
Eg elska þig málið undurfríða
og undrandi krýp að lindum
þínum.
Eg hlýði á óminn bitra, blíða,
brimhljóð af sálaröldum mín-
um.”
Og þessi frakkneski vísinda-
maður taldi það “mikið lán,” svo
að viðhöfð séu hans eigin orð,
að hafa þurft að læra íslenzku.
Hvað ætti okkur þá að finnast,
íslenzkum mönnum og konum?
Uppeldis-
og fræðslumál
“Það er svo margt ef að er gáð,
sem um er þörf að ræða.”
Ef “Hlín vill lána mér ofur-
lítið rúm, langar mig til að nota
það og ræða við ykkur, góðu
konur, víðsvegar um landið, um
nokkur þau áhugamál, sem mér
liggja á hjarta, og isem eg veit,
að þið eruð einnig að glíma við.
Nú hefir tíminn breyzt að
mörgu leyti á síðari árum, og að-
staða kvlenna í þjóðfélaginu
sömuleiðis. — Veldur því margt
og meðal annars réttarbætur,
sem konur hafa fengið og meiri
mentun. En þó að ekki sé langt
siðan konur hér á landi fengu
aukin réttindi sín, og þar með
atháfnafrelsi, þá hafa þær sýnt,
að þær voru frtolsisins verðar, og
þær imunu sýna það betur fram-
vegis. Konurnar skilja það vel,
að auknum rétti fylgja kröfur,
iskyldur og ábyrgð.
Á siðuistu árum, eða síðan
rýmkað var um tjóðurbandið á
kvenþjóðinni, hafa þær veitt sér
ofurlítið meira olnbogarúm í
þjóðfélagismálum, myndað með
sér ýmisan félagsskap og farið
að hpgsa um sin sérstöku mál-
efni og fylgja þeim fram til
úrlausnar. Og það væri ekki
rétt að siegja, að lítið hafi orðið
ágengt, þegar þess er gætt, að
att félagslegt starf kvenna hér á
landi er isvo að segja í byrjun
og við marga erfiðleika að etja.
Nú síðan konur flengu kosning-
arrétt og kjörfrelsi í landsmál-
um hafa þær, eins og eðlilegt
er, tekið þeim sjálfsagða rétti
fegins hendi og tekið þátt í ýms-
um málum út á við, einnig
stjórnmálum. En það vterð eg
að segja, að mér finst ýms önn-
ur þjóðfélagsmál hugðnæinari,
og standa konum nær, en hin
pólitíiska orráhríð karlmannanna.
Saint skal eg ekki 'laista það, að
konur taki þátt í stjórmmálum,
beint eða óbeint, ef það gæti orð-
ið til þess, að bæta og göfga
póilitískan hugsunarhátt, og kem-
ur ekki í bága við þau störf kon-
unnar, ler síður má vanrækja.
Eg sagði áðan, að tíminn væri
að mörgu leyti breyttur, og að
margt hefði breyzt til hins betra,
en hins vegar eru nú svo mörg
veður í lofti, að segja má, að
allra veðra sé von, þurfa því
einnig konurnar að vera við öllu
búnar. Margs er að gæta og í
mörg horn að líta, bæði inn á
við og út á við.
Með hverri kynslóð er kona
mannkynisins að verða frjáls-
bornari. Starf hennar og staða
þýðingarmeiri í alheimsbarátt-
unni. Þetta nær einnig til okk-
ar íslenzku k\1ennanna. Cileym-
um því ekki. Tökum ekki á
móti ókomna timanum með tóm-
læti.
Eg læt hugann reika víða, þeg-
ar eg er búin að taka pennann í
hönd, og er í anda komin upp
í sveit og farin að ræða við kyn-
systur mínar um samleiginleg
hugðarefni. Mér er sveitin æfin-
iega kær. Hún er gróðrarreitur
bernsku minnar, og þar dvelur
muni minn mörgum stundum og
minnist þess sem var. Þegar
maður ler barn, hugsar maður
einis og barn og lifir í leikjum
sinum og berniskuheimi, en þeg-
iar fullorðinsárin taka við, fer
hugurinn að leita í aðrar áttir,
þá fer maður að hugsa til hinna
ungu, sem brátt eiga að taka
við af okkur hinum leldri, og
leggja til sóknar og varnar í lí-f-s
baráttunni sem þeirra bíður.
Ef eg ætti að svara því, hvað
það væri, er flestum mæðrurn
landsins barna 'lægi nú þyngst á
harta, þá mundi eg svara því, að
það hlyti að vera fraintíð barna
þeirra, eins og það hefir vitan-
llega altaf verið, en sérstaklega á
þessum umbrotatimum. — Eng-
um dettur í hug að halda, að
bleisisuð börnin sóu nú verri en
þau hafa áður verið. Langt frá,
en það hilýtur að vera margri
móðurinni áhyggjuefni, að ef
barnið hennar fier út af heimil-
inu, til þess að leita sér fræðslu
eða atvinnu, að eiga á hættu, að
áhrifin, sem það verður fyrir,
skoli |því út í hringiðu gáleysis
og léttúðar.
Það hefir ef til vill aldrei ver-
ið brýnni þörf á því en nú, að
konur þessa lands, mæður hinn-
ar ungu og uppvaxandi kynslóð-
ar, gefi gætur að uppeldismálum
barna sinna. En þá vaknar vit-
anlega isú spurning: “Hvað geta
foreldrar gert, til þess að vernda
æskulíf barna sinna fyrir óholl-
um áhrifum, svo að þau geti
notið æsku sinnar í friði og
þroskast i þvi, sem gott er og
eðlilegt?”
Eg held því hiklaust fram, að
fyrsta og bezta skilyrði til far-
sældar, sé að halda börnunum
að kirkulegum áhrifum, eins og
áður var, svo að þau rótfleistist i
kriistinni trú, svo flótt sem unt
er. — Mér finst það vera svo líkt
með börnin og blómin. Alt er
undir því komið með þroska og
fegurð jurtarinnar að vei og vit-
urlega sé með hana farið frá því
hún er fyrst lögð í jörðina slem
lítið frækorn. — Börn eru að
eðlisfari dásamleg, hreinskilin,
drenglynd og næm fyrir fegurð.
Það er þvií ekki litið nauðsyn-
legt að vekja og glæða þessa góðu
eðliskosti, áður en þau afvega-
leiðast af öðrum verri áhrifum.
Flestum er isvo farið, að ef
þeir hafa fiengið einhvern dýran
minjagrip að erfðum, að halda
þá mjög mikið upp á slíkan grip
og láta hann ekki glatast nc
ganga úr ættinni. Og sumir
höfðu iþiá trú að gifta fylgdi. —
Vér íslendingar eigum dýrmæt-
an arf, isem geymdur er í söguni
forfeðra vorra og formæðra. Vér
þekkjum að nokkru leyti líf
þeirra, starf og baráttu af sög-
unum. Vér vitum að forfeður
vorir áittu^ marga ágæta eðlis-
kosti. Og að það, sem mest ein-
kendi skapferli þeirra, var dreng-
lyndi og karlmeniska. Og vér
vitum, að það, sem öðru frlemur
ól upp i þeim hetjuþrótt og
hreina lund, voru íþróttir og
ýmiskonar líkamisæfingar. Meðal
annars hefir sund og vígfimi
verið frábær.
Einnig vitum vér, að ættfeður
vorir voru trúmenn. Hof sín
bygðu þeir sjálfir og dýrkuðu
goðin af heitum og stlerkuin á-
trúnaði. Og er sagt, að sumir
blótuðu daglega. Með öðrum
orðum, Iþeir lifðu daglega í sam-
bandi við trú sína. Það eiga
kristnir menn einnig að gera.
Svo sem það þótti hteillavænlegt
til forna, að rækja vel trú sína,
svo er það enn.
Eg held að það isé óhætt að
skýrskota til erfðakosta fornfor-
eldra vorra. Það væri ekki úr
vegi fyrir unga fólkið nú, að
nema staðar og líta upp úr öllu
þessu andllega 'stóregni, sem á
því dynur, og fletta upp i forn-
sögum voruim og gæta að, hvort
ekki sé sumt af þessum góðu og
heilsteyptu mannkostum að
ganga úr sér hjá niðjununi.
íslenzkar konur og mæður!
Þessi arfur býr i osis öllum, er
nú lifum. Leitið að dygðum for-
feðranna og brýnið þær fyrir
börnunum. Opnið augu þeirra
fyrir hinu iþróttmikla íþróttalíf'
þeirra. Það mun reynast giftu-
drjúgt, sakir þess, að iþróttalif
leiðir ungmennin burt frá hvers-
konar spillingu, en krefst hins-
vegar fuillkomins drengskapar og
ihreinliegs lifernis til líkama og
sálar. — Styðjið ungmennafélög-
in og hvetjið þau til dáða og
drengskapar og um fram alt til
isannra íþrótta.
Öllum börnum ætti að innræta
snemma þjóðrækni og ættjarðar-
ást, því það er öllum meðfædd
tilfinning. Ættjarðarástinni verð-
ur erfitt að útrýma, þó sumir
hinna yngri vilji svo vera láta,
af |því að hún hefir oft vierið mis-
notuð. — En römm er sú taug,
er dregur menn og málleysingja
föðurtúna til. — Ættjarðarástin
á rætur sínar í djörfustu og beztu
tillfinningum imannshjartans. Það
er heilög heiðursskylda, ler hver
manneskja fær i vöggugjöf, að
vera þjóðrækinn og þegnhollur,
og vera það altaf í daglega líf-
inu, jafnvel við lítilfjörlegustu
störfin má það ekki gleyinast, að
maður er fulltrúi, sem vinnur i
umboði.
Og að loikum eitt — mæður!
Snúið athygli barnanna að feg-
urð og yndi náttúrunnar og fjöl-
breytni blómanna. Hversu þau
eru miklu betur skrýdd en Saló-
mon í allri sinni dýrð, og mun
hann þó hafa verið býsna skraut-
líegur. — Verið búnar að gera
börnin að garðyrkjumönnum
áður en þau eru 8 ára. Litlir
garðyrkjufræðingar eru óvenju
skemtilegt fólk, einkum af því,
hvað þeim sjálfum þykir gainan.
— Byrjið á því að sýna þeim, að
dálítill skrúðgarður og graisflöt.
ásamt beinum vel lögðum eða
steyptum stéttum kringum bæ-
inn, er ólíkt fallegri og býður
betri þokka, en moldarihlað og
staksteinóttar og mjóar stéttir.
— Hvert barn ætti að gera það
heit, að viera búið á fermingar-
aldri að gróðursetja að minsta
kosti eitt tré í garði foreldra
sinna.
í smábæ einum á Þýzkalandi
hefir sá siður verið innleiddur,
að hver brúður skuli á giftingar-
degi sínum gróðursetja eitt tré.
Mér 'hefir dottið í hug, hvort
ekki væi gaman að taka upp
þennan isig hér á landi. Að liver
kona, sem giftir isig, og sezt að
á heimili manns síns, gróður-
setji “Brúðartré” við hið nýja
heim'kynni sitt, til minningar um
hjónabandið.
A. Þ. — (Hlín).
t