Lögberg - 18.06.1942, Side 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 18, JÚNÍ. 1942
----------ILösberg---------------------
Geíi6 út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
Ö95 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
L'tanáskrift ritstjórans:
EDITOR LfiGBERG,
695 Sargent Ave., Winnipeg( Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by
The Colurnbia Efress, Limited, 695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 32 7
Mannréttindi
Það, að fá að lifa lífinu í samræmi við
þess fegurstu eðlislög, er sælan mestan, sem
nokkuru mannsbarni getur í skaut fallið á
þessari aðdáanlegu jörð; þessvegna eru mann-
réttindin hin æðstu verðmæti einstaklinga og
þjóða; í skjóli þeirra þróast þeir sérkostir, sem
gera manninn að manni, og veita honum heild-
arsýn yfir lífið og hinn mikla eilífðartilgang
þess; þegar kipt er fótum undan einstaklings-
írelsinu, breytist umhverfið í myrkrastofu.
Enginn veit hvað átt hefir fyr en mist
hefir.
Til eru þeir menn, sem svo telja mann-
réttindin sjálfsögð, og svo trygt um hag þeirra,
að þeir jafnvel eigi rumskast fyr en þeir hafa
verið sviftir þeim; og þegar þannig er komið,
gagnar það lítt þó menn nagi sig í handar-
bökin.
Fyrir öll verðmæti lífsins, ber mönnum
nokkuð á sig að leggja, því víðtækar skyldur
eru öllum forréttindum samfara; oftar en vera
ætti, sézt mönntlm þó yfir staðreyndir, sem
þessar, og þar af leiðandi bíða mannfrelsis-
skipbrotin fram undan.
í brezku stjórnarfari skipa mannréttindin
hinn æðsta heiðurssess; þannig ætti það vita-
skuld alstaðar að vera, þó annað hafi, eins og
nú ber raun vitni um, orðið efst á baugi með
ýmissum öðrum stórþjóðum, þar sem mann-
frelsið er öldungis að vettugi virt
Jafnvel á hinum geigvænlegustu styrjald-
artímum eins og þeim, er vér nú lifum á, er
samfélagsfrelsið, málfrelsið og samvizkufrels-
ið sett svo hátt, að menn mega hnakkrífast í
Hyde Park eins og ekkert hefði í skorist, og
hella sér yfir Mr. Churchill í brezka þinginu,
jafnvel í sambandi við hin vandasömustu og
viðkvæmustu viðfangsefni sjálfrar stríðssókn-
arinnar; það er þetta þenslumagn í brezkum
hugsunarhætti, sem gerir það að verkum, að
brezka þjóðin stendur ávalt saman í öllum
meginatriðum sem ein sál þegar í krappan
kemur, og hún er kvödd til þess, að verja lýð-
frelsi sitt til þrautar; ýmsir menn í þessu landi,
sem halda því í hinni fáránlegustu blindni
fram, að settar skuli sem allra fastastar skorð-
ur við því, hvað menn megi hugsa og segja,
ættu að taka sér umburðarlyndi Bretans til
fyrirmyndar, og læra af því hollar lífsreglur.
Barátta sameinuðu þjóðanna er mannrétt-
indabarátta, sú. yfirgripsmesta, sem nokkuru
sinni hefir háð verið í mannheimum; undir úr-
slitum þeirrar baráttu verða komin örlög
mannkynsins í aldir fram; andleg og efnisleg
þegnréttindi hins frjálsborna manns, eru á
yfirstandandi tíð í meiri háska stödd, en jafn-
vel í Ragnarökkri miðaldanna, og vér, sem
Vesturálfu byggjum, erum auðsjáanlega engin
undantekning í þessu efni; skipum vorum hef-
ir verið sökt í St. Lawrence fljóti, og nú síðast
hefir verið ráðist á Alaska. Þurfa átök óvin-
anna að færast nær, til þess að sannfæra hvert
eitt og einasta mannsbarn þessarar þjóðar um
það, að land vort og mannréttindi vor sé í
hættu? Naumast ætti að þurfa að gera slíku
skóna úr því sem komið er.
Tímarnir breytaál
og mennimir með
Fram til skamms tíma, var Franklin D.
Roosevelt alt a.nnað en vinveittur ráðstjórnar-
ríkjunum rússnesku, eða öllu heldur því stjórn-
arfarskerfi, er þau grundvölluðu tilveru sína á;
þá fanst honum, og vitaskuld mörgum öðrum,
háttsettum Bandaríkjamönnum, það bæði ljótt
og háskalegt, að vera Soviet-sinnaður; þá var
talað um Rússa sem blóðuga byltingamenn, er
tekið hefði sér það fyrir hendur að kollvarpa
lýðræðinu í heiminum með látlausri áróðurs-
starfsemi frá einu heimsskauti til annars; þá
var rauða hættan yfirgripsmesta hættan, að
því er mönnum þessum fanst. Nú er viðhorfið
á þessum vettvangi raunverule^a breytt. í
vikunni, sem leið, undirskrifuðu þeir Roosevelt
forseti, og Molotov, utanríkisráðherra Rússa,
vináttusáttmála í Washington fyrir hönd hlut-
aðeigandi þjóða, þar sem hvor þjóðin um sig,
skuldbatt sig til þess, að vinna sem ein sál að
sigursælli fullnaðarsókn stríðsins, en að því
loknu, að endurskipun heimsmálanna á breið-
um bræðralagsgrundvelli; þetta hlýtur að vekja
almennan fögnuð frá hvaða sjónarmiði, sem
skoðað er; átök Rússans hafa verið slík, að ó-
hjákvæmilegt er að þau hafi víðtæk áhrif á
rás stríðsins af hálfu sameinuðu þjóðanna; og
því ætti þá Rússar ekki að hafa að fullu sína
sögu að segja, er til þess kemur að semja frið,
cg ráðstafað verður framtíðaröryggi mann-
kynsins?
Bretar og Rússar hafa gert með sér tutt-
ugu ára varnar- og samvinnusamband. og nú,
alveg nýverið, hafa Canadamenn og Rússland
stofnað til gagnkvæmra sendiherrasambanda
sín á milli. Alt þetta miðar í rétta átt, og
tekur af allan efa um það, hve fordómar hins
iiðna voru á veikum rökum bygðir.
Böðull og ómenni
Heydrich böðull var í dauða, alveg eins og
í lífi, óvinur Þýzkalands, slátrari “skipulagsin?
nýja,” engu síður en reiðubúinn morðingi þess
alls, sem gott var, hreint og heiðarlegt í hinu
eldra skipulagi; látum oss dvelja augnablik við
þá hugmynd, að ef Hitler og samsærisfélagar
hans, hefði auðsýnt ofurlitla yfirskyns til-
hliðrun, og ef til vill ögn af yfirborðs vorkunn-
semi, er ekki óhugsanlegt, að honum hefði lán-
ast, að láta stóran hluta af Evrópu sætta sig
að nafni við yfirráð sín, eftir Munich-samkomu-
lagið nafntogaða; en þá valdi hann aðra leið;
hann og félagar hans völdu þá leiðina, er reisti
í kringum þá múrvegg af ódauðlegu hatri;
lifandi og dauðir verða þeir í þrælahaldi; aska
þeirra á aldrei friðstund; þeim fyrirgefst aldrei,
og gegn þeim og kennisetningum þeirra, verð-
ur háð ævarandi stríð.
Reinhard Heydrich var 27 ára, er hann
gekk Nazistaklíkunni á hönd; hann var 38 ára,
er yfirborð jarðar var hreinsað af nærveru
hans; hann varði þessum ellefu árum, blóma-
tíð æfinnar, er menn alment nota til þess að
skapa sér giptusamlega framtíð, til aðeins eins
augnamiðs: að koma menningu Evrópuþjóð-
anna fyrir kattarnef; í þessum tilgangi píndi
hann menn, myrti, laug og sveik.
Heydrich brást bogalistin, og þeim í
Nazista-klíkunni, sem lifa hann, og heiðra
minningu hans með hræðilegri pyndingum og
íleiri morðum, bregst einnig bogalistin; þeim
bregst hún vegna þess, að það, sem hann gerði,
og þeir sjálfir nú gera, dæmir þá til helvítis-
vistar á þessari jörð um allar aldir. Einstöku
bljúghjartaðir Ameríkumenn, tjást bera nokk-
urn kvíðboga fyrir því, að Hitler muni hrinda
af stokkum einni “friðarsókninni” enn; sá ótti
er öldungis ástæðulaus; lifandi og dauður, hefir
Reinhard Heydrich gert allan frið við alla
vopnaða Nazista að óþef í nasaholum mann-
kynsins; slík verður áletranin á minnismerki
hans; hans hugðarmál hafa líka brugðist. —
Þessi sérstæðu eftirmæli, eru tekin úr
stórblaðinu New York Times.
Hinir álríðandi Frakkar
Skömmu eftir, að Frakkland lagði niður
vopn, og illu heilli, gerðist eins konar peðríki
Hitlers, kom de Gaulle hershöfðingi til sög-
unnar, og tókst það á hendur, að samræma at-
hafnir þeirra þjóðbræðra sinna, er andvígastir
voru hinu “nýja skipulagi” Hitlers, og einbeita
afli þeirra á hlið lýðræðisþjóðanna, sem eftir
að Bandaríkin fóru í stríðið, nefnast einu
nafni Sameinuðu þjóðirnar; de Gaulle var
formlega viðurkendur leiðtogi hinna frjálsu,
frönsku fylkinga í London þann 28. júní 1940,
og má með sanni segja, að vegur hans hafi
farið vaxandi með hverjum líðandi degi jafn-
an síðan; hann er maður þéttur á velli og
þéttur í lund, er íhugar ráð sitt með fullri
stillingu og fer ekki óðslega að neinu. Ekki
hafði de Gaulle fyr tekið að sér forustu hinna
frjálsu Frakka, en Vichy-stjórnin dæmdi hann
í fjarveru til dauða; slíkir dómar teljast nú
íeyndar ekki lengur til neinnar nýlundu úr
þeirri átt.
Jafnskjótt og de Gaulle tók að sér leið-
sögu hinna frjálshugsandi ættbræðra sinna,
ávarpaði hann þegna hins franska lýðveldis á
þessa leið:
“Það kemur að engu haldi, að sakast um
orðinn hlut; vér höfum enn ekki tapað, og vér
munum heldur aldrei tapa, því þótt ein stjórn
hafi í ofboði gleymt heiðri sínum, og heiðri
Frakklands, þá verður slíkt einungis um stund-
arsakir; önnur stjórn kemur til valda á sínum
tíma, er endurheimtir sjálfstæði og virðingu
lýðríkis \mrs; öll frelsisöfl hafa enn eigi verið
kvödd á vettvang; en þegar þau verða að fullu
samræmd, verða öll myrkravöld ofbeldis og
áþjánar að lúta í lægra haldi; þá rís upp úr
móðu viðburðanna á ný, alfrjálst og stækkandi
Frakkland; Frakkland friðaðrar framtíðar; eins
og nú standa sakir, er þjóð vor í ægilegum
háska stödd; vér getum bjargað henni, og engin
heljaröfl geta nokkru sinni komið í veg fyrir
það, að henni verði bjargað, ef vér stöndum
saman sem sannir og drenglundaðir menn.”
= You won’t deny Britain’s Children Milk
Give Generously to
! Kinsmen “Milk for |
| Britain” Tag Day \
Or mail contributions to
Box 3000 Winnipeg
Courtesy =
DREWRYS
= MD 75 “
TfiiiiiiiiMiiiiiiiiiiiiiiiiiiMiiiiiiiiii11 iiiiiimiiiisimiiiimiiiiiiiiiiiiiiiioiiiimir
Auðœfi
Veátfjarða
Halldór Krisljánsson bóndi
á Kirkjubóli í Önundarfirði.
* ræðir í þessari grein um ýms
framtíðarmál Veslfjarða.
eins og aukning fiskveiða.
hvalveiðar, selveiðar, aukið
æðarvarp, fiskirækt í ám og
síðast en ekki sízt um hag-
nýtingu vatnsaflsins og
ýmsra verðmætra jarðefna.
sem fundist hafa í Vestfjörð-
um. Niðurlag greinarinnar
birtist í næsta blaði.
1 * * ,
I.
íslenzka þjóðin vex með ári
hverju. Undanfarið hafa menn
ihaft þungar áhyggjur yfir því,
að fjölgunin bsfir svo að segja
öll lent í Reykjavík, þar sem
atvinnuskilyrði virtust ekki
glæsilegust. Eru lika öllum
hugsandi mönnum í fersku
minni vandræði þau og erfiðleik-
ar, sem Reykjavík stafaði af
atvinnuleysi íbúa sinna. Þurfa-
mannaframfæri Reykjaví kur síð-
ustu árin fyrir striðið, er hræði-
leg áminning um það, að beina
þurtfi fólksstraumnum á nýjar
leiðir. Þessu viðfangsefni verð-
ur að sinna, enda þótt nú hagi
svo til um sinn, að allir hafi
næga vinnú og atvinnuleysi sé
óþekt. Við vonum iþað allir fs-
lendingar, að berlið stórveldanna
fari héðan og hætti að hafa ís-
lenzka menn í vinnu. Þá verða
atvinnuvegir okkar að sjá fyrir
þjóðinni allri. Því má ekki
gléyma nú, þegar landbúnaður-
inn er að byrja að dragast sam-
an vegna peningaflóðsins annars-
staðar, og meginhlutinn af því
litla byggingarefni, sem til lands-
ins hefir náðst, fer til þess að
koma upp bráðaibirgðaskýlum í
Reykjavík. Það er nú höfuð-
skylda löggjafarvaldsins að
tryggja það sem bezt, að at-
vinnuvegir landsmanna geti tek-
ið beint á framfæri sitt alt
Bretavinnufþlkið úr bráðabirgða-
skýlum og öðru, þegar með þarf,
sem vonandi verður innan fárra
missira.
Það er engin nýjung þeim, sem
Tímann lesa, að á þefta sé
minst. Og sízt ætla eg að gera
lítið úr eða vanmeta þær ráð-
staifanir, sem gerðar hafa verið i
þessu skyni. En umræður þurfa
að vera sem almennastar um
ísleznkt atvinnulif og framtíð
þess. Og því ætla eg að ræða
nokkuð um glæsileg lifsskilyrði,
sem notuð eru miklu miður en
skyldi.
II.
Svo segja fræðimenn þeir, sem
athugað hafa fslandssögu, að
aldrei sé getið um mannfelli
vegna hungurs og harðæris á
Vestfjörðum. Ástæðan til þess
mun vera sú, að þar voru fiski-
mið skamt undan landi og bú-
skaparskilyrði sæmileg rétt við
verstöðvarnar. Fólkið dró því
fram lífið í málnytunni, þegar
ógæftir voru mestar og fiskur
Jagðist frá, þar sem fiskimenn-
irnir á brunahraunum Suður-
nesja voru að kalla eingöngu
háðir miskunn hafsins. Auk
þess mun fiskalíf hvergi fjöl-
breyttara en við Vestfirði og
voru því meiri likur til þess að
ekki brygðist þar alt sjávarfang
til langframa, heldur en hjá
þeim, sem meira hlutu að eiga
undir einni fisktegund. Þessi
fjölbreytni atvinnulífsins og
gagnkvæmur stuðningur lands
og sjávar hefir ekki verið met-
inn og virtur sem skyldi nú um
hrið, fyr en þá að nú vottar fyr-
ir straumhvörfum. En það er
e. t. v. engin tilviljun, að sá
maðurinn, sem mest hefir skrif-
að um uppbyggingu islenzkra
sjávarþorpa, er fæddur og alinn
á þeim útkjálkanum, sem frá
upþhafi fslandsbygðar hefir
fóstrað fólk sitt við gæði lands
og sjávar svo að vel hefir farið.
Hafnirnar vestfirzku eru svo
góðar, að naumast verður á
betra kosið. Stærstu hafskip
fljóta fáeina metra frá húsun-
um á vogum og víkum, þar sem
hafsjór nær aldrei til. Slíkar
hafnir, sem náttúran hefir gef-
ið Vestfirðingum, myndu mörg
héruð önnur vilja kaupa fyrir
miljónir, ef auðið væri. Skamt
undan landi frá þessum ágætu
höfnuin eru einhver hin fræg-
ustu ifiskimið, s?m um getur. En
þau eru að langminstu leyti not-
uð frá höfnunum góðu, sem að
þeim liggja. Veiðiflotinn kem-
ur langt að til að sækja fisk-
inn, og við hafnirnar er heldur
lítið um að vera. Engar skýrsl-
ur eru til um þorskaflann fyrir
Vestfjörðum Þsir, sem þar eru
kunnugir, vita það, að á friðar-
tímum fyllast firðirnir af er-
lendum togurum þegar veður
versnar svo, að þeir þurfa að
leiita skjóls af miðunum. Er
það ýkjulaust, að oft hafi út-
lendir togarar stundað veiðar á
Vestfjarðamiðum hundruðum
saman nálega helming ársins.
E(r það að sjálfsögðu miklu
meira en veiðar íslendinga
sjálífra, sem lang mest eru stund-
aðar af aðkomnum skipum. Oft
væri þó hentugra og ódýrara að
veiða þennan fisk á báta heima
fyrir. f því sambandi má minna
á það, að Súgfirðingar hafa oft
haft góðan hlut á smáum bátum
á færamiðum, þegar dýrari út-
gerð hefir ekki borið sig. En
það er ekki aðalatriði á venju-
legum tímum, hvernig hægt er
að koma mestum afla á land,
heldur hitt, hvernig aflinn sem
fæst, geti skilið mest eftir hjá
þeim, sem að honum vinna. Og
þegar fáfiski er og markaður
þröngur er það mikils virði, ef
hægt er að veiða með litlum til-
kostnaði. Oft er það eina leiðin
til þess að veiðarnar séu fram-
kvæmanlegar.
ÖIl eðlileg rök virðast liggja
til þess, að fiskurinn af Vest-
fjarðamiðunum sé fluttur sem
nýjastur til hafna og fái þar þá
meðferð og verkun, sem æski-
legust er til iþess að hann verði
góð markaðsvara. Erfitt er að
spá langt fram í tímann um það,
hvaða verkunaraðferðir verða
heppilegastar, en hitt er Víst, að
frystihús, fiskhjallar, niðursuðu-
verksmiðjur og slíkar verkunar-
stöðvar aðrar eru ódýrari í bygg-
ingu og rekstri landfastar en
fljótandi En það er altaf höfuð-
nauðsyn, að fiskurinn sé verk-
aður sem nýjastur, hver aðferð
sem er viðhöfð.
Það eru fleiri fiskar en þorsk-
urinn einn, sem kemur á miðin
vestfirzku. E. t. v. er þar enginn
fiskur óbrigðulli en steinbítur-
inn, sem skríður á hverjum út-
mánuðum á grynnri mið vélbáta
og heldur sig þar efra hluta vetr-
arins og fram á vor. Vestfirzkur
steinfoítur hertur, eða þó einkum
súgfirzkur, er þjóðfrægur. En
nú eru steinbítsroð söltuð og
flökin tekin og fryst og hvort-
tveggja selt úr landi góðu verði.
Mikið aflast af kola i fjörð-
unum vestra og úti fyrir þeim.
Á dragnótabátum hafa stundum
verið uppgrip mikil og innfirðis
hafa ýmsir haift góðar tekjur af
lagnestaveiði, og jafnvel fólk,
sem ekki hefir iheilsu til að
ganga að hvaða verki sem er.
Síld veiðist að sönnu ekki
inikið fyrir Vestfjörðum. Það
er þó ekki af því, að hún komi
ekki þar í sjó, því að oft eru þar
síldargöngur miklar. Hitt veld-
ur, að þar er lítið um stillur og
ládeyður, svo að síld veður til-
töluleiga sjaldan og mun því
ekki veiðast þar að miklum mun
meðan hún er aðeins tekin á
yfirborðinu. Þó má minnast þess
að komið hafa þau ár, að síld-
veiði var einna mest við Horn og
í ísafjarðardjúpi. Svo mun t. d.
hafa verið 1919.
Kunnustu karfamið íslendinga
eru fyrir Vestfjörðum. Verði sá
fiskur hagnýttur framvegis, ér
það ódýrast við hafnirnar þar.
Og það er ifull ástæða til að vona
það, að íslendingar eigi eftir að
hafa mikinn arð af karfaveiðum
og vinslu. Benda má á það, að
talið er, að útgerð Vatneyringa
við Patreksfjörð á karfaveiðar,
hafi jafnan borið sig vel og skil-
að arði.
Þegar Ameríkumenn sendu
hingað skip á sprökuveiðar fyrir
síðustu aldamót, höfðu þau að-
setur á Þingeyri. Og þó að þau
væru ekki einskorðuð við vest-
firzku miðin, munu þau hafa
fengið þar mestan atfla sinn.
Enn má á það minna, að
meðan hákarlaveiðar voru stund-
aðar á þilskipum, gengu þær
ekki annars staðar betur en frá
Vestfjörðum. Og landsmet í há-
karlaafla mun átt hafa Kjartan
Rósinkranzson á Flateyri á skip-
inu Guðnýju frá Þingeyri. Þótt
hákarlaskipin færu víða yfir,
sannar þetta þó, að ekki var
verra að gera þau út frá Vest-
fjarðahöfnum en öðrum, og oftar
munu eyfirzk hákarlaskip hafa
komið inn á Vestfirði en vest-
firzk skip á Eyjafjörð.
Þegar Norðmenn stunduðu
hvalveiðar hér við land um alda-
mótin siðustu, áttu þeir þrjár
hvalveiðistöðvar á Vestfjörðum
og græddu vel á þeim. Og síð-
ustu árin tfyrir styrjöld þá, seni
nú er háð, voru. skip gerð út til
hvalveiða frá Suðureyri i Tálkna-
firði og gekk vel. Þó var hval-
kjötið flutt frá Tálknafirði til
tfrystingar á Þingeyri og síðan
flutt freðið til Noregs til refa-
fóðurs, svo að aðstaðan var ekki
sem allra bezt. Og ódýrara hefði
refafóðrið getað verið, hefði það
verið fryst og fóðrað á því nær
hvalveiðistöðinni.
Enn má á það minna, að Norð-
menn sendu árlega, er þeir voru
tfrjálsir ferða sinna, flota mik-
inn til selveiða í Grænlandshafi,
ekki atfar lamgt tfrá Vestfjörðum.
Virðist ýmislegt benda til þess,
að þægilegra væri að senda slik
veiðiskip frá Vesttfjarðahöfnum
og sitthvað hafa fslendingar
renyt, sem fráleitara var.
Ætti þessl upptalning að vera
tæmandi, mætti nefna rækjur,
hrognkelsi og skelfisk. Kútffisk-
urinn hefir að sönnu aðeins ver-
ið notðður til beitu og skal engu
um það spáð hér, hvort það
muni breytast, en þó að svo sé
ekki, er beitan mikið verðmæti.
Hér hefir verið minst á helztu
auðæfi hafsins úti fyrir Vest-
fjörðum. Engum getur bland-
ast hugur um það, að þar á ís-