Lögberg - 13.08.1942, Qupperneq 4

4
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 13. ÁGÚST, 1942
-----------lögberg----------------------
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS. LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
' EDITOR Df jGBEFiG,
69 5 Sargent Ave., Winnipegf Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lög’berg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 69 5 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Stórglæsileg hátíð
Það mun naumast orka tvímælis, að ís-
lendingadagurinn á Gimli þann 3. ágúst, hafi
verið ein hin alglæsilegasta hátíð slíkrar
tegundar, sem nokkru sinni hefir haldin verið
i þessu landi; það var einróma álit þeirra elztu
manna, er hátíðina sóttu, og setið höfðu slíkar
hátíðir áratugum saman; það var engu líkara
en allar hollvættir hefðu svarist í fóstbræðra-
lag um það, að gera þenna mikla mannfund
sem allra ánægjulegastan og eftirminnileg-
an; einmuna blíða ríkti allan daginn; veður
hvorki of heitt né of kalt, en ljúfur andblær í
lofti. Samkomuna sótti nokkuð á fjórða þús-
und manns, og yfir þessum mikla mannsöfnuði
ríkti mildur blær hinnar nánustu eindrægni;
þarna voru Islendingar allir eitt!
Dr. B. J. Brandson setti hátíðina á til-
teknum tíma, og stýrði henni frá upphafi til
enda með þeim skörungsskap, sem honum er
laginn. Fjallkonuhugsjónina túlkaði frú Gerð-
ur Steinþórsson á hinn tígulegasta hátt, og
flutti hið gagnhugsaða ávarp, sem birt var í
fyrri viku; hirðmeyjar hennar, þær ungfrúrnar
Ragna Johnson og María Jósephson, vörpuðu
frá sér mildum bjarma á hirðina. Samkvæmt
venju, lagði Fjallkonan blómsveig á minnis-
varða hinna íslenzku frumherja, og las um
leið kafla úr landnemaljóðum eftir ritstjóra
þessa blaðs.
Fylkisstjórahjónin heiðruðu Islendinga-
daginn með nærveru sinni, og flutti Mr. Mc-
Williams prýðilget erindi, sem þrungið var af
góðvild í garð íslendinga.
Ræður þeirra Thorsons ráðherra og Gunn-
ars B. Björnssonar, voru mergjaðar vel og
röggsamlega fluttar. Því miður hafði Mr.
Thorson ræðu sína ekki fullskrifaða, og þess-
vegna er vafamál, að hægt verði að fá hana til
birtingar. Karlakór íslendinga í Winnipeg
undir forustu Gunnars Erlendssonar, skemti
með allmörgum söngvum, og tókst yfirleitt hið
bezta. Ógleymanlega aðdáun vakti einsöngur
Birgis Halldórssonar; sannaðist á honum hið
fornkveðna, að það gengur til hjartans, sem
frá hjartanu kemur. Dr. Brandson lét þess
getið, að Birgir mundi senn vera á förum héðan
til frekara náms í list sinni, og árnaði honum
með hlýjum og velvöldum orðum, góðs braut-
argengis.
Mikill fjöldi hinnar yngri og yngstu kyn-
slóðar af íslenzkum stofni í þessu landi, sótti
þessa vgelegu samkomu, og spáir slíkt góðu
viðvíkjandi framtíðarvernd þjóðernis vors, og
vorrar tignu tungu.
Öndvegissúlur íslenzkra frumherja bar
fyrst á land við Gimli; flestir frumherjanna
sjálfra eru- nú fallnir í val; um minningu
þeirra var bjart á íslendingadaginn; allir höfðu
það á meðivtundinni, að það voru þeir, er
fyrstir lögðu steinana í grunninn.
Sá hinn mkili mannfjöldi, sem átti því láni
að fagna, að sitja áminstan íslendingadag,
skuldar íslendingadagsnefndinni þakkir fyrir
frábærlega vel unníð undirbúningsstarf.
Ávarp frá forsœtisráð- .
herra Saskatchewan
fylkis
(Eftirfarandi ávarp. sem ællasi var iil
að Lögberg birii í blaðinu, sem helgað
var íslendingadeginum, kom ekki í
iæka tíð, og er því biri hér nú í ís-
lenzkri þýðingu.—Ritstj.).
Mér er það ósegjanlegt ánægjuefni, að eiga
þess kost, að geta látið Lögberg flytja íslenzka
þjóðarbrotinu í þessu landi árnaðarkveðjur í
tilefni af Islendingadeginum.
Fólk það, er Saskatchewanfylki byggir,
kom þangað frá mörgum þjóðum heims; þetta
fólk flutti með sér að heiman mörg og mikil-
væg menningarverðmæti, sem auðgað hafa
stórvægilega fylki vort; þetta fólk bjó yfir
traustri skapgerð, sem mótaði snemma hið
fagra og glæsilega umhverfi.
Þér, sem frá íslandi komuð, hinu litla,
norðlæga eylandi, sem í rauninni má teljast
nágrannaland eins og samgöngutækjum nú er
háttað, lögðuð fram ríkulegan menningarskerf
hinu unga fylki til handa, og slíkt hið sama
hafa afkomendur yðar, sem hér eru fæddir i
ríkum mæli gert.
Brautin var ekki ávalt greið, því við
margskonar örðugleika og vonbrigði var annað
veifið að stríða; reyndi þá vitaskuld’ mjög á
þolrif frumherjans; en þrek það, er hann bjó
yfir, stæltist við hverja nýja eldraun, unz
sigurmarkinu varð náð; þér hafið með elju
yðar og þreklund lyft mörgu Grettistaki; reist
glæsileg heimili, komið á fót kirkjum, og aflað
yður veglegs orðstírs í skólum þessa fylkis. Sú
sterka frelsisást, sem einkendi forfeður yðar á
íslandi, skaut snemma rótum í hérlendu þjóð-
lífi, öllum hlutaðeigendum til blessunar; þér
hafið verið dyggir boðberar hinna hæztu lýð-
ræðishugsjóna, er hámarki ná í persónufrelsi
einstaklingsins. Nú hafa illvíg ofbeldisöfl ráð-
ist á varnarmúra hinna helgustu réttinda
mannkynsins. Látum oss sameinast um það,
að verja frelsi vort með þeirri karlmensku,
sem einkent hefir þjóðflokk yðar frá fyrstu
tíð; það verða hin sameinuðu áfök vor, sem
sigrinum að lokum valda.
Foruátugrein
úr tímaritinu "Samiíðin"
Það, sem er að gerast í dag, er orðin saga
á morgun, og eftir nokkur ár getur farið svo,
að okkur vanhagi um að vita sem nákvæmast,
hvað við vorum að gera einhvern vissan dag
fyrir nokkrum árum, en þá er því miður engin
leið til þess að fá úr því skorið, vegna þess
að atburður umrædds dags var hvergi skráð-
ur, og hann er fyrir löngu horfinn í gleymsk-
unnar djúp. Atvik, sem virðist nauðaómerki-
legt í dag, er ef til vill eftir nokkur ár orðið
hvorki meira né minna en vísbending sjálfrar
forsjónarinnar. Ungur, áhugasamur maður
leggur ótrauður úti í lífið og setur sér ákveðið
takmark. Hann lítur um nokurt skeið hvorki
til hægri né vinstri, en hefir augun eingöngu
á takmarkinu. Svo gerist smáatvik, sem knýr
hann ef til vill til að nema staðar nokkur
andartök, en að öðru leyti gefur hann því eng-
an gaum. Brátt getur rekið að því, að ungling-
urinn sjái, að honum verður ókleift að ná því
marki, sem hann setti sér upphaflega. Líf
hans sveigist inn á nýja braut og stefnir nú
að óskyldu takmarki. Og þá fyrst veitir hann
því athygli, að smáatvikið á árunum var ein-
mitt fyrsta vísbending forlaganna um hina
nýju stefnu, sem honum var ætlað að taka.
Eftir á að hyggja sér hann nú hvert atvikið á
fætur öðru, sem öll miðuðu að því að sveigja
stefnu hans í þá átt, sem forsjónin hafði hugs-
dð sér, að hann héldi í.
Menn ættu að halda dagbók. Að kvöldi
dags ættu þeir að gefa sér tóm til að rita í hana
það helzta, sem gerðist hvern dag og einhverju
varðaði frá þeirra sjónarmiði, og dagbókin
verðuf smám saman dálítill kjörgripur, sem
höfundurinn mun hafa mjög gaman af að lesa,
þegar frá líður. Ættmejjn hans munu varð-
veita bókina eins og sjáaldur auga síns eftir
hans dag, og ef höfundurinn hefir verið glögg-
ur maður, getur farið svo, að dagbók hans
verði á sínum tíma mikilvæg söguleg heimild.
Dagbækur manna, sem komið hafa mjög við
opinber mál og haft hafa dug í sér til að segja
hispurslaust frá því, sem gerðist bak við tjöldin
og gagnrýná gerðir samtíðarmanna sinna, verða
ósjaldan, er fram líða stundir, veigamiklar
sögulegar heimildir. Það eru oft og einatt ekki
frásagnir blaðanna, sem mestu máli skifta,
enda þótt merkar kunni að þykja, heldur frá-
sagnirnar um það, sem gerðist að tjaldabaki á
hverju mtíma. Alþingi situr á rökstólum viku
eftir viku. Hinn sýnilegi árangur er lengi vel
lítill, en flokkar og einstakir menn makka á-
kaft á bak við gráa veggi Alþingishússins, í
göngum og skotum o. s. frv. Loks fæðast ef
til vill ný skattalög. Blöðin birta þau með við-
eigandi umsögn, hvert frá sínu sjónarmiði. En
enginn minnist einu orði á alt það, sem í
leyndum skeði, öll hrossakaupin og allar
stympingarnar, sem gerðust, áður en samkomu-
lag náðist jafnvel um sjálfsögðustu ákvæði
þessa lagabálks. Ef einhver háttvirtur þing-
maður héldi nú dagbók yfir alt það helzta,
sem hann sá og -heyrði og gerði um þessar
mundir, drægi ekkert undan og reyndi að vera
sannleikanum samkvæmur, mundi skapast
söguleg heimild, sem eg til vill yrði seinna ó-
metanleg frá mörgum sjónarmiðum. Jafnvel
þótt við, alþýðumennirnir, sem hvergi komum
rálægt stjórn landsins, höldum aðeins dagbók
yfir hin fátæklegu atvik okkar hversdagslegu
starfsæfi, mun slíkt einnig verða heimild, sem,
oft og einatt er hvergi annarsstaðar finnanleg.
Minnust jafnan þessara orða skáldsins:
“Hið mikla geymir minningin,
en mylsna og smælkið fer.”
Volga
%
Eflir Peggy Wrighl.
Rússnesku bændurnir með-
fram Volga fljótinu eiga gamalt
máltak svohljóðandi: “Volga er
okkar lífæð, hætti hún að slá,
deyjum við.”
Einmitt þessa dagana sækja
Þjóðverjar fram í áttina til
þessa þýðingarmikla fljóts, og
eru nú um 125 mílur frá Stalin-
grad. Ef þeim heppnast að
vinna þá borg, er meira í hættu
fyrir Rússa en missir alls þess
aragrúa af verksmiðjum, sem
hún er svo auðug af, flutning-
arnir eftir Volga og öll mið-her-
línan er í bráðri hættu. Orust-
ur þær sem nú eru háðar á þess-
um slóðum geta því haft mjög
víðtækar afleiðingar:
1. Dónár dalurinn, sem Þjóð-
verjar hafa brotist yfir, og áin
Volga liggja bæði til olíuhérað-
anna í Kákasus, sem framleiða
90% af allri olíu Rússa.
2. Ef Þjóðverjar komast til
Volga, er hinn samfeldi olíu-
straumur frá Kákasus inn í
hjarta Rússlands stöðvaður.
3. Ennfremur eru allar vopna-
sendingar frá Englandi og
Bandaríkjunum gegnum Iran
upp eftir Volga, úr sögunni.
4. Sömuleiðis teppast allir
herflutningar frá vopnasmiðjum
Mið-Rússlands og Úral, til suð-
ur-herflokkanna.
Volga er lengsta elfan í Ev-
rópu og hefir verið um margar
aldir aðalflutningaleið Rúss-
lands. Fyrir stríðið bar hún
meira en helming alls flutnings
þessa víðáttu mikla lands, má
vel vera að þeir flutningar séu
enn meiri nú.
Volga hefir upptök sín í Smol-
ensk-Kalinin héruðunum, vestur
af Moskva; hún fellur þar tii
austurs fyrir norðan borgina, en
er tengd við hana með 79 mílna
löngum skipaskurði; þaðan held-
ur hún hægt og sígandi gegnum
norður og miðskógana til borg-
arinnar Gorky, þar sem öskr-
andi iðjuver vinna stál, vefnað-
arvörur, slípunarvélar, olíuvél-
ar, málþráða og radíó-áhöld,
og pappír. Hinar tröllauknu
Gorky vélasmiðjur hafa þar
aðalbækistöð. Árið 1937 smíð-
uðu þessar verksmiðjur fleiri
flutníngsbifreiðar en allar sams-
konar verksmiðjur Englands
samanlagðar.
Nýjar olíulindir fundust árið
1929, 300 mílur vestur af Gorky,
og aðrar í Kubyshev ’héruðun-
um 1937; þessi tvö olíuhéruð
framleiddu árið 1938, 1 miljón
tonn, en það er aðeins 4% af
allri olíuframleiðslu Rússa.
Frá Gorky fellur Volga í átt-
ina til Kazan, bakkinn vinstra
megin er treystur öflugri stólpa-
girðingu, en hægra megin teygir
landið sig flatt og láglent út til
sjóndeildarhrings. Þessi héruð
eru krök af tröllauknum sam-
vinnubúum.
Kazan er voldug loðskinna-
miðstöð og er þar verkaður
helmingur allra loðdýraskinna
er veiðast í Rússnesku skógun-
um. Einnig er þar framleidd
sápa, niðursoðin mjólk, ritvélar,
togleðúr og ásfalt; skipasmíði
er þar í stórum stíl.
• Fram að þessu hefir Volga
fallið um þúsund mílna langan
veg, að mestu til austurs, gegn-
um Volga dalinn; öll þessi héruð
eru í nánum tengslum við
Evrópu hluta Rússlands, bæði
stjórnarfarslega og fjármálalega.
Frá Kazan leggur fljótið leið
sína meir til suðurs og breikkar
að miklum mun, unz hún fellur
í Kaspíahafið gegnum hin svo^
kölluðu Volgahéruð, þar sem
íbúarnir hafa sína sérstöku lifn-
aðarhætti, siði og sögu.
Hin fyrsta stórborg, er Volga
fellur um, eftir stefnubreyting-
una til suðurs, er' Kuibyshev.
Borg sú, er nú mjög í blaða-
greina fyrirsögnum og mæltu
máli, af því að þar er sem
stendur aðsetur stjórnar Soviet
Rússlands. Að því undanteknu
er hún einngi fræg fyrir sína
eigin verðleika; innan takmarka
hennar eru verksmiðjur af öll-
um tegundum, en langmerkust
þeirra er rafstöð ein mikil og
sem er áætlað að verði hin
stærsta í heimi; henni er ætlað
að framleiða 3,400,000 kílówatts,
(samanber við okkar Grand
Coulees” með 1,900,000). Stöð
þessari er ekki einungis ætlað
að beisla hið takmarkalausa
vatnsafl Volga fyrir ljós, hita og
kraft, heldur einnig til að vökva
hin víðáttumiklu héruð með-
fram fljótinu milli Stalingrad og
Kuibyshev.
Síðustu fregnir herma að allur
vinnu og vélakraftur, sem borg-
in hefir að geyma, starfi ein-
göngu að hernaðarstörfum daga
og nætur; þúsundir aðkomandi
verkamanna og flóttafólks drífa
til borgarinnar til að auka
vinnumagn og afköst vélasmiðj-
anna. Herflutningaskip ganga
í samfeldum straum eftir fljót-
inu, gegnum borgina.
Frá Kuibyshev fellur Volga
gegnum blómleg samyrkjuhér-
uð, alla leið til Saratow, en þar
eru hinar stærstu uppskeruvél-
ar í heimi. Umhverfis Saratow
lifðu um 400,000 afkomendur
þýzkra verkamanna, er fluttu
til Rússlands á 18. öld. Á síð-
astliðnu ári var fólk þetta flutt
til héraða í Síberíu, vegna þess
að nokkur vafi lék á trúleik
þeirra og þjóðhollustu.
Meðfram fljótinu milli Sara-
tow og Stalingrad er mílu eftir
mílu samfeld röð af verksmiðj-
um fyrir landbúnaðar og niður-
suðuvélar, olíuhreinsunarvélar,
rafstöðvar, stórskipabryggjur og
skipasmíðastöðvar. Fyrir suð-
austan Stalingrad flæðir Volga
gegnum flóa og mýrlendi, sund-
urskornu af sandbreiðum, fram
hjá Astrakan, unz hún fellur út
í glóðvolgt Kaspíahafið.
Volga þýðir “fljótið helga.”
Það nafn gáfu Finnar henni, er
þeir áttu bústaði með norður-
hluta hennar snemma á öldum.
Frá 8. til 11. aldar, numu her-
skáir þjóðflokkar þessi svæði og
lifðu í endalausum deilum og
bardögum sín á milli, þar á
meðal Tartarar, Tyrkir, Mongól-
ar, Persar, Arabar og Húnar.
Búlgarar komu einnig frá Dón-
árhéruðunum og festu bú á
bökkum fljótsins helga, milli
þess sem nú er Kazan og Kuiby-
shev. Hjarðmannaflokkar aust-
an úr Asíu, fluttu inn í Volga-
héruðin að sunnan og stofn-
settu borgina Astrakan við
Kaspíahafið. Slafnesftir land-
nemar. komu að vestan og festu
bú við Volga og eru þeir taldir
forfeður rússnesku þjóðarinnar.
Fólk þetta giftist og blandaði
blóði innbyrðis og skapaði þann-
ig sérstakan þjóðflokk, allmis-
litan að vísu til að byrja með,
frjálslyndann og framsækinn,
viltan og uppreistargjarnan.
Þjóðin bar óttablandna lotn-
ingu fyrir hinni miklu eflu,
fyrir stærð hennar, afli, auð-
æfum og hverfula skaplyndi;
hún var íbúanna viðskifta og
samgönguleið og frá henni
höfðu þeir sitt daglegt brauð;
þeir tignuðu þetta leyndardóms-
fulla fljót í sögu og söng. Bænd-
urnir líktu dalverpunum með
fram ánni við bikara fulla af
freyðandi grænu víni; hamra-
beltin meðfram vesturbakkan-
um töldu þeir vera fylkingar
stríðefldra graðhesta, méð rjúk-
andi föx úr trjátoppalimi, er ský
himinsins beltuðust uin; þeir
kæmu til að svala þorsta sínum
í hinu helga fljóti.
Frá fyrstu tímum var Volga
kölluð “móðir” og tilbeðin sem
táknmynd gróðurs og frjósemi
Konur, sem óskuðu sér barns-
getnaðar, lögðust á grúfu á
grynningar fljótsins og báðust
fyrir. Ungar stúlkur í gifting-
arhug slitu hausana af lifandi
hönum og fleygðu í ána, sem
fórn óuppfyltra óska og vona.
Þegar Ivan hinn grimmi vann
og sameinaði meginhluta Rúss-
lands á 16. öld, héldu Volga-
héruðin öllu sjálfstæði sínu vilt
og herská sem fyr; þar var
vagga hinna hraustu og hug-
djörfu Kósakka og í skjóli
þeirra þróuðust bændauppreist-
ir, rán og víkingsháttur. Þetta
var griðastaður allra er áttu
sökótt við landslög og kirkju.
Þegar þrælahald var lögleitt ár-
ið 1597 flúðu þúsundir bænda
tii Volga-héraðanna og áttu þar
friðland. Um og eftir bylting-
una 1905 og fyrir 1917 var þessi
frægi landshluti öruggt vígi
framgjarnra og frjálslyndra
manna.
Ýmsikonar þjóðsagnir hefir
tíminn ofið um nokkra af hin-
um fyrnfendu stigamönnum og
víkingum; frægastur þessara
ræningja var Stenka Razin, er
meðal annars tók til fanga
prinsessu forkunnar fagra, eftir
að hafa sigrað flota Persa í
Kaspítahafinu; feldi hann brátt
ástarhug til hennar. En þegar
félagar hans tóku að bera hon-
um á brýn ístöðuleysi og veik-
lyndi, út af þessum ástamálum
hans, fleygði hann prinsessunni
í hafið, til að vinna aftur með
því traust og tiltrú félaga sinna.
Þessi sögn og fleiri slíkar hafa
fylgt kynslóðunum öld eftir öld,
óralangt aftan úr úlfgrárri
forneskju og eru orðnar eins-
konar þjóðsögulegir minjagrip-
ir þessara vissu staða og um-
hverfa.
Sömuleiðis eru ýmsar merkar
nýrri tíma sagnir tengdar við
fljótið, svo sem um “dráttar-
mennina við Volga.” Öldum
saman, áður en eimvélin kom
til sögunnar, drógu þessir glað-
lyndu en töturlegu menn flutn-
ingaskip, smá og stór upp fljótið
gegn straumi og stundum vindi,
við þessa erfiðu en óbrotnu iðju
sungu þeir í lágum róm sína
þunglyndislegu og angurblíðu
vinnusöngva, sem enn í dag eru
óafmáanlega greyptir í hug og
hjarta þjóðarinnar. Nú eru
þessir óbrotnu og fátæklegu
dráttarmenn horfnir af bökkum
Volga og koma að öllum lík-
indum aldrei aftur.
Þegar hið fyrsta gufuskip fór
eftir fljótinu árið 1821, voru
strendurnar beggja vegna þakt-
ar óttaslegnum múg manna og
kvenna, og prestar sungu sálma
og bænir í því skyni að útreka
þennan eld og eimyrju spúandi
djöful, sem falinn var í innýfl-
um knarrarins.
Tuttugu árum síðar voru
ferðalög eimskipa á þessum
slóðum daglegir viðburðir og
vöktu enga athygli lengur.
Fyrir byltinguna 1917, var
akuryrkja skamt á veg komin á
þessum slóðum, en nú eru þar
samfeld og blómleg samyrkjubú
iðnaðarstöðvar. Tap allra þeirra
verðmæta, er umhverfi Volga
hefir að geyma, væri hinn til-
finnanlegasti hnekkir, er Rúss-
ar hafa fram að þessu orðið að
líða.
(Þýtt úr P. M.)
Jónbjörn Gíslason.
Saga landpóstanna
gömlu
Ávarp til Veslur-íslendinga.
i
Árin 1937—1939 vann undir-
ritaður að því að safna drögum
til sögu landpóstanna gömlu frá
upphafi vega (um 1780) og til
vorra daga, og naut eg þar með-
al annars ágætrar og mjög á-
nægjulegrar samvinnu hins al-
kunna fræðaþuls Magnúsar Sig-
urðssonar á Siorð, Árborg, Man.
og ýmissra annara merkra
manna og mætra þar vestra, er
hann hafði leitað til. Varð sam-
vinna þessi mér ómetanlegur
fengur, þar sem margir hinna
gömlu pósta (10—15) höfðu flutt
vestur um haf og dreifst þar
víðsvegar og voru nú allir liðn-
ir að einum undanskildum. —
í ráði var, að þetta geysi-
mikla safn yrði prentað á árun-
um 1938—1939, en' sökum lang-
varandi fjarveru og frátöfum
aðal-framkvæmdarstjóra verks
þessa varð eigi af þessu, og síð-
an skall á heimsstyrjöldin