Lögberg - 28.01.1943, Qupperneq 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 28. JANÚAR, 1943.
Úr sögu Raufarhafnar
Eílir Ingólf Gíslason lækni.
Höfundur eftirfarandi grein
ar, Ingólfur Gíslason fyrverandi , urÍnn, U1 flra Þeirra föPu vei§a
margar aldir og stokkarnir, sem
víntunnurnar lágu á, glápa svo
ámátlega á mann, að til rifja
_! rennur. Ósjálfrátt hvarflar hug-
héraðslæknir, var settur læknir j
sem hér hafa runnið úr “krön-
á Raufarhöín um síldveiðitím- um” °S falle§u koParmáiin bora
ann í sumar. Hann hefir skrifaö Þess merki’ að Þau hafa snert
grein þessa, um þetta útkjálka-
þorp, sem á síðari árum kemur
svo mjög við sögu síldveiðanna.
Eg hitti gamla konu í gær.
hún er víst um nírætt og hefir j
lifað alt sitt líf hér um slóðir.
Eg spurði hana auðvitað spjör-
unum úr um sögu þessa kaup-
túns. Fara hér á eftir þættir úr
sögu þessa verzlunarstaðar, sam-
kvæmt þeim upplýsingum, er
eg gat fengið hjá henni og öðr-
um góðum mönnum.
Fyrir 1834 var hér eyði og tóm
og hálfgert myrkur vanþekking-
ar og framtaksleysis grúfði yfir
þessari fallegu höfn og einkenni
legu bogadregnu ásum, sem
lykja um hana. Sjófuglarnir
busluðu óáreittir í fjöruborðinu.
Þá var enginn krakki til að
henda í þá steinum og engin
síldarlýsisbrá til að líma á þeim
fjaðrirnar, og kríusægurinr,
kringum litlu tjarnirnar a
ströndinni görguðu svo þátt, að
þær héldu vöku fyrir æðarkolJ
unum, sme verptu úti í Höfðan-
um.
Einhvern veginn kom danskur
stórkaupmaður auga á þennan
einkennilega blett. Líklega haía
“speculantskip” komið hér við
og við á sumrum og hefir þá
þessi Hans Kr. Thaag líklega
verið búðarpiltur á einhverju
þeirra, litist vel á staðinn og
hugsað sér að nema hér land
þegar honum yxi fiskur um
hrygg.
Árið 1835 var svo “Búðin”
reist. Saga þessa húss er víst
mjög merkileg, en ekki ber heim
ildum vel saman. Mér var sagt
að húsið hefði verið bygt fyrst
í Bremen á Þýzkalandi á dög-
um Hansastaðakaupmanna, svo
rifið og flutt til Borgundarhólms
— Bornholm — og bygt þar.
Mörgum árum síðar var það
svo flutt — auðvitað í pörtum
— til Raufarhafnar og öllum
kemur saman um, að það hafi
verið árið 1835. Smiður var feng-
inn norðan frá Eyjafirði, Þor-
steinn Samúelsson á LÓhi, tii
að byggja húsið og gekk svo
um hríð, en í einhverjar raunir
og erfiðleika rataði hann við
byggingu þessa stórhýsis og lél
kalla á Ólaf Briem á Grund.
sem þá var lærðastur smiður
norður þar, til að hjálpa sér.
Húsið reis af grunni og varð
hið myndarlegasta, þótt það sé
orðið forneskjulegt og fremur
lasburða nú. Húsið hefir verið
kallað “Búðin” og hefir það ver-
ið verzlað síðan fram á þennan
dag. Sjálfsagt kynni það frá
mörgu að segja, ef það mætti
mæla. Fyrirkomulag alt og til-
högun innanhúss er við það
sama og var á Hansastaðatíð,
nema hvað íbúðarherbergjum
hefir eitthvað verið breytt.
Grindur eru í kringum háa púlt-
ið, sem bókhaldarinn stendur
við, skúffurnar úr þykkum
borðum bera þess glögg merki
að þær hafa verið dregnar út
cg inn ótal sinnum á dag i
margar varir, en tunnurnar eru
horfnar og stóru kornsekkirnir
iíka, og deyfð og drungi hvílir
yfir þessum gamla, hálftóma
geymsluklefa — pakkhúsi —,
sem áður var aðalheimkynni
Bacchusar og Ceresar hér norð-
ur við heimskautabauginn.
Fyrstur réð hér ríkjum Hans
Kr. Thaag. Enginn er nú til frá-
sagna um líf hans og lundarfar,
enda mun hann hafa dvalið
lengst af utanlands, en Jakob
Johnsen er nefndur verzlunar-
stjóri hans hér. Hann var kvong-
aður Hildi dpttur sérd Jóns á
Grenjaðarstað, en systur Mar-
•grétar Möller á Akureyri og
Kristfúnar á Hólmum. Síðan
voru verzlunarstjórar hér, er
tóku við hver af öðrum. Gaman
hefði verið að eiga þætti úr
æfisögum þeirra og vera má, að
þeir séu einhverstaðar geymdir,
en þessa kunni gamla konan að
nefna Melby, Hans Hjaltalín,
Kreyser, hann var . sænskur,
Lund, Salomonsen, kona hans
var Maren Havsteen. Þá kom
Sören Jakobsen, er var síðasti
“factor” hjá Thaage.
Á þessu tímabili og lengur
komu, flest sumur, lausakaup-
menn “speculantar” á skipum
sínum og verzluðu meira og
minna.
Árið 1870 kom kaupskipið
“Grána” með vörur, hófst um
það leyti hreyfing í þá átt að
stofna útibú frá Gránufélaginu
og keyptu menn eitthvað af
hlutabréfum þess félags.
Sumir af verzlunarstiórunum
höfðu ábúðarrétt á jörðinni og
ráku búskap. Eru til þess nefnd-
ir þeir Melby og Hans Hjaltalín.
Tengdasonur hans, Bjarni Þor-
steinsson frá Bakka í Bakkafirði
— hann var kallaður borgari.
því hann hafði verzlunarréttindi
— tók ýið jörðinni af honum og
bjó hér nokkur ár og rak jafn-
framt einhverja smáverzlun, en
árið 1870 tekur C. G. P. Lund
við jörðinni og hefir hún verið í
vörzlum þeirrar ættar síðan.
Þessi Lund var íslenzkur í móð-
urætt. Hafði hann búið á Ás-
mundarstöðum, sem er skamt
frá Raufarhöfn, nokkra hríð, en
flytur nú í “Búðina”. Verzlun
Thaage var þá á fallanda fæti,
en tvisvar í viku hafði Lund
opna búð og seldi vöruleifar frá
Thaage og eitthvað smávegis.
sem hann gat náð sér í.
Árið 1874 seldi Thaage velzl-
unarhúsin manni í Reykjavík,
Daníel Jónssyni að ,.nafni, og
sendi hann þá strax hingað
verzlunarstjóra, sem hér Síman
Alexíusson. Var þá Lund vikinn
burt úr “Búðinni” og hafði flutt
langhús, er hann átti á Ásmund-
arstöðum, hingað til Raufarhafn
ar. Bjó hann svo í því og síðar
börn hans þangað til 1909 að
fjölskylda hans reisti hér tvílyft
timburhús handa sér og stendur
það hús enn og er kallað Lunds-
hús. Jafnhliða búskapnum fór
Lund lengi með verzlunarskip
á hverju sumri og seldi vörur
li
m
m
•'A?'
1
.<«
>?•«
•SSí
I
OUR CONTRIBUTION T0
THE WAR EFFORT...
THE BREWERS and HOTELKEEPERS of
MANITOBA WAR FUND
The Fund is the voluntary contribution of the
Brewers and Hotelkeepers oí Manitoba to Canada's
War Effort and is perhaps the only Voluntary
Fund of this nature ircCanada which is collected
from so many individuals and disbursed without
any expense or deduction of any kind.
MD87
Drewrys
I
M
i
■
m
I

fyrir Robertson og síðar fyrir
Fog.
En nú víkur aftur sögunni til
föstu verzlunarinnar. Símon
Alexíusson verzlunarstjóri, sem
áður var nefndur, virðist hafa
dvalið hér aðeins nokkra mán-
uði, en farið þá, því engar vörur
komu vegna ísa. Þó mun
“Grána” hafa flutt hingað ein-
hvern vöruslatta þetta' sumar.
Árið eftir, nefnilega 1875, byrj
ar Gránufélagið að verzla hér
sem fastaverzlun, hefir þá lík-
lega keypt húsið og sendir hing-
að fyrsta verzlunarstjóra sinn,
Hermann Hjálmarsson. Bjó
hann í “Búðinni” og stjórnaði
verzluninni í þrjú ár. Þá tók við
Geir Giinnarsson, bróðir
Tryggva Gunnarssonar, en
starfstími hans var aðeins eitt
missiri. Kom þá til sögunnar
Kristinn Havsteen, hann var
verzlunarstjóri hér þangað tn
hann tók við Gfánufélagsverzl.
á Siglufirði, eftir lát Snorra
Pálssonar. Þá flutti Jakob Gunn
laugsson hingað um 1884. Hann
var síðasti verzlunarstjórinn,
því rúmum áratug síðar, eða
1896—98, seldi íélagið bræðrun-
um Einarsson verzlunina og
hafa þeir átt húsin og rekið
verzlun hér síðan.
Hér að framari hefi eg aðal-
lega talað um verzlunina, sem
rekin hefir verið hér á Raufar-
höfn í rúm 100 ár, enda'var hún
lengi vel aðal lífæðin og lyfti-
stöngin, þangað til útgerðin
hófst rétt eftir síðustu aldamot
og svo síldarverksmiðjurnar á
allra síðustu árum, sem kunn-
ugt er.
Þorpið getur raunar ekki tal-
ist nema 30—35 ára gamalt, því
árið 1910 voru ekki önnur hús
fyrir utan lækinn, sem skiptir
þorpinu, en “Búðin”, sem á lóð
frá læknum og langt úteftir, Is-
akshús, lítill moldarkofi, er hús-
hjón áttu og nefnist nú Grund,
og svo Lundshúsið, sem áður er
nefnt. Þar fyrir utan er nú kom-
ið “Prófastshúsið” og kirkjan hjá
fallegri, lítilli tjörn, sem er uppi
í mýrinni fyrir ofan sjávarbakk-
ann. Þar fyrir norðan teygir
Höfðinn sig fram, smáhækkandi
er utar dregur. Þar blasir kirkj
garðurinn við þorpinu og svo
vitinn, er stendur yst á höfðan-
um og ber hátt. Tangi þessi eða
“Höfðinn” umlykur höfnina að
norðan og austan og er örugg
vörn.
Sunnan við lækinn tekur
“Holtið” við. Þar var, árið 1910,
Grænahús, nú heitir það Braut-
arholt, og 2 eða 3 Norðmanna-
skúrar. Önnur hús voru ekki, en
stuttu síðar var Steinholt bygt
og svo hvað af hverju, og þarna
hafa síldarverksmiðjurnar risið
af grunni með öllum sínum fylgi
fiskum, svo sem þróm, geymslu-
húsum, lýsisturnum, bryggjum
o. s. frv. Að vestanverðu lykja
lágir ásar um þorpið. Þar ætti
að gróðursetja skóg, sem næði
alla leið út á Höfðann. Gæti
þetta orðið fegursta bæjarstæði
og hin kringlótta höfn er dá
samleg. Þar vagga sér margir
tugir skipa á lognöldum á sumr-
in, þegar stórbrim og ósjór er
útifyrir.
Nú eru í þorpinu nær þrjú
hundruð manns búsettir, en á
sumrin er hér fjöldi fólks, því
síldarverksmiðjurnar draga að
eitthvað töluvert með reknetum,
en fáum árum síðar keyptu þeir
seglskipið “Vega” og var þá far-
að veiða með snurpinót. Veiðar
þessar gengu misjafnlega, en
þetta var vísirinn — byrjun síld-
veiða á Raufarhöfn, sem nú eru
reknar hér í mjög stórum stíL
Skipin komu inn hvert af öðru,
stóra verksmiðjan, sem bræðir
5000 mál á sólarhring, hamast
nótt og dag og afgreiðir 1000
poka af síldarmjöli á dag og
einhver ósköp af lýsi. Gamla
verksmiðjan er aðgerðarlaus og
virðist það synd, því skipin bíða
hlaðin, en sagt er að verkamenn
vanti og sömuleiðis húsnæðl fyr-
ir fólkið, því hver bás er þétt-
skipaður.
Kaupfélag Norður-Þingeyinga
hefir nýlega stofnað hér snotra,
litla verzlun, sem mun' hafa
nóg að gera á sumrin, en trúað
gæti eg, að dauflegt væri á
vetrum, meðan þorpsbúar ekki
hefjast handa um iðnað eða eitt-
hvað annað, sem gæfi atvinnu.
Fólksstraumurinn liggur frá á
haustin, en að þegar vora tekur.
Póstur og sími er þarna undir
sama þaki og er símstöðin opin
allan sólarhringinn meðan á
síldveiðinni stendur, en húsa-
kynni þessara göfugu stofnana
mega ekki aumari vera og alt
ástandið eftir því.
Eg held þetta þorp eigi fram-
tíð fyrir höndum. Gæti líklega
orðið snotur og myndarlegur
bær með tímanum, ef vel væri
á haldið. Mér var sagt, að góður
foss, til virkjunnar, væri á
næstu grösum og ekki vanta:
landrými, höfn né fiskimið. Fólk
er hér margt myndarlegt og lík-
legt til átaka, ef forusta væri
örugg. Lesb Mbl.
sér mikinn mannafla, og svo er
gert út til fiskjar. Róa nokkrir
stórir aðkomubátar auk heima-
bátanna.
Um útgerð er ekki getið fyr en
rétt eftir síðustu aldamót, og
síld var ekki nefnd hér og
þekktist ekki fyr en bræðurnir
Einarsson , þeir voru félagar Jón
og Sveinn synir Einars á Hraun-
um, hófu síldveiðar með rek-
netum 1901.
Sveinn segir mér svo frá, að
þetta vor kom til hans Norðmað-
ur, er hét Bendik Mannes, hann
var svo stór, að hann fylti út í
dyrnar, er hann gekk til stof i
og leitaði viðræðna við Svein.
Var erindið að hvetja þá bræður
til að fara að veiða síld.
Var þá hafist handa og veitt
Álitsskjal
Sir Williams Beveridge.
Brezka stjórnin skipaði nefnd
til þess að finna út, og gera til-
lögur um, hver ráð yrðu fundin
til að tryggja allar stéttir brezku
þjóðarinnar gegn öllum hinum
margvíslegu orsökum, sem valda
örbyrgð og neyð, og ákveða
sanngjarnt viðurværi fyrir alla.
Þessi nefnd hefir nú lokið
starfi sínu, og sendi Sir Beverid-
ge, sem var formaður nefndar-
innar, skýrslu sína til brezku
stjórnarinnar þ. 20 nóv. sl. 1.
Tillögur nefndarinnar inni
binda almenna tryggingu, sem
nái til allrar þjóðarinnar.
Roosevelt forseti lýsti því
skorinort yfir á fimtudaginn
var í þinginu, að öll Bandaríkja
þjóðin yrði að vera tryggð með
fullkominni þjóðfélagslegri á-
byrgð, og verndun, gegn öllum
hinum mörgu hættu tilfellum
lífsins.
Skýrsla Beveridge hefir vak-
íð hina mestu eftirtekt og að-
dáun í Bandaríkjunum.
♦ * ♦ „
Á Englandi var byrjað að
koma á þjóðfélagslegri trygg-
ingu fyrir þrjátíu árum. Nú-
verandi forsætisráðherra, sem
þá var forseti viðskiptaráðsins,
lagði fyrir þingið frumvarp til
laga um atvinnuleysistryggingu
1912. Slíkt þektist þá ekki í
neinu öðru landi.
Sama ár lagði Lioyd George
fyrir þingið frumvarp til laga
um heilsutryggingu. Ellistyrkur
og verkamannatrygging var og
komið í framkvæmd. Með ýms-
um endurbótum á tryggingar-
lögunum hafa hagsmunir njót-
anda orðið hærri en í nokkru
öðru landi. En þrátt fyrir það
á mikil fátækt sér stað, sem
leiðir af sér alslags bágindi og
eymd, heilsuleysi, glæpi og ó-
eyrðir innan þjóðfélagsins.
Margar vísindalegar rannsókn-
ir í mörgum borgum á síðustu
árum hafa leitt í ljós, að fjölda
margar fjölskyldur hafa orðið
að draga fram lífið á ónógu
viðurværi; af þeim sökum var
skipuð óháð rannsóknarnefnd,
sem Sir William Beveridge var
formaður fyrir, og sem lagt hef-
ir fyrir stjórnina hinar yfirgrips
miklu tillögur sínar.
Rannsóknin hefir leitt í ljós,
að þó margar fjölskyldur lifi
við afar þröngan kost, að þá,
samt sem áður er mikill meiri-
hluti, sem kom ekki undir þá
málagrein. Jafnvel í austurhluta
London, gaf rannsókn er gerð
var þar, árið 1929, til kynna
ástandið þar á þessa leið:
“Þar eð inntektir, einnar fjöl-
skyldu af hverjum níu, voru
undir lámarks áætlun, og þar
af leiðandi lifðu í örbyrgð; þá
voru nærri tveir þriðju allra
fjölskyldna, sem höfðu inntekt-
ir, sem námu 20 shillings a
viku, fram yfir lágmarks áætlun
og nærri einn þriðji, sem hafði
40 shillings á viku yfir lámarks
áætlun.
Eftir skýrslum og rannsókn-
um hinna ýmsu nefnda að dæma.
kom það í ljós, að svo mikill
meirihluti fólks hafði inntekt-
ir talsvert yfir lámarks áætlun,
svo það ætti að vera mögulegt
að hækka svo inntektir allra, að
enginn væri undir lámarks inn-
tektum, með skynsamlegri dfeif-
ingu á intektarmagni þjóðarinn-
ar. Það er sá grundvöllur, sem
tillögur nefndarinnar byggjast á.
Grundvöllur alþjóðar trygging
ar verður að byggjast á tillögum
frá hverjum meðlim þjóðfélags-
ins, ásamt tillögum frá vinnu-
veitendum og landstjórninni.
þessi þjóðfélagstrygging byggist
á því að allir, leggi sinn skerf
í sameiginlegan tryggingarsjóð,
ásamt auka aðstoðar og þjónustu
sem landstjórnin leggur til, sem
tillagshlut barna uppeldis, til
heilbrigðismála, verndun gegn
sjúkdómum og til lækninga, og
almennrar heilsu uppbyggingar.
Tillag allra, ásamt nauðsyn-
legum skattaálögum, hafá þau
áhrif, að með skynsamlegri dreif
ing inntekta þjóðarinnar, að
mögulegt er að tryggja öllum
meðlimum þjóðfélagsins sæmi-
legt viðurværi.
Þýðingar mikið atriði er það
sem komið hefir í ljós við þess-
ar þjóðfélagslegu rannsóknir er
að frá þremur fjórðu til fimm
sjöttu fátæktarinnar, stafar af
óhöppum og atvinnutöpum, og
frá einum sjötta til eins fjórða,
stafar af fjölskyldu þyngslum
Kaupgjald er aðeins í sam-
ræmi við verðmæti vinnunnar,
án þess það standi í sambandi
við þarfir heimilis og fjölskyldu
verkamannsins.
Tillögur Sir Beveridge eru
þær, að þjóðartryggingin sé, fuJi
trygging gegn minstri eða
hningnandi inntekt, er stafar af
atvinnuleysi, veikindum, slysum
og elli, og að það sé og verndun
gegn eyðslu sparifjár, í tilfellum
af auka kostnaði í sambandi við
barnafæðingar og útfarir. Tillag
mannsins í þjóðartrygginguna er
og full trygging fyrir konp hans
fyrir sínum fullum hlut, bæði
í ekkjustandi og sem elliláun.
♦ -f ♦
Eins mikið og nú er talað um
að gefa öllum fulla atvinnu,
mun koma mörgum undarlega
fyrir, að Sir Beveridge gerir að-
eins ráð fyrir lítilsháttar aukinni
leysi ætti að vera minna en
meðaltal af því, sem verið hefði
undanfarandi, og ætti ekki aö
fara yfir 1 millj. og 500 þús. í
Englandi. í skýrslu sinni segir
hann að tryggingar tillögur sín-
ar byggist á því, að tekið sé upp
hagsmunaleg stefna, sem bæði
haldi við og auki þjóðar inn-
tektirnar.
Heilsutryggingin innibindur
alla læknishjálp, hver sem er.
fyrir manninn og fjölskyldu
hans, bæði á heimilinu og á
sjúkrahúsinu, alla sérfræðis, og
ráðgefandi þjónustu, hjúkrunai
þjónustu, tann- og au'gnlækning-
ar. Auk þess er ætlast til að
stjórnin, auki og bæti að mikl-
um mun almenna heilbrigðis-
þjónustu og komi á stofn endur-
hressingar stofnunum; sem mið-
aði til að minka að stórum mun
útborganir úr þjóðtryggingar
sjóðnum.
Samkvæmt tillögum Beverid-
ge, er öllum ætlað að borga í
tryggingarsjóðinn, og allir eiga
rétt til að njóta þeirra hags-
muna, sem tryggingin veitir.
Hinn ríkasti atvinnurekandi,
getur krafist ókeypis læknis-
hjálpar, hann á einnig rétt til
borgunar- úr tryggingarsjóði
þjóðarinnar, ef hann er veikur
lengur en þrjá mánuði, sömu-
leiðis kona hans, og honum ber
sem öðrum, þ>að sem veitt er
til útfararkostnaðar. Einungis
verkamaður er trygður gegn
atvinnuleysi. Ríkur maður, sem
ekki stundar arðberandi at •
vinnu, hefir og-rétt til að krefj-
ast alls þess hagnaðar, sem
tryggingin veitir, nema atvinnu-
leysis og vanmáttar styrks.
* * *
Tillag hvers verkamanns,
sem er giftur, og á tvö börn,
í tryggingarsjóðinn, á að vera
fjórir shillings og þrjú pence —
hér um bil 94 cent — á viku.
Atvinnuveitandinn borgar þrjá
shilling og þrjú pence. Hver
trygður maður borgar hér um
bil einn fjórða af þeirri aðal-
upphæð er hann fær borgað í
peningum, hinit þrír fjórðu
partar koma frá atvinnuveitand-
anum og ríkinu.
Hver trygður maður leggur
einnig til ríkisins þarfa sinn
skerf í skattaálögum, til þess
hluta, sem ríkið leggur fram til
barnaverndunar og annarar
stjórnarþjónustu til almennra
•heilla.
Giftur maður, sem á tvö börn,
fær fimtíu og sex shillings —
$12,32 á viku, eða $53,39 á mán-
uði, — eins lengi og atvinnu-
leysi, veikindi eða annar van-
máttur til atvinnu hindrar hann
frá vinnu. Það eru samsvarandi
hagsmunir fyrir ógift fólk og
fyrir ekkjur, sem börn eiga.
Bæði tillag og endurgreiðsla er
fast ákveðið, án tillits til annara
inntekta.
Allar tölur í sambandi við til-
lag og útborganir eru bráða-
birgðar; gerðar með tilliti til
þess, að eftir stríðið verði verð-
lag 25% hærra en var 1939. Þær
niðurstöður um tillag og út-
borganir, byggjast á nákvæmni
atvinnu. í sínu síðasta útvarps-
erindi sagði hann, að atvinnu- i þessarar áætlunar, ásamt fullu

MÍOMEN-Serve with the C. You are wanted — Age limits 18 to 4 Full information can be obtained from recruiting representative Canadian Womens Army Needs You W.A.C. 5 your Corps
Get Into the Active Army
Canada's Army Is On The March
Get in Line — Every Fit Man Needed
Age limils 18 lo 45
War Veterans up io 55 needed for
VETERAN’S GUARD (Active)
Local Recruiting Representative