Lögberg - 25.02.1943, Blaðsíða 5

LÖGBERG. FIMTUDAGINN 25. FEBRÚAR 1943.
5
‘Sennsluna, er miklu fyrri skyldi
gert hafa verið. Með það fyrir
augum hefir nefndin, með full-
tingi stjórnarnefndar Þjóðrækn-
isfélagsins, valið og pantað
fjölda kennslubóka frá Islandi,
sem væntanlegar eru á næst-
unni og bæta vonandi úr hinni
örýnu þörf, sem verið hefir á
slíkum bókum og gert kennur-
um og nemendum aðstöðuna
stórum erfiðari. I skýrslu milli-
þinganefndarinnar í þessum mál
um verður skýrt nánar frá þess-
ari viðleitni og hinni ágætu
samvinnu, sem landar vorir
heima hafa veitt oss í þeim
efnum.
Samvinnumál við ísland.
Er það ekki ofmælt, að Is-
iendingar heima á ættjörðinni
hafa með mörgum hætti sýnt
það í verki undanfarið, að þeim
er af heilum hug annt um það
að treysta sem mest ættarbönd-
in og framhaldandi menningar-
samband milli vor og þeirra.
Eigi hafa þeir þó fram að þessu
stigið merkilegra eða þakkar-
verðara spor í þá átt, en með
frumvarpi því um styrk til Is-
iendinga vestan hafs til náms í
íslenzkum fræðum við Háskóla
íslands, sem Bjarni alþingismað-
ur Ásgeirsson flutti og Alþingi
íslands samþykkti og afgreiddi
sem lög þann 22. maí síðastlið-
inn. Var lagafrumvarp þetta
undirritað af Sveini Björnssyni
ríkisstjóra og prófessor Magnúsi
Jórissyni, þáverandi kennslu-
^uálaráðherra, þann 4. júlí i
sumar. Þar sem Þjóðræknisfél-
agið er beinn aðili í þessu máli,
fer ágætlega á því, að frum-
varpið, í þeirri mynd, sem það
var samþykkt og undirritað, sé
tekið upp í skýrslu þessa, eii
það er á þessa leið:
1. gr.
Kennslumálaráðherra skai
heimilt að veita manni af ís-
fenzkum ættum, einum í senn,
sem búsettur er í Knada eða
Bandaríkjum Norður-Ameríku
°g lokið hefir stúdentsprófi þar,
styrk úr ríkissjóði til náms í
islenzkum fræðum í heimspeki-
deild Háskóla íslands.
•
2. gr.
Námsstyrkur samkvæmt 1. gr.
skal miðaður við það, að nem-
andinn fái greiddar hæfilegan
kostnað af húsnæði, fæði og
kaupum nauðsynlegra náms-
hóka. Ráðherra úrskurðar
kostnað þann, að fengnu áliti
heimspekideildar háskólans, og
skal fæðis- og húsnæðiskostn-
aður greiddur á mánuði hverj-
Urn fyrirfram.
Ráðherra ákveður, hver styrks
þessa skuli verða aðnjótandi i
hvert sinn, að fengnum tillög-
Uln stjórnár Þjóðræknisfélags
slendinga í Vesturheimi og
heimspekideildar Háskóla ís-
fands.
Sá, er styrk hlýtur, skal njóta
ans meðan hann stundar nám
1 deildinni, þó aldrei lengur en
4 ár.
Samþykkt þessa lagafrum-
varps lýsir frábærum dreng-
skaparhug í garð vor íslendinga
1 landi hér, og eiga flutnings-
niaður frumvarpsins og Alþingi
1 heild sinni skilið ómældar
Pakkir vorar fyrir þá ágætu
^aektarsemi og framsýni, sem
rggur hér á baki. Má einnig
vafalaust fullyrða, að þetta djúp
®ka samvinnuspor hafi vakið
almennan fögnuð með íslend-
lnga hérlendis; en í því felst
emnig traust til vor, sem vér
^gum eigi bregðast, og eggj-
an um að byggja sem traustast
°g viturlegast á þeim grund-
Vellh sem hér hefir verið lagð-
Ur- Um annað fram ætti þó þetta
vinarbragð heimaþjóðarinnar að
verða oss styrkur í harðsóttri
Pjóðraeknis-baráttu vorri og
hvatning til aukinnar árvekni i
þeim málum; enda var frum-
varpið einmitt borið fram með
það markmið í huga. Mun
stjórnarnefnd Þjóðræknisfélags-
ins bráðlega gera kunnugt í
vikublöðum vorum nánari á-
kvarðanir varðandi námsstyrk
þann, sem hér er um að ræða.
.Þá fer vel á því að minnast
þess hér, að Alþingi íslands
sæmdi nýlega skáldastyrk þá J.
Magnús Bjarnason rithöfund og
dr. Sigurð J. Jóhannesson skáld;
áður hafði Þ. Þ. Þorsteinsson
rithöfundi verið samskonar sómi
sýndur, en allir eru menn'þessir
heiðursfélagar Þjóðræknisfélags-
ins. Einnig hefir oss óefað ver-
ið það óblandið fagnaðarefni,
er það fréttist, að íslandsstjórn
hafði snemma á þessum vetri
heiðruðu tvo af ágætum félags-
bræðrum vorum og samherj-
um, sem báðir hafa átt sæti í
stjórnarnefnd félags vors, þá
Einar P. Jónsson, ritstjóra Lög-
bergs, og Stefán Einarsson, rit-
stjóra Heimskringlu, með því að
gera þá riddara af Fálkaorðunni.
Er það bæði makleg viðurkenn-
ing á starfi þeirra sjálfra og
jafnframt viðurkenning á menn-
ingar- og þjóðræknislegu mikil-
vægi íslenzkrar blaðaútgáfu
vestan hafs. Óska eg þeim í
félagsins nafni innilega til ham-
ingju með þennan heiður og
þakka þeim allan stuðning við
félagsmál vor.
Góðhugur heimaþjóðarinnar i
garð vor kom einnig fram í
hinu virðulega heimboði, sem
ríkisstjóri Islands gerði fyrir
nokkru síðan þeim Vestur-ís-
lendingum, er nú dvelja í landi
þar. Sami vinarhugur og rækt-
arsemi lýsti sér í jólakveðju
þeirra, sem séra Friðrik Hall-
grímsson flutti á hljómplötu af
hálfu Þjóðræknisfélagsins á ís-
landi og þegar hefir verið lesin
upp hér í útvarp og prentað í
vikublöðunum íslenzku. Ríkis-
útvarpið sendi einnig vestur um
haf á hljómplötu jólasöngva og
jólakveðjur, er þeir höfðu flutt
Jónas Þorbergsson útvarpsstjóri
prófessor Magnús Jónsson kenn-
slumálaráðherra og Árni G.
Eylands, framkvæmdarstjóri og
forseti Þjóðræknisfélagsins
heima. En svo illa hafði tekist
til, að hljómplötur þessar brotn-
uðu í flutningnum hina löngxi
leið og komu því eigi að tilætl-
uðum notum. En söm er gjörð
og góðvild þeirra, er þar áttu
hlut að máli, sem þakkast hér
að verðleikum. Mjög nýlega, en
of seint til þess, að harin yrði
birtur í vikublöðunum, þar sem
um jólakveðju var að ræða,
barst mér textinn af ávarpi
Árna G. Eylands, sem er þrung-
ið ræktarhug til vor og um allt
hið drengilegasta. Rúm og tími
leyfa eigi að fella það inn í
skýrslu þessa, en lesa mun eg
meginmál þess á lokasamkomu
þingsins, því að mál Árna á
sannarlega erindi til vor.
Þá skal þess gerið með þakk-
læti, að Jón Magnússon skáld,
hinn gamalkunni velunnari vor,
eins og kvæði hans vitna, sendi
Þjóðræknisfélaginu fyrir nokkru
síðan til útbýtingar yfir 20 ein-
tök af hinni svipmiklu hetju-
sögu sinni í ljóði, Björn á
Reyðarfelli. Verður ritum þess-
um skipt milli lestrarfélaga og
annara íslenzkra stofnana vestan
hafs.
Auk hinna íslenzku náms-
manna og námsmeyja, sem eiga
dvöl með oss hérna megin hafs-
ins og eru oss einkar kærkomn-
ir, heimsótti oss á þessum slóð-
um annar ágætur gestur á árinu,
en það var Steingrímur Jónsson
rafmagnsstjóri, er sendi oss ítar-
lega og prýðilega kveðju á Þjóð-
ræknisþingið í fyrra.
Með sanni má segja, að lítið
hafi af vorri hendi á móti komið
hinum mörgu vinsemdarmerkj-
um heiman um haf á liðnu ári.
Þó má geta þess, að stjórnar-
nefndin hefir með höndum, sam-
kvæmt beiðni dr. Alexanders
Jóhannessonar, söfnun íslenzkra
rita og annara rita eftir íslend-
inga, sem út hafa komið vestan
hafs, fyrir hönd Háskóla íslands
og mun halda því verki áfram.
Fyrir tilmæli og örlæti Upplýs-
ingaskrifstofu Bandaríkjanna i
New York (Office of War In-
formation) gafst mér einnig tæki
færi til þess að senda heima-
þjóðinni jólakveðju símleiðis í
nafni félags vors; hefir hún
þegar verið birt hér í íslenzku
blöðunum, en mun hafa veriö
útvarpað á íslandi. Hins er þó
jafnframt að minnast, að Is-
lendingar heima munu telja, að
þá bregðumst vér best við vin-
áttumerkjum þeirra og ræktar-
hug, ef vér berjumst svo þjóð-
ræknislegri baráttu vorri hérna
megin hafsins, að stofnþjóö
vorri megi verða til gagns og
sæmdar. Vér megum vel hafa
það hugfast, að aldrei hefir þjóð-
ernislegri starfsemi vorri venð
fylgt með meiri athygli af
heimaþjóðinni en einmitt nú, er
hún á sjálf um margt í vök aö
verjast á því sviði.
Saga íslendinga í Vesturheimi
Ekki verður sagt, að mikið
hafi gerst í því máli á árinu
Söguritarinn, Þ. Þ. Þorsteins-
son, lauk við handrit sitt að
2. bindi snemma á árinu; en
komið var langt fram á vor,
þegar búið var að vélrita það
og yfirfara að öðru leyti tii
prentunar. Handritið var síðan
sent til íslands nálægt miðju
sumri í umsjá Sófoníasar Thor-
kelsson verksmiðjustjóra og með
góðri aðstoð dr. Helga P. Briem,
aðalræðismanns Islands í New
York. Komst það heilu og
höldnu heim um haf í hendur
Menntamálaráðs, en ekki eru
enn neinar fullnaðarráðstafanir
gerðar viðvíkjandi útgáfu þessa
bindis. Að öðru leyti vísast til
væntanlegrar skýrslu sögunefnd
ar, sem eigi getur þó ítarleg
orðið af fyrgreindum ástæðum.
Þá munu einnig koma fram
á þinginu munnlegar eða skrif-
legar skýrslur frá minjasafns-
nefnd, nefnd þeirri, er safna
skal þjóðlegum fróðleik, rithöf-
undarsjóðsnefnd og Leifsstyttu-
nefndinni.
I
Ingólfsmálið.
Stjórnarnefndin hefir haft
þetta mál með höndum seinni
helming ársins; þykir mér þvi
hlýða að skýra þingheimi og
félagsfólki í heild sinni, í megin-
dráttum frá því, hvers vegna
það mál hefir verið á starfs-
skrá nefndarinnar og hverjar
ákvarðanir hún hefir gert í því
sambandi.
Laust fyrir ágústlok barst
nefndinni bréf frá fangaverðin-
um i Prince Albert, Sask., þar
sem hann skýrði frá því, að
hann hefði heimild til að láta
Ingólf Ingólfsson lausan, ef ein-
hver vildi taka< við honum og
sjá honum farborða. Jafnframt
gat hann þess, að Ingólfur vær>
við slæma heilsu, hefði nýlega
sýkst af krabbameini. Ennfrem-
ur gerði fangavörðurinn fyrir-
spurn því viðvíkjandi, hvort fé-
lagið hefði með höndum fé, er
nota mætti í þágu Ingólfs, ef
hann yrði látinn laus. Bréf þetta
var tekið til rækilegrar athug-
unar á stjórnarnefndarfundi
seinni partinn í september, en
hafði áður verið svarað til
bráðabirgða. Urðu mjög skiptar
skoðanir um þetta mál á fund-
inum, en að lokum var sam1
þykkt að skrifa fangaverðinum
á þá leið, að félagið hefði í
vörzlum sínum afganginn af fé
því, sem safnað hefði verið Ing-
ólfi til varnar (“Ingólfssjóð”).
Jafnframt bauðst stjórnarnefnd-
in til að greiða Ingólfi til fram-
færslu, ef hann yrði laus látinn
og hefir samastað fundið fyrir
hann, $25.00 mánaðarlega í tvö
ár, eða þangað til dauða hans
bæri að höndum, ef það yrði
innan þeirrar tímalengdar.
Snemma í október þakkaði
fangavörðurinn þetta boð með
vinsamlegu bréfi fyrir sína eigin
hönd og Ingólfs, en mæltist um
leið til þess, að stjórnarnefndin
leitaði fyrir sér um dvalarstað
handa Ingólfi, ef hann yrði lát-
inn laus, meðan fangavörður
væri sjálfur að leita fyrir sér
annarsstaðar. Seinni partinn ,
október svaraði stjórnarnefndin
á þá leið, að henni hefði eigi
tekist að finna slíkan dvalarstað
og bað um ítarlegri upplýsing-
ar viðvíkjandi aðhlynningu
sjúkra á fangahúsinu, heilsufari
Ingólfs og því, hvort hann
myndi flutningsfær, ef til kæmi
Fóru enn bréf milli fangavarð-
ar og nefndarinnar í svipaða
átt og að ofan greinir, en fulln-
aðarsvar við fyrgreindum spurn-
ingum nefndarinnar, eftir ítrek-
aða beiðni ritara, kom eigi fyr
en seinustu vikuna í janúar
(dags 20. þ. m.). Var það á þá
leið, að Ingólfur yrði að vera á
sjúkrahúsi, að gefa þyrfti hon-
um deyfingarmeðöl til að lina
kvalir hans, að það væri krabba-
mein í hálsi, ér hann þjáðist af,
og að hann nærðist aðeins vökv-
un. Ennfremur tók bréfið fram,
að fangelsislæknirinn teldi, að
Ingólfur myndi ekki eiga langt
líf fyrir höndum, líklega frá sex
mánuðum til eins árs. Eigi að
síður taldi bréfritari, að Ingólf-
ur væri flutningsfær.
Aukafundur var kallaður í
stjórnarnefndinni til að ræða
um bréf þetta þann 5. febrúar.
Urðu enn mjög skiptar skoðan-
ir um málið. Vildu sumir nefnd-
armanna láta flytja Ingólf tii
Winnipeg og standa straum aí
honum á sjúkraskýli þar í borg,
sem kvað reiðubúið að veita
honum viðtöku; en öðrum sýnd-
ist hann betur kominn, eins og
nú væri farið heilsu hans, a
sjúkradeild fangahússins Að lok
um var sú málamiðlunartillaga
samþykt, að nefndin bauðst til
að greiða, úr “Ingólfssjóði”,
$30.00 mánaðarlega Ingólfi til
aukinnar aðhlynningar á sjúkra-
húsi fangahússins, eins langi og
hann lífði, og skyldi því fé var-
ið á hvern þann hátt, er fanga-
vörðurinn teldi æskilegt. Þann-
ig stendur þá málið.
Tímaritið.
Útgáfa þess er mjög með sama
hætti og verið hefir, og verður
því venju samkvæmt útbýtt
seinna á þinginu. Gísli Jónsson
prentsmiðjustjóri var einum
rómi endurkosinn ritstjór’i af
stjórnarnefndinni, enda hefir
hann haldið prýðisvel í horfinu
um efni ritsins og stefnu; bera
ritdómar þeir, sem það hefir
fengið í blöðum og tímaritum
heima á íslandi, ^ þeim ummæl-
um órækt vitni. Ásmundur P.
Jóhannsson baðst eindregið und-
an því, að takast aftur á hend-
ur söfnun auglýsinga. Varð
nefndin við óskum hans í því
tilliti, og þakka eg honum nú í
félagsins nafni fyrir hið mikla
og ávaxtaríka starf hans að
söfnun auglýsinga á liðnum ár-
um. Var nú eigi annað fram-
undan, en að útvega nýjan safn-
anda auglýsenda; tókst Mrs. P.
S. Pálsson það starf á hendur og
hefir það reynst vel ráðið, því að
hún hefir stundað það af dugn-
aði og árvekni og árangurinn
orðið langt um vonir fram, ekki
síst, þegar til greina er tekið,
hverjum erfiðleikum- það er
bundið að safna auglýsingum
nú á tímum. Með auknum með-
limafjölda félagsins, hefir auð-
vitað orðið að prenta nokkru
stærra upplag af ritinu; fara
400 eintök þess aftur í ár til
Þjóðræknisfélagsins á íslandi,
og er það mikið ánægjuefni, að
útbreiðsla þess fer vaxandi í
landi þar.
Deildir og sambandsdeildir.
Skýrslur hinna ýmsu deilda
munu sýna það, að þær eru
vakandi og starfandi eftir föng-
um, enda hvíla heill og áhrif
félagsins mjög á viðleitni þeirra
í þjóðrækni og menningarátt-
ina. • Skyldi starf deildanna
allra metið að því skapi meir,
sem öllum má það ljóst vera,
hve ríkjandi ástand með hinum
miklu kvöðum, sem stríðssókn-
in leggur fólki á herðar bæði
í Canada og Bandaríkjunum,
gerir alla félagslega starfsemi
erfiðari. Sama máli gegnir auð-
vitað um sambandsdeildir vorar.
Ver.ður stjórnarnefndin, eftir
því, sem ástæður leyfa, að
styrkja deildirnar að starfi með
þeimsóknum og á annan hátt.
Skal þess getið sérstaklega i
þessu sambandi, að sambands-
deildin “The Icelandic Canadian
Club” í Winnipeg, sem Árni G.
Eggertson, K.C., er forseti að,
hefir hafið útgáfu ársfjórðungs-
rits á ensku, sem vakið hefir
athygli og hlotið nokkura út-
breiðslu. Má ætla, að rit þetta
nái betur tilgangi sínum, er þvi
vex fiskur um hrygg, og sæmir
oss að stuðla að því, að svo megi
verða.
Fjármál.
Um þau vísa eg til hinna ár-
legu prentuðu skýrslu féhirðis,
fjármálaritara og skjalavarðar,
sem lagðar verða fram á þing-
inu. Hinn síðastnefndi, Ólafur
Pétursson, hefir einnig haft með
höndum umsjón með Jóns
Bjarnasonar skólahúsinu, og á
skilið þakkir fyrir það starf í
þágu félagsins.
* * *
Um leið og eg lýk þessu yfir-
liti yfir starf félagsins á árinu,
vil eg þakka meðnefndarmönn-
um mínum fyrri góða samvinnu,
en á sameiginlegum áhuga og
átökum stjórnarnefndar og fé-
lagsmanna byggist framtíðar-
heill félagsins. Því meiri og víð-
tækari góðhug almennings, sem
það á að fagna, því traustari
grunni stendur það á; og mér
sýnist það mesta góðspáin um
framhaldandi starf þess og til-
veru, að almenningsheylli þess
virðist fara vaxandi og jafn-
framt skilningurinn á nauðsyn
þess, enda á það tuttugu og
fimm ára afmæli næsta ár.
Eigi að síður skyldi enginn
láta sér það í hug koma, að ekki
sé um margt á brattann að
sækja í þjóðræknisbaráttu vorri
hérlendis; við þá staðreynd er
oss holt að hbrfast í augu. En
með samstiltum átökum og
sterkum sigurvilja má langt
komast og mörgum örðugleik-
um úr vegi ryðja. Og næg verk-
efni bíða vor: ónumin lönd í
bygðum vorum, þó nokkuð hafi
áunnist síðastliðið ár, og óbygð
að miklu leyti brúin milli eldri
og yngri kynslóða vorra í landi
hér. Vér eigum enn langt líf
fyrir höndum þjóðernislega, ef
vér stöndum fast saman um
heilbrigða varðveislu þeirra
menningarerfða og manndóms-
lundar, sem verið hafa besta
eign og mesta prýði þjóðar vorr-
ar. Sækjum starfsglöð fram í
þeirri sigurtrú og hún mun ekki
láta sér til skammar verða.
Göngum að þingstörfum vor-
um í þeim sama anda, og þá
munum vér héðan fara bæði
ánægðari og auðugri en vér
komum. Blessun fylgi störfum
vorum!
Laugarnes kirkja
(Framh. frá bls. 3) *
hinum megin er anddyri og
fatalgeymsla ásamt snyrtiklef-
um. Þá er þar og fundaher-
bergi sóknarnefndar.
Hér hefir verið farið fljótt
yfir sögu, en alt ber húsið með
sér, að vel hefir verið til þess
vandað, og söfnuðurinn mikið
lagt á sig til þess að eignast
þarna veglegt guðshús. Á turni
uppi verður útsýnispallur, og
er útsýni þaðan bæði víð og
fögur.
Þorlákur Ófeigsson hefir yfir-
umsjón með byggingu kirkj-
unnar, og er svo ráð fyrir gert,
að hún verði fullgerð næsta
haust eða vetur.
Auðvitað hefir kostnaðurinn
við byggingu þessa orðið tals-
verður. Efnir sóknarnefnd Laug
arneskirkju nú til happdrættis
til að standast kostnað bygg-
ingarinnar. — Vinningurinn er
ný Dodgebifreið með miðstöðv-
arhitun, útvarpi og algerlega
samkvæmt nýjustu bifreiða-
tísku. Dregið verður í happ-
drætti þessu á Þrettándanum,
og hafa aðeins verið gefnir út
1200 miðar. Fást þeir meðal
annars á afgreiðslu Morgun-
blaðsins, í Bókaverzlun ísa-
foldar og Eymundssonar og hjá
sóknarnefndinni.
Laugarneskirkja er fyrsta
kirkja, sem Þjóðkirkjusöfnuð-
ur hefir reist hér síðan 1846, að
Dómkirkjan var reist. Voru íbú-
ar Reykjavíkur þá aðeins 900
að tölu. Mbl. 23. des.
RAUÐIKROSSINN skorar á yður
Aldrei hefir þörfin verið jafn brýn
$10,000,000 þörf nú þegar
RAUÐI KROSSINN leitar nú til yðar til þess að geta haldið
áfram mannúðarstarfi sínu; mikilvægu starfi, sem engin
önnur stofnun gefur sig við; þörfin hefir aldrei verið
jafn brýn. i
Stuðlið að því að viðhalda kjarki hálfrar miljónar af her-
mönnum vorum, sem nú eru í þann veginn að hefja hörð-
ustu baráttu, sem sögur fara af. Rauði krossinn gerir lif
þúsunda af stríðsföngum ánægjulegra. Yfir 2,000,000 bögla
voru sendir þeim árið sem leið og meira þarf að senda 1943.
Menn vorir í Canadiskum og brezkum sjúkrahúsum, þarfn-
ast hressandi heimsókna frá starfsfólki Rauða krossins.
Hjálp Rauða krossins við skipreika siglingamenn, er nauð-
synleg og þolir enga bið. Heimilislausir munaðarleysingjar,
frænda vorra og samherja vorra, sjúkt og húngrað fólk
vítt um heim — miljónir í Rússlandi, Grikklandi, Kína, og
hjá öðrum hinna sameinuðu þjóða — þarfnast matar, með-
ala og aðhlynningar Rauða krossins.
Þörfin umlykur allan heim; kostnaðurinn í ár margfaldast.
Farið að fyrirmælum hjartans; opnið pyngjuna oq sýnið
örlæti. Munið að þér eruð Rauði Krossinn!
CANADIAN RiDCROSS
GEFIЗMannlegar þjáningar hafa aukist
Local Campaign Headquarters
420 Main St. Thelephone Number 93 105