Lögberg - 18.11.1943, Blaðsíða 6

6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 18. NÓVEMBER 1943.
IVA
Eftir Gösta af Geijersiam.

og hóstandi, og höfðu ekki einurð til að biðja
um það, sumir höfðu komið þar ár eftir ár að
biðja um hey, og þeir sögðust æfinlega ætla að
borga það aftur að haustinu til, þegar þeir
væru búnir að heyja en gleymdu því mjög
oft.
“Eg hef Sliver rétt eins og eg vil,” sagði
hann og bankaði á vestisvasann sinn.
Fólkið kallaði sýslumanninn “Sliver”.
Krispinús hafði horfið um tíma, eftir þetta
kom fyrir. Það var ekki fyr en hann kom aftur
að hann fór að láta mikið á sér bera. Hann
virtist hafa mikil peningaráð, því nú eyddi hann
öllum sínum tíma í stórkaup og viðskiftabrask,
og lét konu sína. Petru, annast þessa litlu búð
sem þau höfðu byrjað með. Hún var sístarfandi,
sagði aldrei neitt, en virtist að fara að dæmi
Krispinus í öllu. Hún var lítil vexti, kringlu-
leit í andliti, sem næstum altaf var hulið undir
skýluklút, sem hún hafði á höfðinu, og lét slúta
langt ofan á andlitið. Engin var viss um hvernig
hún í raun og veru leit út. Enginn’virtist eigin-
lega veita henni neina eftirtekt. Þau áttu engin
börn, svo Guð má vita, því þau keptust svo
mikið eftir að komast yfir meiri og meiri pen-
inga.
Iva lá í hvílupokanum sínum, og lét aftur aug-
un. Aftur og aftur, flaug sársauka kend minn-
ing um allt sem skeð hafði í huga hans, og hið
kveijandi eyrðarleysi þjáði hug hans og líkama;
þörfin að gera eitthvað, taka eitthvað til bragðs,
einhversstaðar. En hann vissi ekki hvað hann
át^ti að gera, á hverju ætti að byrja, eða hvar.
Hann sofnaði af og til, en hann hrökk strax
upp aftur, og kvíði og ótti ásótti huga hans.
Draumar og veruleiki, rugluðust saman í huga
hans. Andlit föðurbróður hans. Vitlausi Anders
sem lá einhversstaðar organdi. Hinn vilti fögn-
uður sem hann fann til, þegar hann gaf Krisp-
inus á kjaftinn. Rödd sýslumannsins, endur-
takandi boðin, eða, þegar hamars höggið reið
af, og einhver hlutur var sleginn hæstbjóð-
anda. Og ofan á það alt — tillit fólksins.
Hann hugsaði ekki um framtíðina, hugurinn
var bundinn við það liðna.
“Fara til Guttorms föðurbróðir”, hafði móðir
hans sagt daginn sem hún fór, en hann hafði
bara hrist höfuðið við slíku. Að lifa á náðar-
brauði ættingja sinna, eins og uppá’halds þjónn?
Nei. Hann var fæddur erfingi, hlekkur í langri
keðju, sem átti engin upptök né endir. Hann
var fæddur til að vera herra, til að rækta jörð
feðra sinna, vernda hana og viðhalda sem best
.til loflegrar minningar þeim, sem höfðu ræktað
og vgrndað hana_ frá' grárri forneskju, þegar
fólk hafði borið fram fórnar offur, til andans í
plógfarinu, til að tryggja sér góða uppskeru.
Loks féll hann í svefn. Þegar hann vaknaði
var honum kalt, og eldurinn í hlóðunum var
brunninn út, svo það var bæði dimt og kalt í
kofanum, en vorkvöldið úti var bjart, og vind-
urinn hvein í trjátoppunum kringum kofann.
Hann var svo svangur, að hann næstum var
veikur, en hann fór ekki á fætur til að fá sér
eitthvað að eta. Hann holaði sér inn í hvílu-
pokann, lét aftui’ augun og neyndi að sofna
aftur. Allt í kringum hann lá dauða kyrð og
lamandi þögn. Hann blundaði sem snöggvast,
en hrökk jafnskjótt upp aftur, og honum virtist
sem heil eilífð heíði liðið, áður fyrstu morgun-
geislarnir byrjuðu að gæjast inn í gegnum litla
gluggann á framstafni kofans. Þegar hann loks-
ins fór á fætur og leit út, sá hann að úti var þykk
snjódrífa. I skjóli undir kofaveggnum stóð
hesturinn hans, með þykka snjófönn á bakinu.
Er fram á daginn leið, breyttist þessi.slyddu-
bylur í rigningu, með nístingslega köldum vindi
sem blés af jökulfönnunum í fjöllunum. Svörtu
regnskýin lágu lágt og þungbúin yfir fjöilun-
um.
Iva fór með hestinn í bátaskýlið. Það vai
ekki mikið rúm þar. Uppi í loftinu héngu gömul
barkarlituð fiskinet, og gamall árabátur var á
hvolfi á miðju gólfinu, að hálfu hulinn í snjó,
sem hafði fennt inn gegn um dyr og undir
veggina.
Svo sem hálftíma gang frá kofanum, til vest-
urs, var lítill dalur, þar höfðu sumir af dal-
bændunum selstöðvar. Dalurinn var kallaður
Slindalen, og sum af selunum voru kölluð sama
nafni. Iva lagði aí stað þangað til að ná sér í
svolítið af heyi handa hestinum. Hann gat ekki
látið hestinn vera úti í þessu veðri.
Vegurinn var brattur og erfiður upp að sel-
kofunum, sem voru fyrir ofan þar sem skógur
óx. Kringum kofana var þykk snjóbreiða, sem
var að byrja að bráðna. Sum húsin voru alveg
á kafi í snjó, svo aðeins sást á bustirnar og
strompana. Fyrir neðan var stöðuvatn, sem
var kallað Sliuvatnet, alveg hulið undir ís og
snjó.
Iva fór inn í eitt hevbirgið sem tilheyrði ein-
um bónda niður í dalnum, og batt sér stóra
byrgði af heyi. Asmund Fretta, mun varla taka
þetta illa upp fyrir mér, hugsaði hann, þó hann
lánaði ofurlitla heytuggu handa hungruðum
hesti.
Hann myntist nú hvernig það var heima á
Storgaarden snemma á vorin, hvernig menn
voru vanir að koma og biðja um hey handa
hungruðum búpeningi. Þeir stóðu þar, ræskjandi
Iva hafði lyft heybagganum á bak sér, en alt
í einu henti hann honum af sér. Hann var að
stela! Taka hey úr annars manns hlöðu. Lána
það! — hann mundi aldrei .borga það! Iiann
var eins og þeir sem komu til Storgoorden til að
fá “lánað” hey — nema hann var að stela, í
staðinn fyrir að biðja um það.
Hann lét heyið aftur í hlöðuna, vafði upp
reipið, sem hann. hafð; bundið það í og fór út.
Þegar hann kom heim, fór hann niður að
bátabirginu og lét hestinn út, sem strax leitaði
eftir smáblettum sem voru orðnir auðir. Iva
fór inn og kveikti upp eld. Þakið á kofanum
lak, og á gólfinu var stór pollur af mórauðu
vatni.
Hann settist niður og át vindþurkað kinda-
kjöt óg glóðarbakað flatbrauð. Tré vatnsfatan,
sem hann hafði haft með sér, var dottin í
stafi, svo hann sótti sér vatn í gamla silfur-
bikarnum, og drakk úr honum.
Veðrið breyttist, nú var kominr. mildur og
hlýr sunnanvindur með regnskúrum, svo vetrar-
snjóinn leysti nú, bæði af láglendf og fjöllum.
Svarthamars vatnið óx og flæddi út úm skóginn
sem í kringum það var og fyllti allar dældir
og fen. Áin valt fram kolmórauð, með stranm-
köstum langt út í vatnið; en þar sem hún rann
út úr vatninu, á leið til sjávar, flaug úðinn frá
fossinum hátt í loft. Skógurinn var blakkur af
vatni, og gróðurilmurinn angaði upp frá þiðn-
aðri jörðinni. Rjúpurnnr voru að fá brúna bletti
í fiðrið, og hérarr.ir voru að verða gráir. Næt-
urnar ómuðu af vor dönsum rjúpnanna, og í
birkiskógunum, vældu uglurnar sitt þunglyndis-
lega væl, á hverri nóttu.
Allt í einu breyttist veðrið aftur. Kaldir norð-
anvindar blésu, svo jörðin gaddfraus aftur, ög
snjóleyfarnar í fjöllunum urðu harðar sem ís.
En þetta kulda íhlaup varði ekki lengi. Vetur-
inn var á enda. Sólin kom hærra á loft með
degi hverjum, og allt endurlífgaðist við ylslýja
geisla hennar.
Eitt kvöld, er Iva var að kljúfa við fyrir utan
kofa sinn sá hann stóran hóp af lævirkjum
koma fljúgandi og setjast í tré í kringum kof-
ann. Þeir sátu þar tístandi og syngjandi, og
teygðu gula nefið sitt upp í loftið, og fiðrið
gljáði sem stál til að sjá.
Iva studdi sig fram á axarskaftið og hlustaði
á söng þessara fallegu vorfugla. Andlit hans
var orðið nærri svárt af óhreinindum og órækt-
ar skeggi. Föt hans skorpin og hrukkótt, þakin
hári úr hreindýrsskinns hvílu pokanum, sem
hann svaf í. Hann hafði tapað af dagatalinu og
vissi ekki hvort það var sunnudagur eða annar
dagur Hugur hans hvarflaði til æskustöðv-
anna. Nú er allur dalurinn orðinn grænn, hugs-
aði hann. Vorannirnar búnar, sauðféið rúið og
farið til afrétta, og lævirkjarnir í gömlu birki
tröðinni að syngja fyrir framan fugla húsið,
sem Jói og hann höfðu hengt upp í tréin þegar
þeir voru drengii, og með fram skurðunum
var allt þakið af sóleyjum og fíflum. Hlaðið og
kringum húsin hafði allt verið hreinsað, og
sópað, og allt rus! sem þar hafði safnast saman
yfir veturinn tínt í burtu. Ný herfuðu akrarnir
svartir, og fyrstu korn nálarnar að skjóta höfði
upp úr moldinni.
Það var á slíkum kvöldum sem þessu, sem
bændufnir gengu berhöfðaðir í kringum heimili
síi), og litu eftir öllu. <
Iva tíndi upp spíturnar sem hann var að
kljúfa og fór inn. Hann var búinn að koma
ofurlitlu lagi á kofann og því sem í honum
var. Hann var búinn að hreinsa út versta
óþverrann að minsta kosti, og þekja gólfið með
nýgræðings trjábrumi.
Hann tók nú upp rakhnífirtn sinn og spegil,
og skóf af sér skeggið. Hann þvoði sér um
höfuðið, og greiddi hárið með gömium látúns-
kambi. Því næst fór hann í hreina skyrtu.
Meðan hann gjörði þetta, heyrði hann og hlust-
aði á söng lævirkjanna.
Hvíta hreina skyrtan var eins og hvíld, eða
hlé frá einhverju, eins og ljúft sunnudagskvöld
— hvíld. Það var eins og honum virtist hann
heyra gömlu kirkjuklukkuna heima, vera að
hringja frið yfir héraðið, með sínum stuttu og
litlu slögum. Hann fór út og gekk í kringum
kofann sinn. Hann gekk niður að bátaskýiinu,
til að líta eftir fiskinetunum. Hann stakk þumal
og vísifingri gegnum möskvana, til að reýna
hvort þau væru ófúin. Hann gætti vel að bátn-
um; það þurfti að bika hann og þétta, áður
en hægt væri að brúka hann.
Sólin var að setjast, og setti eins og eldhúfu
á fjallatindana, og loftið var að verða svalara,
en dimman féll yfir. Hann hugsaði um hvað
hesturinn væri, og lagði á stað til að leitá að
honum.
Harin þurfti að leita góða stund þar til hann
fann hann. Hann lá í lítilli laut, milli tveggja
þúfna, eftir lautinni rann ofurlítil lækjar-
spræna og meðfram henni var gott haglendi.
Þegar hann kom þangað varð hann var við,
fremur en hann sæi, eitthvert stórt, svart flykki
hverfa inn í skóginn. Bjarndýr, flaug honum
strax í hug.
Hann hljóp ofan í lægðina. Hesturinn lá þar
dauður, en var ekki orðinn kaldur. Höfuðið
var eitt stórt sár og hálsinn var rifinn í sundur.
Það dreyrði enn blóð úr sárunum. Það var
strax auðséð hverslags vopnum hafði verið
beitt.
Hann leit í kring, jörðin var tröðkuð og
grasvörðurinn rifinn af kringum þar sem hest-
urinn lá. Hann aðgætti hestinn, þar sem hann
lá í votu grasinu, með út teygða limina, svo
skein í hálfslitnu skeifurnar undir fótum hans.
Milli tannanna á hestinum sá hann hárflygsu.
Hann tók hana út úr honum. Það var stykki úr
bjarndýrsskinni. Jæja, jæja, sá brúni hefur
sannarlega sýnt góða vörn! Það var Storegaard-
en blóð í honum! Iva vöknaði um augu. Bara
hann hefði komið í tíma til að sjá viðureign-
ina.
Sólin var gengin undir. Neðan við Nátind lá
þykkur þokubakki. Hann var með rauðleitu
geislaskini hér og hvar, en tindurinn fyrir ofan
skein sem gull.
Bjarndýrið kemur líklega ekki aftur í nótt,
hugsaði hann, en til að vera viss dysjaði hann
hestinn méð grjóti og viðar sprekum, sem hann
fann þar í kring. Þegar björninn kemur, hugs-
aði Iva, mun eg ekki verða langt í burtu.
Lævirkjarnir í trjánum þar í kring, voru allir
sofandi þegar Iva gekk heim. Hvað var um að
vera, reykjarmökkur teygði sig hátt í loft, upp
úr strompnum. Það hafði áreiðanlega einhver
komið meðan hann var í burtu. Það greip hann
kvíði fyrir því hver kominn væri, en er hann
opnaði hurðina og sá hver inni var varð hann
feikna glaður.
Það var Guttormur föðurbróðir hans. Iva
gekk til hahs og heilsaði honum.
“Og þú kominn hingað uppeftir,” sagði Iva.
“Já,” sagði Guttormur. “Eg fór með vinnu-
manninn með mér upp að selinu, til að líta eftir
og lagfæra þar, áður seltíminn byrjar, og eg
bara skrapp hingað til að sjá hvernig þér liði.”
Hann hló við dálítið vandræðalega.
“Eg hélt að bú værir, ef til vill, uppi í
Storgaarden selinu, en svo var auðvitað ekki
við því að búast.”
Iva tók upp spítu sem lá á gólfinu og fór að
tegla. Þeir sátu lengi án þess að segja orð. Þeir
höfðu báðir ofmikið á huga sínum, sem þeir
vildu dylja hvor fyrir öðrum, svo þeim varð
ógreitt um samtal. Iya rauf þögnina, með því
að segja Guttormi frá því að bjarndýrið hefði
drepið hestinn sinn. Guttormur leit kænskulega
til Iva.
“Svo það varð það .síðasta af hesti Sletins.
Hann gerði heilmikið veður út af því að þú
tókst hann.”
“Nú gerði hann það?”
Iva hafði aldrei hugsað um það á þann hátt,
að hann hefði strokið til fjalla á stolnum hesti.
“Jæja, eg hefi bætt honum skaðann.”
“Þú hefðir ekki átt að gera það,” sagði Iva.
Guttormur lét sem hann heyrði það ekki.
“Það sem eg vildi spyrja þig um er, hvað þú
ætlar þér fyrir.”
“Hvað eg ætla mér fyrir?”
“Já, ætlarðu að vera hér?”
“Ætli það sé ekki eina úrræðið”. Hugsaði
Iva með sér. Hvernig gat hann sagt Guttormi
hvað hann ætlaði sér fyrir, þegar hann hafði
enga hugmynd um það sjálfur.
Guttormur strauk hökuskeggið með hendinni,
ráðleysislega.
‘“Þú veist að það er margt sem er ógert út-
um ennþá ” '
“Margt, sem er ógert út um ennþá?” sagði
Iva.
Guttormur stóð á fætur og horfði beint í
augu hans.
“Hefir þú ekkert hugsað út í það?”
Fyrirlitningin skein úr augum hans, og djúpar
línur komu á andlit hans, beggja megin við
nefið.
“Það er svo sem auðvitað að þú ekki hugsar
um hag þinn ennþá. Þý hefir bara hlaupið í
burtu, eins og krakki, eða vitlaus maður, án
þess að hugsa hið minsta um að rækja skyldu
þína.”
Iva ætlaði að fara að segja eitthvað.
“Þegiðu bara drengur! Það er eg sem nú er
að tala,”
Þegar óðalið var selt, hélt eg að þú vissir
hvað þú værir að gera. Þú átt óðalsréttinn, svo
eg hélt að þú mundir koma til okkar.”
“Okkar?”
“Auðvitað. Við héldum að þú mundir koma
til ættingja þinna. Við erum ekki svo fátæk að
— Auðvitað veit enginn um hvað móðir þín
kann að eiga, en ef þú kæmir og talaðir við
hana, mundi hún líklega segja þér það sem
dygði. í herrans nafni maður, heldur þú að
peningar muni falla þér í skaut, án þess að
gera svo mikið sem blístra til þeirra?” Guttorm-
ur talaði í lágum og alvarlegum róm.
“Þú veist hvernig það er hjá okkur í Brennu.
Það ert þú og Jói, sem fáið jörðina og það sem
eg á, þegar eg dey. En eg hefi aldrei boðið
neinum hjálp, nema hann hafi beðið mig,”
sagði hann fremur hranalega.
“Skrattinn tekur það allt, hvort sem er. Því
léstu Storgaarden fara. Eg hélt að eg mundi
ekki lifa þann dag að sjá það koma fyrir.”
Iva sat drjúptu höfði, og blóðið sótti mjög
í andlit hans.
“Jæja, hver djöfullinn hefir beðið þig um
hjálp, nú?” muldraði Iva í barm sér.
Hann stóð upp, svo þeir stóðu andspænis hvor
öðrum, og störðu hvor á annan.
“Eg gaf þér mfna ráðleggingu núna, án þess
þú beiddir mig,” sagði Guttormur.
Iva myntist nú dagsins, þegar honum var til-
kynnt að síðasti gjaldfrestur væri útrunninn.
Hann fór þann dag til Guttorms að leita ráða.
Þegar hann kom til Brennu, stóð á máltíð. Það
var skömmu fyrir jól, gnægð af nýju kjöti
var á borðinu. Guttormur var í góðu skapi og
brennivínsflaskan stóð á borðinu, sem hann var
að veita öllum úr, ásamt spaugsyrðum, sem
vöktu gleðskap og hlátur, meðal allra sem inni
voru. Þegar máltíðinni lauk, hafði Iva reynt að
ná tali af föðurbróður sínum, en því lengur
. sem hann beið, þeim mun ómögulegra var fyrir
hann að ná tali af honum, og segja honum frá
kringumstæðum sínum. Á leiðinni heim, um
nóttina, fanst honum, sem honum hefði verið
synjað viðtals og ráða, sem hann var kominn
að leita eftir, þó engin orð hefðu farið þeirra á
milli. Að síðustu sagði Guttormur, “ef þú vilt,
þá viltu.”
“Eg hélt altaf að eitthvað mundi koma fyrir,
sem greiddi mér leið út úr þessu.”
Guttormur tók hann á orðinif.
“Þú hefir kannske búist við að Gabriel engill
mundi fljúga ofan til þín, með peningapoka?”
Svo sagði.hann í lægri róm. “Eg hef ekki mikið
álit á neinum sem kærir sig ekkert um þó alt,
sem hann hefir komist yfir, og eignast, fari
til djöfulsins, án þess að gera neitt til að koma
í veg fyrir slíkt. Já, eg veit það vel, að það
er ekki sársaukalaust að biðja um hjálp, en
stundum verður að gera það.”
Hann þrýsti hendinni þétt á borðið, og varir
hans kipruðust saman.
“Nú er það komið svona! Þú hefur þó ennþá
óðalsréttindin þín; og Jói líka, hann hefur sömu
réttindi og þú. Eg get tekið Storgaarúen, ef
þú. . ”
Hann hætti allt í einu, og gremjusvip brá
yfir andlit hans, og veik talinu að öðru — upp-
skeru horfunum, selheyjum — en þetta tal var
allt út í hött.
“Þú verður hér í nótt,” sagði Iva, en Gutt-
ormur fór að taka mat upp úr malpoka sínum,
og settist niður til að eta.
Iva stakk upp á að þeir skyldu setja batinn
ó flot, þar þeir voru nú tveir. Nú er rétti fiski-
tíminn, því fiskurinn gengur upp að landinu
þegar vorhlýjan er komin.
Þeir fóru og settu gamla bátinn á flot, og
greiddu sundur netið og vaðina.
“Er netið fiskhelt,”. spurði Guttormur.
“Eg veit það ekkl, eg hefi ekki reynt það
ennþá.”
Guttormur sagði eitthvað um, að það gæti
verið fúið, eins og hann meinti pitthvað meira
en hann hagði. Þeir lögðu netið. Bleikur var
hálfmáninn var rétt yfir Nátindi, og kastaði
endurskini í einni línu, ofan á Svarthamars-
vatn, eins og hann meinti eitthvað meira en
hann sagði. Þeir lögðu netið. Bleikur hálfmán-
inn var rétt yfir Nátindi, og kastaði endur-
skini í beinni línu, ofan á Svarthamarsvatn,
sem lá þar í næturkyrðinni, hreifingarlaust og
dökkt á lit.
Daginn eftir, um hádegisbilið fór Guttormur
Iva horfði á hann, er hann seildi nokkra fiska
upp á viðartág. Hugsunin um það að verða nú
einn aftur, setti hroll að honum, þó honum
væri enn heitt um hjartaræturnar eftir sam-
tal þeirra, og hann var hræddur um, að Gutt-
ormur mundi byrja aftur. En hann vlssi með
sjálfum sér að Guttormur mundi ekki tala
framar um þessi mál. Ef þessu máli yrði
nokkurntíma framar hreift, þá yrði það að
vera hann sem gerði það,
“Jæja, megum við ekki eiga von á að þú
komir ofaneftir bráðum?” spurði Guttormur,
þar sem hann stóð með fiska kippuna í hendi
sér. Hann -stóð hreifingarlaus, eins og hann
væri að bíða eftir einhverju.
Iva svaraði engu.
“Jæja,” sagði Guttormur að skilnaði, “líði
þér vel.”
“Eg óska þér þess sama,” svaraði Iva.
Hann horfði á eftir föðurbróður sínum ofan
eftir götunni, og hversu fimlega hann stikaði
á hálum stíflusteinunum yfir ána. Hann óskaði
með sjálfum sér að hann hefði verið búinn að
gera við brúna, sem hafði skemst í vatnsflóði
fyrir löngu síðan Guttormur hvarf inn í skóg-
inn, og Iva var einn eftir.