Lögberg - 01.02.1945, Side 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 1. FEBRÚAR, 1945
---------Xögberg----------------------*
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjörans:
BDITOR LÖGBERG,
695 Sargent Ave, Winnipeg^ Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327 «
——--------------——----------------4*
Gróðrarátöð
herneskjunnar
Benedikt skáld Gröndal, höfundurinn að
Heljarslóðarorustu og Þórði í Hattardal, nefndi
Austur-Prússland einhverju sinni Júnkaragerði.
Orðið “Junker” á rót sína að rekja til þýzka
orðsins “Jungherr”, sem í bókstaflegri merk-
ingu þýðir ungur, þýzkur aðalsmaður, þótt fátt
eitt beri aðalsmennskunni vitni þar um slóðir,
því Austur-Prússland hefir löngum verið gróðr-
arstöð hinnar grimmúðugustu herneskju.
Hinir fyrstu Júnkarar töldust til hinnar svo-
nefndu tevtonísku riddarareglu; er þeir komu
heim úr leiðangri til landsins helga, snemma á
þrettándu öld, börðu þeir á slafneskum, hálf-
viltum kynflokkum, er höfðust við þar, sem nú
er Austur-Prússland, komu þeim á kné og skiptu
með sér landi þeirra; á fimmtándu öld, komu
þangað þýzkir fésýslumenn og iðjuhöldar, er
gerðu bandalag við Júnkara, og lögðu grund-
völl að hinu prússneska herveldi; þessir legátar
hnepptu það, sem enn stóð uppi af hinum inn-
fæddu, slafnesku kynflokkum í ánauð, og stofn-
uðu með valdboði lénsdæmi, sem enginn mátti
hrófla við, og fram að þessu hafa verið við lýði,
þó nú séu þau sennilega í þann veginn að
syngja sitt síðasta vers; land það, sem hér um
ræðir, telur um fjögur hundruð miljónir ekra;
lönd þessi, eða bújarðir mega Júnkarar hvorki
selja né veðsetja; þau ganga að erfðum í bein
an karllegg, og af þeim eru engir skattar greidd-
ir. Jarðvegur á Austur-Prússlandi er alt annað
en frjósamur, og víða er landið d raun og veru
einungis nýtilegt til skógræktar; þó knýja
Júnkarar leiguliða sína til að rækta rúg og
hveiti samkvæmt gamaldags aðferðum; sjald-
gæft má það teljast, að búskapur í Austur-
Prússlandi beri sig, og flýja Júnkarar þá óðara
á náðir ríkisins, og fá óskir sínar uppfyltar um
gull og græna skóga.
Mr. Curt Riess, höfundur bókarinnar “Under-
ground Europe and Self-betrayal”, lýsir hugsun-
arhætti Júnkaranna á þessa leið:
“Þessir prússnesku legátar láta sér það aldrei
til hugar koma, að þeir séu þjónar ríkisins;
þeir þykjast vera langt yfir slíkt hafnir; lífs-
skoðun þeirra er sú, að þýzkur almenningur
eigi það erindi eitt í heiminn, að framleiða
herskara, sem þeir einir skuli ráða yfir, og
beita til landvinninga; þeir skoða frið eins og
nokkurs konar millibilsástand, en stríð í raun
og veru alveg sjálfsagðan hlut.”
Júnkarar notuðu Brandenburg að miðstöð
meðan þeir voru að ná haldi á Prússlandi í
heild, en Friðrik mikli hafði Prússland að
bækistöð, meðan hann var að leggja undir sig
Silesiu; og rak svo eitt landránið annað unz þar
kom, að þeir treystu sér til að ráðast á Frakk-
land 1870—71. Og nú var til mikils að vinna,
því þá áttu frönsku fylkin Alsace-Lorrain að
innlimast í eitt alvoldugt og ósigrandi Þýzka-
land; með þeim geisilegu náttúrufríðindum, sem
áminst fylki bjuggu yfir, í viðbót við hinar
auðugu kola og járnnámur Þýzkalands, töldu
Júnkarar sér trú um, að þeir væru sjálfkjörnir
til heimsyfirráða, og að gervallt mannkynið
ætti að falla þeim til fóta.
Á skemmri tíma en einni öld, tókst Júnkörum
að byggja upp eitt hið allra risafengnasta her-
veldi, sem sögur fara af, og með það fyrir aug-
um, töldu þeir stríð og landrán öldungis óhjá-
kvæmilegan og sjálfsagðan hlut.
í þóknunarslkyni fyrir glæsilega hlutdeild í
styrjöldum, kröfðust Júnkarar margháttaðra
hlunninda af hálfu þses opinbera; þeir kröfð-
ust undanþágu frá sköttum, og að landeignir
þeirra gengi í erfðir í beinan karllegg frá kyni
til kyns; einnig settu þeir þau skilyrði, að hafa
ótakmarkað vald yfir leiguliðum sínum, þeim,
sem jörðina áttu að erja, og skammta þeim
úr hnefa að vild; þá komu og Júnkarar því til
leiðar; að lög væri samin, er trygðu þeim
margvísleg pólitísk forréttindi; allar voru þess-
ar ívilnanir á kostnað þýzku þjóðarinnar í
heild, og allar áttu þær, eins og geta má nærri,
að miða að því, að auka á veg ofurmennisins
þýzka.
Júnkarar höfðu smátt og smátt komið inn
þeirri hugmynd hjá þjóðinni, að herinn væri
í heild sinni ósikeikull, og þá ekki hvað sízt
æðstu foringjar hans; að vegur hinnar þýzku
þjóðar og vegur hersins væri eitt og hið sama;
svo komst dýrkun herneskjunnar á hátt stig
með þjóðinni, að hún varð hvorttveggja hagræn
lífsspeki hennar og trúarbrögð.
Þegar syo bar við, sem var ósjaldan, að
Júnkarar kollsigldu sig í fjárhagslegum skiln-
ingi, þá hljóp ríkið undir bagga og greiddi úr
flækjunni, og það alveg eins fyrir því, þó um
auðsæ svik væri að ræða.
Mönnum er enn í fersku minni, hvernig til
tókst, er Bruning stjórnin 1931 samdi löggjofina
til stuðnings við Júnkarana í Prússlandi, sem þá
sögðust vegna dánumennsku sinnar við leigu
liða sína, vera komnir á vonarvöl; framkvæmd
áminstrar löggjafar varð að alþjóðarhneyksli;
aðeins þeir fáu útvöldu urðu aðstoðarinnar að-
njótandi, og þá fyrst og fremst þeir, sem fengið
höfðu augastað á Hitler sem væntanlegum ríkis-
kanzlara og frelsara þýzku þjóðarinnar; og þess-
ir herrar lintu eigi látum fyr en þeir höfðu
fengið óskir sínar uppfyltar, og húsamálaranum
austurríaka hafði tylt verið í hinn æðsta valda-
stól.
Fyrra veraldarstríðið breytti í raun og veru
engu til um sálarástand þýzku þjóðarinnar;
hún var eftir sem áður ófáanleg til að trúa því,
að hún hefði tapað stríðinu, og traust hennar
á óskeikulleik herforingjaráðsins, sýndist naum-
ast hafa veikst að mun.
Þeim, sem að Versalasamningunum stóðu,
var það ljóst, að eitthvað yrði til bragðs að
taka til þess að losa þýzku þjóðina úr klóm
herforingjazáðsins, sem því nær einvörðungu
var samsett af prússneskum Júnkurum. í 160.
grein áminstra friðarsamninga, var þannig fyrir
mælt:
“Herforingjaráðið þýzka skal þegar leyst upp,
ásamt öllum öðrum hliðstæðum stofnunum, sem
starfræktar kunna að vera í landinu.” Herfor-
ingjaráðinu reyndist það samt sem áður ekki
mikið vandaverk, að sniðganga þessi fyrir-
mæli; yfirforingjarnir fóru að vísu úr einkennis-
búningum sínum um stundarsakir, en það haml-
aði þeim þó í engu frá því, að brugga ný leyni-
ráð og skipuleggja undirbúning að nýju stríði.
Versalasamningarnir höfðu naumast fyr ver-
ið undirskrifaðir, en Hans von Seeckt tók sér
það fyrir hendur, að æfa leynilega nýja her-
skara; samkvæmt fyrirmælunum mátti herafli
Þjóðverja ekki fara fram úr hundrað þúsund-
um, og þenna her, sem smátt og smátt var
aukinn að mun, notaði hið borgaraklædda her-
foringjaráð, sem skóla handa forustumönnum
yfirstandandi styrjaldar.
Herforingjaráðið hafði það jafnan á vitund,
að það yrði að velja þjóðinni æsingaforingja,
Hitler, eða þá einhvern annan hliðstæðan hon-
um, sem vakið gæti hana að fullu til meðvit-
undan um nauðsyn öflugs og ósigrandi hers;
lengi vel framan af, var það látið í veðri vaka,
að Nazistar og herforingjaráðið ættu í fáu
sammerkt; þetta var einungis blekking, eins og
síðar kom í ljós, með því að herforingjaráðið
eitt, sem samanstóð af Júnkörum, átti frum-
kvæðið að valdatöku Hitlers og lagði blessun
sína yfir hana.
Adolf Hitler hóf blóðferil sinn á Þýzkalandi
sem leigunjósnari fyrir herinn. í ræðu, sem
hann flutti í Nuremberg árið 1935, komst hann
þannig að orði:
“Foringjar fæðast og foringjar deyja, en
þýzka þjóðin heldur áfram á þroskabraut sinni
eins fyrir því; þjóðin verður að grundvalla til-
veru sína á hernum, stærri her, ósigrandi her”.
Þetta féll 1 kramið hjó hinum prússnesku Júnk-
örum; nú voru þeir ekki framar í neinum vafa
um það, að þeir hefðu fundið foringjann, sem
þeir voru að leita að.
í lok fyrra stórstríðsins, skelti þýzka þjóðin
allri skuldinni á keisarann; enda var alt við-
unanlegra en það, að nokkur minsti skuggi
félli á herforingjaráðið, og þegar núverandi
styrjöld lýkur, verður viðhorf þjóðarinnar eitt-
hvað á sama veg; að skuggi falli á herforingja-
róðið, mó þjóðin ekki undir neinum kringum-
stæðum sætta sig við. Júnkararnir, sem eiga
að undirbúa þriðja stríðið, þurfa að vera með
öllu flekklausir. En hver verður hlutur hinna
prússnesku Júnkara um það er yfirstandandi
styrjöld lýkur? Benda nú ekki flest eyktamörk
til þess að veldi þeirra sé í þann veginn að
hrynja til grunna?
Nú hafa Rússar einangrað Austur-Prússland
fró Þýzkalandi, og þó enginn viti enn með vissu
hvað um “Júnkaragerði” verður, að loknum
næstu friðarsamningum, þá geta menn þó rent
grun í það, að Rússinn búi svo um hnútana,
fái hann á annað borð viðráðið, sem naumast
þarf að efa, að prússneska herneskjan skjóti
ekki upp trjónu á næstu mannsöldrum.
Hliðstæðar veilur við þær, sem svo átakan-
lega rýrðu áhrifamagn Versalasamninganira
frá 1919, mega ekki undir neinum kringum-
stæðum endurtaka sdg, er til næstu friðarsamn-
inga kemur; vitaskuld má enga friðarsamninga
byggja á hefndarhug einum; en svo þarf að
vera gengið frá, að prússneskum Júnkörum
verði eigi gert kleift að hrinda mannkyninu
út í þriðja tortímingarstríðið meðan sól tjaldar
sali vorrar fögru jarðar.
Gyltir þræðir
Fyrir nokkru barst mér smá-
saga; læt eg sögumanninn segja
frá:
Eg ólst upp á heimili ríkis-
manns nokkurs og embættis-
manns; margt var manna til
heimilis, börn og fullorðið.
Saumakona var ráðin til þess að
standa fyrir saumum á fatnaði
heimilismanna; lagði hún utan-
hafnar klæði húsbóndans gylt-
um þráðum og borðum; hirtum
við börnin afklippur af skrauti
þessu, og festum það á okkur,
og kölluðum það heiðursmerkin
okkar; átti það að sýna virðingu
og höfðingsskap í mannfélaginu,
og tókum upp nafnbætur og titla
að höfðingjasið; vonum við ekki
lítið upp með okkur af ímynd-
aðri tign og virðingu.
Nú er öld mannlofs, heiðurs-
merkja, titla og tigla. Alt er
þetta af velvild og góðhug; víst
er þess að minnast, sem vel er
gert.
En stundum minna “gagn-
skifta blíðmæli” þessi miklu,
nafnbætur og heiðursmerki á
söguna af börnunum. Jafnvei
góðsemin getur gengið full langt,
nema því aðeins að heilbrigð
dómgreind fylgi, og að öllu sé
stilt í hóf.
Ef til vill, láta lofsyrðin vel í
eyrum sumra; sagði ungur mað-
ur eitt sinn, er um þetta var
rætt: “They like to praise each
other.”
Það minnir líka á erindið:
“Þetta tuggna þjóðarhól
—• því er ver og miður,
byrgir hugsun, sál og sól
— sækir þráðbeint niður.”
Ekki skal deilt um nauðsyn
hinna fögru ummæla og heiðurs-
merkja af virðingu við þá, sem
vel gera; hermanna, skólamanna
og annara, en svo tíðrætt verð-
ur mönnum um þetta, að það
er sanni næst að “fullur sé orða-
belgur”.
Ekki snertir þetta svo mjög
ritstjóra blaðanna; efnið berst
þeim í hendur; þeir verða að
gera því skil á einhvern hátt.
Blöðin eru spegill ríkjandi
hugsunarháttar, nokkurs konar
þjóðareign. Spegillinn getur ekki
varist því, að sýna þá mynd, sem
fyrir ber; það verður að rita
“fyrir fólkið”. En skyldi ekki
ritstjóranum stundum þykja
nokkuð mikið í borið?
Áður fyr þóttu hin svoköll-
uðu heiðursmerki og nafnbætur
fremur fátíðir viðburðir, að und-
anteknum útskriftar skírteinum
skólanna.
Heiðursmerki hlutu þeir einir,
sem þóttu skara fram úr á ein-
hvern hátt; var það í fullu sam-
ræmi við almennings álitið.
En eftir því, sem tímar liðu
gerðust virðingar vottorð þessi
alltíð, og þykja naumast frá-
'sagnar verð; má alt að því segja
að þau sæti verðfalli, eins og
alt annað, sem verður alment og
hversdagslegt, og vekur litla at-
hygli; ekki heldur ávalt auðvelt
að átta sig á tilefni heiðursins;
enda ekki vandalaust að skera
úr um mannkosti manna, og
skilja úr-þá, sem eiga heiðurinn
skilið.
Mun ekki mannlegri dóm-
greind stundum yfirsjást?
Steingrímur Thorsteinsson læt
ur svo um mælt:
“Sagan merkismenn oss tér
En mörgum týna náði.
Mannkyns sagan önnur er,
sem aldrei nokkur skráði”.
Frelsarinn fann ástæðu til að
áminna menn um að gæta var-
fæmi í manngreinaráliti: “Dæm-
ið ekki eftir ásýndum, heldur
réttlátann dóm”.
Sagan af trjánum tveim víkur
að þessu:
Ungtré eitt óx í skjólgóðum
hvammi; jarðvegur var mátulega
rakur og vel frjósamur. Sólin
miðlaði þar geislum sínum ríku-
lega; trénu unga fór vel frarn,
og varð að vænni eik, með þétt-
um, fallegum greinum, og glitr-
andi laufskrúði.
Á hraunbungunni fyrir ofan
hvamminn óx annað tré; byrj-
aði það tilveru sína í þröngri
sprungu í hrauhellu; jarðvegur-
var sæmilega frjósamur, en af
Skornum skamti vegna þrengsla.
Ekkert var þar skjól; sífeldur
næðingur og svöl hretviðri
næddu um hið unga tré; það var
seinþroska; greinar þess urðu
gisnar og kræklingslegar; börkur
þess var hrjúfur. Rætur trésins
urðu þó öflugar og smugu í
gegnum moldina meðan rúm var
til. Þær þrýstu á hellurnár, sem
þrengdi að þeim, urðu þær að
láta undan; efldust nú ræturnar
allmikið, enda kom það sér vel,
því oft reyndi mikið á tréð þar
sem það stóð á bersvæði.
Það má telja það nokkurnveg-
inn víst, að tréð fagra í hvamm-
inum hafi búið við rneiri orðstír
en kræklingslega eikin uppi á
hæðinni fyrir ofan. Og þó er
sannleikur í orðum skáldsins:
•
“Alt, sem þú leiðst með þinn
logandi þrótt.
Það lýsir og rís eins og stjörnur
um nótt”.
Menn þekkja ekki sögu hrjúfu
og óásjálegu eikarinnar uppi á
hæðinni.
“Oss fylgir svo margt í moldu”
— svo margt, sem e'kki verður
verðlagt eða tölum talið.
Oft felst gull meðal þúfna, þar
sem sízt mætti ætla.
Mörg ekkjan leggur saman næt
ur og daga, til þess að ala önn
fyrir börnum sínum, og koma
þeim á framfæri, og sýnir þá
þrautseigju, sem mæðrunum er
gefin öðrum fremur; um ástæð-
ur hennar vita menn harla lít-
ið; viðurkenningu fyrir æfistarfi
sínu fær hún, ef til vill, fyrst
og síðast með fáeinum hlý-yrð-
um á líkbörunum.
Það eru ekki allar mæður eins
heppnar eins og konan, gem á
þennan 'hátt vann fyrir drengn-
um sínum, og gekk alls á mis,
til þess, að borga fyrir það, svo
hann gæti notið skólanáms.
Þegar náminu var lokið, og
drengnum afhent verðlauna-
merki fyrir fram úr skarandi á-
stundun, festi hann það á brjóst
móður sinnar með þeim orðum:
“Þú átt að bera þetta heiðurs-
merki; þú vanst fyrir mér, og
lagðir svo mikið á þig til þess
eg gæti lokið námi mínu; þér
einni ber heiðurinn.”
Samúel spámanni var skipað
að fara til fundar við hinn ríka
fjárbónda ísaí, til þess að velja
einn af sonum hans fyrir kon-
ung yfir Israelsþjóðinni. ísaí
leiðir fram syni sína sjö. Leizt
Samúel svo vel á sveina þessa,
að hann taldi víst að hver um
sig væri konungsefni, en Guð
bannaði Samúel að smyrja nokk-
urn af mönnum þessum til kon-
ungs: “Lít þú ekki á skapnað og
háan vöxt. Guð lítur ekki á það,
sem mennirnir líta á; mennirnir
líta á útlitið en Drottinn lítur á
hjartað.” Þegar Davíð kom fyrir
Samúel, var honum boðið að
krýna hann til konungs, þótt
smæztur væri og yngstur.
Umhugsunarefni eru orð Hann
esar Hafsteins, hins marglofaða
manns:
“Og grunaða svæðið er
hugsunarhátturinn.
Hégómablásturinn, gullhamra-
slátturinn.”
Ekki er heldur manngreinar-
álit lengi að breytast, eins og
veður í lofti. Kristur er hyltur
sem konungur á Pálmasunnudag,
en þrem dögum seinna kross-
festur eins og óbótamaður. Menn
sem lengi eru búnir að liggja í
gröf sinni ýmist lofaðir eða last-
aðir.
Marteinn Lúter, sem er búinn
að hvíla í gröf sinni um 400 ár,
er nú talinn af merkum rnanni á
Englandi að hafa gefið tilefni til
yfirstandandi styrjaldar, en
gleymir þeirri blessun, sem starf
Lúters leiddi yfir England.
Verzlunarstjóra þekkti eg einn,
sem veitti forstöðu danskri ein-
okunarverzlun á Íslandi. Kosti
mun maður þessi hafa haft, en
lítt komu þeir fram við við-
skiptamenn; hafði hann til að
berja þá ef honum rann í skap,
þar til að hann vandist af því,
vegna þess að menn guldu hon-
um í sömu mynt. Óreglumaður
var maður þessi á fleiri en einn
hátt. Kaupfélögin voru þá að
komast á laggirnar, gaf hann
þeim illt auga, og vann þeim
alt ógagn, sem hann mátti; hélt
hann úti njósn upp um sveitir
um þá, sem ekki s’kiptu algerlega
við verzlun hans, og leituðu fyr-
ir sér þar sem buðust betri kjör;
hafði hann alt ilt á hornum sér
við þá; vel var hann vinum þeim
sem fluttu honum fréttir úr
sveitunum, og mjög var hann
hliðhollur þeim í málefnum án
tillits til málavaxta, og sást lítt
fyrir. Hafði maður þessi slæmt
orð á sér.
Ekki er eg þó að segja frá þessu
vegna þess, að mig langi til að
vera að kasta hnútum að manni
þessum, heldur til þess að sýna
breytilegan hugsunarhátt.
Maður þessi er nú kominn und-
ir græna torfu, og er nú dáður
mjög; talinn jafnvel héraðsprýði.
Margvíslega hlotnast mönnum
hrós og heiðursmerki; konungs-
menn og hátt standandi embætt-
ismenn fá iðulega “orður” og
titla, sem nokkurskonar fyrir-
fram borgun fyrir væntanleg af-
reksverk, að því er virðist; aðrir
eru sæmdir að framkvæmdu
verki; sumúm nær heiðurinn eft-
ir að þeir eru komnir undir
græna torfu; suma hitta heiðurs-
merkin “■af hending, eins og kúl-
ur”. Sumum fylgja þau að gröf-
inni, og snúa þar aftur.
Oft munu virðingarmerki þessi
veitt af heilum hug, og koma lík-
lega niður á réttum stað á stund-
um; í öðrum tilfellum eru eins
eins og leikföngin, sem eg gat um
að ofan; vafalaust sannast hér
eins og ávalt: “Margir þeir, er
fyrstir eru skulu síðastir, og hin-
ir síðustu fyrstir.”
Líklega gleðja heiðursmerkin
marga, um það verður ekki
dæmt, því margvísleg eru skil-
yrðin fyrir gleði manna.
Fyrir nokkru var maður sæmd
ur “orðu”. Að nokkrum tíma
liðnum fanst “orðan góða” inn-
an um úrgangs dót í krók, sem
rusli var safnað í, sem átti að
eyðileggja; ekkert verður sagt
um það, hvort þetta var tilvilj-
un eða með vilja gert.
Þegar alt kemur til greina, eru
það mannkostir einir, og göfugt
æfistarf, sem getur haldið uppi
minningu manna.
Fyrir nálega hundrað árum dó
maður, sæmdur konunglegu heið
ursmerki. Prsetur talaði yfir
moldum hans við gröfina; skyld-
menni hins látna handlék heið-
ursmerkið yfir gröfinni með því
augnamiði, að að því yrði vikið
í ræðunni; prestur kýmdi að eins,
en ekkert mintist hann á það.
Mun þó maður þessi hafa verið
merkur að sumu leyti, en hvergi
hefi eg séð manns þessa getið í
blöðum eða bókum; mun hann
flestum gleymdur og heiðurs-
merkið. “I dauðans örmum allir
verða líkir”. Moldin gerir sér
engan mannamun.
.Rétt þegar eg er að enda þess-
ar línur, barst mér bréf frá skóla-
bróður mínum, sem er prestur;
segist honum svo frá: “— háskól-
inn bauð mér að sæma mig nafn-
bótinni D.D. (Doctor í Guð-
fræði). Eg afþakkaði boðið; eg
þekki svo mörg tilfelli þar sem
menn ganga með þessar nafn-
bætur, þar sem það meinar ekk-
ert annað en hismi og fánýtt glys,
mér mundi ofbjóða sú hugsun
að ganga með slíka nafnbót; það
mundi ekki hafa bætt minstu
ögn við þekkingu mína, eða gert
mig á nokkurn hátt betur úr
garði, til að leysa af hendi starf
mitt sem prestur.”
Af þessu öllu, sem nú hefir