Lögberg - 08.03.1945, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 8. MARZ, 1945
Um þetta leyti fyrir 940 áruvr
Brúðmánuður Helgu
fögru
Framkoma íslendingsins hefir
löngum vtrið kölluð þumbara-
leg, og mun það sannmæli. En
undir hrjúfu yfirborði býr áreið-
anlega næm og viðkvæm sál.
Það er þess vegna sem örlög
Helgu jarlsdóttur, Helgú fögru
og Ragnheiðar biskupsdóttur,
svo að nokkur dæmi séu nefnd,
hafa fundið miklú dýpri hljóm-
grunn í þjóðarsálinni en glæsi-
leiki hinna mestu höfðingja og
jafnvel yfirburðir hinna frábær-
ustu kappa.
Brúðkaup Helgu fögru stóð að
Borg að Mýrum að veturnótt-
um 1005. Gekk að eiga hana
Hrafn Önundarson á Mosfelli
syðra, ungur og frækinn höfð-
ingjasonur. En það var flestra
sögn, að því er sagan hermir,
að “brúðurin væri heldur döp-
ur”. Mun þó brúðguminn hafa
þótt vænn maður og líklegur til
frama. En hugur Helgu fögru
var allars staðar, og skal nú
aðdragandi þessa brúðkaups
rakinn í fáum orðum
Helga fagra var dóttir Þor-
steins Egilssonar, Skallagríms-
sonar, og konu hans, Jófríðar
Gunnarsdóttur, Hlífarssonar. —
Sagan segir svo frá, að Þorsteini
hafi dreymt fyrir því, áður en
Helga fæddist, hver örlög henni
voru búin. Var sá draumur á j?á
lund, að hann sá álft fagra og
væna sitja á húsmæni að Borg,
Flaug þá frá fjöllunum örn og
settist hjá henni og klakaði við
hana blíðlega og þekktist húr.
það. Þessu næst sá hann annan
fugl fljúga til Borgar af suður-
átt, og var það einnig örn. 'Sett-
ist hann á húsin hjá álftinni og
vildi láta vel að henni, en þá
ýfðist hinn örninn við. Börðust
þeir, unz báðir féllu dauðir af
húsmæninum. Sat þá álftin eftir
hnípin mjög, þar til valur einn
kom fljúgandi úr vestri og hafði
hana á braut með sér.
Draumur þessi fékk svo á Þor-
stein, að hann hugðist að láta
bera út barn það, sem Jófríður
kona hans gekk þá með, svo
fremi sem það yrði meybarn.
Mun slíkt þó hafa þótt í meira
lagi óviðurkvæmilegt um barn
auðugs manns og höfðingja. Nú
bar svo til, að Jófríður varð létt-
ari, en hann var sjálfur á Al-
þingi. Lét hún smalamann þegar
taka barnið og færa á laun vest-
ur í Hjarðarholt til Þorgerðar,
systur Þorsteins. Þar var Helga í
fóstri allmörg ár, unz hún var
aftur tekin heim í föðurgarð.
Um þessar mundir bjó að Gils-
bakka í Hvítársíðu Illugi svarti
Hallkellsson. Einn sona hans var
Gunnlaugur ormstunga, mikill
fyrir sér og allófyrirleitinn. Þeim
feðgum varð það til áskilnaðar,
að Illugi vildi ekki láta syni sín-
um í té fararefni til utanfarar,
er hann var tólf ára gamal'.
Reið þá Gunnlaugur niður til
Borgar og vildi ekki heima vera.
Bað hann Þorstein viðtöku og
var þar hin næstu misseri.
Feldu þau Helga snemma hugí
saman. Var hann bráðgerr og
mikill og sterkur, en hún svo
fögur, að sagan segir “að hún
hafi fegurst kona verið á ís-
landi”.
Átján ára gamall býst Gunn-
laugur til utanferðar, og biðui
hann áður Helgu fögru sér t'l
handa. Samdist svo um með
feðrum þeirra, að hún skyldi
vera heitkona Gunnlaugs í þrjú
ár, en niður falla kaupin, ef
hann yrði eigi aftur kominn að
þeim tíma liðnum eða Þorsteini
líkaði eigi skapferli hans þá.
Lét Gunnlaugur síðan í haf,
fór víða um lönd og sótti heim
marga þjóðhöfðingja. er þá réðu
nálægum ríkjum. I þeirri för
kom hann til Uppsala á fund
Ólafs Svíakonungs Eiríkssonar.
Var þar fyrir Hrafn Önundar-
son. Fluttu þeir báðir konungi
kvæði, en varð að fiandskapar-
máli, hvor fyrr skyldi flytja
kvæði sitt.
Hrafn fór fyrr heim til Is-
lands. Bað hann Helgu fögru á
alþingi, og var það ráðið fyrir
atfylgi Skafta lögsögumanns
Þóroddssonar, að brúðkaup
þeirra skyldi standa að vetur-
nóttum árið 1005, eins og áður
er sagt, enda yrði Gunnlaugur
þá eigi til íslands kominn. Voru
þá fjögur ár liðin síðan hann
fór utan. Helga hugði þegar illt
til þessara ráða, en lét þó til-
leiðast, þar eð Gunnlaugur var
eigi til landsins kominn, en faðir
hennar vildi einn fyrir bæði,
eins og sjálfsagt þótti á þeirri
tíð.
Þetta sama haust kom Gunn-
laugur til íslands á skipi með
Hallfreði vandræðaskáldi. Tóku
þeir land í Hraunhöfn á Mel-
rakkasléttu hálfum mánuði fyr-
ir vetur. Gekk Gunnlaugur þar
úr liði á fæti í glímu, en eigi að
síður bjuggust þeir til ferðar.
eins skjótt og þeir máttu. Komu
þeir suður í Borgarfjörð laugar-
dagskvöldið, er brúðkaupsveizlan
stóð að Borg. Vildi Gunnlaugur
þegar þangað ríða, en fékk því
ekki ráðið, enda vart ferðafær.
Að veizlulokum fór Hrafn með
hina döpru brúði sína suður til
Mosfells. Frétti hún skjótt, að
Gunnlaugur var út kominn. Eina
nótt, stuttu eftir að þau voru
suður komin, deymdi Hrafn
það, að hann væri lagður sverði
í faðmi Helgu. Hafði hún vakað
og heyrt á svefnlæti hans, og
innti hann að draumum, er
hann vaknaði. Hann sagði sem
var. Hún svaraði: “Það mun eg
aldrei gráta, og hafið þér illa
svikið mig”. Grét hún þá mjög.
Gerðist hún svo stirð við mann
sinn, segir sagan, ”að hann fékk
eigi haldið henni heima þar, og
fóru þau þá aftur heim til Borg-
ar, og nýtti Hrafn lítið af sam-
vistum við hana”. Slikur var
brúðmánuður Helgu fögru.
En harmleiknum var ekki lok-
ið. Heitar ástir verða aldrei svo
forsmáðar, að eigi hefni sín
síðar. Þennan vetur átti að
drekka brúðkaup að Skáley litlu
eftir jól. Til þessa boðs fóru þau
Hrafn og Helga, og þangað fór
og Gunnlaugur ormstunga fyrir
áeggjan föður síns. Hugði hann,
að þá myndi fyrnast þrá hans
til Helgu, ef hann kæmi þar, sem
margar fríðar konur voru saman
komnar. Bjó Gunnlaugur sig vel
til veizlunnar og bar skikkju,
sem Sigtryggur silkiskeggí kon-
ungur í Dyflinni, sonur Ólafs
kvaran og Kormlaðar drottning-
ar, hafði honum gefið. Var það
í frásögur fært, hve Helga fagra
renndi oft augum til Gunnlaugs
í veizlunni. En lítil var sögð gleði
í boði þessu, og virðist sem and-
rúmsloftið hafi verið þrungið
ógn og kvíða.
Síðasta veizludag gekk Gunn-
laugur á tal við Helgu. Fór mjög
ástúðlega með þeim, og gaf hann
henni skikkjuna góðu. En með
þeim Hrafni urðu heitingar.
Var á milli þeirra gengið, svo
að ekki hlutust af stór-vand-
ræði að sinni. Segir svo í Gunn-
laugs sögu, að Hrafn nýtti “ekki
síðan af samvistum við Helgu,
þá er þau Gunnlaugur höfðu
fundizt”.
Síðan kemur síðasti þáttur-
inn. Fundum þeirra Hrafns og
Gunnlaugs bar að nýju saman
á Alþingi sumarið eftir, 1006. Þar
skoraði Gunnlaugur Hrafn á
hólm. Börðust þeir í öxarár-
hólma. Braut Hrafn sverð sitt,
en Gunnlaugur skeindist lítil-
lega. Var þá á milli þeirra geng -
ið, og undu því báðir illa.
Þess er getið, að þau Helga og
Gunnlaugur hafi hitzt á þessu
þingi, og full ástæða að ætla, að
svo hafi oftar verið. Skoraði
Hrafn Gunnlaug á hólm á ný.
En hólmgöngur höfðu verið af-
teknar á þingi um sumarið, svo
að þeir gerðu það ráð að fara
utan.
Næst bar fundum þeirra
Hrafns og Gunnlaugs saman á
Gleipnisvöllum upp frá Veradal
í Noregi. Urðu þeir fundir hinir
síðustu, því að þar féll Hrafn við
fimmta mann, en Gunnlaugur
hlaut banasár. Er svo frá þeim
fundi sagt, að Gunnlaugur hjó
um síðir annan fótinn undan
Hrafni. Hrökklaðist hann upp
að tré, en féll eigi. Sagðist Gunn-
laugur þá eigi vilja lengur við
hann berjast, örkurrilamann.
Hrafn kvaðst enn geta varizt
um stund, ef hann fengi vatn að
drekka. Gunnlaugur bað hann
að svíkja sig ekki, ef hann færði
honum vatn í hjálmi sínum. “Ei
mun eg þig svíkja”, svarar
Hrafn. Sótti Gunnlaugur þá vatn
í hjálm sinn og rétti Hrafni
hann. Hann seildist á móti
með vinstri hendi, og hjó um
leið Gunnlaug í höfuðið með
sverði sínu. Tókst bardagi með
þeim að nýju, og lauk honum
svo , að Gunnlaugur felldi Hrafn.
Eftir þetta var Gunnlaugur
færður ofan til Lifangurs í
ÞrándJheimi, og varð það hans
síðasta för.
En það er af Helgu hinni fögru
að segja, að hún giftist síðar
Þorkeli Hallkelssyni, er bónai
var í Hraundal. En aldrei tók
hún sína fyrri gleði. Rakti hún
löngum skikkjuna Gunnlaugs-
naut, og með hana í skauti sér
dó hún.
Ástir og örlög Helgu hafa að
vonum orðið mörgum skáldum á
ýmsum öldum yrkisefni. Meðal
annars skrifaði franskur rithöf-
undur um hana þriggja binda
skáldsögu á öndverðri nítjándu
öld, og þýzk skáld annað stór;
skáldrit. íslendingar hafa að
sjálfsögðu margir ort um atburði
og persónur sögunnar, og má
þar nefna kvæðið “Þorkell í
Hraundal”, eftir Jón Magnús-
son. Einhver hefir getið sér þess
til, að Svafaður og Skarphéðinn
í Sólarljóðum séu Gunnlaugur
og Hrafn. Skal ekki dómur lagð-
ur á það hér. Og sjálf er Gunn-
laugs saga áhrifaríkt skáldrit.
Er ekki þar með sagt, að nein á-
stæða sé til þess að rengja sann-
fræði sögunnar í megindráttum,
enda greina elztu handrit henn-
ar, að eigi ósvinnari maður en
Ari prestur hinn fróði sé höf-
undur hennar.
Tíminn.
Hvað getur bjargað
menningunni?
Frh. frá síðasta blaði.
V.
Nýlega talaði einn af rithöf-
undum vorum um það sem fyrir-
litlegan hégóma, er menn hugs-
uðu um það að frelsa sál sína.
En þetta er raunar ein megin-
hugsun kristindómsins, sem blas-
ir við oss af hverri blaðsíðu
Nýja testamentisins: Maðurinn
þarf að endurfæðast, til þess að
ríki kærleikans megi koma svo
á jörðu sem á himni þurfa menn
að stilla sál sína til samræmis við
æðri lög en hin jarðnesku, lög-
mál, sem stundum virðast jafn-
vel standa í öfugu hlutfalli við
þau: lögmál himnanna.
Menn verða að trúa á Guð
kærleikans!
Þessvegna sagði höfundur krist
indómsins: Trúið á Guð, trúið
á mig! Og þessvegna lagði Páll
postuli og siðbótamennirnir svo
mikla áherzlu á, að mennirnir
frelsuðust fyrst og fremst fyrir
trú, að enginn leggur út á þann
veg, sem hann ekki sér fyrir sér,
enginn sækist eftir því, sem hann
ekki trúir, að sé til.
Þetta skildi snillingur eins og
Goethe manna bezt.
Þegar hann í Wilhelm Meisters
Wanderjahre lætur það bera á
góma, hvernig uppeldi barna
verði »bezt hagað, svo að stjarna
menningarinnar fari hækkandi
og sú kynslóð verði betri, sem
vex á legg, en hin, er hnígur til
moldar, leggur hann einkum á-
herzlu á eitt atriði, sem hann
segir, að kenna verði baminu,’
hversu vel sem það sé af Guði
gert, því að ekkert bam hafi það
inni í sér við fæðinguna — en
það sé lotning!
Bamið verði að læra að bera
lotningu, fyrst og fremst fyrir
því, sem oss sé æðra og meira
— því, sem sé fyrir ofan oss.
Þetta, segir hann, er í rauninni
líf og andi allra trúarbragða og
ekkert er nauðsynlegra en þetta.
í öðru lagi talar hann um lotn-
ingu eða virðingu fyrir því, sem
er umhverfis oss — þ. e. mönnun-
um, jafningjum vorum. Vér verð -
um að læra að meta þá hæfileika
til menningar, sem þeir búa yf-
ir! En í þriðja lagi talar hann
um virðinguna fyrir því, sem
segja megi að sé fyrir neðan oss,
en með því á hann við það, að
oss beri nauðsyn til að skilja,
að í andstreymi og sorg, sárs-
auka og hverskonat- erfiðleikum
tilveru vorrar geti verið fólgin
blessun, og að jafnvel þótt þetta
sé harla óljúft holdi og blóði,
hafi það iðulega reynzt vegur
til fullkomnunar. Þetta segir
hann, að andi og sál hinnar
kristnu trúar, sem sé æðst allra
trúarbragða, sigur-hæð, sem
mannkyninu sé ætlað að klífa
til.
Það er mjög athyglisvert fyrir
oss að hlusta á orð þessa skáld-
spekings um lotninguna, — til-
finninguna fyrir hinu stórfelda
og eilífa — nú á þessum tímum,
þegar svo margir þykjast miklir
af því að trúa engu og þess sjást
glöggt merki, að virðingarleysi
fyrir Guði og mönnum fer vax-
andi, einkum á meðal þeirra,
sem ungir eru eða óþroska. Og
allra sízt mundi sú kynslóð, sem
dýrkar mammon og leitar hóg-
lífs umfram allt, sjá fegurð eða
andleg stórmerki í þjáningu og
andstreymi.
Hér skilur því ómælisdjúp á
milli skilnings Goethes á þess-
um hlutum og skilningsleysis
þeirra, sem rigmontnir eru af
vantrú sinni og virðingarleysi
og sjónleysi á öll önnur verð-
mæti en efnisleg gæði þessarar
hverfulu, jarðnesku tilveru.
En hvernig hefðum vér getað
komizt nokkuð áfram á menning-
arbrautinni, ef mennimir hefðu
aldrei, fremur en skynlaus skepn-
an, fengið grun um það, sem
fyrir ofan þá er eða framundan
— öðlast virðingu fyrir því og
fengið þar af leiðandi löngun og
þrá eftir því?
Nei, virðingarleysið er skepn-
unnar aðall og eign. Það er því
ekkert til að monta af. Það er
einkenni skammsýninnar og sljó
leikans — moldvörpuandinn, sem
Bjarni Thorarensen talar um.
Og hvers vegna eru stríð háð,
nema af virðingarleysi fyrir öðr-
um mönnum — nema af þeirri
blindu eigingirni að ná vilja sín-
um með ofbeldi, hvað sem það
kostar?
Skepnurnar vaða tilgangslaust
hver yfir höfuð annarrar í bar-
áttunni fyrir lífsgæðunum — og
meðan maðurinn gerir slíkt hið
sama, sver hann sig of mjög í
ætt til moldarinnar til þess að
um menningu geti verið að ræða
í eiginlegri merkingu þess orðs.
Það er fyrst og fremst lotn-
ingin fyrir háum og fjarlægum
markmiðum, sem er frömuður
menningarinnar. Maðurinn er
maður, að því leyti, sem hann
er hæfur til að lifa eftir æðri
lögmálum og stefna til hærri
markmiðs en dýrin.
Og þegar hann skilur, að vizk-
an er æð/ri en vanþekkingin.
miskunin meiri en grimmdin,
fórnin stærri en sjálfselskan —
og þegar hann sannfærist um,
að þetta sé vegurínn og þannig
sé hægt að lifá til meiri fagn-
aðar og í æðri fpgurð — þá hef-
ir hann líka í raun og veru öðl-
ast trú á Guð og allt hið æðsta
og fegursta, sem Guð hefir haft
að þýða fyrir kynslóðirnar.
V.
Sé þetta svo, hvað eigum vér
þá að gera til þess að eignast
eilíft líf?
Þetta er sú spurning, sem lög-
vitringar þessarar veraldar
leggja stöðugt fyrir boðendur
trúarbragðanna. — Þetta er
spurning, sem margsinnis hefir
verið svarað og hver og einn á
að geta svarað sjálfur. Svarið er
enn hið sama og Jesús gaf forð-
um: Haltu boðorðin!
En jafnvel meistarinn sjálfur
gat ekki bj argað manninum, sem
vissi svarið, en vildi ekki fara
eftir því.
Hér er vandamál, sem kirkjan
á við að etja.
Spekingar þessarar aldar
segja: Hví gerir kirkjan ekkert?
Hún hefir nú bráðum starfað í
tvö þúsund ár, og enn er ástand-
ið slíkt, sem raun ber vitni. Er
það ekki ræfilshætti og ónytj-
ungsskap starfsmanna hennar að
kenna, hvað kirkjan er áhrifa-
laus í heiminum nú sem stend-
ur?
Sjálfsagt er að viðulrkenna það.
að ónýtir þjónar erum vér, borið
saman við það, sem vér ættum
að vera. En fæstum mun vera
það fyllilega ljóst, hversu verk-
efni prestanna er stórum erfið-
ara og vandasamara en flest önn-
ur. Jafnvel eins góðgjarn og vit-
ur gagnrýnandi og próf. Sigurð-
ur Nordal lætur í ljós undrun
yfir því, hversu margir guðfræð-
ingar flýja kirkjuna, til að taka
að sér önnur störf. Hyggur hálft
um hálft, að þetta hljóti að stafa
af efasemdum um takmarkið.
Hann segir: “Hver getur skoðað
huga sinn um það, að séu sann-
indi kristninnar öruggur veru-
leiki, er ekkert annað lífsstarf
jafn eftirsóknarvert og fá að
boða þau, fyrir mann, sem hefir
lært þau. Er ekki eitthvað bogið
við það, frá kirkjunnar sjónar-
miði, að menn, sem reyna að
bjarga hinu líkamlega lífi í með-
bræðrum sínum með tvísýnum
holskurðum og umþráttuðum
lyfjum, skuli varla geta hugsað
sér annað starf, en- maður, sem
hefir búið sig undir að bjarga
ódauðlegum sálum — — skuli
HVERNIG SKRIFA SKAL UTAN Á BREF
TIL HERMANNA VORRA
HANDAN HAFS
Þetta er stríð hraðflutninga. Póstur yfir hafið fer í gegnum margar hendur
áður en hann kemst til viðtakanda. Ef áritun ei röng eða óglögg, getur
slíkt valdið vikna töf, þrátt fyrir það, sem póststjórn Canada og aðrir
aðiljar leggja á sig. Það vinst mikið með því að fara eftir þessum reglum:
1. Skrifið eða prentið með stórum stöfum.
2. Hafið skýra og fulla utanáskrift. Margar tafir stafa frá því að skrifa
ógreinilega nafn viðtakanda, eða taka ekki fram herdeildarnúmer hans.
3. Ef þér skrifið sjúklingum á spítölum handan hafs, þá skuluð þér bæta
við orðunum “In Hospital” með stórum stöfum.
PÓSTUR YÐAR VERÐUR AÐ SÆTA HARÐNESKJU STRÍÐSINS
Hver pakki verður að þola þúsund sinnum þunga sinn, er skipið veltist í ólgu
sjó; hið sama gildir um aðrar flutningaleiðir, sem verða fyrir skothríð og
hverskonar hnjaski. Allir pakkar ættu að vera í hylkjum úr bárujárni
en utan um þá skal síðan vafið pappa, og bundið um með sterku garni.
HAFIÐ HUGFAST: Látið hvorki eldspítur né önnur eldfim efni í pakkana.
Sendið ekki mat, sem getur skemst. Sendið hvorki vökva í pappahylkjum
né glerkrukkum. Geymið ekki að láta tollskoðunar yfirlýsingu fylgja
pökkunum. Notið ekki “skoe boxes”, þau brotna auðveldlega.
CANADA POST OFFICE
Birt að tilskipan
HON. W. P. MULOCK, K.C., M.P., POSTMASTER GENERAL