Lögberg - 08.03.1945, Blaðsíða 4

Lögberg - 08.03.1945, Blaðsíða 4
4 LöGBERG, FIMTUDAGINN, 8. MARZ, 1945 t------------JLögberg----------------------- GefiB út hvern fimtudag af THE COLUMBIA PRESS, LIMITED 695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba Utanáskrift ritstjórans: EDITOR LfiGBERG, 695 Sargent Ave., Winnipeg, Man. Editor: EINAR P. JÓNSSON Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram Thf* "I-/tffcberg" is printed and publishea by The Columbia Press. Limited, 69 5 Sargent Avenue WinnipeK. Manitooa PHONE 21 804 'T- ■*—— Rœða eftir Dr. Helga P. Briem aðalrœðismann íslands í New York flutt á Frónsmóti í Fyrstu lútersku kirkju 27. febr. 1945. Herra forseti. Kæru landar mínir: Við sem hér erum saman komin erum bundin af sömu taug og sama þætti. Það sem hefir kallað okkur saman er ástin til íslands og alls þess sem íslenzkt er. Þó flest af ykkur þekkið mig ekki og hafið aldrei séð mig áður en eg kom hingað á laugar- daginn, er það eitt að eg er íslendingur nóg til þess að þið gerið mér þann heiður að bjóða mér hingað og að sitja þetta veglega þing, og takið á móti mér með þeirri vinárttu og velvild, sem eg hefi oft heyrt getið um, en sjaldan notið slíkrar áður. Fyrir þetta þakka eg ykkur öllum hjartanlega, ekki aðeins í eigin nafni heldur íslenzku þjóðarinnar, því vegna hennar er eg boðinn hingað og sá sómi, sem þér sýnið mér og vinátta er sómi og vinátta, sem þér viljið sýna íslenzku þjóðinni. Það er ástin til íslands, sem bindur okkur saman, þig og mig. En þegar menn eru ást- fangnir ræða þeir ekki um stjórnmál og veðrið, heldur um sjálfa sig, fortíð sína, nútíð og fram- tíð. Og það sem mér er efst í huga er gleði blandin undrun yfir því, að eg skuli hingað kominn og finna ykkur, sem mælið á móðurmáli mínu og berið svip eins og vinir og frændur á fslandi. Frá því eg fyrst man eftir mér hefi eg auð- vitað oft heyrt um ykkur, en það er eins og mér vaxi nýr skilningur á því að Íslendingar eru fleiri og'meiri en eg vissi um áður. Síðan eg fór fyrst til útlanda hefi eg oftsinnis verið spurður að því: Hver á ísland? Eg hefi ætíð svarað: íslendingar, því það getur enginn átt land, nema sá sem byggir það og nytjar, þekkir það og elskar í blíðu og stríðu. En hér get eg snúið spurningunni við og spurt: Hver á íslendinga? Og svarið hlýtur að verða: ísland. Eg geri ráð fyrir að enginn ykkar geti neitað því að ísland á stóran þátt í huga yðar og hjarta, enda þótt þið séuð borgarar annara ríkja. Þó fæstar þjóðir munu hafa haft eins mikla útþrá og íslendingar var útlegð þyngsta refsing sem þeir kunnu að dæma mann til. Njála segir frá því, að er Gunnar á Hlíðarenda hafi verið dæmdur til útlegðar hafi hann lagt af stað til skips. Á leiðinni sneri hann sér við, leit heim til sín og mælti: Fögur er hlíðin, bleikir akrar og slegin tún. Mun eg snúa við og fara hvergi. Einhver ógleymanlegasta setning, sem eg þekki í íslenzku máli eru þessi orð Gunnars: Fögur er hlíðin. Þegar eg reyni að gera mér grein fyrir því hvernig standi á orðum og gjörðum manna, er breyta öfugt við rökvísi og skilning, þá hefi eg enga skýringu til, en hugsa til orða Gunnars, er benda til þess, að í brjósti mannsins eru huld- ar taugar öflugri en svo að maðurinn fái brotið á móti þeim, þó það kosti hann fjör og frelsi. Eins er það er eg reyni að gera mér grein fyrir því stórkostlega átaki, sem það hefir hlotið að vera fyrir yður og feður yðar og afa að rísa upp af óðali sínu, kveðja vini og frændur og nema lítt þekkt land í fjarlægð. Þetta átak hefir verið svo sterkt að eg á erfitt með að skýra það. Og fyrir mörgum íslendingum heima hefir það verið algjörlega óskiljanlegt og eg vil ekki leyna því, að þeir hafa áfellzt þá er burtu fóru og virzt þá vanta átthaga ást og fundizt sem landið og þjóðin sæti eftir minni og fátæk- ari. Þjóðin varð minni og hún varð fátækari við að missa ykkur, líklega fimta hluta þjóðarinnar að heiman. Þegar Noregur misti miklu minni hluta þjóðarinnar til íslands, misti hann um leið svo mikið andlegt líf, að það voru útflytj- endurnir er geymdu jafnvel hans eigin sögu. Norskir sagnfræðingar hafa viðurkennt það, að Noregur hafi staðið eftir lamaður og aldrei borið þess bætur að missa þjóðarbrotið til íslands. Greinin á íslandi varð þegar sterkari andlega séð, en meiðurinn sem eftir stóð í Noregi. Þetta út af fyrir sig er ákaflega merkilegt. Greindur Ástralíumaður sagði mér að það hafi ekkert andlegt líf þróast í sex mannsaldra og nú loksins séu Ástralíumenn farnir að skrifa bækur, sem séu einhvers virði. Kona af fransk- canadiskum ættum sagði mér svipað héðan frá Canada, en hvort það sé rétt að svo listfeng þjóð sem Frakkar hafi lamast andlega í nokkr- ar aldir við að slitna frá sinni feðrafold, skal eg ekki segja. Þið þekkið það sjálfsagt betur en eg. íslendingar eru eina þjóðin sem eg veit til að hafi getað flutt sig í nýtt landnám án þess að lamast andlega um Iangan tíma. En þeir hafa ekki aðeins verið svo styrkir að. þeir hafi getað haldið við menningararfi sínum, heldur hafa þeir aukið við hana. Mér virðist þetta bera vott um meiri andlegan mátt en eg hefi haft spurnir af annarsstaðar. Nú er hinsvegar svo komið, að mér virðist sem allir heima hafi fengið skilning á því, að ísland hefir orðið stærra og ríkara við það að þjóðin býr beggja megin Atlantshafsins. Þetta er þó eingöngu vegna þeirrar tryggðar sem þið hafið ætíð sýnt okkur, löngum við lítið endur- gjald að heiman, og sem eg vil þakka fyrir. Venjulega er reynt að útskýra vesturferðir íslendinga svo að menn hafi leitað til betri lands til að bæta hag sinn og barna sinna. Eg hygg þetta þó all fráleitt. Islendingar láta lítt leiðast af hag sínum. Áhuginn er bundinn við allt annað en fé og jarðneska muni. Ef íslend- ingur hefir fénast er það að mestu fyrir til- viljun og hann hugsar meira um það að miðla öðrum og láta gott af sér leiða en að safna meiru en hann þarf fyrir sig og sína. Auði né heilsu ræður enginn maður þótt hann gangi greitt, segir í Sólarljóðum. Ef íslendingar hefðu lagt jafn mikla andlega vinnu í búsýslu sína, sem það að yrkja ljóð, væru þeir líklega beztu bændur í Eeimi. Þess er og að gæta að Vestur-ferðimar hefj- ast ekki fyrr en með batnandi efnahag heima og auknu frelsi. Þetta er og skiljanlegt, því farhugurinn fær engan byr undir vængi fyrr en efnahagurinn leyfir mönnum að ferðast. Á 19. öldinni fjölgaði landsmönnum um 60% og við vitum ekki til að þá hafi orðið mannfall af hungri á íslandi, sem þó var almennt í Evrópu og hefir átt sér stað fram á þennan dag. Við móðuharðindin 1785. var mikið mannfall á Is- landi af hungri. Það hungur var þó ekki nema að nokkru leyti náttúrunni að kenna og harð- indunum. Langmest var það beinlínis einokun- inni að kenna og kaupþrælkun Dana. Þeir söfnuðu miklu fé erlendis til bjargar ís- lendingum, en það rann í fjárhirzlu Danakon- ungs og hefir ekki verið greitt af hendi enn í dag. Það mannfall varð þó til þess að Danir gáfu fyrstu tilslökunina á verzluninni tveimur árum síðar. En móðuharðindin brenndu það inn í sál hvers einasta íslendings að hvað sem það kostaði yrð- um við að fara með stjórn okkar mála. Að við yrðum að sjá um okkar verzlun, fjárhagsmál, siglingar og atvinnumál sjálfir. Að við yrðum að fylgja boðorðinu: Sjálfur leið sjálfan þig. Vegna þess ágæta kvæðis sem Einar Páll Jónsson las upp áðan, vil eg geta þess, að fyrir tveimur áratugum tók ungur íslendingur sér þessi orð að einkunnarorðum. Hann er nú forseti Islands. Síðan íslendingar fóru að leiða sig sjálfa hefir hagur þeirra vænkast á hverjum áratug, með guðs hjálp. En þjóðin var svo mergsogin, að hún var eins og sjúklingur eftir þunga legu. Aftur- batinn var mjög hægur. En það var greinileg- ur bati og hann hefir gengið með vaxandi hraða frá ári til árs. Batinn hafði staðið óslitinn í þrjá mannsaldra er Vestur-ferðir hófust. Eg skal fúslega viðurkenna það, að frumbýlingsbragur er á mörgu hjá okkur, og að oft sé látið vaða á súðum. Hitt er það, að með hverju árinu sem líður getum við sagt að það séu framfarir og aukin afköst. Ef þið lesið íslenzk blöð sjáið þið kvartað um mjólkurleysi í Reykjavík. Samt er það svo að mjólkurframleiðslan hefir marg- faldast á síðustu árum, en nú vinna að land- búnaði færri menn en nokkurn tíma áður. Svip- að má segja um aðra atvinnuvegi, þó fiskiveið- arnar hafi tekið út sinn vaxtarsprett nokkru fyrr en landbúnaðurinn. Aðalvöxturinn heima er þó ekki í þessum aðalatvinnuvegum, heldur í ýmsu öðru, sem fjárhagslega séð gefur meiri arð, svo sem allskonar iðnaði, siglingum, vá- tryggingum, bankastarfsemi og sérstaklega verzl un. Þar sem landbúnaður og fiskiveiðar gefa verkamönnum sínum sjaldan nema rétt til hnífs og skeiðar, á vanalegum árum og á eg þá við ár, þegar ekki er stríð, gefa þessar fimm at- vinnugreinar yfirleitt töluvert hærri tekjur og hækkar lífsstandard allrar þjóðarinnar. Hún hef- ir færzt af því stigi að vera verkamannaþjóð er treystir á líkamlega orku, til þess að verða at- vinnurekandi þjóð, sem notar vatnsafl og hreyfla til að framleiða orku. Fyrir ykkur og okkur er þetta sjálfsögð fram- þróun, en þetta er ekki svo fyrir öllum þjóðum. Fyrir nokkrum árum síðan var eg í Portúgal. Þar var ráðið fram úr atvinnuleysinu svo að það var bannað að nota vélar. Eg ók daglega eftir mjög breiðri braut, þar sem hver steinn hafði verið mulinn með handafli og þjappað ofan í götuna með handáfli. Meðan eg var þar var í fyrsta sinn leyft að nota hjólbörur í vegavinnu og vegþjappara rekna með gufuafli. Síðan eru aðeins 4 ár. Meðan þjóð notar slíkar vinnu- aðferðir geta afköst hennar auðvitað ekki aukist, né lífsstandardinn hækkað. Þegar feður ykkar og afar fóru að heiman var íslenzka þjóðin verkamannaþjóð. Jafnvel gild- ustu bændur unnu með verka- fólki sínu. Þeir sem ekki stund- uðu líkamlega vinnu voru kall- aðir höfðingjar; það voru em- bættismennirnir. Kaupmennirnir voru hér um bil allir danskir. Eg býst við að fæstir íslenzkra landnema hérna hafi búist við mikilli breytingu á starfi sínu og barna sinna, þó þeir flyttu burtu. Mér hefir skilizt að þeir hafi flestir búist við að vinna hörðum höndum eins og þeir höfðu gert á íslandi, og flestir þeirra gert það. Eg hygg, en um það vitið þið betur en eg, að þeir hafi ekki séð • fyrir framþróunina hérna, frekar en þeir sem heima urðu, gerðu sér grein fyrir hverj- um framförum ísland myndi taka. Allt þetta á að styðja það að það sé röng skoðun að Vestur- fararnir hafi horfið frá íslandi vegna þess hve harðbýlt það var, og til betri landa. Norræni kynþátturinn sækir yfirleitt ekki eftir góðum löndum. Hann sækir í ný lönd. “Því hvern skal segja sælli en landnámsmann með sigurhug í ljóði og handar- taki. Með nýja og víða veröld fram undan og vegleg óðul feðra sinna að baki”, kvað Stephan G. Stephanson og talaði af reynd. Hann talar ekki um frjósama og val ræktaða ver- öld heldur um hina víðu og skín- andi veröld. Hann minnist held- ur ekki á að hann hafi horfið burt úr harðbýlu landi, heldui talar hann um “vegleg óðul feðra sinna”, sem styrk sinn og hamingju er hafi gefið honum traust og byr undir vængi. Eg hygg einnig að mörgum landnámsmanninum hafi orðið að hugsa svipað og Önundur Tré- fótur, er kvað: “Kröpp eru kaup ef hreppum Kaldbak — en eg læt akra”, því fæstir vita hvað átt hafa fyrr en mist hafa og fæstir sjá hvað hlíðin er fögur fyrr en þeir sjá hana í nokkrum fjarska. Eg hygg að vesturferðirnar eigi sér allt aðra skýringu en leit að betra landi og meiri hag- sæld. í sálu allra eyjabúa og um leið nesjabúa er útþráin djúpur strengur og sterkur. Islendingar hafa ætíð sótt úr landi til að afla sér menntunar. Þeir hafa undar- lega djúpsetta löngun til að sjá ný lönd. Meðan þeir áttu skip sigldu þeir norður með öllu Grænlandi beggja vegnh, bæði í Tröllabotn og Hafsvelgi norður. Eiríkur rauði var í þrjú ár í landaleit og mun aðallega hafa rannsakað Marklandsbotna eða Hudson-flóann og löndin þar fyr- ir norðan. Þegar hann svo segir frá hinum nýju löndum er fjarri því að menn hafi getað fullnægt útþrá sinni með því að hverfa frá Noregi til íslands. Það sigla því tugir skipa og hundruð land- nerha úr nokkrum byggðarlög- um yfir til Grænlands og eitt- hvað af þeim mun hafa farið suður til Vínlands og stofnað ný- lendur, þar sem nú stendur Boston 1 Massachusetts og New- port í Rhode Island, en þar stendur gömul norræn kirkju- rúst, sem eg tel líklegt, eins og fleiri, að Eiríkur biskup Gnúps- son hafi látið byggja um 1120. Það mun elsta steinbygging hvítra manna 1 þessari álfu. Á fyrstu kortum Frakka af Amer- íku er það land kallað Norvega. Jafnvel eftir að við erum orðin skiplaus þjóð ólgar útþráin í blóði okkar. “Hann stendur hér enn, sem hann stóð hér fyrr með stórgerðan vilja þögull og kyrr, og langferðahugann við lág- reista bæinn”. Þeir sem einhvers megnuðu fjárhagslega sendu syni sína utan og hafa gert á öllum öldum síðan Island byggðist, þótt stundum hafi nú karlarnir gert það með þungu hjarta, eins og þegar hann séra Matthías sagði við son sinn: “Fögur er hún Höfn gegnum hug myndanna gler, en allra fegurst óséð, og eins hún verður þér.” Er Islendingar fréttu af hinni miklu óbyggðu víðáttu hér vest- an hafs, var því eins og blásið væri í gamlar glæður. Útþráin greip menn og vegna batnandi hags áttu menn auðvelt með að koma búum sínum í peninga. Langferðahugurinn sem greip Norðmenn, er þeir fréttu af Is- landi, greip nú niðja þeirra í 25. og 30 lið, er þeir heyrðu um að Vínland hið góða opnaði þeim faðm sinn. Ennþá lifir útþráin í íslending- um, því nú standa yfir nýjar vesturfarir, aðallega námsfólk, en einnig annara. Islenzkir sjó- menn á erlendum skipum eru nú líklega á annað hundrað. Yfir- leitt sækja þeir mest á skip þau er sigla sem lengst burtu, til Ástralíu eða Kyrrahafseyja. En lítt ráða þeir við hvar þeir sigla í stríðinu. Eg veit af 8 íslenzkum sjómönnum, sem voru á skipum þeim er fluttu lið yfir til Frakk- lands þann 6. júní, er Banda- menn brutust þar í land. Eg hefi stundum verið að spyrja þá, því þeir sigli ekki heldur á íslenzk- um skipum, sem sé hættuminna, en mikið betur borgað. Þeir skilja það ekki sjálfir — en eg þykist kannast við gamla ís- lenzka útþrá. Þessi útþrá, sem krefst full- nægingar, hverju sem fyrir hana er fórnað, er skyld þeirri þrá, sem þið þekkið betur en eg, frá son- um ykkar og bræðrum, er krefj- ast þess að leggja fram sinn styrk í hinni miklu baráttu milli góðs og ills, réftlætisins og rangind- anna, sem nú geysar í heimin- um. Þægilegt líf í föðurgarði verður sem duft, og undirbún- ingur undir æfistarf verður sem aska, er þeir hugsa til þeirra miljóna ungra manna, er leggja fram líf og heilsu til að berjast gegn þýzku glæpastefnunni. Þetta er óskiljanlegt út frá öll- um kenningum um eftirsókn eft- ir þessa heims gæðum og betri lífskjörum, en þetta er liður í þrá mannkynsins eftir hinu nýja, mikla og víða, sem lyftir því á æðra svið, þó margur maðurinn liggi hjá garði. Gunnar sagði: Fögur er hlíðin. Því það er ekki sókn eftir betri lífskjörum fyrir sjálfan sig, heldur eftirsókn eft- ir fullkomnara lífi, frjálsara og betra fyrir alla menn. Það hefir verið sagt að lífið sé eins og framandi tungumál, því enginn kunni að beita því eða skilja það til fullnustu. En þó reynum við öll að ná valdi yfir því og skilja reglur þess, því að- eins þannig getum við beitt því svo að okkur sé ánægja að miðla geði við vini af erlendri þjóð. En sá sem skilur reglurnar fyrir líf- inu hann fær yfirsýn yfir það og getur notið þeirrar ánægju og þeirrar fullnægingar að nema í huga sér nýtt land og vítt, fyrir honum óbrotið, en undur'samlega gjöfult. Hann fær nýtt og víðara viðhorf. Hann fær aðra sál við að tileinka sér framandi mál, við- horf, sögu og menningu. Þið, mínir kæru landar, hafið allir haft tækifæri til að til- einka ykkur tvær greinar menn- ingarinnar, hina íslenzku og hina engilsaxnesku. Einhverntíma þegar íslenzkur stúdent kom að félaga sínum að lesa Njálu leit hann yfir öxl hans og sagði: Bændur fljúgast á. Hinn svaraði um hæl: Og bænd- ur segja frá: Því sú frásagnarlist sem séra Theodór Sigurðsson lýsti svo frábærilega vel í gær- kvöldi, var list íslenzkra bænda. Það getur vel verið að íslenzk mennim? sé ekki fjölskrúðug, þó held egað hún hafi sinn tilveru- rétt. Og það verður enginn fá- tækari í sálu sinni fyrir það, að halda við íslenzkri menningu og íslenzkri tungu, jafnvel þó hon- um standi opin önnur menning, fjölskrúðugri og verklegri. Þjóðræknisstarfsemi ykkar er því vísvitandi tilraun til að geyma, vegna barna ykkar, menn ingarverðmæti, sem forfeður ykkar hafa sótt andlegt líf til í þúsund ár. En eins og allt annað, sem horfir til þroska einstaklings' ins, gerir það hann víðsýnni og glaðari í lífi og starfi. Með því að halda við sérkenn- um ykkar og menningu, sena borgarar í hinum engilsaxnesku ríkjum hér, auðgið þið einnig brezka menningu og ameríska. ' En því hefir ísland orðið ríkara við að eiga ykkur hér, að með ykkur og afkomendum ykkar hef • ir ísland fengið mál til að skýra íslenzka menningu á erlendum vettvangi. Áður vorum við ein- angraðir nema frá Danmörku. En sem dæmi um það hve hörmu lega Dönum gekk að skilja nokk- uð íslenzkt get eg nefnt það, að það eru ekki nema 200 ár síðan danska vísindafélagið skrifaði merkispróföstum á Islandi út af því að það hafði heyrt að þegar ís yrði gamall og hrörlegur breyttist hann í bezta eldsneyti- Báðu þeir prófastana að senda nokkra hestburði af íslenzkum jöklum, svo hægt væri að nota þá til kyndingar í dönskum eld- stóm. Það var svo sem ekki hætta á að hann bráðnaði á leiðinni. Þegar Eggert Ólafsson gaf út ferðabók sína þurfti hann að nota tvær síður í ferðabók sinni til að kveða niður þessa fyrru, að ís brynni á íslandi. Reyndist okk ur þá enn heppilegast að leiða okkúr sjálfa. En þó menningarsamband ís- lands væri lítið við brezka menn- ingu fyrr en þið settust hér að hefir það verið einhver hin mesta og bezta guðsgjöf til ís- lendinga að eiga svo góða ná- búa, sefn Bretar hafa ætíð verið okkur. Því það er mála sann- ast að ísland hefir ætíð lifað i skjóli Breta. Jónas Jónsson frá Hriflu hefir bent á það, að Bandaríkin eigi sér skrifaða stjórnarskrá og rétt- indaskrá. Þau hafi einnig birt utanríkisstefnu sína, sem felst i Monroe-kenningunni. Bretar hafi aftur á móti aldrei sett stjórnar- skrá sína í heillegt plagg og aldrei birt neitt um áhrifasvæði sín. En Bretar lifi þar fyrir undir stjórnarskrá og fylgi utanríkis- stéfnu, er tryggi smáþjóðunum líf og vernd gegn ágangi. Eg hygg þetta sannmæli. ÍS' land hefir alltaf búið við vernd Breta alveg eins og Danmörk og Noregur, Holland og Belgía og öll önnur smáríki Evrópu. Þessi vernd hefir aldrei þýtt þvingun og hertöku neinna þessara landa- Við sjáum merki þess þegar a söguöld, að Islendingar hafi bu- ist við innrás og strandhöggú enda hafði Bretland þá ekki veldi á höfunum. Karlarnir, for- feður þínir og mínir, gerðu smS' herbragð, sem eg hygg að enginn hafi skilið eða skýrt. Þeir leiddu það í lög að víkingaskip mættú ekki hafa uppi drekahöfuð er ■þau sigldu að landi eða me^ landi. Þetta var lögleitt til a^ hræða ekki landvætti, segir 1 Grágás. Eg álít þetta hafa verio sett til að verjast innrás. Því ss maður sem fór með friði, fylgd1 þessum fyrirmælum að sjálf' sögðu. En hinn sem kom >til rán^ kærði sig kollóttann um land' vætti og lög, lét drekahöfuðið standa, en varaði um leið landS' menn við að þar væri ójafnaðar' maður á ferð. En þegar veldi Breta hefir lotið lágt hafa vaðið uppi óaldar- menn og þá höfum við fundið hvað við höfum átt í skjóli Breta- Þegar þeir áttu í innanlandserfið leikum gengu Serkir á land gerðu strandhögg á íslandi, seh1 kallað hefir verið Tyrkjaránið- Þegar þýzki keisarinn hugði til landvinninga í síðasta stríði urð' um við íslendingar fyrir barð' inu á kafbátum hans og þegar stigamenn og ræningjar komusf til valda í Þýzkalandi fyrir þetta (Frh. á bls. 5)

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.