Lögberg - 22.03.1945, Blaðsíða 4

4

LöGBERG, FIMTUDAGINN, 22. MARZ, 1945
I----------Xögberg ——
I Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
I 695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
*EDITOR LÖGBERG,
1 695 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram
The "Lögberg” is printed and published by
The Colurnbia Press, Rimited, 695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
PHONE 21 804
!!llllllllllllll!lllll!llll!l!llllll!ll!l!l!!ll!llllllllillllll!lll!!llllllllllllllllllll!ll!!l!!llllllllllllllll!ll!!l!!llllllllll!l!!!ll!!lllllllllllll!lll!l!llll!!l1ll!lllllllllllllllllli
Dapurleg tíðindi
,Jlllllllllllllllll!!lllilllllllllllllllllll!llllllll!llllllllllllllll!lll!lllllllllllllllilllllllllllllilllllllll!lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!lll!illlllllllilllllllllll
Ekki er ein báran stök; ofan á ógróin sár ást-
menna og íslenzku þjóðarinnar í heild, sem frá
Goðafoss-slysinu stafa, hefir nú sú harmsaga
bætzt, að Dettifoss, fullkomnasta.og veglegasta
fólksflútningaskip Eimskipafélags íslands, hefir
sætt hliðstæðum örlögum, og er sokkið í saltan
mar; enn hafa alsaklausar sjóhetjur, og alsak-
laust ferðafólk orðið stigamennsku herneskj-
unnar þýzku að bráð; þetta fagra skip hafði
árum saman flutt íslenzku þjóðinni björg í bú, og
flutt lífsglaða farþega hafna og landa á milli;
saga þessa skips, eins og raunar allra hinna
skipa Eimskipafélagsins, var svo náknýtt þróun
hinnar íslenzku þjóðar síðasta aldarfjórðung-
inn eða rúmlega það, að þar mátti í rauninni
ekki í milli sjá. Stofnun Eimskipafélagsins mark-
aði eitt allra dýpsta sporið í sjálfstæðisbaráttu
íslenzku þjóðarinnar, og hafa blessunarrík áhrif
þess í tveimur heimsstyrjöldum, tekið af öll
tvímæli í því efni; og það mun ekki ofmælt, að
á sviði framtaks og efnahagslegrar afkomu, hafi
Eimskipafélagið verið og sé, hinn mikli braut-
ryðjandi; en þó tap félagsins sé að vísu til-
finnanlegt, og þá ekki hvað sízt eins og nú
hagar til um flutningsþörf og skipakost, er þó
vitaskuld blóðtaka hinnar fámennu, íslenzku
þjóðar margfalt átakanlegri; harmilostið sifjalið
bíður milli vonar og ótta ástvina sinna; sumir
koma, en aðrir eiga ekki afturkvæmt; jarð-
neskum samvistum er slitið löngu fyrir eðlileg
örlög fram; dís hinnar heitu sorgar, hefir lagt
land undir fót, og slegið haustfölva um brá
og enni djarfmannlegrar, íslenzkrar æsku; en
dís sorgarinnar er aldrei ein á ferð; í fylgd
með henni er jafnan alsystir hennar, gyðja
huggunarinnar, gyðja hins eilífa kærleika, er
bindur um sárin, og græðir hverja und, hversu
djúp og umfangsmikil, sem hún er; úr augum
hennar skín hinn undursamlegi tilgangur lífs-
ins, þar sem skúr og skin skiptast á jöfnum
höndum í óraskanlegu jafnvægi ævarandi
þroska; í eyru syrgjandi mæðm og syrgjandi
feðra, hljóma enn sem fyr hin dásamlegu hugg-
unarorð: “Grát þú eigi, því sonur þinn lifir”.
Hliðstæð huggun þessari, nær vitaskuld einnig
jafnt til bræðra, systra og annara syrgjandi ást-
menna og vina.
“Á sorgarhafsbotni sannleiksperlan skín,
þann sjóinn máttu kafa, ef hún skal verða þín”.
Fimmtán manns, alt fólk á bezta aldri, létu
lífið með Dettifossi; við fráfall þessa mannvæn-
lega fólks er þungur harmur kveðinn að ís-
lenzku þjóðinni, og vér, afkvistir íslands, sem
í fjarlægð dveljum, finnum ljóst til, hve blóðið
rennur til skyldunnar, og hve nákomnir hluthaf-
ar vér erum í hinum mikla harmi, sem nú hefir
svo sviplega að höndum borið.
Þjóðin, sem vér unnum, hefir á þrælmannleg-
an hátt verið særð holundarsári; vonandi er að
það verði síðasta sárið, sem hún fær á sig af
völdum þeirra illræðisafla, sem stofnað hafa til
fjörráða við gervalt mannkynið, en sem verða
nú senn kveðin niður.
------ir -inmniiii i ....
Bœndur horfa fram í
tímann
Ejtir W. J. Breaky, aðstoðarforstjóra við til-
raunábú sambandsstjórnar að Morden, Man.
lll!IMllllllllllll[|liillli!!!!!lllllíl!l!!lii;illilll!!lll?li|líllilllllllllílil"li;l|llili;i;'ll!:i!llili|l,i;|||||[||||||i|||!ll||||i|||||l|||||i|i!||[;|||[||;iii||[í[|||jj;||||;}|
Þegar hvítir menn tóku að gera sér sléttuna
undirgefna fyrir 132 árum, og lögðu grund-
völl að hinni fyrstu uppskeru af korni, næpum
og kartöflum, var jarðvegurinn verndaður af
þykkum gróðri, einkum grasi.
Þegar megin svæði sléttunnar, sem nú eru
undir rækt, höfðu fyrst verið unnin fyrir 50
til 75 árum, gáfu þau af sér mikið uppskeru-
magn samkvæmt algengum ræktunaraðferðum;
en því er nú einU sinni svo háttað, að á stórum
sem smáum landspildum, getur jarðvegurinn
tekið furðu skjótum eðlis- og efnafræðislegum
breytingum, sem leiða fram í dagsljósið harla
mismunandi afbrigði; það liggur því í augum
uppi, að ólík jarðvegssérkenni krefjist fjöl-
þættari ræktunarskilyrða. Eftir 40 ára ræktun,
eða því sem næst, fór það að koma í ljós, að
jarðvegurinn í Vestur Canada væri víða farinn
að tapa sér vegna rányrkju, eða af völdum
gallaðra ræktunaraðferða.
Það er haft fyrir satt, að þar sem plægjarinn
eitt sinn lagði þreyttur land undir fót, í því
augnamiði að búa jarðveginn undir framleiðslu
daglegs brauðs, hafi hann stundum bannsungið
hinn flókna og þétta gróður, og skilið að lokum
við landblettinn eins og foksands eyðimörk,
rúna öllum framleiðsluskilyrðum.
Á skemmri tíma en hálfri öld, hafa þeir at-
burðir gerst, að land, sem brotið var úr grass-
verði, og notað til nýyrkju, reyndist þannig, að
hætta varð við kornframleiðslu og hverfa á ný
til grasræktar. Og ef til vill er það rétt athugað,
að slíkt land hefði aldrei átt að hafa verið
brotið; vonandi er það, að hin beizka reynsla
brautryðjendanna og hinna fyrstu afkomenda
þeirra, endurtaki sig ekki í þessu efni, og að
öllum mönnum lærist að skilja það jafnt, að
landið sé hin dýrmætastu náttúrufríðindi, er
þannig beri að vernda og rækta, að komandi
kynslóðir fái notið þess á sem allra ríkulegastan
hátt.
Moldin er móðir fæðis og klæðis; auðlindir
hennar mega teljast því nær ótæmandi; auð-
ugur jarðvegur, réttilega með farinn, getur lagt
grundvöll að umfangsmiklu hagsmuna- og við-
skiptakerfi, og orðið í reynd einn af máttar-
stólpum iðnaðarins.
Moldin er arfleifð kynslóðanna, og hennar
skyldi jafnan þannig gætt í trúnaði, að hún
falli niðjunum í hendur með óskertu áhrifa-
magni. Hvíti maðurinn lagði undir sig hina
víðfaðma sléttu, og hann ber ábyrgðina á því,
að láta ekki sinn hlut eftir liggja varðandi
gæzlu þeirra verðmæta, sem hún býr yfir.
í mörgum landshlutum hefir tekist svo hrapa-
lega til, að maðurinn hefir í rauninni tortímt
lífsskilyrðunum í viðleitni sinni til verndunar
lífinu; ofan á þetta hafa svo bætzt hamfarir
náttúrunnar, stormar og straumflóð, er valdið
hafa geisilegu tjóni.
Sléttufylkin þrjú, er eiga innan vébanda sinna
106 miljónir ekra af graslendi, hafa af óhjá-
kvæmilegum ástæðum, beitt sér fyrir um ýmis-
konar varnarráðstafanir gegn jarðvegshrörnun
og því öðru, er í kjölfar slíks óvinafagnaðar
siglir; samtíðin krefst slíkra ráðstafana, og þá
vitaskuld framtíðin engu síður.
En hvernig er þá viðhorfið í Sléttufylkjun-
um eins og nú hagar til? Fylki þessi telja til
samans nálega 458 miljónir ekra af landi, og
mikið af því er óræktað enn. Jarðyrkja vestan-
lands getur því aðeins orðið trygg, að bændur
geri alt, sem í valdi þeirra stendur til þess að
forðast rányrkju, og vernda gróðurmoldina svo
sem framast má verða, öldnum og óbornum til
blessunar.
Síðastliðin þrjú ár hefir verð allflestra búnað-
arafurða hækkað til muna, og var þess fyrir
löngu þörf, þó það á hinn bóginn tæki heims-
stríð til að koma hækkuninni í framkvæmd.
Um það verður ekki deilt, að hagur bænda
hin síðustu ár, hafi batnað til muina; veð
skuldir gegn bújörðum þeirra og öðrum eign-
um, hafa lækkað all-mjög, jafnframt því, sem
rýmkast hefir um peninga í höndum þeirra;
þessu til sönnunar nægir að benda á þær mörgu
miljónir, sem bændur í Vestur Canada hafa
lagt í Sigurlánsverðbréf sambandsstjórnarinnar
frá ári til árs.
Stjórnin í Canada þarfnast enn peninga, og
bændur þarfnast þeirra að loknu stríði. Vegna
þeirra margvíslegu hamlana, sem frá stríðinu
stafa, hafa bændur ekki komið því við, að afla
sér nýrra búnaðarverkfæra; það liggur því í
augum uppi hve vel það komi sér fyrir þá, að
eiga innstæðu, sem koma má í handbæra pen-
inga nær, sem vera vill, og geta byrgt sig upp
að nauðsynlegum áhöldum þegar friður er kom-
inn á.
Gagnkvæm átök af hálfu stjórnarvalda og
bænda gróðurmoldinni til verndar, þar sem
horft er farm í tímann, en athafnir ekki ein-
skorðaðar við stundarhagnaðinn, leiða óhjá-
kvæmilega til bjartrar framtíðar á sviði land-
búnaðarins; þannig verður það og að vera, því
enn sem fyr sannast hið fornkveðna, að bóndi
er bústólpi, bú er landstólpi.
Varanleg framtíðarþróun landbúnaðarins,
verður að eiga rætur umhverfis búgarðinn, eða
konungsríkið á sléttunni: þenna friðsæla reit
þarf að fegra og endurbæta; umhverfis hann
verður að rækta tré, eigi aðeins til fegurðar-
auka, heldur og til varnar gegn stormum og
sterkjuhita, og frosti og fjúki hins mislynda
vetrar.
Fær eina ádrepuna
enn
Víða koma Hallgerði bitlingar,
stendur þar, og marga óþægilega
ádrepuna fær Mr. Bracken á sig
fyrir sinn ógætilega munnsöfnuð
meðan á aukakosningunni stóð
í North Grey, og jafnvel síðan.
Eins og vitað er, staðhæfði Mr.
Bracken, að canadiskir hermenn
á leið austur um haf, hefðu varp-
að fyrir borð skotvopnum og
föggum, er þeir höfðu meðferðis;
hermálaráðherrann, Mr. Mc-
Naugton, kallaði ummæli Mr.
Bracken’s varðanÖi þetta mál,
“djöfulleg ósannindi, og krafðist
þess að hann æti þau ofan í sig;
við þessu hefir Mr. Bracken
þumbast, og enga tilraun til þess
gert, að gera hreint fyrir sínum
dyrum.
Fyrir herrétti sannaðist það,
að einungis einn canadiskur her
maður fleygði riffli sínum inni
í höfn í sjóinn, og fyrir þetta
var hann dæmdur í átján mán-
aða fangelsi, og þarna er sagan
öll sögð eins og hún er, og ekkert
undandregið.
Og nú alveg nýverið, tók Mr.
Coldwell foringi C.C.F. í sama
streng og Mr. McNaughton, og
áfeldist Mr. Bracken harðlega
fyrir að útbreiða rakalausar
kviksögur í sambandi við cana-
diska herinn.
Óvönduð sögusögn
í greinarkorni í síðustu Hkr.
er í sambandi við væntanlega
gamalmenna heimilis stofnun í
Vancouver, B.C., rakin sagá elli-
heimilismálsins á meðal Vestur-
íslendinga frá byrjun, af Ben
Hjálmarssyni, og er ekker-t út á
það að setja, ef sagan væri sögð
eins og hún gekk til, en því mið-
ur hefir það ekki tekist. Eg get
ekki með vissu sagt hver átti
fyrstu hugsunina í sambandi við
þetta þarfa og þýðingarmikla
mál. En bæði eg, og margir aðrir,
vitum hvernig að framkvæmdir
í málinu hófust, og þær hófust
ekki með kjörnum fulltrúum frá
neinum flokkum eða félögum.
Hið fyrsta framkvæmda spor,
sem stigið er í því máli, er stigið
af Kvennfélagi Fyrsta lúterska
safnaðarins í Winnipeg árið 1906
með því, að setja til síðu $50.00
úr félagssjóði sínum, sem vísir
til stofnsjóðs, er efla skyldi og
ávaxta til stofnunar, eða bygg-
ingar á gamalmenna heimili til
notkunar handa aldurhnignum
Islendingum í Ameríku. Þannig
stóð mál það í heilt ár. Árið
1907 bætir það sama kvennfélag
við öðrum $50.00 og er þá sjóð-
urinn $100.00. Á því sama ári
byrtist áskorun til almennings
um að styrkja málið með fjár-
framlögum. Undir þá áskorun
eru rftaðar Lára Bjarnason,
Hansína Ólson og Petrína Thor-
láksson. Svo heldur þetta sama
félag áfram að afla málinu fylgis
og fjár árin 1908, 1909 og 1910.
Árið 1911 var þing kirkjufélags-
ins Lúterska haldið í Winmpeg.
Á það þing kom Skapti Brynj-
ólfsson og bar fram tillögu fyrir
hönd Unitara, sem áður hafði
verið samþykkt á þingi þeirra,
um að kirkjufélagið hefði sam-
vinnu með þeim, og öðrum ís-
lenzkum félögum um að koma
upp gamalmenna heimili á meðal
V estur-íslendinga.
Þetta mál var ekki á dagskrá
þingsins, því það var enn algjör-
lega í höndum kvennfélags Lút.
safnaðarins í Winnipeg, samt var
það þó tekið á dagskrá, með vilja
kvenna þeirra úr kvennfélaginu,
sem til náðist, til þess að sýna
flutningsmanni málsins velvild
og málinu sjálfu tilhlýðilega virð
ingu, og rætt. Niðurstaðan varð
sú að fimm manna nefnd var
kosin, til þess að eiga tal við
hlutaðeigandi aðila um málið.
1 nefnd þeirri voru séra Jóhann
Bjarnason, séra Guttormur Gutt-
ormsson, Klemens Jónasson,
Bjarni Marteinsson og Kristján
Johnson.
1 maí 1912 verður dálítil breyt-
ing á máli þessu, að því er kvenn-
félag Lúterska safnaðarins snert-
ir. Málið, sem fram að þeim tíma
hafði verið í umsjón félagsins í
heild er þá sett í nefnd, sem í
eru átta konur og hefir sú rétt-og
skyldu, að bæta við sig sjö
manns, sem þær álíti heppilega
málinu til viðgangs og velferðar.
Eftir það var málið í höndum
þeirrar 15 manna nefndar.
Þegar hér er komið máli þessu
takast fundahöld, því það var
ekki aðeins einn fundur, heldur
fundir, með hinum ýmsu kjörnu
fulltrúum, sem Ben Hjálmsson
talar um og menn komu sér
saman um flest af aðalatriðum
málsins. Komu sér saman um
fjárframlög. Embættis þátttöku
og heiðurssæti, sem gamla fólk-
ið var líklegt, eða fært um að
veita. En þegar kom til andlegu
málanna, þá hljóp snurðan á
snærið, að skipta andlegu mál-
unum á heimilinu í þrjá staði og
fara að togast á um gamalmenn-
in, sem komin voru að, og sátu,
eða áttu að sitja í geislum síg-
andi sólar og friði kveldroðans,
það gat ekki komið til mála.
Kröfu þeirri var neitað og þá
var samvinnu viðleitninni slitið,
og líka þeim sögukafla málsins
lokið.
Beiskju kendur er hreimurinn
í orðum hr. Hjálmssonár, er
hann minnist á að fólk hafi orðið
að Tlytja, eða hrekjast til Van-
couver sökum þess að því hafi
verið neitað um aðgang að
Betel. Eg er alveg viss um, að
Betel-nefndin tók alveg eins
nærri sér að geta ekki sökum
rúmleysis tekið á móti öllum,
sem skjól þurftu og þráðu, á
Betel, eins og Ben Hjálmsson að
þurfa að hrekjast til Vancouver.
Ómaklegar og ódrengilegar
eru aðdróttanirnar í sambandi
við Dr. B. J. Brandson, því hann
gekk vitanlega ekki heill til
skógar á tímabili því, sem hr.
Hjálmsson ræðir um, þó sá hann
um að fyrra bréf hr. Hjálms-
sonar gengi rétta boðleið, þó ár-
angurslaust yrði.
Mér finst að íslenzkir menn
ættu að reyna allt annað, áður
en þeir fara að bera Dr. B. J.
Brandsyni ódrengskapar orð, eða
dylgja um hirðuleysi manns, sem
feginn vildi safna öllum olnboga-
börnum undir væng sér og hlífa
þeim við sársauka, og nála
stungum gálausra samtíðar-
manna sinna hefði hann getað.
Stefnan í þessu máli, og öðr-
um málurn, er undir hugsun og
hugarfari okkar komin.
J. J. Bíldfell.
íslenzk sönglagaút-
gáfa handa ensku-
mœlandi
Eftir Gunnar Bergmann
Við höfum það fyrir satt, að
tunga tónlistarinnar sé öllum
þjóðum skiljanleg, án þess að
komi til sértúlkun fyrir hverja
eina. Þetta gildir um lög án orða
fyrst og fremst. Reyndar verður
því ekki haldið fram, að listræn
tjáing söngsins sé unnin fyrir
gýg fólki, sem skilur ekki orðin.
En þegar lag og ljóð fylgjast að,
er fjölda þjóða oft fyrirmunað að
gera sér sönglög töm og eigin-
leg undir þeim kringumstæðum,
að textarnir eru á annari tungu,
sem ekki er víðskilin um heim.
Við Islendingar verðum að horf-
ast í augu við þá staðreynd, að
þótt íslenzkan sé meðal fegurstu
talaðra tungna, gera sárafáir út-
lendingar sér far um að komast
niður í henni. Viðbárur eru ýms-
ar, t. d. er það ekki talið hag-
kvæmt og varla fyrirhafnarvert
að vera að rembast við að læra
svo erfitt tungumál, sem hefir
ekki fleiri en svo sem eitlt hundr-
að og fimmtíu þúsund mælend-
ur. Slíkir menn eru reyndar illa
fjarri góðu gamni, sem ekki eru
þess umkomnir að njóta töfra
íslenzkunnar. En um það þýðir
ekki að fást.
Því liggur ekki annað fyrir
þeim mönnum, sem hafa góðan
vilja til að nálgast erlendar þjóð-
ir og bera fyrir þær íslenzk söng-
lög, en leggja textann út á tungu
viðkomandi þjóðar, til þess að
söngurinn aðlagist bæði eyra og
munni útlendingsins.
Gunnar R. Pálsson söngvari
hefirvnú ráðist í að hefja útgáfu
á íslenzkum sönglögum handa
enskumælandi fólki, og er fyrsta
heftið fyrir nokkru komið á mark
aðinn, “Fimm íslenzk sönglög”
(Five Icelandic Songs), eftir
Sigurð Þórðarson. Nótunum
fylgja textar á frummálinu og í
enskri þýðingu.
Sigurður Þórðarson hefir um
nokkurt skeið verið meðal kunn-
ustu tónlistarmanna heima,
þeirra er nú eru á léttum aldri,
bæði sem söngstjóri eins af beztu
karlakórum okkar og fyrir laga-
smíð sína. Kór hans, Karlakór
Reykjavíkur, fór við góðan orð-
stír víða um Norðurálfuna fyrir
einum tíu árum, meðal annara
ágætra einsöngvara sem hanh
hefur haft er einmitt útgefandi
sá sem hér um ræðir, Gunnar
Pálsson. Þá hefir Sigurður náð
feikilegum vinsældum sem tón-
skáld, hjá söngvurum og almenn-
ingi. Hann hefir re.yndar orðið
mjög fyrir erlendum áhrifum um
lagasmíð sína; en verk hans eru
með persónulegum einkennum,
stíllinn samkvæmur. Lög hans
eru einkarfalleg, og hann er svo
lagvís (melodiskur), að það þarf
engan að furða, sem þekkir til
laga hans, hversu móttækilegt
fólk er fyrir tónlist hans.
Lög þessi eru samin við ljóð
góðkunn íslenzkri alþýðu. Eg hefi
ekki ennþá hitt þann Islending,
sem ekki kann “Sáuð þið hana
systur mína?” eftir Jónas Hall-
grímsson, enda eru þau ljóðorð
eins og töluð út úr hjarta hins
íslenzka sveitabarns. Stefán frá
Hvítadal er óhætt að telja með
allra ljóðrænustu skáldum ís-
lenzkum, þennan einlæglega til*
hlakkanda vorsins. Hann á hér
tvö kvæði: “Mamma”'og “Harm-
ljóð”. Davíð Stefánsson frá Fagra
skógi fékk viðurkenningu sem
bezta skáld Alþingishátíðarinnar
fyrir kvæðabálk sinn, sem úr er
tekinn textinn við fremsta lagið
í þessu hefti: “Sjá, dagar koma,
ár og aldir líða”. Loks er þar
“Vögguvísa” eftir Valdimar
Snævar skólastjóra.
Islenzku itextarnir og þýðing-
arnar á þeim fylgjast að með
nótunum. Þýðingar fjögurra
ljóðanna hefir annazt Arthur
Gook trúboði á Akureyri, en
Steingrímur Arason kennari
lagði út “Vögguvísuna”. Þýðing-
ar Arthurs eru af hendi leystar
af samvizkusemi og nákvæmni,
og skortir reyndar ekki annað
en neista skáldsins. Vísa Valdi-
mars held eg, að hafi ekki tap-
að neinu í þýðingunni, nema
síður sé, enda er sá þýðandi sýni-
lega skáldmæltari en sá fyr-
nefndi, ekki eins rígbundinn við
textann. Óskandi er, að útgef-
andi leiti fyrir sér um beztu þýð-
ingar á ljóðum laganna fram-
vegis. Honum ætti ekki að verða
nein skotaskuld úr því í hópi
vestur-íslenzkra skálda.
Eg vék að því hér að framan,
að umrætt tónskáld væri mjög
undir erlendum áhrifum í list
sinni. Þótt segja verði, að sára-
lítið af lagasmíð íslenzkra tón-
skálda standi á þjóðlegum grunni
ber það ekki að skilja svo, að
verk þessara manna séu Islend-
ingum einskis nýt. En við meg-
um vel finna að við tónskáld
okkar, þótt við höfum ekki efni
á að vanþakka þeim. Flest þeirra
hafa verið þeim hæfileikum bú-
in, að þau geta sjálfsagt tekið
aðfinnslum eins og menn. Geta
þeirra til sjálfstæðrar, þjóðlegrar
(Frh. á bls. 8)