Lögberg - 16.08.1945, Side 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 16. ÁGÚST, 1945
3
Ár$æll Árnason:
Jón Sveinsson
Jón Sveinsson var einn hinn
víðförlasti íslendingur á þess-
ari öld, og jafnframt var hann
einn víðkunnasti rithöfundur
Islendinga. Hér á œttjörð sinni
hefir hann orðið mjög hjart-
fólginn ungu kynslóðinni fyr-
ir “Nonndbækurnar”. Ársæll
Árnason minnist hér hins
látna rithöfundar og göfug-
mennis.
Innan um allan hergnýinn,
nokkru áður en honum lauk,
barst hingað sú fregn, að Jón
Sveinsson, “Nonni”, hefði látizt í
nóvember síðastliðnum í Köln á
Þýzkalandi. Fregnin var að vísu
Jón Sveinsson
enginn herbrestur, en mun þó
hafa snortið íslendinga meira
en mörg stórfréttin úr stríðinu.
Nonni — við skulum kalla
hann því nafni — var fæddur
16. nóvember 1857 og hefir því
verið um 87 ára, er hann lézt.
Eg veit ekki sjálfan dánardag-
inn, né með hverjum hætti
Nonni hefir látizt. Aldurinn var
orðinn hár og mátt.i því vænta
þess, að hann hyrfi af sjónar-
sviðinu, en einmitt um þessar
mundir hófust hinar miklu loft-
árásir á Köln. Hver veit nema að
þær hafi átt sinn þátt í dauða
hans.
Nonni er þekktastur af bók-
um sínum, og segir hann þar á
sinn óbrotna og elskulega hátt
frá nokkrum þætti úr ævi sinni,
unglingsárunum. Þær eru að
vísu ekki sjálfsævisaga í eigin-
legum skilningi, heldur eru end-
urminningar unglingsáranna
notaðar sem uppistaða. Þar
fléttast svo ýmislegt inn í og
allt verður “sögulegt” í frásögn
Nonna.
Um ævi hans má geta þess, að
hann er fæddur á Möðruvöllum
í Hörgárdal, en þar var faðir
hans, Sveinn Þórarinsson,' skrif-
ari hjá Pétri Havsteen amt-
manni í 19 ár samfleytt. Seinna
fluttist hann til Akureyrar og
lézt þar í júlí 1869, og hefir
Nonni þá verið ellefu ára gam-
all. Móðir Nonna hét Sigríður
Jónsdóttir. Bæði voru þau hjón-
in þingeysk. Nokkru eftir burt-
för Nonna af íslandi fluttist hún
til Ameríku og dó þar.
Franskur auðmaður hafðf'boð-
izt til þess að kosta tvu íslenzka
drengi til mennta í Frakklandi.
Var annar kjörinn Þórhallur
Bjarnason, prests í Laufási
Halldórssonar, síðar biskups, en
hvarf þó frá því, sennilega af
trúarlegum ástæðum. Að hon-
um frágengnum varð Nonni fyr-
ir valinu. Hinn var Gunnar Ein-
arsson, Ásmundssonar í Nesi,
síðar kaupmaður í Reykjavík.
Nonni sigldi 1870, þá tólf ára
gamall, en er til Kaupmanna-
hafnar kom, var skollinn á ó-
friðurinn milli Frakka og Þjóð-
verja, og komst hann því ekki
lengra. Hóf hann þess vegna
nám sitt í Danmörku, stundaði
annars nám við háskóla í ýms-
um löndum Evrópu og varð hinn
lærðasti maður, eins og títt er
um kaþólska menntamenn. Að
námi loknu varð hann kennari
við kaþólskan menntaskóla í
Olderup í Danmörku, í tuttugu
ár samfleytt, frá 1892 til 1912.
Hann hafði verið sérstaklega vel
látinn sem kennafi, hafði sér-
stakt lag á að vinna piltana,
gera þeim hið erfiða nám
skemmtilegt. Auk kennslunnar
varð hann að sinna ýmsum
öðrum störfum, m. a. kaþólsku
trúboði í Danmörku En svo var
starfið erfitt, að hann varð að
fá lausn frá því og taka sér
hvíld. En þá fer hann að stunda
ritstörf fyrir alvöru. Hann vek-
ur strax aðdáun með “Nonna”-
bókum sínum, er hann skrifaði
á þýzku, og nú rennur upp nýtt
tímabil fyrir honum. Hann
verður eftirsóttur fyrirlesari við
skóla og ýmsar aðrar stofnan-
ir, ekki aðeins innan Evrópu —
hann virðist hafa verið jafn-
leikinn í helztu tungum álf-
unnar, a. m. k. þýzku, frönsku,
ensku og dönsku — heldur er
hann sendur, áttræður öldung-
urinn, umhverfis jörðina, um
Ameríku austur til Japan. Mun
hann hafa átt að fara um Kína
og víðar um Austurálfu, en
vegna ófriðarins, sem brauzt út
milli Japan og Kína, varð hann
að hraða för sinni heim til Ev-
rópu.
Sem rithöfund þekkjum við
Nonna yfirleitt ekki nema af
“Nonna”-bókunum. En meðan
hann stóð í hinu stranga starfi
með menntaskólakennari í Dan-
mörku, gaf hann út bók, sem
heitir “Islandsblomster”. Hann
hafði með höndum tímarit, sem
hét “Varden”, og birti þar
greinar um íslenzkar fornbók-
menntir, ekki í “Nonna”-stíl,
heldur sem vísindamaður, bók-
menntafræðingur. Þó kennir
þar strax hins sama yls og allt-
af síðar, sem kemur strax fram
í heiti bókarinnar. Hann lýsir
gildi fornbókmennta vorra, vís-
ar óspart til erlendra höfunda,
er hafi sérþekkingu á þeim, og
til staðfestingar máli sínu þýð-
ir hann Gunnlaugs sögu orms-
tungu og er hún prentuð með
í bókinni. Bókin er prentuð 1906.
Meðan Nonni starfaði við áð-
urnefndan menntaskóla, fékk
hann einn góðan veðurdag fyr-
irmæli um það, að hann skyldi
fara til íslands og nota tveggja
mánaða sumarleyfi sitt til þess
að ferðast um landið. (Þess má
geta, að menn í hans stöðu
urðu í hvívetna að fara eftir
fyrirmælum yfirmanna sinna).
Þetta var árið 1895. 1 för með
honum slæst einn af nemend-
um hans, tólf ára drengur,
Frederik að nafni. Um ferð
þessa ritaði hann bók “Et Ridt
gennem Island”, sem kom þó
ekki út fyrr en 1908, en í prýði-
legri útgáfu með þrem litmynd-
um eftir enska málarann Col-
lingwood. Þar kemur “Nonna”-
stíllinn fyrst fram, sérstaklega
í innganginum. Nemendur hans
höfðu frétt af þessu og tala við
hann í frímínútunum. Það er
of rúmfrekt að taka það upp
hér. 1 þessari ferðasögu lætur
hann yfirleitt ekki á því bera að
hann sé íslendingur, fyrr en
hann hittir Sigurð bónda á Laug
í Biskupstungum, er þá er um
áttrætt og orðinn heyrnarsljór.
Nonni vildi leita hófanna um
það, hvort hann fengist ekki
sem fylgdarmaður upp að Kal-
manstungu.
Gamli maðurinn hvessir á
hann augun og spyr: “Eruð þér
íslendingur?”
“Já”.
“Með leyfi að spýrja, hvað
heitið þér?”
“Eg heiti Jón Stefán Sveins-
son, frá Möðruvöllum í Hörgár-
dal.”
“Þér hafið þá ekki dvalið á
íslandi síðustu tuttugu árin?”
“Alveg rétt. Eg fór ungur
drengur af landi burt fyrir 25
árum og hefi dvalið erlendis alla
tíð síðan.”
“Já, nú man eg eftir því. Eg
hefi heyrt um það. Faðir yðar
hét Sveinn, sonur Þórarins Þór-
arinssonar úr Kelduhverfi. Móð-
ir yðar var Sigríður, ættuð úr
Mývatnssveit. Hún fluttist með
systkinum yðar til Canada.”
Fleira fór þeim á milli, en eg
set þetta hér sem dæmi þess,
hve Nonni, er sjálfur læzt vera
hlutlaus ferðalangur, lætur hér
koma fram hin fegurstu ein-
kenni íslendinga, gáfurnar,
minnið. Úr þessum jarðvegi
spruttu íslendingasögurnar, “Is-
landsblomster”.
Nonni heldur áfram norður á
hestbaki, að þeirra tíma sið, og
fer svo á skipi frá Akureyri aft-
ur til Kaupmannahafnar. En í
leiðinni kom hann við á Möðru-
völlum í Hörgárdal og gisti þar
eina nótt. Honum varð að vísu
ekki svefnsamt, því svo hlóðust
bernskuminningarnar að hon-
um, að um háttamál varð hann
að rölta út, út fyrir túngarðinn,
og njóta endurminninga- æsk-
unnar í bjartri vornóttinni. Ein-
lægri hrifni af fögrum æsku-
stöðvum getur ekki.
Á íslenzku hafa þessar bækur
komið út eftir Jón Sveinsson:
Nonni 1922, Borgin við sund-
ið 1923, Sólskinsdagar 1924,
Nonni og Manni 1925, Ævin-
týri úr Eyjum 1927. Á Skipalóni
1928. Útgefandi var undirritað-
ur, þýðandi Freysteinn Gunn-
arsson, að undanskildu því, að
Magnús Jónsson, nú prófessor,
þýddi hinn eiginlega Nonna og
Manna og einn kaflann úr Sól-
skinsdögum (Ævintýri á sjó).
Eg segi “hinn eiginlega Nonna
og Manna” vegna þess, að í
þeirri bók var bætt við annarri
frásögn, “Nonni og Manni fara á
fjöll”, sem var ekki með í þýzku
útgáfunni, en var sameinuð í
íslenzku útgáfunni að ráði höf-
undarins.
Eiiís og áður er getið kom
Nonni heim til íslands 1895, eft-
ir 25 ára fjarveru. Aftur kom
hann hingað heim 1930, að
mestu á vegum ríkisstjórnarinn-
ar, en fyrir atbeina útgefanda
bóka hans hér. Eítir þá ferð
skrifaði hann bók, Die Feuer-
insel im Nordmeer (Eldeyjan í
norðurhöfum) og hefir hún ekki
komið út á íslenzku. Enn er ein
bók eftir hann, Die Geschichte
des kleinen Guido (Saga Guidos
litla), kom út 1930, “frásögn
handa kaþólskri æsku” eins og
á titilblaðinu stendur, um
franskan dreng af háum stigum,
sem dó ungur, en þótti undra-
barn á kaþólska vísu.
Um aðrar bækur eftir Nonna
er mér ekki kunnugt. Þess má
•geta, að kaflar úr bókum hans
hafa verið gefnir út sérstaklega,
stundum með öðrum titli en hin-
um upprunalega. Bæklingur
kom út eftir hann, nokkru eftir
styrjöldina fyrri, sérprentuð
grein um heimsókn í barnahæli.
Þó að, eða öllu heldur af því að
hún var skrifuð af hinni lát-
lausu einlægni að hætti Nonna,
var hún gefin út í tugþúsunda-
tali, sem áróðursrit til hjálpar
slíkum stofnunum.
Það er einkennandi fyrir
Nonna sem rithöfund, að svo
innilega sem hann var tengdur
kaþólskri kirkju, jafnvel trú-
boðsstarfsemi hennar, kemur það
hvergi fram í sögum hans. Sag-
an “Nonni og Manni” er að vísu
undantekning, en hún var skrif-
uð handa kaþólskri árbók. 1 sög-
um sínum er hann aðeins Nonni,
litli íslenzki drengurinn, sem
kvaddi móður sína tólf árá gam-
all og fór á lítilli skútu út í ó-
þekkta heiminn. Hann var ekki
“stórmenni” í venjulegum skiln-
ingi, hann vann ekki heiminn
með ofbeldi eða orrustugný, til
þess að undirbúa hrun sjálfs
sín, en hann vann hjörtu í
miljónatali. Og líklega hefir
enginn Islendingur orðið eins
víða frægur, unnið íslandi
meira gagn með sínum látlausu,
ástúðlegu frásögnum og fyrir-
lestrum um land og þjóð en
Nonni, séra Jón Sveinsson.
Tíminn.
Kriálján E. Fjeldsted
Áttatíu ára 30. mat 1944.
Man eg okkar fyrstu fundi,
fögur sól í heiði skein,
ungir sveinar I5ku í lundi,
lífið brosti af hverri grein.
Nú er fent í flestra sporin,
frá þeim tíma, vinur minn,
en mér finst æskan endurborin,
og alt svo bjart við svipinn þinn.
Þó þú sért með silfruð hárin,
sálin vakir frjáls og hrein
og horfir niður á elli árin,
eins og vorsins fugl af grein.
Samtíð fann þig heiðri hæfan,
hér um langan vöku dag
megi að lokum Guð og gæfan
gefa þér fagurt sólarlag.
H. E. Magnússon.
Lieut. W. W. Matthews og Lieut. A. G. Harris, sem getið
hafa sér mikið frægðarorð í Burma-leiðangrinum gegn
Japönum.
Business and Professional Cards
DR. A. BLONDAL Dr. S. J. Johann«Mon
Physician & Burgeon 215 RUBT STRHSJDT
662 MEDICAL ARTS BLDG (Boint suflur af B&nnlnff) Tahífmi S0 177
Sími 93 996 Heimili: 108 Chataway •
Slmi 61 023 VlOtaUtimi 2—6 e. h
DR. A. V. JOHNSON
DentUt
•
106 SOMERSKT BLDQ.
Thelephone 97 93 2
Home Telephone 202 398
Dr. E. JOHNSON
306 Eveltne St. Selklrk
Office hrs. 2.30—6 P.M.
Phone office 26. Re«. 130
Frá vini
Office Phone Res. Phon*
94 762 72 408
Dr. L. A. Sigurdson
116 MEDICAL ARTS BLDO.
Offtce Houra: 4 p.m.—6 p m.
and by appolntment
DR. ROBERT BLACK
Sérfr«tBin*ur I Augna, Eyrna, nef
og haiasjdkdómum
416 Medical Arta Building,
Graham and Kennedy St.
Skrifstofuslml 9 3 861
Helmasiml 42 164
DR8. H. R. and H. W.
TWEED
Tannlahnar
•
M< TORONTO GEN. TR06T6
BtJlLDIffG
Sy, Portafre Ave. o* Bmith »
PHONÉ 96 952 WINNIPEG
KYOLFSON’S DRUG
PARK RIVER, N.D.
filenchur lyftali
Eólk getur pantaB meBul e«
annal með pðsti.
Fljót afgrelBsia.
A. S. BARDAL
141 SHBRBROOK ST
Selur Ukkiatur of annaat um #t-
farir. Aliur tttbdnaftur »4 beati
finnfrunur selur hann allakonar
mlnntevartta o* legstoina
Skrlfstofu talslmi 27 324
Heimilis talMml 26 444
•HONt:
06 647
Lttgatttln&r
sem skara framðr
OrvaU blttsrýU
o« Manltoba marœarl
BhrlfiO eftir verOthrd
GILLIS QUARRIES. LTD.
14 00 Spruce St.
Slmi 28 *»»

HALDOR HALDORSON J. J. SWANSON A CO. LIMITED
b vogi n pameis tari 10» AVENÓE BLDG., WPO
23 Mustc and Art Building; •
Broadway and Hargrave Fastelgnasalar. Lelgja htts. Ot-
Winnipegr, Canada rin peningalán og eldsábyrgfl. blfrelöaAbyrgC. o. «. frv.
Phone 9 3 055 Phone 97 5»8
INSURE your property wlth ANDREW8. ANDREWS THORVALDSON AND
HOME SECURITIES LTD. EGGERTSON
468 MAIN ST. LSofraðinpar »0» Bank of Nova Sootla
Leo E. Johnson A. I. I. A. Mgr. Portage og Garry 8t-
Phones Bus. 23 377 Res 39 433 ftiml 98 1*1
TBLEPHONE 96 010 Blóm stundvíslega afgxttldd
H. J. PALMASON & CO. HIROSERY ii». BtofnaB 1*05 427 Portage Ave. Slmi 97 466 Winnlpeg.
Chartered Accountantt 1101 McARTHUR BUILDING WINNIPEG, CANADA

Phone 49 469 lladio Service Speclalista ELECTRONIG LABS. H. THORKELSON, Prop. The most up-to-date Sound Equlpment System. 130 OSBORNE ST., WINNIPEQ GliNDRY PYMORE LTD. Brltteh Quality — Fl«h Nettías 6« VICTORIA STRŒBT Phone 98 211 Vinnipe* Manaoor, T. R. THORTALDMOX íour patronage wlll b* tppreciated

Q. F. Jonaason, Prea. Ar Man. Dtr. Keystone Fisheries Limited 404 Scott Block Simi 95 2»7 Wholetale Dietributori •/ TRBBH AVD FROZBN FIBR CANADIAN FISH PRODUCERS, LTD. I. M. Paoe, Manapinp Direotev Wholesale Distributors ef Fresh and Froxen Fteh. 811 Chambers St. Office Phone 26 328 Ree Phone 7» 917. j

MANITOBA FISHERIES WINNIPEG, MAN. T. Bercovttch, fraim.lev.itl. Verala t heildeölu meB n/jan oc froalnn flak. »0» OWKNA ST. Skrtfstofusiml 26 »6» Haimaaiml 66 461 — LOANS — At Rates Authorized by Small Loans Act, 1939. PEOPLES FINANCE OORP. I/I'D. Licensed Lend-rs Eetablished 1929 408 Time Bldg. Phtme 21 48»

Argue Brothers Ltd. Real Estate — Financial — and Insurance Lombard Building, Wlnnipeg II HAGBORG II n FUEL CO. n •
J. DAVIDSON, Rep. Phone 97 291 i Dial 21331 í£ F,þ 21331