Lögberg - 16.08.1945, Side 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 16. ÁGÚST, 1945
---------------Xögberg-------------------------------------j
QeflQ út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS. LIMITED j
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba j
Utanáskrift ritstjórans: j
EDlTOR LÖGBERG,
#96 Sar^ent Avé., Winnipeg, Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram j
The "Lk'igberg” is printed and published by '•
The Columbia Press, Limited, 6íé Sargent Avenue j
Wínnipeg, Manitooa ,
PHONE 21 8ö4 J
i--------------—-------------------------------------——
Forseti íslands settur
inn í embætti
HlllllllHIHHIIIIHillliHllllllllllHliilllllllllliillliilllllllllllUllllllil'iltDliliiiliiiiHlllliillliiiliíiiiluíiiiilliiiilllilllilllililliiiiillklliliiiiliiiiililliiii'iiiilil
Margir hlutir á þessari öld tækninnar og hrað-
ans, gerast með skjótum atburðum; má í þessu
sambandi meðal annars, leiða athygli að því,
að þann 1. yfirstandandi mánaðar. var forseti
Islands, herra Sveinn Björnsson, settur inn í
embætti; daginn eftir var innsetningarræða
hans komin í hendur íslenzka sendiráðsins í
Washington, og þaðan barst hún Lögbergi tveim
ur dögum síðar; ræðan kom til vor 1 enskum
búningi, þótt hún vitanlega væri flutt á ís-
lenzku heima, en nú birtist hún hér í íslenzkri
þýðingu.
Sendiráðinu segist þannig frá:
Herra Sveinn, sem var endurkosinn forseti
íslands 17. júní 1945, var settur inn í embætti í
gærkveldi þann 1. ágúst, og fór athöfnin fram
í Alþingishúsinu; embættiseiðtökunni stýrð'
dómsforseti Hæztaréttar, herra Þórður Eyjólfs-
son.
í innsetningarræðu sinni komst Sveinn for-
seti þannig að orði:
“Þegar íslenzka lýðveldið var stofnsett 17.
júní 1944, hlaut það þegar viðurkenningu margra
vinveittra þjóða með Bandaríkin og Bretland
hið mikla í fararbroddi.
Þessi tvö stórveldi höfðu lýst yfir því í
Atlantshafssáttmálanum, að sérhver þjóð hefði
til þess ótakmarkaðan rétt, að velja sitt eigið
stjórnarfar; þau hikuðu ekki við, að láta þessa
grundvallarreglu gilda um Island; vegna þess-
arar afstöðu eru hjörtu vor full af þakklæti í
garð áminstra stórvelda, sem og til þeirra ann-
ara þjóða, er síðar veittu íslandi hliðstæða
viðurkenningu; þessar viðurkenningar fela í sér
traustan grundvöll að framtíð íslenzka lýð-
veldisins.
Um það leyti, er eg fyrir fjórum árum, tókst
á hendur ríkisstjóraembættið, lét eg þess getið,
að það væri einhuga áform íslenzku þjóðarinn-
ar, að teljast eigi aðeins til norrænna þjóða í
framtíðinni, heldur einnig að skipa sér í fylk-
ingu þeirra annara lýðræðisþjóða, er grund-
valla líf sitt og alþjóðamök á réttvísi og gagn-
kvæmri virðingu fyrir tilverurétti og sæmd
hvers aðilja um sig; þessi yfirlýsing var í beinu
samræmi við stefnu þáverandi stjórnar, og hafa
atburðir síðari tíma leitt í ljós iaunverulegt
gildi hennar.
Sem sönnun hinna nánu tengsla íslenzku
þjóðarinnar við hinar Norðurlandaþjóðirnar,
má nefna bylgju þess hjartanlega fágnaðar, er
í ljós kom hjá íslenzku þjóðinni við fregnina
um það, að Danmörk og Noregur hefði endur-
heimt frelsi sitt. Og nú er það þegar komið á
daginn, að vinsamlegt samstarf milli allra Norð-
urlandþjóðanna, hefir fengið byr í segl á ný.
Sex mánuðum áður en Norðurálfustyrjöldin
braust út, synjaði ísland málaleitun Þjóðverja
um byggingu flugvalla á íslandi, þrátt fyrir
lokkandi hylliboð, og friðarfálmið, er á þeirri
tíð sýndist hafa skotið rótum hjá svo mörg-
um þjóðum. Það er haft eftir háttsettum þýzk-
um embættismanni, að Þjóðverjar hefðu ætlað
í öndverðri styrjöld að hernema Island, en hefðu
horfið frá því ráði vegna þess að flugvellir
vöru eigi við hendi í landinu. Þrátt fyrir yfirlýst
hlutleysi, sem ísland hefir ekki hvikað frá, héld-
um vér uppi yfir stríðsárin sex, svo náinni
samvinnu við lýðræðisþjóðirnar, að engum
blandast hugur um hvar samúð ríkisstjórnar-
innar og íslenzku þjóðarinnar átti dýpstar ræt-
ur.
Það nægir, að á það sé bent, hve lítið varð
um árekstra við brezka herinn, sem til lands-
ins kom, þrátt fyrir mótmæli íslenzku ríkis-
stjórnarinnar, og hve óhikandi vér gerðum
samning við Bandaríkin um hervernd lands vors,
og hve sambúð ameríská setuliðsins og íslenzku
þjóðarinnar var góð og batnandi, ekki sízt er
tekið er tillit til þess, hve setuliðið var fjöl-
mennt, borið saman við íbúatölu hinnar ís-
lenzku þjóðar. Ótrauðir héldum vér uppi flutn-
ingi matvæla til sameinuðu þjóðanna, þrátt fyrir
hlutfallslega mikið tjón mannslífa og skipa-
kosts. Gat óvopnuð þjóð látið skýrar í ljós sam-
úð sína með málstað sameinuðu þjóðanna?
Sameinuðu þjóðirnar skoða Island sem félags-
þjóð. Vér höfum tekið þátt í mörgum greinum
alþjóðasamvinnunnar, og vér vonumst til að
eiga framhaldssamstarf á vettvangi alþjóða-
mála; afstaða vor til annara þjóða, stjórnast af
fylgi voru við grundvallarhugsjónir lýðræðis-
ins; vér trúum því, eins og Lincoln komst að
orði, að fólksstjórn, valin af fólkinu, vegna fólks-
ins, skapi hina mestu hamingju. Eg vona, að
íslendingar héðan í frá, eins og hingað til,
reynist þessum hugsjónum trúir.”
“C • *-V* ” £* *
tlimreiom hmmtiu ara
Eftir prófessor Richard. Beck
llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllillllllllllHlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
Tímaritið “Eimreiðin”, sem að verðleikum
nýtur mikilla vinsælda íslenzkra lesenda beggja
megin hafsins, lauk fimmtíu ára ferli sínum við
síðustu áramót. Er þar um að ræða merkisvið-
buVð í sögu íslenzkra tímarita, eigi aðeins vegna
þess, að hún hefir orðið óvenjulega langlíf í
hópi þeirra, heldur sérstaklega fyrir það, hve
“hátt hefir verið til lofts og vítt til veggja” í
húsi hennar, hve mikið frjálslyndi og víðsýni
hefir ráðið þar ríkjum, og fyrir það, hve vand-
að, fjölbreytt og tímabært lesmál hún hefir
kappkostað að bera á borð fyrir lesendur sína.
Aldarhelmings-afmæli hennar ber því einnig
gott vitni, hve vel hún hefir reynst vaxin hlut-
verki sínu, því að í heimi tímaritanna á það
við, eigi síður en annarsstaðar, að það eitt lifir
til lerígdar, sem er lífræns eðlis og á skilið að
lifa. “Eimreiðin” hefir einnig orðið samferða
marghliða þróun og miklum framförum í lífi
hinnar íslenzku þjóðar, og með ýmsum hætti
lagt sinn skerf til þeirrar þróunar og fram-
faraviðleitninnar. Ýkjulaust er því óhætt að
segja, að hún skipar heiðursess meðal íslenzéra
timarita.
Hún fór einnig ágætlega úr hlaði, eins og
kunnugt er. Stofnandi.hennar og útgefandi og
ritstjóri um langt skeið var hinn þjóðkunni
fræði- og stjórnmálamaður, dr. Valtýr Guð-
mundsson prófessor, og naut hún þegar í fyrstu
stuðnings hinna fremstu og ágætustu skálda og
rithöfunda. Meðal þeirra höfunda, sem rituðu
í fyrsta hefti hennar, voru Þorsteinn Erlings-
son, Steingrímur Thorsteinsson, Bjarni Jóns-
son frá Vogi og dr. Helgi Péturss. Var stefna
hennar mörkuð með hinum snildarlega og mark-
vissa vakningarkvæði Þorsteins, “Brautin”, sem
enn stendur í fullu gildi og varðar ritinu veg;
og það er útgefendum þess og ritstjórum mjög
til sæmdar, hve vel þeim hefir tekist að sam-
ræma efni og anda ritsins þeirri stefnuskrá á
farinni hálfrar aldar leið.
En auk dr. Valtýs hafa þessir verið útgefendur
og ritstjórar “Eimreiðarinnar”: Ársæll Árna-
son bóksali, er flutti hana heim til Reykjavík-
ur frá Kaupmannahöfn, 1918—1923; dr. Magnús
Jónsson prófessor, er var ritstjóri hennar frá
1918 til 1. september 1923, og Sveinn Sigurðs-
son, er verið hefir ritstjóri og útgefandi sam-
fleytt síðan. Miklir hæfileikamenn og ritfær-
ir að sama skapi hafa því jafnan skipað rit-
stjórasess hennar. Og ekki þarf lengi að blaða i
hinu mikla bókasafni, sem fimmtíu árgangar
hennar eru orðnir, til þess að sannfærast um,
að kunnustu skáld, rithöfundar og fræðimenn
þjóðar vorrar hafa talið sér sæmd að því að
birta þar ljóð sín, sögur og ritgerðir. Enda er
það mála sannast, að hún hefir, innan þeirra
takmarka, sem tímariti eru sett, flutt hreint
eigi lítinn hluta þess fegursta, snjallasta og
markveðasta, sem ritað hefir verið á íslenzku í
bundnu og óbundnu máli síðastliðinn aldar-
helming.
Fyrsta heftí hennar í ár er, eins og ágætlega
sæmdi, að nokkru helgað fimmtíu ára afmæl-
inu. Minnist ritstjórinn, Sveinn Sigurðsson, þess
í gagrjorðri, drengilegri og mjög athyglisverðri
inngangsgrein, “Eftir hálfa öld”, og farast hon-
um þar meðal annars þannig orð:
“Eimreiðin hefir jafnan barist gegn múg-
mennskunni, þessari ófreskju hinnar blekkjandi
hópsefjunar, sem hvílir á þjóðlífinu og gerir
það í ýmsum greinum andlega fátækt, dregur
úr manngildinu og hneppir sjálfstæða hugsun í
fjötra. Eitt ömurlegasta þjóðfélagsfyrirbrigði
þessarar tegundar er hið blinda flokksræði, sem
endar oftast í algerðu einræði, svo sem nazism-
inn þýzki, og lamar þá alla frjálsa hugsun. Við
hættum flokksræðisins hefir hvað eftir annað
verið varað hér í ritinu.”
Þá víkur greinarhöfundur að stefnum þeim
og straumum, sem flæða yfir þjóðlífið og segir:
“Vandinn er að láta ekki blekkjast af fánýtinu,
sem allt of oft er haldið að fólki með enn
meiri ágengni og ofsa en hinu er haldið að því,
sem varanlegt gildi hefur. Aldrei hefir íslenzka
þjóðin, síðan hún fékk aftur stjórnmálalegt
frelsi sitt viðurkennt; legið undir öðrum eins
áföllum alls konar áróðurs eins og nú. Sem
betur fer er íslenzki stofninn sterkur, sem
standast á öll hin mörgu áföll áróðurs í nútíð
og framtíð. Stjórnarfarslegt og andlegt frelsi
þjóðarinnar er undir því komið,
að henni takist að varðveita sjálf
stæða hugsun, byggja á heil-
brigðum, dýrmætum þjóðararfi
nýtt, traust þjóðfélag.”
Að sögu “Eimreiðarinnar” og
áhrifum er nánar vikið í glöggri
og all-ítarlegri yfirlitsgrein,
“Bókmenntaferill fimmtíu ára”,
eftir Vilhjálm Þ. Gíslason skóla-
stjóra, sem rekur íslenzka bók-
mennta- og menningarstrauma
á umræddu tímabili og bregður
ljósi á margt í þeim efnum.
Fylgja ritgerð þessari myndir af
öllum ritstjórum og útgefendum
“Eimreiðarinnar” og af mörgum
þeim höfundum, sem ritað hafa
í hana á liðinni hálfri öld.
Af öðrum greinum í þessu
hefti má sérstaklega nefna hina
prýðilegu minningargrein Gunn-
arssönar rithöfundar um Sig-
rúnu Pálsdóttur Blöndal, hina
gáfuðu og mikilhæfu bústýru og
skólastýru að Hallormsstað, og
grein Huldu skáldkonu, “Fjalla-
skáldið”, þar sem farið er mjúk-
um höndum djúpstæðrar rækt-
arsemi og samúðar um æviferil
og snilldargáfu Kristjáns Jóns-
sonar skálds.
Með Sigrúnu Blöndal átti
Austurland og íslenzka þjóðin á
bak að sjá stórbrotinni konu og
fágætri að skapgerð, menningar-
legum áhuga og athöfnum. Varð
eg þess fljótt var í samtölum
við hana að Hallormsstað síðast-
liðið sumar, er verða mér minnis
stæð mjög, eigi síður en hin að-
sópsmikla höfðingskona sjálf. Er
Gunnar skáld því mikilla þakka
verður fyrir að hafa minnst
hennar, og jafnhliða hins ágæta
manns hennar, Benedikts Blön-
dal, jafn fagurlega og hann gerir
í grein sinni. Hitt er hverju orði
sannara, sem hann segir í grein-
arlok: “En minning Sigrúnar
verður bezt heiðruð með því að
styrkja af einlægni og örlæti
skóla þann, er hún bar svo mjög
fyrir brjósti og hlakkaði svo
mjög til, að ykist ásmegin. Þá
væri e. t. v. ekki illa til fallið
að láta draum hennar um kap-
elluna litlu rætast á þann hátt,
að hún yrði reist til sámeigin-
legrar minningar þeirra öndvegis
hjóna, sem nú aftur og endan
lega byggja eina sæng, angur-
lausa, friðarhvíluna í faðmi
moldar.”
Og Gunnar gerir ekki enda-
sleppt við minningu hinnar sárt
syrgðu skörungskonu; greininni
fylgir faguryrt minningarkvæði,
og tala þessar ljóðlínur þess eigi
aðeins til yngri kynslóðar Is-
lands, sem þær eru stílaðar til,
heldur eirinig til allra, sem þeim
vilja gaum gefa:
“Fleygið ei fjársjóði
fyrirmyndar
í hafdjúp gleymsku og glaums;
látið ei líf
lífi dýrra
eyðast sem ólifað.”
1 grein sinni “Nýsköpun stjórn
farsins” kemur Halldór Jónas-
son, sem áður hefir ritað margt
eftirtektarvert um stjórnarfars-
leg efni, fram með ýms nýmæli
varðandi stórnarskipun hins ís-
lenzka lýðveldis. Fróðleg að
vanda er yfirlitsgrein Sveins rit-
stjóra, “Island 1944”, og skemmti
leg ferðasaga, “Ævintýri í
Warnemunde” eftir Þorstein
Jónsson. Auk þess flytur þetta
hefti merkilega dulræna frásögn
eftir Kristján Linnet, greinar-
gott yfirlit um íslenzka leiklist
síðastliðið ár eftir Lárus Sigur-
björnsson, “Raddir” og ritdóma
eftir ýmsa.
Tvö góð kvæði eru einnig i
heftinu, þó ólík séu,að efni og
anda, “Skáldið” eftir Heiðrek
Guðmundsson og “Milli vita .
kennslustund” eftir Þráin. Þar
eru ennfremur tvær smásögur,
“Illum hinn illi”, mjög vel sögð,
eftir Kristmann Guðmundsson
rithöfund, sem áður hefir ritað
margar ágætar sögur af því tagi,
og “Litli og stóri”, sniðug saga,
eftir An bogsveigi.
Sveinn Sigurðsson er í hópi
þeirra mörgu heima á ættjörð-
inni, sem láta sér annt um fram-
haldandi menningarsamband og
samskifti milli Islendinga austan
hafs og vestan, og hefir með ýms-
um hætti sýnt það í “Eimreið-
inni”. Ekki verða Islendingar
vestan hafs heldur útundan í
þessu hefti hennar; myndir
nokkurra þeirra eru í mynda
safni þeirra höfunda, sem skrif-
að hafa í hana liðinn aldarhelm-
ing, og í “Röddum” er birt af-
mæliskveðja til hennar frá hin-
um gjörhugula fróðleiksmanni
Árna S. Mýrdal. í ritsjánni birt-
ist einkar lofsamlegur og mak-
legur ritdómur um hina nýju
ljóðabók Einars P. Jónssonar rit-
stjóra, Sólheirriar, þar sem vikið
er einnig að menningarlegu gildi
margra ára ritstjórnar-starfsemi
hans. Einnig er þar að finna mjög
vingjarnlega umsögn um hinar
fróðlegu og skemmtilegu Ferða-
hugleiðingar Soffoníasar Thor-
kelssonar verksmiðjustjóra, und-
ir fyrirsögninni “Glöggt er gests
auga”, sem og um tímaritið “The
Icelandic Canadian”. í nefndum
umsögnum um rit héðan að vest-
an lýsir sér vel samúðarríkur
skilningur Sveins ritstjóra á ís-
lenzkri bókmennta- og menning-
arviðleitni vestur hér,.sem meta
ber að verðugu.
Eg veit, að eg mæli fyrir munn
margra velunnara “Eimreiðar-
innar” vestan hafs og fróðleiks-
unnandi íslendinga, er eg færi
ritstjóra og útgefanda hennar
innilegar þakkir í tilefni af fimm
tíu ára afmæli hennar og óska
honum og ritinu framhaldandi
brautargengis í “frelsandi fram
tíðarnafni”, eins og skáldið kvað,
sem söng hana svo vel úr garði
í byrjun vegferðar hennar.
Veizla í Riverton
Á sunnudagskvöidið þann 5.
þ. m., var haldin vegleg veizla
í samkomuhúsinu í Riverton til
heiðurs við Flight Lieutenant
Friðrik Stefán Thorvaldson og
frú hans, sem ættuð er austan
frá Ontario. Friðrik er sonur
þeirra Mr. og Mrs. Sveinn Thor-
valdson í Riverton; hann gekk
kornungur í flugherinn, og er
nýlega kominn heim eftir 5 ára
herþjónustu; er Friðrik hinn
mesti efnismaður.
Veizlustjórn hafði með hönd-
um Mr. Percy Wood bókhaldari,
og fórst honum sá starfi lipur-
lega úr hendi; stuttar ræður
fluttu þeir S. V. Sigurðson, G.
S. Thorvaldson, M. L. A. og Ein-
ar P. Jónsson.
Frú Lilja Thorvaldson skemti
með yndislegum söng, en við
hljóðfærið var Daisy Jonasson.
Ýmissar góðar gjafir voru
heiðursgestunum afhentar, og
veitingar bornar fram af mikilli
risnu.
Flight Lieutenant Thorvald-
son þakkaði með hlýjum og fögr-
um orðum gjafirnar og þá sæmd,
er þeim hjónum veittist með
þessum fjölmenna mannfagnaði.
Um kvöldið var næsta gest-
kvæmt á hinu glaðværa og
glæsilega heimili þeirra Mr. og
Mrs. Sveinn Thorvaldson.
POSTPANTANA
ÞJÓNUSTU
DEILDIN
• • •
Vitið þér að EATON’S Mail
Order starfrækir sérstaka þjón-
ustudeild fyrir viðskiptavini
sína? Þar má fá upplýsingar um
vörur, hvort sem þær standa í
verðskránni eða ekki.
J>essi þjónusta kemur sér vel,
ef þér þarfnist kostnaðaráætl-
unar fyrir bygglngar, véla að-
gerðir eða nýja parta. og margt
annað, sem kallar að. Notfærið
yður þessa þjónustu, hún er
gerð yðar vegna. Sendið fyrir-
spurnir yðar til Mail Order
Service Department t Winnipeg,
og verða yður þá fúslega látn-
ar nauðsynlegar upplýsingar
í té.
<*T. EATON C
WINNIPEQ CANADA
EATON'S
MENNT ASKÓLI
Sameinuðu kirkjunnar í Canada
Er í nánu nienta- og menningarsambandi við Manitobaháskólann.
Námsgreinar, sem kensla er veitt í:
Arts og Science deildum til fullnaöarprófs B.A.
I lægri deildum eru menn búnir undir laegri próf, svo sem B.Sc.
og undirbúnings próf undir inritöku í verzlunarfræði, mæl-
ingafræCi, lögfræði og iæknisfræði deildir háskólans.
Gagnfræðiskóladeild XI. bekkur, láskóla inntökuoróf og tólfti
bekkur, sem flytur nemendurna upp i atnnan bekk háskólans
og kennaraskóla fylkisins.
Kensla í guðfræði, lokapróf og áframhaldskensla fyrir þá,
sem vilja ná hærra mentastigi í guðfræði B.D.
Heimavist fyrir meyjar og menn.
United College er mjög vel settur i bænum. Hefir ágætt leik-
svæði og skautasvell að vetrinum.
Kensla byrjar nú í ár 1945—1946, sem hér segir:
Gagnfræðadeildin (Collegiate) 11. sept.
Lægri háskóladeildin (Junior Div.) Aarts og Sceience 19. sept.
Eldri, eða hærri háskóladeildin (Arts) 26. sept.
Guðfræðideildinni 2. okt.
Þeir, sem frekari upplýsinga óska, gjöri svo vel að skrifa til
Registrar United Collage, Portage al Balmoral, Winnipeg, Man.
eða tala við hann í sttna 30 476 eða 72 291.