Lögberg - 25.10.1945, Page 4

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 25. OKTÓBER, 1945.
4 •
I-----------Xögberg ----------------------
j Qeflö út hvern fimtudag af
j TílE COLUMBIA PRESS. LIMITED
| 695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
I Utanáskrift ritstjórans:
| EDITOR LÖGBERG,
6‘Jö Sargent ■ Ave., Winnipeg, Man
Editor: EINAR P. JÓNSSON
j Verð $3.00 um árið — Borgist fyriríram
The "Ivfigberg” is printed and published b»
í The Coiumbia Press, Limited, 695 Sargeht Avenue
, Winnipeg, Manitoba
PHONE 21 804

■IIUIMIII!ll!IIIUIIÍ!llilllllllll!!UI! iilltllllllllllliilllillllllllllllllllllllilliIlllllllllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllilllllllllllilllllllllillJillltliiillll
Enn er fylztu átaka þörf
í nýlegu hefti kemst Maclean’s Magazine með-
al annars þannig að orði, varðandi hið 9. sigur-
lán canadisku þjóðarinnar, sem nú er komið til
útboðs á peningamarkaðinn:
Canadiska þjóðin greiðir aldrei allar stríðs-
skuldir sínar; hún greiðir aldrei fyrir það, sem
viðarkrossamir tákna, er auðkenna grafir hinna
föllnu sqna hennar í órafjarlægð frá heimaland-
inu; skuldin, sem hún stendur í við hina löm-
uðu, sorgbitnu og blindu, verður heldur aldrei
greidd.
En ýmissar kvaðir, sem á þjóðinni hvíla og
metnar eru til peninga, eru greiðanlegar og
þurfa að greiðast í peningum.
Hinir særðu og sjúku eiga heimting á því af
vorri hálfu, að ekkert sé ógert látið, er koma
megi þeim til heilsu á ný.
Þúsundir hermanna vorra bíða enn handan
hafs vegna ónógs skipakosts til þess að flytja
þá heim; þessa menn verður að fæða og klæða
tryggja þeim húsnæði og greiða þeim nokkurn
lífeyri; og þegar þeir að lokum koma heim,
verður stjórnin, röda fólksins, að greiða þeim
nokkura uppbótarþóknun, veita þeim tilsögn í
ýmissum sérfræðigreinum, §ða réttara sagt, hlut
ast til um að svo verði gert, með það fyrir
augum, að þeim megi auðnast að koma fyrir
sig fótum á vettvangi strangrar samkeppni
atvinnu- og viðskiptalífs.
Hjá því verður undir engum kringumstæð-
um komist, að verja þurfi til þess miklu fé, að
breyta stríðsiðjunni til friðariðju, jafnframt því
sem það liggur í augum uppi, hve hart vér
verðum að Jeggja að oss við að rétta hag þeirra
þjóða, sem sárast urðú leiknar af völdum hern-
eskjunnar þýzku og hliðstæðra skaðsemdarafla
annars staðar frá.
Og nú hefir stjórnin í Canada ákveðið að
bjóða út hið 9. Sigurlán sitt, og er upphæðin
fastbundin við hálfa aðra biljón dollara; þetta
er langhæsta upphæðin, sem enn hefir verið
farið fram á, og er það engan veginn ólíklegt,
að ýmissum kunni að hrjósa hugur við henni;
á hinn bóginn ber þess að gæta, að annað slíkt
lán verður eigi tekið í heilt ár; peningarnir
verða að fást, og komi þeir ekki inn með fúsum
og frjálsum vilja borgaranna á stjórnin ekki
annars úrkosta, en innheimta þá í skattaformi;
að hvorugu þessu verður auðhlaupið, þótt sýnt
sé, að staðreyndir í þessu efni verði eigi auð-
veldlega umflúnar.
Þúsundir þeirra manna, sem leystir hafa verið
úr herþjónustu, eru enn eigi búnir að koma sér
fyrir á ný í atvinnulífi þjóðarinnar, og hið sama
er að segja um þann mikla mannfjölda, sem
ókominn er heim; þessir menn hafa ekki af
miklu að taka, og þess vegna þarf ekki að gera
því skóna, að þeir skrifi sig fyrir neinum stór-
um fjárhæðum; peningarnir verða þar af leið-
andi að miklu leyti að koma annars staðar frá.
Það væri allsendis rangt, að staðhæfa, að
þjóð, sem enn telur innan við tólf miljónir
íbúa, en hefir engu að síður í sex ár afgreitt
fimm biljóna fjárlög, væri skildingalaus, enda
næði slíkt vitanlega ekki nokkurri átt; í land-
inu er gnótt reiðupeninga, sem þurfa að vera,
og mega til með að vera í veltu, ef tryggt á að
verða um atvinnumál þjóðarinnar; og eins og
nú hagar til, nemur spariinnstæða canadiskra
einstaklinga í bönkum margfalt stærri upphæð,
en nokkru sinni áður; það ætti þess vegna
ekkert að verða því til fyrirstöðu, að 9. sigur-
lánið nái öruggri höfn, áður en sá tími rennur
út, sem söfnuninni er ætlaður.
Fjármálaráðherra sambandsstjórnarinnar, Mr.
Ilsley, vék nýlega að því í ræðu, að nú, um
þær mundir, sem hinni risafengnu stríðsiðju
væri í þann veginn að verða lokið, og friðar-
iðjan byrjaði fyrir alvöru á ný, hagaði þannig
til, að nýjar framleiðsluvörur, sem fólk van-
hagaði um og vildi kaupa, væri enn eigi við
hendi, þótt enginn hörgull væri á peningum
manna á meðal til þess að greiða fyrir þær
jafn skjótt og þær yrði fáanlegar; en meðan
þannig væri ástatt, taldi Mr. Ilsley nokkura
hættu á því, að tilraunir jrrðu gerðar til þess að
sprengja upp ýmislegar framleiðsluvörur, og að
slíkt gæti fyr en varði, leitt til almennrar verð-
þenslu og víðtæks atvinnuhruns; “eyðslan eyk-
ur þá hættu”, bætir Mr. Ilsley við, “en sparsemin
dregur úr henni; og með því að halda áfram að
spara, eins og íbúar landsins undanfarin ár hafa
gert með kaupum sigurláns veðbréfa, er nokkur
trygging fengin fyrir því, að lánast megi á
friðartímanum að viðhalda hliðstæðu jafnvægi
innan vébanda viðskiptalífsins við það, sem
fleytti þjóðinni árekstralítið, eða jafnvel á-
rekstralaust, yfir brim og boða hinna þung-
bæru stríðsára; og með viðhaldi slíks jafnvægis,
reynist oss það mun auðveldara, en ella myndi
orðið hafa, að vinna friðinn; frið hinnar sönnu
og raunhæfu nýsköpunar á öllum sviðum þjóð-
félagsins, þjóðarheildinni til trausts og halds í
framtíð allri.”
Islendingar hafa aldrei látið sinn hlut eftir
liggja, er til þess kom, þjóðarheildarinnar vegna,
að kaupa sigurlánsveðbréf, og þeir gera heldur
ekki í þetta sinn.
..........................
Dr. Helgi P. Briem aðalrœðis-
maður í heimsókn til Winnipeg
Eins og vitað er, var Dr. Helgi P. Briem, aðal-
ræðismaður Islands í New York, fyrir nokkru
staddur hér í borginni ásamt frú sinni og dóttur;
áttu þau hér nokkura viðdvöl, fjölda íslendinga
hér í borg til ógleymanlegrar ánægju, og þeim
sjálfum vonandi einnig að einhverju leyti til
hressingar og endurnýjunar á vinskap við fólk,
sem Dr. Helgi hitti hér, er hann var aðalræðu-
maður á Frónsmótinu í vetur, sem leið; þau
Dr. Helgi og frú, eru víðkunn að gestrisni, er
hreint ekki svo fáir Íslendingar hér um slóðir
fengu að kynnast nú, en sumir e. t. v. í fyrsta
sinn; í samvist með þeim hjónum eru allir eins
og heima hjá sér, en þar sem þannig hagar til,
er tilgangi gestrisninnar fagurlega náð.
Það liggur í augum uppi, að menn eins og
Dr. Helgi, sem hlaðnir eru embættisönnum,
leika sér ekki með tímann, og svo var heldur
ekki í þetta sinn; hann átti hingað mikilvægt
og ánægjulegt erindi, sem hann góðfúslega
skýrði Lögbergi frá, og bezt verður lýst með
hans eigin orðum; um leið og blaðið þakkar
Dr. Helga og fjölskyldu hans komuna, lætur
það hann hafa orðið:
“Það stendur svo á ferðalagi mínu, að þegar
eg var hér á Þjóðræknisþinginu í vetur, minnt-
ist Mrs. Hólmfríður Pétursson á það að þau Dr.
Rögnvaldur hefðu sitt hvað af handritum og
bókum, sem þau hefðu ætíð hugsað sér að
Island nyti góðs af.
Eg skrifaði Finni Sigmundssyni, landsbóka-
verði, sem er góður vinur minn, um þetta og
varð hann mjög glaður, því safnið vantar mikið
af bókum sem út hafa verið gefnar hér vestra.
Bað hann mig að fara sem bráðast hingað til
Winnipeg til að reyna að festa kaup á sem
allra rnestu af því ágæta bókasafni, sem Dr.
Rögnvaldur hafði komið sér upp, því það mundi
fylla upp í mikið af skörðunum. Eg færðist
heldur undan því, vegna þess að eg taldi annan
mann heppilegri, sem þekkti Landsbókasafnið
miklu betur en eg og hvað það vantaði. Það
varð þó úr að eg skrapp hingað, en samningar
urðu ekki miklir, því strax og eg bar upp erind-
ið, sagði Mrs. Pétursson, að það hefði altaf
verið ætlun þeirra hjóna að gefa Landsbóka-
safninu öll handrit sín og gamlar bækur, sem
safnið vildi eignast. Er þetta stórmerkilegt safn
og hinn mesti fengur því þar til t. d. bæði
Lögberg og Heimskringla frá byrjun, en safnið
vantar eldri árganga af hvorutveggja, en auk
þess eru þar yfir 70 handrit frá Islandi, sem
með þeirri snildarskrift að þau má telja mikil
listaverk. Nokkur eru einnig í gömlu íslenzku
bandi með kopar spenslum og hornum, er kost-
að hafa mikla vinnu og sýna hve eigendum
þessara handrita hefir þótt vænt um þau, og
viljað gera þau veglega úr garði.
Veit eg að þeir, sem síðar nota þessar bækur
muni hugsa með hlýjum hug til þeirra er gáfu
þær til Landsbókasafnsins og hefi því látið útbúa
miða, sem segir hvaðan þær eru komnar, og
verður límdur í hverja bók.
En í þessu sambandi langaði mig til að minn-
ast á annað. Hér vestra mun vera allmikið til
af ýmsum handritum og bréfum, því altaf eru
Islendingar geymnir á slíkar minjar. Það væri
mikill skaði ef slíkt tapaðist, og væri það ákaf-
lega æskilegt ef þeir, sem ættu eitthvað af slíku,
vildu gefa það á Landsbókasafnið, og forða því
frá glötun. Eg segi viljandi gefa það, því hand-
rit hafa altaf verið taldar gersemar, sem menn
gáfu þeim, er þeir vissu að kunnu að meta góða
gripi, en möttu ekki til fjár. Þar fyrir vil eg
þó ekki segja að Landsbókasafnið mundi ekki
vilja greiða verð fyrir einstök merkis handrit.
En yfirleitt eru íslenk handrit ekki seld. Hall-
dór prófessor Hermannsson hefir sagt mér að
er prófessor Fiske voru boðin handrit til kaups
í hið merkilega safn sitt, neitaði hann að kaupa
þau, því hann sagði að handrit ættu að geym-
ast á íslandi, en hins vegar sagðist hann gjarna
vilja kaupa bækur, sem íslend-
ingar ættu fleiri en eitt eintak
af. Því er ekki neinn markaður
til fyrir handrit.
Þetta er hárrétt aðstaða, því
yfirleitt notast handrit ekki nema
á söfnum eða þar sem aðgangur
er að þeim fyrir fræðimenn, því
aðrir lesa þau varla. Hinsvegar
er hætt við að þeir sem eru ó-
kunnugir handritum fleygi þeim,
þegar þau eru lúin og óhrein, en
slík handrit geta oft verið stór-
merkileg, enda bera þau þá þess
merki að menn hafi lesið þau.
í bréfum eru oft mjög merki-
legar heimildir um menningar-
sögu okkar. Væri það mjög æski-
legt að slík bréf að heiman rynnu
til Landsbókasafnsins til að vera
viss um að þau glatist ekki. Má
vel setja reglur um það að ekki
megi opna pakkann fyrr en eft-
ir nökkra áratugi, ef í þeim væri
eitthvað er snerti núlifandi menn
illa.
Auðvitað er ekki tilætlunin að
hlaupa í kapp við minjanefnd
Þjóðræknisfélagsins, sem mér
skilst að hafi unnið gott starf
til að bjarga ýmsum minjum frá
glötun. Aðalatriðið er að minjar
tapist ekki.
Mér virðist þó sem verkaskipt-
ing gæti átt sér stað þannig að
Þjóðræknisfélagið geymdi það,
sem snerti líf manna hér, en t. d.
bréf frá íslandi og handrit það-
an rynnu til Landsbókasafnsins.
Heima vantar einnig nokkuð af
bókum og blöðum, sem prentuð
hafa verið hér vestra. Þar bætir
safn Dr. Rögnvaldar úr, en helst
vildi landsbókavörður hafa fleiri
Valgerður Eiríksdóttir Bíldfell
Valgerður Eiríksdóttir Bíldfell
Því miður hefir það dregist um
skör fram að minnast merkis-
konu þeirrar, sem hér um ræðir.
Einnar af landnámskonum Foam
Lake bygðar er lézt að heimili
sínu í Foam Lake bæ, 18. maí s.l.
sú síðasta af fjórum systrum, sem
ásamt mönnum sínum hófu bygð
á sléttunum við Foam Lake í
Saskatchewan fylki ásamt bróð-
ur þeirra Ingimundi, og var móð-
ir þessara systkina Gróa Ás-
bjarnardóttir, fyrsti Islending-
urinn, sem löghelgaði sér heim-
ilisréttarland á hinum óbygðu
Foam Lake sléttum. Nú eru þess-
ar systur fjórar allar horfnar af
sjónarsviði lífsins, eftir langt og
nytsamt æfistarf. Bróðir þeirra
Ingimundur og eiginmenn þeirra,
að Gísla J. Bíldfell einum und-
anskildum. Um þetta fyrsta
landnámsfólk Foam Lake bygð-
arinnar má með sanni heimfæra
hin spöku orð Hávamála: “Deyr
fé, deyja frændur, deyr sjálfur
et sama, en orðstír deyr aldrigi
hveim sér góðan getr.” Orð-
stír þessa fyrsta landnámshóps á
Foam Lake sléttunum deyr
aldrei á meðan að nokkur man
það, og íslenzkt blóð rennur í
æðum nokkurs manns á þeim
slóðum er það reisti bygð og bú á.
Valgerður Eiríksdóttir var
fædd í Hrosshaga í Biskupstung-
um á íslandi 14. október 1863.
Foreldrar hennar voru Eiríkur
Ingimundarson frá Efstadal í
Laugardal, og kona hans Gróa
Ásbjarnardóttir. Á imga aldri
fluttist hún með foreldrum sínum
frá Hrosshaga og að Árhrauni á
Skeiðum, þar sem hún ólst upp
hjá foreldrum sínum til fulltíða
aldurs. Vaxtarár flestra meyja
og manna af alþýðufólki komin
var hinn harði skóli lífsreynsl-
unnar, á tímabili því, sem hér
um ræðir, að læra til allra verka,
sem skyldur lífsins voru líkleg-
ar til að krefjast af þeim í hinni
harðsóttu baráttu fyrir lífstil-
verunni, eins og hún þá blasti við
flestu alþýðufólki í landi feðra
iess. En reynsluskóli sá, var ekki
eintómt strit og erfiði, hann hafði
líka sínar björtu hliðar, þegar
lugur æskumeyja og manna lyfti
sér yfir alt erfiði, alla þreytu og
örðugleika upp í sólbjartan
reim vongnna, þegar augu þeirra
hvíldust við tign og fegurð hinn-
ar íslenzku náttúrufegurð, sem
mótað hefir að meiru og minna
leyti alla þá, sem við brjóst henn-
ar hafa vaxið og þroskast. Slík
voru uppvaxtarár okkar eldri Is-
lendinga, sem til Vesturheims
fluttum á öndverðu tímabili út-
flutningsáranna og slík voru
æsku- og þroskaár Valgerðar
Eiríksdóttur frá Árhrauni, að
viðbættri djúpri og einlægri lotn-
ing fyrir guðsótta og góðum sið-
um, sem. hin íslenzku heimili
þeirra tíma lögðu alla stund á
að innræta börnum sínum. Þessi
reynslu og lífsskóli reyndist ís-
lenzku innflytjendunum hollur
og haldgóður á landnámsárum
þeirra í Ameríku.
Árið 1887 fluttist Valgerður til
Canada ásamt foreldrum sínum,
þremur systrum og einum bróð-
ur, Ingimundi, sem þó mun hafa
farið vestur árið áður. Þegar til
Winnipeg kom, sem var aðal-
lendingarstaður útflytjenda frá
íslandi á þeim árum, skiftust
fjölskyldurnar oftast upp. For-
eldrar ásamt yngri börnum héldu
vanalegast burt úr bænum og
tóku sér bólfestu í einhverri af
hinum íslenzku bygðum, sem þá
voru nýmyndaðar, eða í myndun,
en vinnufær börn þeirra leituðu
sér atvinnu í Winnipeg, eða þá í
grendinni, þar sem vinna var
fáanleg, en unnu nálega undan-
tekningarlaust foreldrum sínum
þar til að lífvænlegur stofn var
fenginn, og þau orðin sjálfbjarga,
hvort heldur þau reistu bú í
sveit eða í bæjum og tel eg það
eitt hið lofsverðara í fari æsku-
fólksins íslenzka á landnámstíð
Islendinga hér, eða hvenær sem
slíkt er hægt að segja með sanni
um æskulýð vorn.
Foreldrar Valgerðar héldu til
Þingvallanýlendunnar þegar þau
komu vestur, en Valgerður varð
eftir í Winnipeg og stundaði þar
atvinnu um þriggja ára skeið, en
árið 1891 gekk hún að eiga eftir-
lifandi mann sinn Gísla J. Bíld-
fell, og settist þá að í Þingvalla-
nýlendunni, þar sem Gísli var
búsettur.
Tveimur árum eftir að þau
Gísli og Valgerður giftust, fluttu
þau burt úr Þingvallanýlendunni
og vestur í Saskatchewanfylki.
Dvöldu um árlangt í námunda
við White Sand River en fluttu
til Foam Lake í því sama fylki
árið 1894 og reistu þar bú á
heimilisréttarlandi, sem liggur
lítinn spöl fyrir norðan þar sem
bærinn Foam Lake stendur nú,
og þar bjuggu þau rausnarbúi í
meira en 30 ár.
S
Aðdáanlegt er margt í fari
igndnámskvennanna íslenzku í
þessu landi, ekki síður en í fari
sumra systra þeirra á íslandi til
forna, þó þar sé ólíku saman að
jafna. Ósegjanlega mikið hug-
rekki, viljaþrek og ósíngirni
þurfti til þess að fara tugu mílna
út frá mannabygðum út á slétt-
una auða og fyrir auga innflytj-
endans endalausa. Þau Gísli og
Valgerður, þegar þau voru sest
að á heimilisréttarlandi sínu í
Foam Lake áttu 75 mílur vegar
en eitt eintak af hverju, að
minsta kosti eitt eintak til notk-
unar og annað til geymslu. Er eg
minntist á það við Mrs. Brand-
son að safnið vantaði mikið af
slíku, kvaðst hún eiga ágætt ein-
tak af blaðinu Vínland, sem er
eina íslenka blaðið, sem gefið
hefir verið út í Bandaríkjunum,
árin 1902—1907, og gaf það til
Landsbókasafnsins.
Annað dæmi um hug landa hér
get eg nefnt. Dr. Austmann sagði
mér að J. Magnús Bjarnason hafi
ánafnað Landsbókasafninu öll
handrit sín. Veit eg að þau þykja
því verðmeiri, sem lengra líður
og við lærum betur að meta þann
yndæla mann.
Okkur heima þætti ákaflega
vænt um ef við mættum eiga
(Frh. á bls. 5)
að sækja í kaupstað eftir nauð-
synjavörum sínum. Læknishjálp
og öllu því, sem þau þurftu til
umheimsins að sækja, og var það
stundum harðsótt í vetrarhörk-
unum. En erfiðleikarnir hurfu
smátt og smátt; járnbrautin kom,
landið bygðist. Skólar voru
reistir. Félagsbönd trygð og á
landsvæðinu sem frumbyggjarn-
ir völdu sér, reis blómleg bygð.
Foam Lake bygðin í Saskatche-
wan.
í þróum þessarar bygðar átti
Valgerður ógleymanlegan þátt,
en þó einkum á landnámstíma-
bili bygðarfólksins, fyrir og eftir
aldamótin. Umhyggjusemi henn-
ar og hjálpsemi í þess garð er
við brugðið og var oft til henn-
ar leitað í erfiðum kringumstæð-
um manna og stóð þá aldrei á
fyrirgreiðslu frá hennar hendi,
ef kostur var á. Hennar var og
oft leitað í veikinda tilfellum, því
henni var mjög sýnt um að Jíkna
lúnum og veikum, og sjaldan
mun hafa verið svo dimt yfir í
neinu bjálkahúsi, að ekki birti
þegar að Valgerður kom þar
inn. »
Valgerður var mikið vel gefin
kona. Ákveðin og einlæg, skap-
stilt og dagfarsgóð. Hún var fríð
kona, andlitssvipurinn hreinn og
svo góðmannlegur að maður
sannfærðist undir eins um að
hún ætti heima í þeim hópi
kvenna er Einar skáld Kvaran
nefnir vorsálir, og þannig munu
flestir er Valgerði þektu, minn-
ast hennar.
Þeim Gísla og Valgerði varð
tólf barna auðið, níu þeirra eru
á lífi: Jón í Foam Lake; Ólafur
í Kelvington, Sask. og sjö systur,
Mrs. V. Anderson, Mrs. D. V.
Linden og Mrs. Hagen, sem allar
eiga heima í Foam Lake, Miss
Ella Bíldfell í Flin Flon, Mrs. L.
K. Howe í Colonsay, Sask., Mrs.
Ó. Hrappsted í Leslie og Miss
Alice Bíldfell hjúkrunarkona, til
skamms tíma í Yorkton, Sask., nú
í Foam Lake.
Þrjú börn dóu í æsku, tveir
drengir, sem báðir hétu Eiríkur,
og ein stúlka, sem Ástríður hét.
32 barnabörn áttu þau Gísli og
Valgerður, er hún lézt og 8 barna-
barnaböm.
Valgerður átti sjö systkini;
komu fjögur þeirra til Ameríku,
þau Ingimundur Eiríksson bóndi
í Foam Lake; Guðrún, gift Bjarna
Jasonssyni bónda í Foam Lake;
Ánna Margrét, gift Guðbrandi
Narfasyni, Foam Lake og Guð-
finna, gift Sveini Halldórssyni,
Foam Lake. Alt var þetta land-
námsfólk í Foam Lake og alt er
það nú dáið. Þrjú systkini henn-
ar komu ekki vfestur, heldur ólu
aldur sinn á íslandi, en eru nú
einnig dáin. Þau Ólafur Eiríks-
son söðlasmiður í Reykjavík;
Margrét gift Jóni frá Sandlækj-
arkoti og Stefán.
Valðgerður lézt að heimili sínu
í Foam Lake 18. maí s.l. og var
jarðsungin af séra Theodore B.
Sigurðssyni þann 24. s.m. að
mesta fjölda fólks viðstöddum.
Til grafjjr var hún borin í reit
bygðarinnar af fimm tengdason-
um sínum og einum sonarsyni.
J. J. B.