Lögberg - 29.11.1945, Side 2

Lögberg - 29.11.1945, Side 2
2 LÖGBERG, FIMTUDAGINN 29. NÓVEMBER, 1945 Heimssamband UM NOTKUN ATÓM AFLSINS. I Áskorun jrá 22 vísindamönnum og þjóðfélagsfrœðingum . í Bandaríkjunum. Lausleg þýðing og útdráttur úr The Cristian Science Monitor. Eftir JÓNBJÖRN GÍSLASON Frú Margrét Þorbjörg Jensen Minningarorð. ¥ TPPGÖTVUN Atóm sprengj- unnar hefir veitt Ameríku, Bretlandi og Canada augnabliks tækifæri, samfara mikilvægri ábyrgð á tryggingu einstaklings frelsis og friði. En tækifærið er skammvint, vegna þess að vér getum ekki búist við að eiga þetta leyndarmál einir, lengur en fáein ár, en þungi ábyrgðarinnar er óraskanlegur þrátt fyrir það. Aðeins konunga og einvalds- herra stjórnir, hafa afl til að framleiða Atóm sprengjuna með leynd. Aðeins slíkar þjóðir eru líklegar til að hafa hvatningu til slíkrar framleiðslu. Aðeins reip- dráttur milli slíkra þjóða er lík- legur til að skapa þá hvatningu. Aðeins slíkar þjóðir þarfnast Atóm sprengjunnar til að halda öllu í röð og reglu. Loforð, handsöl og samningar slíkra þjóða um lögbann á notk- unun þessa vopns í framtíðinni er álíka tryggt og það, að eitruðu fúafenin hætti að framleiða mýflugur. Slíkar samþykktir veita aðeins þeim sem líklegast- ir eru til að rjúfa griðin dýr- mætt tækifæri. Möguleikar fyrir slíkum leyndum griðrofum eru í réttu hlutfalli við frelsi ein- staklinganna. Því fyr sem vér byrjum að viðurkenna alheimsbandalag borgara, í stað þjóða, því nær er- um vér því að útrýma einu á- stæðunni fyrir tilbúningi á Atóm sprengjum. Vér eigum fimmþætt starf fvr- ir höndum: 1. Vér verðum að leggja niður konunga og einvaldsherra stjórnir, sérstaklega þeirra þjóða er nú þegar geyma þetta mikilsvarðandi leyndarmál, og stofna í þess stað stjórnarfyrir- komulag, er gefur borgurunum fult vald á meðferð þess máls. 2. Vér megum ekki gefast upp við rannsóknir vorar á not- hæfni þessa undraafls, né held- ur gefa úrlausn þess í hendur neinna þjóða eða stofnana, er ekki geta né vilja ábyrgjast slíkt einstaklingsfrelsi er gæti fyrirbyggt að leyndarmálið kæmist í hendur einræðis- herra. 3. Vér meigum heldur ekki vera of varfærnir, eða draga málið of mjög á langinn og missa þannig af dýrmætu tækifæri til að sameina mannkynið um þetta rpikla framtíðarmál. 4. Vér getum ekki þröngvað ein- staklings frelsi á neinn, en vérðum að leitast við að út- breiða það eftir föngum og sameina þannig alla frjálsa ein- staklinga áður en alræðismenn ná tökum á leyndarmálinu. Vér verður ennfremur að tryggja frelsi gegn innanlands einræði, er risið gæti úr rúst- um fjármálakreppu, sem lækn- isdómur gegn atvinnuleysi. * * * Sameign Atóm leyndarmáls- ins veitir þeim er hafa öðlast það, þá sameiginlegu auðlegð, sem er nauðsynleg til að tengja við- komandi þjóðir í traust bræðra- lag. Þær hafa nú náttúrufríð- indi á valdi sínu, sem eru mikið þýðingarmeiri en Norðvestur- landið var, þegar sameiginleg yfirráð sköpuðu kjarnann í vort ameríska samband. Til þess að temja afl Atómsins í þarfir mannkynsins, þurfa við- komandi þjóðir að reynast eins jafnvígar og fjölhæfar á stjórn- fræðileg, þjóðfélagsleg- og and- leg málefni og þær voru í vís- indalegum risaskrefum, vélfræði og vopnasmíði, ef þeim á að auðnast að frelsa sjálfa sig og aðra frá hinni mögulegu dauð- ans hættu, er heimskreppa No. 2, og einræðisstjórn og heimsstríð No. 3, gæti haft í för með sér. Þær geta og verða að framkvæma það nú þegar. Atóm sprengjan hefir varpað varanlegri og sameiginlegri á- byrgð á herðar Bandaríkjanna, Bretlapds og Canada, er út- heimtir framsýni og hugrekki. Það er hið síðasta viðfangsefnið af mörgum, sem er sameign þeirra; en þessir aðilar hafa enn ekki öðlast sameiginlegan grund- völl, ábyrgðarfullan og samsvar- andi fyrir alla til að sameina hugrekki þeirra og heilbrigt vit á varanlega lýðræðislegum grund- velli, um neitt ákveðið stefnu- mark. Hin fyrsta nauðsyn er að kjörnum fulltrúum sé falið að finna trausta samvinnu undir- stöðu, þar í felst innsti kjarninn fyrir meðferð á afli Atómsins í frjálsri veröld framtíðarinnar. Vonandi er að öðrum þjóðum, sem þegar hafa öðlast persónu- legt frelsi, sé einnig boðið að kjósa og senda sína eigin full- trúa- Flestar þjóðir — með ör- fáum undantekningum — hafa nú þegar um þrjátíu ára skeið, haft fult einstaklingsfrelsi innan sinna vébanda. Það virðist því viturlegt að hagnýta þekkingu allra þeirra er hafa slíka reynslu í þessum efnum. Vér, sem ritum nöfn vor hér undir, gjörum þá tillögu að Bandaríkin gjöri nú þegar ráð- stafanir til fulltrúafundar, til að ræða þetta aðkallandi vandamál á frjálsum grundvelli og starfi síðan sem miðstöð í framkvæmd- um sambandsþjóðanna í fram- tíðinni. Vér álítum, að sá meginkjarni eigi með áhrifum sínum og for- dæmi að ábyrgðast persónulegt frelsi, að minsta kosti í eins rík- um mæli og bandarísk löggjöf nú veitir þegnum sínum og sam- bands grundvallarlög mæla fyr- ir; einnig réttláta þátttöku, laga- legt jafnræði, varnarstyrkleika, áhrifamikið löggjafarvald, ó- skorað sjálfstæði og vinsælt inn- byrðis stjórnarform. Þátttaka skyldi öllum þjóðum frjáls frá byrjun, sem eru megnugar og viljugar að standa í þessari á- byrgð. Oss virðist að vissasta og ör- uggasta leiðin til fullkomins frjálsræðis hvar sem er, vera sú, að bjóða alþjóð vernd af hálfu miðstjórnar Atóm-afls sambands ins, með þeim kostum er full meðlima þátttaka veitir. Þessi stefna mundi auðvitað gjöra virka hluttöku því áhrifa- meiri sem samtökin yrðu víð- tækari og vissir brennipunktar tækju yfir stærra svæði. Sköpunarkraftur Atóm-aflsins,- samfara varnar og sóknar mögu- leikum þess, mundi yfirstíga all- ar vísindaáætlanir. Fyrir fáum árum síðan hefði samband í líku formi og hér er áætlað, haft sínar ýmsu veiku hliðar og ágalla, en nú í dag eru ágallarnir þurkaðir út og mögu- leikarnir margfaldaðir. * * * Það er mjög mikilsvert að þessi insti og aðal félagskjarni sé myndaður sem fyrsta spor til tryggingar lífs og frelsi allra einstaklinga, á þessari atóm öld og á komandi alheimslýðveldi alfrjálsra manna. Vald mannsins er voldugra en afl Atómsins, því hann er nú herra þess og meistari. Mann- inum veitist örðugra að stjórna sjálfum sér á föstum jafnræðis- grundvelli, en að temja þetta vilta náttúrufyrirbrigði. En þeir, sem hafa lengsta og dýpsta Jón Friðriksson 1882 — 1945 Hann andaðist á St. Boniface spitalanum 30. október s.l. eftir margra ára þverrandi heilsu. Hann dó eftir uppskurð. Jón var fæddur í Saurbæ í Kolbeinsdal- í Skagafirði, 20. ágúst 1882. Voru foreldrar hans: Friðrik Friðriksson Benjamíns- sonar og Ingibjargar Þorsteins- dóttur hreppstjóra á Sæmundar- stöðum í Hallárdal og kona hans Guðlaug Sesselja Pétursdóttir Guðlaugssonar, Jónssonar prests á Barði í Fljótum. Jón kom með foreldrum sínum tli Vesturheims 1888, og kornungur kom hann til Aryglebygðar, kyntist eg hon- um fyrst sumarið 1897; vorum við fermingarbræður og gengum það surnar til prestsins séra Jóns J. Clemens; er mér alt af í fersku minni hvað Jón kunni vel kverið. Trúi eg því, að við Jón höfum báðir haft mikið gott af þeim uppfræðslustundum, ® sem við áttum með þeim ágæta manni, séra Clemens- Eg þekti Jón ætíð síðan, hann var þá prúðmenni og góður drengur, og hann var sama prúðmennið og drengur- inn til daganna enda. Jón stund- aði landbúnað upp á eigin reikn- ing, með foreldrum sínum og systkinum, alllengi í Argyle- bygðinni. Þeir feðgarnir voru einnig landnámsmenn í Victoria sveitinni, í óbygðinni í Assini- boia-ár dalnum, alllangt norð- austur frá Cypress River. Voru þar landkostir ágætir, en erfiður vegur til kaupstaðar og langt að fara. Á þeim slóðum hefir fjöl- skyldan lengst verið fram á þennan dag. Þar átti Jón all- góða bújörð, en á síðari árum hefir hann leigt hana, því heilsu hafði hann ekki fyrir effiðis- vinnu. Hann var ógiftur alla æfi. Um tíma dvaldi Jón hjá frændfólki sínu í Víðirnesbygð- inni í Nýja Islandi. Var Elín Þiðriksson á Steinsstöðum móð- ursystir hans. Nú upp á síð- kastið bjó hann með móður sinni í Cypress River bænum, er hún nú orðin háöldruð, hefir verið skörungur mikill; ber hún mörg sár úr hildarleik lífsins, en hún hefir staðið í lífsbaráttunni sem hetja, hefir mist eiginmann og mörg mannvænleg börn, og nú síðast þennan góða og trúverð- uga son. Jón var iðjumaður og reglusamur, trúverðugur í orði og verki, við hvern sem var, og vildi ekki vamm sitt vita í neinu. Þessi systkini hans eru á lífi: (1) Pétur, stundar algenga vinnu hér í bygðnni, ekkjumað- ur, (2) Jóhannes, Cypress River, giftur hérlendri konu. (3) Snæ- björn, San Francisco, Cal. er síðast fréttist frá honum. (4) Rósa (Mrs. McDonald) Winnipeg. Jarðarförin fór fram frá íslenzku kirkjunni að Brú í Argylebygð 2. nóvember. Séra F. Robert, prestur Sameinuðu kirkjunnar í Cypress River jarðsöng- Var kistan skrýdd fögrum blómum. ' Farðu vel, vinur, til hinna f jar- lægu furðustranda, með þakk- læti fyrir samleiðina og vinsemd alla. Meistari lífsins gefi móður- inni þrek á þessari reynslu- stundu, henni og systkinum tjá- um vér samhygð vora af einlæg- um huga. G. J. Oleson. reynslu í þeim efnum, hafa sýnt og sannað að slíkt er einnig mögulegt. Það er athyglisvert, að þeir, sem fyrstir stigu þetta vísinda- lega risaskref, hafa um lengst tímabil haft lýðræðishugmynd- ina í heiðri. Þetta afrek er því síðasti og bezti vitnisburður um áhrif og afleiðingar frelsis og samvinnu. Með því trúartrausti og hug- rekki er slíkt þrekvirki veitir, látum oss nú þegar hagnýta tæki- færin og sameina alt mannkyn. (Tuttugu og tvö nöfn undirskrifuð) ENDIR. Frú Margrét Þorbjörg Jensen, kona Thor Jensen, verður jarð- sungin frá Dómkirkjunni í dag. Hún andaðist að heimili þeirra hjóna, Lágafelli, sunnudaginn 14. þ. m. eftir nokkurra mánaða vanheilsu. Hafði hún fótavist fram til hins síðasta. Frú Þorbjörg Jensen var fædd að Hraunhöfða á Snæfellsnesi 6. september 1867. Hún var því 78 ára er hún andaðist. Hún var tólf ára, er fundum þeirra bar saman. Thor Jensen og hennar, norður á Borðeyri. I 66 ár áttu þau samleið í lífinu, bundust heitorði þegar hún var 15 ára að hann 19. En 7 mánuði vantaði til þess, að hún gæti haldið 60 ára hjúskaparafmæli sitt. I löngu samlífi þeirra var ástríki, sem aldrei fölnaði, gagnkvæmt trúnaðartraust, er veitti þeim styrk í öllum erfiðleikum lífs- ins. Fegurri og farsælli sambúð en þeirra er ekki hægt að hugsa sér. Það er hlutskifti margra kvenna, og þeim að skapi, að takmarka starf sitt og hug sinn allan við líf og starf eiginmanna sinna. Frú Þorbjörg Jensen var ein þeirra- Þeir, sem hafa ekki tækifæri til að svipast um innan heimilsvébanda þessara kvenna, eiga erfitt með að gera sér grein fyrir, hvert er starfssvið þeirra í lífinu, umfram hina daglegu umsjón með heimilum og skyldu- liði. Eg hefi orðið fyrir því láni að fá alveg sérstakt tækifæri til þess að kynnast Thor Jensen og konu hans á síðustu árum. Þeim mun meir, sem kynni mín hafa orðið af æfi þeirra og skapgerð allri, þeim mun meiri hefir þáttur frú Þorbjargar orðið, í mínum aug- um, í öllum athöfnum og fyrir- tækjum Thor Jensen, alt frá því hann reisti hér bú, fyrir nálega 60 árum. Löng röð atburða og tilvilj- ana varð þess valdandi, að hin unga bóndadóttir frá Hraunhöfn fluttist til Borðeyrar með móður sinni þau ár, sem Thor Jensen var þar verzlunarmaður. Þegar frú Þorbjörg var tveggja ára mist^hún föður sinn, Kristján Sigurðsson bónda í Hraunhöfn. Hann druknaði í Búðaósi vorið 1870 frá sex börnum, öllum í ómegð. Ekkjan Steinunn Jóns- dóttir átti þá snoturt bú eftir 15 ára búskap. Var Kristján bóndi atorkumaður hinn mesti, eins og hann átti kyn til. Hann var frá Elliða í Staðarsveit. — Eftir að Steinunn í Hraunhöfn hafði mist mann sinn, varð hún fyrir hverju stórtjóni af öðru, flutti af jörðinni eftir 1 ár og brá búi nokkru síðar fyrir fullt og allt. Hún hafði frá því hún var 4 ára alist upp hjá föður- systur sinni, Steinunni Jóns- dóttur og manni hennar Guð- mundi Guðmundssyni að Búð- um, var því uppeldissystir Sveins Guðmundssonar kaupmanns þar. Þegar hér var komið sögu var Sveinn fluttur frá Búðum, tek- inn við verzlunarstjóm á Borð- eyri. Og þess vegna Tlutti Stein- unn þangað. Er Thor Jensen hafði lokið verklegu verzlunarnámi við Brydesverzlunina á Borðeyri og framlengt Islandsveru sína að náminu loknu um eitt ár, fór hann utan. Hugðist hann að leita sér frekara verzlunarnáms. Hann var þá févana með öllu. Hann varð að hætta við mentaáform sín, sakir féleysis, en bauðst þá atvinna hér á landi og kom aft- ur að heita má um hæl. Þá var Þorbjörg með móður sinni á Akranesh Og þrem árum seinna hafði Thor Jensen, þá 22 ára, fengið forstöðu verzlunarinnar í Borgarnesi, er norskur kaup- maður, Lange, stofnaði- Þar settust þau að nýgift Þorbjörg og maður hennar sumarið 1886. Var heimili þeirra þá hið eina í Nesinu. Hin unga húsmóðir í Borgar- nesi hafði verið þar skamma stund er það kom greinilega í ljós, að hún hafði til að bera frábæran dugnað fyrirhyggju og reglusemi, samfara óvenju- legri ljúfmensku við heimilis- fólk sem gesti. Nú mætti ætla að hún, svo ung að árum, hefði átt fult í fangi með að sinna þeim heimilisstörfum, er hvíldu fyrst og fremst á hennar herð- um. En frá öndverðu fylgdist hún með öllum þáttum í starfi eiginmannsins, bæði í verzlunar- stjórn hans og búskap- En bú- skapur hans á tveimur jörðum óx svo hröðum skrefum, að hann varð á fóum árum fjárrík- asti bóndi á landinu að því er framtalsskýrslur herma. Eftir 8 ár fóru þau frá Borg- arnesi, elskuð og virt af hér- aðsbúum, er höfðu notið gest- risni þeirra, velvildar og vin- áttu. Stóð hagur þeirra þá með blóma. Síðan steðja erfiðleikar að. Thor Jensen stofnaði verzlxm á Akranesi. Hann á þar í vök að verjast. Hann þarf að vera á ferðalögum fjarri heimili sínu mánuðum saman, bæði sumar og vetur. Húsmóðirin verður því oft að taka ákvarðanir um verzlunarreksturinn og önnur veigamikil atriði. Henni fer alt jafn vel úr hendi. Örugg og hagsýn í hvívetna. Eftir 5 ára þrotlausa baráttu við hin erfið- ustu verzlunarskilyrði, reksturs fjárskort, erfiðar samgöngur og mér er óhætt að segja óbil- gjarna umboðsmenn, kemst hinn stórhuga og harðduglegi maður hennar í fjárþröng. Hann á erfitt með að sætta sig við, að barátta hans var unnin fyrir gíg. En konan hans lætur sér lítt bregða, þó að svo sýnist í bili, sem öll sund séu lokuð. Hún treystir því, að alt muni lagast, aftur muni birta til. Traust henn- arar á hæfileikum og dugnaði manns hennar gat aldrei bilað augnablik. Hún telur mann sinn á að hverfa ekki af landi burt, en byrja á nýjan leik. Hann fer að hennar ráðum. Þau stofna verzlun hér í bænum, útgerð, búskap og safna efnum á ótrú- lega stuttum tíma. Nú líður að því, að Thor Jensen hafði verið 30 ár á íslandi. Hann vildi halda það afmæli sitt hátíð- legt og gerði svo, með því að byggja handa bestu húsmóður landsins í hans augum, glæsi- legasta heimilið, sem þá hafði verið bygt hér á landi- Hann leggur offjár í byggingu íbúðar- hússins við Fríkirkjuveg og leiðir ‘ þangað konu sína og fjölskyldu, þegar liðin eru 30 ár frá því hann kom hingað til lands með tvær hendur tómar. Það varð ekki séð á frú Þor- björgu Jensen að velgengnin stigi henni til höfuðs, er þau hjón vorið 1908 voru komin með hina stóru fjölskyldu sína í höll þessa, er svo var nefnd. Börn þeirra voru 11, og öll í heima- húsum. Eina dóttur höfðu þau mist unga, tveim árum áður. Frú Þorbjörg stjórnaði heimili sínu jafn yfirlætislaus og endra- nær féll sjaldan verk úr hendi, barst ekki á í klæðaburði, frek- ar en þá hún var frumbýlingur í Borgarnesi, og vann sjálf efnið í peysufötin sín. Hún var sívinn- andi, og þurfti þess með, til þess að hvergi væri J^rugðið út af þeirri stöku reglusemi, er skyldi vera á öllu því, er kom hennar verkahring við, mild óg umhyggjusöm vði alla, sem hún umgekst og hafði umsjón með, hvort heldur voru börn hennar eða aðrir. Er árin færðust yfir fækkaði á heimili hennar, er börn hennar reistu bú. En' með- an hún átti heimili sitt við Frí- kirkjuveg, söfnuðust börnin öll, tengdabörn og barnabörn til gömlu hjónanna um hverja helgi. Svo allir gátu notið umhyggju hennar og móðurlegrar mildi. Fyrir nálega 10 árum fluttu þau frú Þorbjörg og Thor Jen- sen að Lágafelli í Mosfellssveit.. Þá hafði Thor Jensen í 12 ár haft með höndum hinn stórfelda ræktunarbúskap þar í sveit.. Stjórnaði hann nú búum sínum þaðan. Á þessu friðsæla sveitasetri hafa þau dvalið síðan, horft yf- ir liðna æfi, notið almennrar virðingar og vinsælda og þeirrar lífshamingju, sem mér oft hef- ir fundist líkust tilhugalífi unga fólksins, þegar hvorugt má af öðru sjá og hver stund sam- verunnar ber í sér sinn fögn- uð, þangað til nú, að dauðinn skildi þau að. Hjá þeim hafa svo dásamlega sannast orð skáldsins: “Við æfinnar lok ber ást ■ og dygð sinn ávöxtinn þúsundfalda”. Ung var frú Þorbjörg með afbrigðum fögur kona. Með aldrinum fékk hún fyrirmann- legra yfirbragð. Stillt í fram- göngu alla tíð, hafði meðfædda siðfágun í allri umgengni við samferðafólk sitt. Þó hún væri alúðleg jafnt við heimafólk sem gesti, var hún að eðlisfari dul í skapi, svo að það var stund- um erfitt að gera sér grein fyrir hvort henni líkaði betur eða verr. Hún var stjórnsöm kona, kunni jafnan að stilla svo til, að þeir, sem hún hafði eftirlit með, fóru að vilja hennar umyrðalaust. Sem ráðhollur félagi manns síns við margþætt og umsvifa- mikil störf hans, var frú Þor- björg framúrskarandi skarp- skygn á menn og málefni- Á- kaflega glöggur mannþekkjari. Það var engu líkara en hún gæti lesið hugsanir manna, er hún vildi það við hafa, skygnst í skapgerð þeirra og hugarfar. Svo það sem kom öðrum á ó- vart í fari manna, gat verið í hennar augum eðlilegt og skilj- anlegt. Hún var umburðarlynd kona. En þegar einhver gerði á hluta hennar eða sýndi henni eða einhverjum af hennar fólki verulegan ódrengskap, þá gat hún, að gömlum íslenzkum sið, verið minnug á misgerðir. Hún hafði innilega ánægju af þyí að geta rétt bágstöddum hjálparhönd. Var hún í því, sem öðru, samhent manni sín- um. Hún hafði í uppvextinum haft fullkomin kynni af því, hvernig fátæktin er. Um nokk- ur ár á miðri lífsleiðinni rifj- aðist það upp að nýju. Þessi kunnleiki, samfara meðfæddri hófsemi og reglusemi, mun hafa átt sinn þátt í því, hve sýnt henni var um að fara vel með efni sín, þegar hún sjálf skyldi njóta þeirra og hve inni- lega hún gladdist yfir því, að geta greitt götu þeirra, sem áttu við erfiðleika að stríða. Einn var þáttur í fari hennar, sem frá öndverðu var jafnstyrk- ur. Þjóðræknin. Á uppvaxtarár- um hennar sópaðist fólk héðan sem hraðast vestur um haf, flýði harðindi og bágindi allskonar.. Um það leyti, sem þau giftust, frú Þorbjörg og Thor Jensen, var það með köflum ofarlega í huga hans að leita vestur á bóginn. Fram að aldamótum' hvarflaði það að honum oftar en einu sinni. En konan hans vildi ekki yfirgefa landið, jafnvel ekki er þau mistu eigur sínar og þurftu að byggja hqr upp efni sín að nýju. Hún vildi fyrir hvern mun, að börnin hennar yrðu ís- lensk og hvergi annarsstaðar en hér. Hún fékk því framgengt sem svo mörgu öðru í lífinu. Þegar paaður hennar flutti henni ræðu á áttræðisafmæli hans fyrir rial. tveim árum síðan og innilegar þakkir fyrir langa lífshamingju, (Frh. á bls. 3)

x

Lögberg

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.