Lögberg - 25.04.1946, Qupperneq 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 25. APRÍL, 1946
»---------ILogberg-------------------<1
GefiS út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED ]
695 ,5 'argent Ave., Winnipeg, Manirtoba
Utanáskrift ritstjórans: j
EDITOR LÖGBERG
>95 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg" is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent
Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
PHONE 21 804
Sumri fagnað
í dag er fyrsti sumardagur að ís-
lenzku tímatali; sá dagur var annað og
meira en almennur tyllidagur á íslandi;
hann var einn af hátíðisdögum þjóðar-
innar og við hann voru tengdar margar
vonir um fagra og farsæla árstíð, er
gæfi starfsglöðu fólki gull í mund, bæði
til lands og sjávar.
Svo sem títt er um norðlæg lönd, var
oft mikið vetrar ríki á íslandi, og oft
voraði seint; það var síður en svo, að
minsta kosti í innheiðabyggðum íslands,
að sól og sumar gengi ávalt í garð með
sumardeginum fyrsta; allvíða hagaði þá
svo til, að naumast sá á dökkan díl, en
fénaður allur var á gjöf; þó var sumar-
dagurinn fyrsti haldinn hátíðlegur eins
fyrir því; fólk bjóst sparifötum sínum
að loknum hinum nauðsynlegustu störf-
um; allir buðu gleðilegt sumar, daga-
munur var gerður á viðurgerningi og
sumargjafir gefnar; það skipti minstu
máli hve verðmætar slíkar gjafir voru;
þeim var fagnað vegna þess anda, sem
þær voru gefnar í, og þess hjartalags,
sem til grundvallar lá; hverri slíkri gjöf
fylgdi góðspá um giptusamt og gleði-
legt sumar; og þótt jörð væri enn
snævi þakin, var sumarið að ná yfir-
hönd í maunssálinni, og það reið bagga-
muninn.
Það er ósegjanlega fagur siður og
vænlegur til farsældar, að fagna sumri;
í því er fólgin raunveruleg hjartastyrk-
ing, sem hvetur til framtaks og styrkir
baráttulundina; á sumardaginn fyrsta
stigu djarfhuga menn á stokk og
strendu þess heit, að einbeita kröftum
sínum yfir sumartímann til nokkurra
þeirra nytja-verka í þágu lands og þjóð-
ar, er koma mættu heildinni að varan-
legum framtíðarnotum; þannig skyldi
þetta jafnan vera, eigi aðeins á Fróni,
heldur einnig hér með oss, afkvistum
íslands, því eigi má oss það henda að
afmannast, eða sætta oss við lítínn og
óverulegan hlut.
Við aðkomu sumars er oss hollt, að
taka undir með Jónasi Hallgrímssyni og
spyrja oss sjálfa í fullri alvöru þessarar
spurningar:
Höfum vér gengið til góðs
götuna fram eftir veg?
Sumar það, sem nú hefir nýhafið
göngu sína, verður vafalaust, og hlýtur
að verða, næsta örlagaríkt fyrir mann-
kynsheildina; það verður meðal ann-
ars vitni að því, að kvatt verði til friðar-
þings þar sem lagður skuli grundvöllur
að nýju þjóðabandalagi; hvernig þar
, ræðst fram úr málum, varðar vitaskuld
allar þjóðir heims, engu síður smáþjóð-
irnar en hinar, sem máttarmeiri eru;
fyrir þeim lögum, sem friðarþingið setur,
verða allir að vera jafnir án tillits til
litarháttar, þjóðernislegra sérkenna eða
mismunandi trúarskoðana; hélusálir
eiga ekkert erindi á slíkt friðarþing;
þangað verða að koma vitrustu gróðrar-
og sumarsálir þjóðanna, er finna sig
samstiga við kröfur nútímans og horfa
ókvíðnar fram á veginn; að leysa þetta
mesta mál málanna, málið um friðsam-
lega sambúð mannanna, sem byggja
þessa fögru jörð, er óumræðilega fagurt
hlutverk sem allir verða að vinna að í
heimilum, kirkjum og skólum; það kem-
ur að litlu haldi þótt forráðamenn þjóð-
anna séu ásakaðir um alla skapaða hluti
milli himins og jarðar, ef vér, einstakl-
ingarnir mörgu, finnum eigi til þeirrar
ábyrgðar, er á oss sjálfum hvílir; það
er í voru valdi, að skapa samstilt al-
menningsálit til fulltingis þeim hug-
sjónum, er vér vitum líklegastar til þess,
að hinu langþráða hamingjumarki var-
anlegs friðar verði náð; hreinrækt al-
þjóða hjartalagsins, er ein þess umkom-
in, að gróðursetja tryggan frið í mann-
heimi, þar sem öllum mannanna börn-
um sé gert jafn hátt undir höfði; þá
skapast nýr himinn og ný jörð, þar sem
“sólbjarmans fang vefst um alt og alla.”
Að svo mæltu árnar Lögberg öllum
íslendingum, hvar sem þeir eru í sveit
settir, góðs og gleðilegs sumars!
MJÖG SAMANDREGIN SAGA
ÍÞRÓTTANNA Á ÍSLANDI
SÍÐUSTU 150 ÁRIN
Þorst. Einarsson tók saman
+
Hingað kom til borgarinnar á mánudags-
morguninn, hr. Þorsteinn Einarsson íþróttafull-
trúi frá íslandi, er dvalið hefir í Bandaríkjun-
um síðan laust fyrir lok s.l. marzmánaðar; kom
hann þangað þeirra erinda, að kynna sér bygg-
ingar sundlauga og starfrækslu þeirra; er hann
mikill að vallarsýn og um alt hinn gjörfulegasti
maður. Þorsteinn brá sér norður til Steep Rock
í kynnisför til móðursystur sinnar, frú Sigríðar
Hjartarson, er lengi hefir dvalið þar um slóðir;
Hann sýndi Lögbergi þá góðvild, að fá því til
birtingar hið fróðlega yfirlit yfir íþróttalíf á Is-
landi síðustu 150 árin, er hann hafði tekið saman
og kann blaðið honum alúðarþakkir fyrir.
—Ritstj.
+
Fram á seinustu öld eru við líði ýmsar
íþróttir, sem landnámsmenn komu með
út til íslands—t. d. sundið—,ásamt
íþróttum og leikum sem verða til meðal
þjóðarinnar (t. d. glíma, vikivakar), en
aðrar eru horfnar — t. d. knattleikur-
inn og hernaðar íþróttir.
Árið 1801 eru 5 prestlærðir menn
taldir sundfærastir hér á landi og tekið
fram að einn þeirra hafi lært ytra, svo
að af því má draga ályktun um að sund-
menntin hefur lifað meðal þjóðarinnar.
Meðal latínuskólapilta í Bessastaða-
skóla verða til og dafna íþróttaiðkanir.
Sund í sjó, glímur í forstofu skólans,
stökk á túni. Námssveinar bera svo
áhrif frá þessu íþróttastarfi út til þjóð-
arinnar. Glímuiðkanir eflast meðal al-
mennings og skipuleg sundkemlsla hefst
1820. Fyrsta kenslubókin í íþróttum
(sundbók) er gefin út 1836. Ungirmenn
byrja að fara um landið og kenna sund
og glímur. Þessi starfsemi er í beinni
samtengingu við þá frelsisbaráttu sem
hefst fyrri þriðjung 19. aldar.
Árið 1857 er fyrsti fimleikasalur land-
sins reistur við Latínuskólann í Reykja-
vík og samtímis skipaður að skólanum
kennari í fimleikum.
Sund :
Sund er kennt með hverju ári, sem
líður á öldina, víðar á landinu, en víða
er kennslan slitrótt. 1874 er í fyrsta
sinn reistur skáli við sundstað. Á tveim-
ur stöðum á landinu hefst 1891 sund-
kennsla, sem síðan hefur verið rekin
árlega til þessa. Á öðrum staðnum, við
sundlaugar Reykjavíkur, hefur sund
verið kennt allt árið um kring frá 1909.
Sundlaugarnar voru hlaðnar úr torfi
og grjóti. Sumar þessara hlöðnu lauga
eru enn í notkun. 1907—8 er gerð fyrsta
laugin úr hlöðnu sementslímdu grjóti.
Árið 1926 eru samin lög þar sem
sveita- og bæjarfélögum er heimilt að
skylda unglinga til sundnáms.
Með tilkomu héraðsskólanna er sund-
, ið gert almennara en áður. Sundið er
námsgrein og gefið fyrir. Um 1930 er
heimilað að greiða úr ríkissjóði allt að
hálfum kostnaði sundlaugabygginga.
Þá eru reistar 3 yfirbyggðar laugar og
1937 er lokið við byggingu nýtízku Sund-
hallar í Reykjavík.
Árið 1940 eru samin íþróttalög og
samkvæmt þeim eru öll skólabörn á ís-
landi skylduð til þess að læra sund og
ljúka prófi til þess að þau teljist hafa
lokið barnalærdómi sínum. Eins er um
nemendur, sem útskrifast úr æðri skól-
um og sérskólum. Færni nemenda í
sundi er flokkað í 4 stig.
Árið 1944 var árangur sundskyldunn-
ar þessi:
Sund kennt á 56 sundstöðum. Skóla-
hverfi landsins eru 225 og sund iðkuðu
börn úr 196 skólahverfum. 63% af
fullnaðarprófsbörnum luku tilskildu
sundprófi. (4% dvöldu við sundnám en
luku ekki prófi; 5% voru vanhéil; eða
72 prósent af öllum fullnaðarprófsbörn-
um landsins 1944 komu til sundnáms).
Fyrir 1945 er búist við að talan nái 70%.
Framhaldsskólar landsins eru 42, en
nemendur iðkuðu sund og tóku próf í
35 skólum. Sundstaðir landsins eru 81
talsins. Vatnið í laugunum er víðast
hvar frá hverum eða laugum, upphitað
með rafmagni eða kolum og kælivatn
frá aflvélum.
Fimleikar
Með byrjun 20. aldarinnar er víða tek-
ið að iðka fimleika. Karlar og konur
fara utan og ljúka fimleikakennaraprófi
og barnakennarar kynna sér fimleika
erlendis.
Með fræðslulögunum frá 1907 er fim-
leikar einkunnarskyld námsgrein í skól-
anna, en í þeim er ekki prófað. í héraðs-
skólunum eru fimleikarnir námsgrein
sem metin er til einkunnar.
Með íþróttalögunum 1940 verða fim-
leikar einkunnarskyld námsgrein ískól-
unum. Á landinu eru nú 28 fimleikasalir
en 6 í smíðum. 52 kennarar kenna fim-
leika eða íþróttir eingöngu eða að mestu
leyti sem aðalstarf.
Árið 1944 voru fimleikar stundaðir í
180 skólahverfum barnafræðslunnar
(af 225) og í 34 framhaldsskólum af 42.
íslenzkir fimleikakennarar eru orðnir
sjálfstæðir í æfingavali og framsetn-
ingu, en flestir hafa þeir lært í Dan-
mörku eða Svíþjóð. íþróttaskólar eru
starfræktir: íþróttaskóli Jóns Þorsts-
sonar, Reykjavík 1925, J. P Mullersæf-
ingar og leikfimi. íþróttaskóli Sig-
urðar Greipssonar í Haukadal 1928,
þjálfkunarskóli fyrir meðlimi U.M.F.Í.
íþróttakennaraskóli Björns Jakobsson-
ar að Laugarvatni 1921, býr nemendur
undir kennarapróf í íþróttum. 1. jan.
1943 verður hann með lögum íþrótta-
kennaraskóli íslands.
Skólaíþróttir: Aðrar íþróttir í skólum
er glíma, knattspyrna, handknattleikur,
skíðagöngur og skautahlaup. Sérstakt
skólaíþróttasamband er ekki stofnað.
Störf áhugamanna :
Fyrir aldamótin 1900 voru þegar
mynduð nokkur íþróttafélög utan um
sund og glímu, síðan bætast við knatt-
spyrna, fimleikar, grísk-rómversk fang-
brögð og frjálsar íþróttir. Á fyrsta tug
aldarinnar stofnast mörg íþróttafélög
og ungmennafélög. 1907 mynda ung-
mennafélögin með sér landssamband
(U.M.F.Í.) og aðaltengiliður félagsskap-
arins eru íþróttir.
1908 fara glímumenn til Olympiuleijí-
ann í London, til þess að sýna glímu og
eins til þess að keppa í grísk-rómversk-
um fangbrögðum.
1911 er fyrsta kappmótið í frjálsum
íþróttum haldlð.
Skíðaiðkanir hefjast í bæjum, en að
ganga á skíðum var allt frá fornöld
mjög tíðkað í snjóþungum byggðum og
á 18. öld fór fram formleg skíðakennsla
í einni byggð með styrk frá Danakon-
ungi.
Á skautum hefur allt af verið farið
í einstökum byggðum og með vakandi
íþróttaáhuga myndast Skautafélög.
Árið 1912 mynda íþróttafélög með
sér íþróttasamband fyrir allt landið
(I. S. í.).
1912 sýna íslendingar glímu á Olymp-
íuleikunum í Stokkhólmi og taka þátt
í grísk-rómverskum fangbrögðum og
hlaupi.
Frá 1912-1946 hafa margir íþrótta-
flokkar farið til meginlandsins til þess
að sýna fimleika og glímu, keppa í
sundi, frjálsíþróttum og knattspyrnu
(Bretlandseyjar, Þýzkaland, Danmörk,
Svíþjóð, Noregur, Færeyjar og Frakk-
land).
Á Olympíuleikunum í Berlin 1936
kepptu íslendingar í vatnsknattleik og
frjálsum íþróttum.
Á síðustu árum hafa bætzt við af
íþróttum: golf, tennis, badminton, róð-
ur og hnefaleikar, meðan allar hinar
eldri íþróttir hafa orðið almennari.
Á landinu er 1 löglegur íþróttavöllur,
en margir eru í byggingu, og á 11 stöð-
um löglegir knattspyrnuvellir, fáeinir
tennisvellir og 3 golfvellir, og 23 skíða-
skálar. Nokkrir fjallaskálar (eignFerða
félags íslands), 3 skíðastökkbrautir.
Landinu er skift í 27 íþróttahéröð. I-
þrótta- og ungmennafélög innan hvers
héraðs mynda bandalag og eru banda-
lögin ýmist í U.M.F.Í. eða Í.S.Í., en flest
eru nú í báðum.
Félög innan Í.S.Í. eru nú 205 tals-
ins, en fjöldi meðlima 21,000. Félög inn-
an U.M.F.Í. eru 182 talsins með 10,000
meðlimi.
Félögin efna til kappmóta árlega og
í sumum íþróttagreinum oft á ári.
Félögin ferðast um landið til keppni
og sýninga. Kennarar ferðast um landið
og kenna ýmsar greinar íþrót ta.
Æðsti aðili út á við er fyrir hönd
áhugamanna Í.S.Í., stjórn þess semur
einnig lög fyrir keppni.
Ríkið hefir sérstaga íþróttanefnd og
íþróttafulltrúa, sem tilheyra fræðslu-
málastjórninni.
Alþingi veitir árlega fé í sjóð (íþrótta-
sjóð), sem íþróttanefnd ríkisins úthlut-
ar til félaganna og stofnana bæja- og
sveitafélaga.
Fyrir árið 1946 er styrkur þessi ein
miljón.
Baðstofur og almenningsböð:
Fyrir nokkrum áru var aðeins hægt
að veita skólabörnum í 38% af kennslu-
stöðum landsins baö. Margar sveitir og
kauptún voru án almenningsbaða. Síð-
ustu ár hefur þetta lagast mikið, t.d.
eiga íslendingar 19 baðstofur, sem ým-
ist eru hitaðar með vatni frá hverum,
rafhitaðar eða kolahitaðar.
í leirböð sækir fólkið til nágrenna
hveranna.
Baðlaugar frá því fyrir árið 1000 eru
enn til á nokkrum stöðum á landinu
(t. d. laug Snorra Sturlusonar).
Frá Sigurði bónda
Guðmundssyni á Heiði
Þátt þann af Sigurði Guð-
mundssyni á Heiði, afa Stef-
áns skólameistara, sem hér fer
á eftir, skráði sr. Þorkéll Bjarn-
ason, og birtist hann í Fjall-
konunni árið 1890. — Sr. Þor-
kell gerði svofelda grein fyrir
þætti sínum: “Þegar eg í sum-
ar (þ. e. 1889), eftir 25 ár, kom
á ættstöðvar mínar, saknaði
eg margra æskuvina, en þó var
það sér í lagi einn maður, er
eg sem imglingur hafði elskað
og virt, er eg minntist með sár-
um söknuði sem látins; og vil
eg biðja yður um rúm í yðar
heiðraða blaði til að minnast
hans með fáeinum orðum.
Þessi maður er Sigurður Guð-
mundsson frá Heiði.”
Sigurður Guðmundsson er
fæddur 17. desember 1795. Ólst
hann upp hjá foreldrum sínum,
sem þá bjuggu á Syðrahóli á
Skagaströnd, fram að fermingu.
Þá fór hann sem smalapiltur að
Heiði í Gönguskörðum til Jóns
bónda Dagssonar og konu hans,
Ingunnar, og var hann síðan á
Heiði til dauðadags. Hjónin tóku
ástfóstri við þennan umkomu-
lausa smalapilt, því að það lýsti
sér snemma, að hann mimdi
verða afbragð an'nara manna,
bæði að gáfum og mannkostum.
Þegar hann var vaxinn maður,
vann hann ást helztu stúlkunnar
í Sauðárhreppi, en það var Helga
Magnúsdóttir, prests að Fagra-
nesi, Árnasonar prests sama
staðar. Setti hann síðan bú á
Heiði og bjó þar lengi rausnar-
búi, mest virtur allra bænda í
sinni sveit. Á seinustu árum
sínum var hann hjá syni sínum,
Guðmundi, og eftir lát hans hjá
tengdasyni sínum, Stefáni, unz
hann andaðist að Heiði 15. marz
1869.
Sigurður heitinn var búhöldur
góður og hinn bezti fjármaður,
enda þótti honum mikið undir
því komið, að fjármenn væru
merkir -menn og greindir, því að
svo segir hann í Varabálki: *
“Fjárstofn valinn vel upp al,
vænan, þvalan, sterkan,
vandaðan smalann velja skal,
vitran hal og meikan.”
Seinast í sama kvæði talar
hann um sjálfan sig á þessa leið:
“Úr sem kvalið allt er fjör,
við ævi-hala tefur,
gamall smali kominn í kör
kvæðið alið hefur.”
» Á fyrri árum sínum var hann
framkvæmdarmaður hinn mesti,
enda var hugurinn og fjörið mik-
ið. Hann var gestrisinn og gjöf-
ull; ól hann upp þrjú vandalaus
börn. Fagranes kirkju, sem var
fátæk, gaf hann klukku, sem
kostaði 120 krónur. Fjórtán ár
var hann hreppstjóri og fór hið
bezta með þeim starfa.
Sigurður heitinn var maður
afbragsvel gáfaður, og þó hann
væri uppalinn í afskekktri sveit
< og yrði sífellt að stunda vinnu,
þá aflaði hann sér sjálfur þeirrar
menntunar, er frábær var hjá
alþýðufólki á uppvaxtarárum
(Frh. á bls. 5)
* Varabálkur, kveðinn af Sig-
urði Guðmundssyni, var prent-
aður á Akureyri 1872, og svo
aftur árið 1900.