Lögberg - 04.07.1946, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 4. JÚLÍ, 1946
--------Hogbers---------------------
GefiB út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 f 'argent Ave., Winnipeg, Maniitoba
Utan&skrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG
>95 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Rtstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lög'berg’” is printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent
Aver ue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail,
Post Office Dept., Ottawa.
PHONE 21 804
Hví að una ranglætinu ?
í tímaritinu “Straumar”, sem nokk-
urir prestar og óvígðir guðfræðingar
gáfu út um hríð, og helgað var trúmál-
um og umbótum á vettvangi þjóðfélags-
málanna, birtist meðal annars greina-
flokkur eftir Sigurð Einarsson, fyrrum
dósent við guðfræðadeildina í háskóla
íslands, er á sínum tíma vakti geisilegt
umtal og athygli; er þar rösklega vegið
að ýmissum þeim meinsemdum, er þjá
mannkynið vegna ranglátrar skipt-
ingar auðs og iðju; lýkur höfundur fjórða
kafla áminst greinaflokks, er gengur
undir nafninu “Hamar og sigð,” með
svofelldum orðum:
Vansæmandi lífshagir eru því að-
eins til, að til eru menn, sem gera sér
þá að góðu. Félagslegt ranglæti er því
aðeins til, að til eru menn, sem una
ranglætinu.”
Það er álíka ranglátt að vanþakka
alt, eins og það er skaðlegt. að sætta
sig við alt; vanþökk við það, sem vel er
unnið og til almenningsheilla horfir, er
ódyggð, sem kveða verður hlífðarlaust
niður; slíkt hið sama gildir um afskipta-
leysið, er sættir sig við lítinn og óveru-
legan hlut. Óróinn í mannssálinni knýr
til framtaks og dáða, en jórturværðin
og undirlægjuhátturinn stinga svefn-
þorn þeirri siðvitund, er gera á manninn
að frjálsum herra jarðarinnar.
1 lýðræðislöndunum er hver mynd-
ugur og ábyrgur þjóðfélagsþegn í raun-
inni fullvalda smáríki út af fyrir sig;
hann finnur bezt hvar skórinn kreppir
að, og sé hann trúr sjálfum sér, og viti
hvað hann vill, hefir hann í hendi sér
hárbeitt umbótavopn þar sem kjörseð-
illinn er; en sætti hann sig við ranglæt-
ið og uni því, er það honum sjálfum að
kenna; hann verður þá þrándur í götu
samferðamanna sinna og afmannar
þjóðfélag sitt í stað þess að hefja það
í hærra veldi-
Allsstaðar er eitthvað að þótt með
misjöfnum hætti sé, allsstaðar þörf fyrir
róttækar umbætur, sem þola enga bið;
miljónir manna, barna og kvenna, sem
orðið hafa vitfirring herneskjunnar að
bráð, horfa fram á þá ömurlegu stað-
reynd að verða hungurmorða, og öll
stafar þessi geigvænlega eymd í raun
og veru frá ágirndinni, sem frá alda
öðli hefir verið rót alls ills, og villandi
mati á verðmætum lífsins.
Náttúran er alveg eins og áður var
hún,
sama móður svipinn ber hún,
sannarlega fögur er hún. —
Enn grætur himinn gróðartárum
yfir þessa fögru jörð, er knýja fram úr
skauti hennar hvers konar fríðindi
mannkyninu til viðhalds og blessunar;
hverjum er það að kenna, ekki er það
Guði að kenna, þó mikil landflæmi liggi
í auðn og gefi ekki af sér arð? Það er
mönnunum sjálfum að kenna, er mist
hafa sjónar á hinu eina nauðsynlega,
fullveldi mannssálarinnar og eilífðar-
gildi hennar.
Mesta bardagahetjan, sem stigið
hefir fæti á þessa jörð var Kristur; hann
elskaði réttlætið en hataði ranglætið,
og fórnaði lífi fyrir skoðanir sínar, fyrir
réttlætið og sannleikann.---
Meðal hinna mörgu blaða, sem gefin
eru út á íslandi um þessar mundir er
blað, sem heitir “Eining.” Að útgáfu
þess standa Stórstúka íslands, íþrótta-
samband Islands og Ungmennafélögin;
blaðið er stofnað, að því er útgefend-
um segist frá, “til sóknar gegn áfengis-
bölinu og eflingar bindindi og fögrum
siðum.” Ritstjórnina hefir með hönd-
um Pétur Sigurðsson kennimaður, er
um allmörg ár dvaldi vestan hafs og
stundaði prédikunarstarfsemi, en vinn-
ur af kappi að siðgæðismálum íslenzku
þjóðarinnar; hann er bersögull maður,
sem hatast við hræsni og yfirdrepsskap.
í maíhefti áminsts blaðs, er grein,
sem heitir “Kristur og nafnkristnin”;
hún á engu að síður erindi til íslendinga
vestan hafs en stofnþjóðarinnar heima,
sem hún vitaskuld fyrst og fremst er
ætluð; grein þessi er svipmerkt af hrein-
skilni hins djarfhuga umbótamanns, er
hatast við ranglæti og hræsni, og þorir
að hef ja baráttu gegn hvorri meinsemd-
inni um sig; greinin er á þessa leið:
“Sagt er um Krist að hann hafi elsk-
að réttlæti og hatað ranglæti.
Nafnkristnin elskar hvorki né hatar.
Þar er ekki dugur til neins. Hálfir og
hálfvolgir eru hinir nafnkristnu menn,
giga enga ákveðna lífsreglu, eru engu
trúir, ánetjast mörgu, en svíkja flest eða
allt; þykjast dygðugir en þjóna ódygð-
inni opinberlega eða á laun, blekkja sig
og sína og fara í felur með afbrot sín.—
Ekki eru þeir líkir Kristi. Hann elskaði
réttlæti og hataði ranglæti. Hann boð-
aði hrekklausum sælu, en hrópaði, vei,
vei, yfir hræsni, hálfvelgju og óheilindi.
Hann tók skýra afstöðu. hann var tal-
inn “ofstækismaður” og hann lét líf
sitt fyrir hinn góða málstað-
Nafnkristnir menn elska hvorki né
hata. Þeir sjá engar guðlegar sýnir,
enginn vandlætingareldur brennur í
brjóstum þeirra, þeir “svíða vængi hjá
vítishirð,” verma sig við elda spillingar-
innar meðan sannleikurinn er dæmdur,
smánaður og krossfestur.”
í hverju lýðfrjálsu landi, er hverj-
um andlega fullveðja einstaklingi í sjálfs
vald sett, að velja og hafna; hafna ó-
jöfnuðinum í þjóðfélaginu, hvernig sem
sjálfselskir undirhyggjumenn leitast við
að gylla hann; hafna ranglætinu, og
skipa sér í brjóstfylking þeirra, er rétt-
læti unna og hika ekki við að berjast til
þrautar fyrir hugsjónum almennra
mannréttinda í þessari fögru veröld.—
Þegar frelsisdraumar
rætaál
í öðrum stað í þessu blaði er endur-
prentuð úr Lesbók Morgunblaðsins eft-
irtektarverð grein um “Ástand og horf-
ur í Noregi í dag,” eftir Bue Brun, ritara
norska sendiráðsins í Reykjavík, er
ætla má, að lesendum þessa blaðs þyki
harla fróðlegur lestur, því að vafalaust
viljum vér íslendingar í landi hér fræð-
ast um það, hvernig frændþjóðin norska
þoldi þrengingar stríðsáranna og hverj-
um tökum hún hefir tekið hið mikilvæga
og margþætta endurreisnarstarf, sem
hún á við að glíma að þeim loknum.
í því sambandi skyldi það í minni
borið, að þann 8. þ. m. var einmitt rétt
ár liðið síðan sá mikli fagnaðardagur
rann upp, er Noregur varð frjáls að
nýju, losnaði undan járnhæl hinna er-
lendu árásarmanna, og Norðmenn urðu
aftur húsbændur á þjóðarheimili sínu.
Rifjuðust þeir söguríku atburðir upp
fyrir þeim, er þetta ritar, þegar hann
sá kvikmynd af þeim fyrir fáum dögum
í heimaborg sinni. Gat þar fyrst að
líta mynd frá sjálfum lausnardeginum,
8. maí 1945, er báru lifandi vott um hina
fniklu hrifningu, fögnuð og þakklæti,
sem fann sér framrás úr hugum og
hjörtum hinnar norsku þjóðar þann ó-
gleymanlega dag. Draumur hennar
um endurfengið frelsi hafði rætst, og
gleðin yfir þeim sigri var rituð á hvert
andlit í hinum mikla mannfjölda, sem
safnast hafði saman í höfuðborg lands-
ins og annarsstaðar til þess að fagna
og þakka. Sú gleði var af sömu rótum
runnin eins og fagnaðarkendin djúp-
stæða, sem lét þúsundir íslendinga
gleymba óhagstæðu hátíðaveðri á Þing-
völlum 17- júní 1944. Á slíkum stundum
“fer hitamagn um önd” þjóðarinnar.
Hún finnur nýjan þrótt í sjálfri sér,
heyrir lúður hugsjónarinnar, sem orð-
in er að veruleika, gjalla sér í eyrum og
hvetja sig til dáða.
En það voru eigi aðeins myndirnar
frá sjálfum frelsisdeginum í Noregi, sem
gripu hugann föstum tökum og hituðu
hverjum frelsisunnandi manni og konu
um hjartarætur. Sérstaklega áhrifa-
mikil og minnistæð var myndin af lausn
hinna mörgu norsku ættjarðarvina,
manna og kvenna, úr Gríni-fangelsi,
en í þeim fjölda voru ýmsir ágætustu
menn þjóðarinnar, og heimtaði hún þá
að vonum með óblöndnum fögnuði úr
fangabúðum og óvinahöndum. Eligi var
fögnuðurinn minni, er hún bauð vel-
kominn úr fangelsi í þýzkalandi hinn
mikilhæfa rektor Noregsháskóla og
hundruð norskra háskólastxidenta. Hátt
reis alda hrifningarinnar, þá er Ólafur
ríkiserfingi kom aftur heim úr útlegð
sinni, og ríkisstjórnin norska, stórþings
forsetinn og krónprinsessan litlu síðar.
ÁSTAND OG HORFUR
i NOREGI I DAG
Eftir Bue Brun, stud. philol., sendisveitarritara.
Hin mikla styrjöld er um garð
gengin. Menn hafa nú fastari
jörð undir fótum. Öll gæði nátt-
úrunnar streyma nú mönnum í
skaut, og þeir taka á móti opn-
um örmum. í>eir rétta sig við,
líkt og liljur vallarins, er fá
vökvun, eftir brennandi þurk.
Það er morgunroði yfir jörð
vorri. En lágsól, hvort heldur
er á morgni eða kvöldi, varpar
löngum skuggum. Við, sem lif-
um í ljósinu, sjáum skuggádrög
heimsins og skelfumst. En okkar
eigin skugga sjáum við ekki, því
að við snúum okkur í áttina til
hinnar upprennandi sólar. Nú
er dögun yfir alla jörð, eftir hið
hlræðilega syndaflóð. Fólkið
gengur út úr örkinni, og þjóð-
irnar hverfa heim .til bústaða
sinna, til þess að endurreisa í
friði fallin heimili sín.
Norðmenn eru meðal þeirra
þjóða, er byrjað hafa endurreisn-
ar starfið. Þeir þurfa ekki að
vinna það verk með þeim vopn-
um í höndum, er þeir notuðu
við frelsun landsins. Vopnin fá
að hvíla sig meðfram landamær
unum. í dag er dagur vinnunn-
ar. Þær dáðir sem voru drýgðar
eru ekki gleymdar, þótt eig’ séu
þær gerðar að umtalsefni. Aldrei
skyldu menn miklast af eigin
verkum. Þau geymast í huga
þjóðarinnar, og bera þar ávexti,
á nýju sumri í sögu Noregs.
Hvernig er hinn innri þróttur
norsku þjóðarinnar eftir marg-
þætta baráttu styrjaldaráranna?
Hefir kjarkurinn bilað við á
reynzluna? Er þjóðin veikari
fyrir nú, en hún var, eða er hún
sterkari eftir en áður? Hefir
taugaáreynzlan borið hana ofur-
liði?
Svörin við þessum spurning-
um verða því aðeins fundin, að
athuga með gaumgæfni þau á-
hrif, sem einstakir menn hafa
orðið fyrir og þjóðin í heild.
Þjóðin þoldi þrengingamar.
Áreynzlan var mest fyrir þá,
sem voru heima í Noregi meðan
á styrjöldinni stóð. Eg hef setið
á nálum svo nálgast hefir ör-
vinglan og beðið, beðið og hlust-
að, hvort heyrðist til bifreiða
Gestapo eða þýskra járnhæla á
götum eða í húsgöngum, og eg
þekki hina nístandi ángist yfir
óvissunni. Þetta sama hafa þús-
undir manna lifað, eins og eg.
En í dag er það gleymt. Flestir
sluppu með óskemdar taugar,
þegar plebeijarnir lögðu upp frá
Róm til að byggja sína eigin
borg, af því að patricíarnir vildu
ekki gefa þeim þau réttindi, sem
þeir óskuðu. Þá sagði einn vitur
maður söguna um limina og
kroppinn. Mergurinn málsihs
var þetta: Ef limirnir lifa ekki
í sátt og samlyndi við höfuð sitt,
og magirín gerir uppreisn og
verður afundinn, þá bitnar þetta
á öllum manninum, dagar hans
eru brátt taldir. Sama máli gegn-
ir um þjóðírnar. Plebeijarnir
sneru við, og Róm efldist að auð
og áliti. En lærdómi þessum
hefir heimurinn gleymt í dag.
Norska þjóðin stendur óneit-
anlega sameinuð. Það er ekki
frá. Noregi, sem heyrist í dag
hin undarlegu tíðindi um innan-
landsófrið. Þjóðin hefir gengið
í harðan skóla í fimm ár. Hún
hefir staðizt prófið og ekki
gleymt að læra skal af reynzl-
unni. Hinir gömlu norsku kon-
ungar höfðu hirð um sig, bæði
í styrjöld og á friðartímum. I
dag stendur öll norska þjóðin,
hver maður á sínum vettvarigi
kringum konunginn og ætt hans.
Ekki fyrst og fremst af skyldu-
rækni, en af kærleika. Þessi af-
þótt stöku menn þyldu ekki á-
reynzluna. Þjóðin er hughraust, Istaða þjóðarinnar hefir ómetan-
Engum fagnaði norska
þjóðin þó með jafn tak-
'markarlausri hrifningu
eins og hinum aldurhnigna
og ástsæla konungi sínum,
sem frá því, að hann var
kjörinn í þann tignarsess
árið 1905 hafði átt vaxandi
vinsældum að fagna af
hennar hálfu, og orðið hafði
henni á stríðsárunum tákn
sameiningar og sjálfstæðis,
stoð og styrkur í barátt-
unni gegn ofureflinu. Þeg-
ar hann steig aftur fæti á
norska grund, var norska
þjóðin að fullu og öllu komin
heim.
Frelsisdraumur hennar
hafði rætzt, draumurinn,
sem verið hafði henni orku-
gjafinn í þungum þreng-
ingum hernámsáranna og
sameinað hana um varð-
veizlu andlegs sjálfstæðis
síns, þjóðarsálar sinnar.
Þessvegna gekk hún sigr-
andi af hólmi, kom ríkari að
ándlegri orku og samheldni
út úr eldraunum stríðsár-
anna, eins og þegar lýsir
sér í endurreisnarstarfi
hennar. En þún gengur að
því starfi minnug þeirra
manua og kvenna, sem
fórnuðu öllu, lífinu sjálfu,
fyrir endurheimt frelsi
hennar, og segir með hinu
snjalla og ótrauða frelsis-
skáldi sínu, Nordahl Grieg,
er var einn af þeim sem
féllu í stríðinu:
Hér blessum vér minning hvers
bróður,
er blóð fyrir frið vorn gaf,
hvers hermanns, er blæddi á
hjarnið,
hvers háseta, er barst í kaf.
lega þýðingu, því að verk það,
sem unnið er af góðum hug er
varanlegt. Ef þjóð á að geta
lifað þá verður hún að hafa lífs-
ylinn í huga sér. Þessi eining
þjóðarinnar hefir komið fram í
innanlandsmálunum.
Stjórnmál landsins eru í fastari
rás en þau voru fyrir styrjöld-
ina. Flokkarnir háðu sína kosn-
ingabaráttu. En hún varð aldrei
eins hvatskeytleg eins og hún
hafði áður verið, því að tak-
Norska þjóðin leið I mörkin, sem þeir höfðu sett sér
og þróttmeiri en hún var fyrir
styrjöldina. Viljaþrótturinn hélt
þjóðinni uppi og hann bilaði
aldrei. Hann er ákveðnari og ó-
sveigjanlegri en nokkru sinni
fyrr.
Svo er sagt, að menn þurfi
sterk bein, til að þola góða daga.
En þau þurfa ekki síður að vera
sterk til að þola hörmungar.
Þetta vita Islendingar manna
bezt frá reynzlu sinni frá fyrri
öldum, enda þótt þeir í dag lifi
góðu lífi.
sult í styrjöldinni. En eg hef
aldrei séð, að feitt holdafar væri
vottur um fegurð eða þrótt. Ein-
stöku menn, einkum gamalt fólk,
þoldi ekki þrengingarnar, en
viljamáttur og meðfædd nægju-
semi hélt uppi baráttuhug þjóð-
arinnar. Skorturinn er úti og
heilbrigð þjóð rís upp, vel vinnu
fær til að ryðja því burtu sem
hrundi og byggja það upp, sem
brann á styrjaldarárunum.
En hvað um lyndiseinkunnir
þjóðarinnar? Eg man til þess, að
oft staldraði eg við í huganum,
á kyrlátum stundum og furðaði
mig á hve undarlegt það væri,
að alt andrúmsloftið í kring um
mann var sem þrungið af alls'
konar kænskubrögðum. Allir
vorum við altaf með það á bak
við eyrað, hvaða ráð væri bezt,
til þess að koma hinu eða þessu
í framkvæmd. Og altaf var bezta
aðferðin sú, að nota hin slungn
ustu brögð. Allir fengu kænsk
una í blóðið, urðu hinir útsmogn-
ustu bragðarefir. Þúsund frá-
Dærar sögur eru sagðar um það,
hvernig leikið var á fjandmenn
ina. í dag er þetta ekki að öllu
leyti til góðs. Samt er rétt að
taka eftir því, að samhliða þessu,
sem styrjöldin gróðursetti í hug
manna varð festa í áformum
öllum, sérkenni þjóðarinnar.
Bjargfastur vilji til þess að láta
ekki bugast.
Vér erum svo alltof fáir,
að engum rná gleyma af þeim:
Þeir fylgja oss til dáða, þeir
dauðu,
þann dag, er vér komum heim!
(Magnús Ásgeirsson þýddi)
RICHARD BECK.
Sameinuð þjóð meðal sundraðra.
Þetta mundi ekki vera annað
en faguryrði sem í -Æizluræðu,
ef staðreyndir kæmu ekki í ljós,
er menn virða þjóðina fyrir sér.
Af ávöxtunum skal tréð þekkja.
Hvað blasir við, er menn virða
fyrir sér ýmsar þjóðir í dag?
Geta þær ekki þolað friðinn,
eins vel og stríðið? Fljótt á litið
getur það verið svo
Við nána aðgæzlu hljóta menn
að reka augun í ýmislegt ískyggi-
legt í fréttunum sem berast úr
öllum áttum utan úr heimi. Það
er engu líkara en friðurinn hafi
tvístrað því, sem styrjöldm sam-
einaði. Það er skiljanlegt, að með
friðinum hafi mörkin orðið grein-
ilegri milli þjóðanna. En hinar
daglegu fréttir um innbyrðis ó-
frið meðal margra þjóða eru
ískyggilegar. Ósjálfrátt renna
menn huganum til þeirra tíma,
í sögu hinna fornu Rómverja,
voru mjög svipuð og aðferðirn-
ar, sem þeir ætluðu að viðhafa
til þess að ná þeim, voru áþekk-
ar hjá stærstu stjórnmálaflakk-
unum.
Verkamannaflokkurinn fékk
meirihlutann í Stórþingskosn-
ingunum. Er hér komið að aðal
atriðinu í starfi þjóðarinnar eftir
styrjöldina. í þessu liggur aðal-
mismunurinn á aðstöðu Norð-
manna og flestra annara sam-
einuðu þjóðanna. Ósamlyndið
innbyrðis tefur fyrir og gerir
erfiðara hið geysimikla starf,
sem leggja þarf fram, til þess að
koma þjóðunum aftur á réttan
kjöl. Það sem fréttist frá mörg-
um þjóðum í dag ber vott um
ískyggilegt ástand. Útlimirnir
gera verkfall allir í einu, og vilja
rífa sig lausa frá líkamanum,
rétt eins og þeir ætli að fara sína
leið upp á eigin spýtur. Stund-
um er höfuðið ósanngjamt, enda
þótt það skilji oftast nær, að það
komist aldrei langt áleiðis út af
fyrir sig. Þetta er hin dapur-
lega mynd af heimsþjóðum:
höfuðlausir kroppar og kropp-
laus höfuð. Hin lýðræðislega
meirihlutastjórn í Noregi hefir
hingað til komið í veg fyrir slíka
andstyggilega limlesting. Útlit
er fyrir, að núverandi stjórn fari
stjórn landsins vel úr hendi. Hún
hefir almenning sér hliðhollan
og stjórnin treystir þjóðinni til
styrkrar framgöngu í endur-
reisnarstarfinu, er virðist miða
vel áfram.
Fjárhagsgrundvöllurinn.
Hin fjárhagslega endurreisn
verður erfiðasti hjallinn. Hag-
stofa Noregs hefir reiknað út, að
þjóðarauðurinn hafi á stríðsár-
unum minkað úr 31,4 miljörðum
í 25,8 miljarða króna, sé reiknað
með sama krónugengi og var
1939. Þetta samsvarar einum árs-
tekjum þjóðarinnar fyrir stríð.
En nú verður þjóðin að leggja
grundvöllinn að endurreisnar-
starfinu með mikið minni tekj-1
um en hún áður hafði.
Takmark nýsköpunarinnar er
að auka þjóðartekjurnar og þá
um leið eignir þjóðarinnar. Ef
þetta á að takast, er nauðsynlegt
að alt vinnuafl landsins komi að
fullum notum. Atvinnuvegir
þjóðarinnar hafa notfært sér
vinnuaflið betur en búizt var
(Frh. á bls. 5)