Lögberg - 26.02.1947, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 26. FEBRÚAR, 1947
0
--------iogberg ——
Geflð öt hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Eargent Ave., Winnipeg, Manirtoba
UtanfLskrift ritstjórana:
EDITOR LfVGBERG
595 Sargent Ave., Winnipeg, Man.
Rltstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Ver8 $3.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg" is printed and publinhed by
Th* Coiumbia Press, Límited, 695 Sargent
Avenue, Winnipeg, Manltoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail,
Post Office Dept., Ottawa.
PHONE il 806
*
Arskýrsla forseta
flutt á þingi Þjóðræknisfélags íslend-
inga í Vesturheimi, í Winnipeg, Man.,
24. febrúar, 1947.
af séra Valdimar J Eylands.
Háttvirtu fulltrúar og þinggestir:
Eg leyfi mér að bjóða yður velkomna
á þetta, hið 28. ársþing Þjóðræknisfé-
lags íslendinga í Vesturheimi. Megi góð
samvinna takast með oss á þingi þessu,
og gifta fylgja störfum vorum.
Frá því er vér komum síðast saman
til þings, er annað ár liðið í skaut ald-
anna. Það var ár, sem í upphafi lofaði
miklu, en er því lauk hafði það efnt fátt
af fyrirheitum sínum, að því er snertir
viðskifti þjóðanna innbyrðis, og farsæl-
lega úrlausn heimsmálanna. Yfirleitt
var árið róstusamt, eins og jafnan vill
verða eftir öll heimsstríð. Hvað stjórn
málin snertir hefir aðaleinkenni ársins
verið togstreita heimsveldanna um góz
og gæði hinna yfirunnu landa, og að því
er talið er, viðleitni til að tryggja frið-
inn. Það hefir verið ár þjáninga, hung-
urs og dauða, fyrir fleiri menn, en eink-
um þó konur og börn en nokkurntíma
verður tölu á komið. Sigursælu þjóðirn-
ar, sem heimtuðu og fengu fullkomna
uppgjöf óvinaþjóðanna, hafa að því er
virðist, ekki verið þess umkomnar að
mæta þeirri ábyrgð, sem þeirri uppgjöf
og sigri þeirra var samfara. Hefir þetta
stafað að nokkru leyti af getuleysi þeirra
sjálfra, samtakaleysi sín á milli, og van-
trausts hver á annari. Á þessu ári hafa
menn víðsvegar um heim, svo sem í Pól-
landi, Eystrasaltslöndunum, Austurríki,
Ungverjalandi, Palestínu, og jafnvel hér
á Kyrrahafsströndinni og víðar, liðið
sárar þjáningar fyrir þjóðerni sitt. Á
þessu ári hefir það einnig sannast, svo
sem sjaldan áður í sögunni, að syndir
feðranna koma niður á bömunum. Menn
njóta þess eða gjalda, hverjir voru for-
feður þeirra, eiginleika þeirra og verkn-
aðar.
EJn þrátt fyrir allar hörmungar árs-
ins, hungur og harðræði, verkföll og vá-
gesti ýmiskonar hefir fólki voru, í borg-
um og bygðum, svo-vítt sem vitað er,
liðið vel. Vonandi er það ekki ofmælt
að segja að svo lítur út sem vér Islend-
ingar, beggja megin hafsins, séum eftir-
iætisbörn forsjónarinnar. Vissulega
hefir ættland vort notið sérstæðrar
hamingju og hagsældar nú hin síðari ár.
Er það oss öllum sem þangað rekjum
ættir vorar hið mesta gleðiefni. Hvað
oss sjálfa snertir finnum vér til þess á
margan hátt, að það er gott að vera Is-
lendingur, eða af íslenzku bergi brotinn.
Sem þjóðarbrot búum vér hér við hag-
sæld, og njótum virðingar og álits flestra
góðra manna. Samtímis því sem minni
hluta þjóðarbrot í ýmsum löndum, sæta
grimmum ofsóknum vegna uppruna
síns, njótum vér þess að vér erum ís-
lenzkrar ættar. Er sú afstaða þjóð-
flokkanna sem vér dveljum með, ekki
svo mjög að þakka afrekum sjálfra vor,
eins og það er ávöxtur af iðni og mann-
dómi þeirrar kynslóðar á meðal vor,
sem nú er óðum að hníga til moldar.
Erfðalögmálið vinnur oss þannig' í vil,
þar sem það er öðrum til hins mesta ó-
láns. Ættum vér þá ekki að þakka for-
sjóninni fyrir þessa sérstöðu sem vér
njótum, og leggja meiri rækt en nokkru
sinni fyr við arfinn góða. sem hefir
reynst oss svo heilla drjúgur? Með komu i
yðar á þetta þing tel eg að þér hafið
goldið þeirri spurningu já-yrði yöar.
Þessa daga helgum vér því hugöar-
efnum vorum sem íslendingar. Kjör-
löndum vorum, og framtíðarlöndum
barna vorra vottum vér að sjálfsögðu
alla þegnhollustu, nú sem ávalt. Vér
vinnum þeim löndum, svo sem eðlilegt
er, flesta daga ársins, og áranna. Vér
fögnum því að Bandaríkin og Canada
njóta nú meira álits og virðingar um
veröld alla, en nokkru sinni fyr. Vér,
sem dveljum hér í Canada erum stoltir
af því að land vort og þjóð hefir nú náð
lögaldri. Upp frá þessu verða þeir sem
gerast borgarar hér í landi ekki lengur
skráðir sem “brezkir þegnar” eingöngu,
heldur canadiskir borgarar. Einn af
fræðimönnum vorum, Walter J. Lindal
dómari, hefir fyrstur manna skrifað bók
um canadisk borgararéttindi. Hefir bók
sú hlotið góða dóma. Er oss það gleði-
efni að hann hefir þannig vakið eftir-
tekt á þjóðflokki sínum og sjálfum sér
með bók þessari.
á þessu þingi minnumst vér þess að
stór skörð hafa víða orðið í fylkingu
starfsmanna vorra. Verða þau flest
vandfylt. Eftir upplýsingum sem eg hefi
fengið hjá hr. Guðmanni Levy, fjármála-
ritara félagsins, hafa þessir meðíimir
látist á árinu: I Winnipeg: Sigurbjörn
Sigurjónsson, Sigtryggur Ágústsson,
Mrs. Guðrún Finnsdóttir Johnson, Mrs.
Ásta Hallson, Arnljótur Olson. I Selkirk:
Klemens Jónasson, Ólafur Ólafsson,
Kristján Pálsson. I Grafton, N.D.: Ingi
Pálsson. I Edinburg, N.D.: Sveinn John-
son. I Reykjavík, Man.: Ingvar Gíslason
og Mrs. Gíslason, og í Wynyard, Sask.:
Jón Jóhannsson. Sveinn Árnason, San
Diego; Þorleifur Pétursson, Church-
bridge, Jón Sigurdson, Cranberry Lake,
B.C. Carl Friðriksson, Vancouver, B.C.
Próf. Sveinbjörn Johnson, Chicago. Mrs.
Kristjana Johannsson, Glenboro. Jón
Arngrímsson, Mozart. Jón ESnarsson,
Lundar. Chris. Johnson, Duluth, Minn.
Að því er snertir starfsmál félagsins
á árinu er þess að geta að framkvæmd-
arnefndin hefir haft 10 fundi. Hefir hún
haft til meðferðar, og leitast við eftir
mætti að greiða úr þeim málum, sem
fallið hafa í verkahring hennar. Vil eg
nú þakka nefndinni fyrir lipra og ágæta
samvinnu, og þá einnig fyrverandi for-
seta, Dr. Beck fyrir þann vakandi áhuga
sem hann hefir sýnt á málum félagsins
nú sem fyr. Auk þess sem hann tók þátt
í útbreiðsluferð framkvæmdarnefndar,
sem síðar verður skýrt frá, afhenti hann
dr. John C. West, forseta ríkisháskólans
í Norður Dakota heiðursfélaga skírteini
sitt af félagsins hálfu, og flutti ræðu við
það tækifæri. Einnig átti hann hlut að
því samkvæmt tilmælum forseta, að
kveðjur þess voru fluttar við jarðarför
prófessor Sveinbjörns Johnson. Þá
flutti dr. Beck á árinu ræður um íslenzk
efni, á íslenzku og ensku, bæði í Mani-
toba, Norður Dakota, og víðar í Banda-
ríkjunum, og ritaði um þau efni, meðal
annars all-ítarlega yfirlitsgrein um ís-
lenzkar bókmentir að fornu og nýju í
allsherjar rit um heimsbókmentirnar
(Encyclopedia of Literature) sem út
kom í New York síðastliðið haust. Elins
og margoft og maklega hefir verið bent
á, stendur félagið og Vestur-íslending-
ar í mikilli þakkarskuld við dr. Beck
fyrir áhuga hans og iðjusemi að því að
útbreiða þekkingu á íslenzkum málum
og menningu meðal manna hér vestra.
Er oss það gleðiefni að hann sá sér fært
að sækja þetta þing, og bjóðum við hann
sérstaklega velkominn.
Forseti félagsins hefir flutt mál þess
í opinberum erindum í Minneota, Minn.,
Gimli, Árborg, og vestur við Kyrrahaf, í
Vancouver og Blaine, Wash. Á síðar-
nefnda staðnum var honum boðið að
flytja aðalræðuna á þjóðminningardegi
þeirra Vancouver og Blaine búa, sem
haldinn var við Friðarbogann í Blaine,
28. júlí s.l. Ásamt öðru bygðarfólki í
Blaine hélt deildin “Aldan” þar í bæ,
honum og frú hans samsæti, og var for-
seti ávarpaður fyrir deildarinnar hönd
af fyrverandi forseta félagsins, og nú
heiðursfélaga þess, séra Albert Krist-
jánssyni. Virðist þjóðræknismeðvitund
þeirra strandabúa vera vel vakandi,
enda er þar margt sem minnir á Ísland,
en um þau héruð komst prófessor Árni
Pálsson svo að orði fyrir nokkrum ár-
um, að þar væri ísland með viðbót. Vara-
forseti, séra Philip Pétursson, flutti
kveðju frá félaginu í fjarveru forseta
á íslendingadagshátíðinni á Gimli, s.l.
sumar, og víðar mun hann hafa túlkað
málstað þess við ýms tæbifæri.
Ferð til Hayland og Lundar
Um undanfarin ár hafði það
oft verið ráðgert að ein'hverjir úr
stjórnarnefnd félagsins tækjust
ferð á hendur norður til Lundar
og ef til vill annara staða, lengra
norður með Manitobavatni,
þeirra erinda, að reyna að stofna
deildir þar. Fyrir ýmsar ástæður
varð þó ekki af þessu þar til á s.l.
hausti, er séra Egill H. Fáfnis,
varaféhirðir félagsins tók nokkra
menn upp á sinn eigin eik, sem
var spánýr og forkunnar fagur
Dodge bíll, og keyrði þá áleiðis
norður. Nam hringferðin heiman
að og heim til prestsins rvimlega
450 mólum. 1 ferðinni voru' auk
forseta, og fyrnefnds vara-gjald-
kera, þeir dr. Ricþard Beck, fyr-
verandi forseti, séra Halldór E.
Johnson, skrifari félagsins, og
Gunnar Erlendsson, sem var
söngstjóri fararinnar. Skrifar-
inn, séra HaMdór, hefir skrifað
glögga og skemtilega frásögu um
þessa ferð í Heimskringlu; skal
eg því ekki fara út í það mál um-
fram það, að segja að oss var tek-
ið frábærlega vel allstaðar. Tvær
samkomur voru haldnar, sú fyrri
á Hayland Hall, 17. september,
og á Lundar næsta dag. Á Hay-
land HaM innrituðust 23 nýir
meðlimir í félagið, og tjáðu sig
reiðubúna að mynda þar deild,
en á Lundar var deild mynduð
með 34 meðlimum, og mun sú
tala 'hafa aukist nokkuð síðan
fyrir ötuila framgöngu skrifara
sem var kosinn formaður deild-
arinnar.
Að öðru leyti en þessu mun
tala deilda standa í stað frá því
sem var fyrir ári síðan, en um
starfsemi þeirra munu skýrslur
þær, sem væntanlega verða bom-
ar fram á þinginu bera vott.
Útbreiðslumál — Frœðslumál
Aðalstoðirnar, sem standa und-
ir félagsskap vorum í nútíð og
framtíð eru tvö mál: útbreiðslu-
málin og fræðslumálin. Þau
standa svo þétt saman og eru svo
náskyld að erfitt er að greina á
milli þeirra. Það kemur ekki að
tilætluðum notum að ferðast um
bygðir og stofna deildir, nema að
eitthvað komi á eftir, nema
fræðsla fylgi. Ekki er heldur
hægt að stofna deildir nema á
undan fari nokkur upplýsingar-
starfsemi. Tilgangur þess að
mynda deildir, er að sjálfsögðu
sá, að þær beiti sér fyrir fræðslu-
starfseminni 'hver í sinni sveit.
Þetta hafa þær lika gert eftir
beztu getu með stofnun og við-
haldi íslenzku skólanna, með
samkomuhöldum og á annan
hátt. En eins og á stendur hjá
oss, þar sem allir em'bættismenn
félagsins eru störfum hlaðnir, er
þess ekki að vænta að stjórnar-
nefndin geti haft veruleg afskifti
af fræðslustarfsemi deilda fé-
lagsins. Það er ljóst, af ýmsum
ummerkjum, að deildirnar eiga í
þessum efnum við mikla og vax-
andi erfiðleika að striða. Kemur
þetta einna ljósast fram í sam-
bandi við laugardagsskólana.
Þeir eru sumstaðar á fallanda
fæti, annarstaðar eru þeir hættir
starfrækslú, og þar sem þeir enn
eru starfandi eru þeir ekki sóttir
neitt nálægt því sem vera ætti.
Svo er það til dæmis hér í Winni-
peg, og nýtur þó skóli vor hér
ágætra kenslukrafta eins og á
fyrri árum, undir stjóm frú Ingi-
bjargar Jónsson. Stjórnarnéfnd-
in hefir ekki horft blindum aug-
um 'á þessar kringumstæður.
Henni er það ljóst að þessi mál
eru hjartapunkturinn í starfi
voru og framtíð félagsins. Hefir
stjórnarnefndin rætt þetta ítar-
lega á fundum sínum og komist
að þeirri niðurstöðu að óumflýj-
anlegt sé að félagið ráði fræðslu-
málastjóra með fullum launum,
fyrir a. m. 'k. þriggja mánaða bil
ár hvert og helzt fyrir alt árið.
Hugmyndin er að sú persóna,
sem til þessa starfs kynni að
véljast, ferðist um bygðirnar,
hjálpi til með kennaraval, og
skipulagningu á skólunum, og
annist önnur fræðslustörf, eftir
því sem ástæður leyfa. Vil eg nú
benda þinginu á þetta mál, sem
eitt hið þýðingarmesta, sem til
umræðu kann að koma hjá oss
nú. Eg get ekki betur séð, en að
á meðferð þingsins á fræðslu og
útbreiðslumálunum felist svar
vort við spumingunni: Eigum
vér að hætta við, eða halda á-
fram að vera Islendingar í þessu
landi?
í sambandi við fræðslumálin
vil eg geta um nýja aðferð, sem
nú er farin að tíðkast í ýmsum
háskólum og öðrum mentastofn-
unum í samibandi við kenzlu og
nám tungumála. A eg þar við
“Linguaphone for Languages"
námsskeið. Þessi nýja aðferð er
í því fólgin að kenna málin með
grammofónplötum, sem færustu
málsnillingar hinna ýmsu landa
tala í. Þannig löguð námsskeið
hafa nú verið undirbúin í flest-
um aðal tungumálum Evrópu, og
þykja hafa gefist vel. Hugmyndin
um að fá slí'ka tilraun gerða með
íslenzku, vaknaði hjá mér við það
að hlusta á “Óðinn til ársins
1944” sem Eggert Stefánsson
söngvari flutti, er hann var hér
vestra, og talaði seinna inn í
hljómplötu í New York. Fer þar
saman snildarlegt mál og fram-
burður Hefi eg séð þess getið að
þessi plata sé nú notuð í ýmsum
skólum á íslandi til að kenna
börnum og unglingum framiburð
móðurmálsins. Eg gerði fyrir-
spurn í MontreaJ, þar sem
“Linguophone Institute of Can-
ada” hefir bækistöðvar sínar,
hvort kostur mundi á að fá
kenzlu í íslenzku tekna upp á
plötur. Þeir’ vísuðu mér tif
London. En í millitíðinni frétti
eg að þetta námsskeið væri vel
á veg komið. Stefán Einarson,
prófessor í Baltimore hefir verið
að vinna að þessu með fleirum.
Kvað nú vera búið að tala á flest-
ar plöturnar, eitthvað um 30 að
tölu. Hefir það verk verið leyst
af hendi af sérstökum fagmönn-
um á Islandi, og svo prófessor
Stefáni sjálfum. Nú hvað vera
eftir að semja málfræðilegar
s'kýringar við textana, og svo
orðasafn. Vonandi verður þessu
starfi lokið á þessu ári. Þetta
námsskeið er auðvitað miðað við
byrjendur. I öðrum málum, sem
þegar hafa verið numin á þennan
hátt eignast menn orðaforða, sem
nemur um 3000 orðum, sem er
langt umfram það, sem nota þarf
í venjulegri umgengni við fól'k.
Á þennan hátt læra menn að tala
rétt, hér hjálpast að bæði sjón
og heyrn, að pví viðbættu að
efninu er þannig raðað að nem-
andinn færist frá hinu einfalda
til hins f jölbreyttara eftir föstum
reglum, sem gefa hinn bezta
árangur, sem hægt er að fá við
slí'kt nám. Eg segi frá þessu
vegna þess að eg tel þetta mikils-
verðar nýjimgar, og eg hefi þá
trú að þessi aðferð geti orðið oss
til mikils gagns við íslenzkunám-
ið hér vestra, bæði meðal sjálfra
vor og annara, sem nema villja
tungu vora.
lcelandic Canadian Club
The Icelandic Canadian Club
hefir enn sem á fyrri árum hald-
ið uppi merki íslenzkrar menn-
ingar með hinum ens'kumælandx
hluta þjóðahbrots vors, og öðrum,
sem ihænst hafa að starfi þeirra.
defir félagið látið endurprenta
allstórt upplag af bókinni “Ice-
land’s Thousand Years”. Einnig
beitir það sér nú fyrir fyrirlestra-
höldum um íslenzk-mál. I ár
hefir félagið tekið til meðferð-
ar menn og málefni úr vestur-
íslenzkri menningarsögu. Er
>að mjög vel til fallið, enda hef-
ír þeirri viðleitni verið tekið vel
af f jölda fólks Einnig starfrækir
félagið skóla í íslenzku fyrir börn
og fullorðna, undir leiðsögn frú
Hólmfríðar Danielson. A árinu
stofnaði félagið námssjóð til
styrktar fól'ki af íslenzku ætterni
sem skarar fram úr að náms-
hæfileikum. Unfrþ Snjólaug Sig-
urdson er fyrsti styrkþegi sjóðs-
ins.
Kennaraembætti í íslenzku við
Manitoba háskólann.
Ný hreyfing hefir hafist á ár-
inu í þá átt að hefjast nú handa
um stofnun kennarastóls í ís-
lenzku og íslenzkum fræðum við
háskólann í Manitoba. Glöggar
ritgjörðir um málið birtust í jóla-
hefti Icelandic Canadian, eftir þá
Dr. P. H. T. Thorlaksson, og
Walter J. Lindal dómara. Voru
greinar þessar þýddar og birtar í
báðum vikublöðunum íslenzku.
Einnig hefir Einar Páll Jónsson
skrifað rækilega ritstjórnargrein
um málið í Lögberg. Þetta mál
er ekki nýtt. I ársskýrslu sinni
til þingsins árið 1925 mælti þá-
verandi forseti, séra Albert Krist-
jánsson á þessa leið í sambandi
við umræður um íslenzkukenslu
yfirleitt: “En því megum vér
aldrei gleyma, í sambandi við
þetta mál, að engu verulegu tak-
marki er náð fyr en vér höfum
fengið fullkominn kennara við
háskólann og framtíð þess em-
bættis trygða Það krefur máske
erfiðis og tíma, og ef til vill f jár-
framlaga, en þetta er það mál,
sem öll vor þjóðræknisviðleitni í
þessu landi hvdlir á, þegar fram
líða stundir.” Bráðaþirgðanefnd,
Skipuð fulltrúum hinna ýmsu fé-
laga íslendinga hér í borginni
hefir fyrri hluta vetrarins setið
nokkra fundi til að ræða þetta
m'ál, og leitast við að leggja
undirstöðurnar að almennri sam-
vinnu og samtökum um málið.
Hefir sú nefnd ekki enn lokið
störfum sínum. 1 fyrra fól þingið
stjórnarnefndinni með þingsá-
lyktunar tillögu “að Ijá þessu
máli lið sitt á hvern þann hátt,
sem henni er unt, í samráði við
formælendur þess.” I anda
þeirrar sarriþyktar hafa þeir for-
seti, vara-forseti, séra Philip Pét-
ursson, og gjaldkeri, Grettir kon-
súll Jóhannsson. setið fundi
bráðabyrgðamefndar þessarar,
og er forseti félagsins nú sem
stendur fonmaður 'hennar. Vænt-
anlega verður þetta mál tekið á
dagskrá þingsins.
Samvinnumál við lsland.
Samvinnumál við Island hafa
verið á dagskrá Þjóðræknisfé-
lagsins frá upphafi, og mun svo
verða til vertíða^ loka þess, ef að
líkum lætur. A þessari samvinnu
höfum vér grætt í liðinni tíð, og
þaðan mun oss enn koma styrkur
í framtíðinni, éf vér höldum rétt
á málum. Þessi samvinna er
margþætt. Hér verður fyrst get-
ið um gagnkvæmar gestaikomur.
^amgöngur milli íslands og
Vestunheims virðast hafa verið
fjörugar á árinu, og gestagangur
óvenjulega mikill. Um þessa,
sem vestur hafa komið á árinu,
er oss kunnugt, enda hafa þeir
allir komið hingað til Winnipeg,
og dvalið hér um lengri eða
skemri tíma: Guðmundur Hlíð-
dail, póst og símamálastjóri Is-
lands; Jónas Thonbergsson, út-
varpsstjóiri, Ingólfur læknir
Gíslason og frú Oddný, hinir á-
gætu fulltrúa Islands á þinginu i
fyrra; Arni Bjamarson, útgef-
andi og flugskólastjóri á Akur-
eyri, Guðmundur Jónsson söngv-
ari, sem hér var staddur í surnar
er leið á vegum Islendingadags-
nefndarinnar.
I nóvembermánuði í haust er
leið kom hingað norður í sveitir
vorar hin glæsillega fjörutíu
manna söngsveit, Karlakór
Reykjavíkur. Á söngför sinni
um meginland Norður-Ameríku
hélt kórinn alls 56 hljómleika,
fyrir 96.500 áheyrendum, og telst
þannig til að 1720 ’mánns hafi að
meðaltali sótt hvem hljómleik.
Fimrn þessara ihljómleika voru
haldnir á slóðum Vestur-Islend-
inga, þrír í Dakota, og tveir hér
í Winnipeg. Deildin “Báran” á
Mountain, stóð fyrir samsæti á
Garðar, og hljómleikum í Cava-
ier. Hér í Winnipeg stóð stjóm-
arnefndin fyrir viðtökunum; var
sérstök móttökunefnd kosin,
mynduð af þeim Arna G. Eggert-
son, K.C., séra Philip Pétursson,
Gretti L. Johannson, Guðmanni
Levy, forseta, og auk þess af
(Framh á bls. 7)