Lögberg - 23.10.1947, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 23. OKTÓBER, 1947
--------logbers---------------------
OeflÖ út hvern flmtudag aí
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 íiargent Ave., Winnipeg, Maniitoba
Utanftskrlft rltstjórans:
EDITOR LÖGBERG
195 Sargrent Ave., Winnipeg, Man
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Ver8 $3.00 um árið—Borgist fyrirfran.
The “Lögherg” ls printed and pubiished by
The Columbla Prees, Liinited, 695 Sargent
Avenue, Wlnnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as-Sxrond Class Mail,
Post Office Dept., Ottawa.
PHONE »1 804
Látið ekki tækifærið úr
greipum ganga
Ef alt skeikar að sköpuðu, kemur sex
tíu ára afmælisblað Lögbergs fyrir al-
menningssjónir þann 13. nóvember
næstkomandi; verður það að líkindum
lang stærsta blaðið, sem nokkru sinni
hefir verið gefið út á íslenzkri tungu;
til útgáfunnar hefir verið vandað svo
sem föng stóðu bezt til, og er þess
vænst, að lesmál blaðsins beri þess
glögg merki; lögð hefir verið á það sér-
stök áherzla, að vanda til lesmáls, eins
og lesendur munu fljótt ganga úr
skugga um, er þeim berst blaðið í hend-
ur; mikið af veigamesta lesmálinu, er
samið vestan hafs; svo átti það líka að
vera, þar sem um alvestrænt blað er
að ræða; margt er líka í blaðinu fagur-
lega hugsað og sagt frá íslandi, sem
þakka ber, og lesendur munu jafnframt
fagna yfir, því enn sem fyrr, er það
“óskaland eilíft”, eins og Stephan G.
Stephansson komst svo fagurlega að
orði. Forsíðumynd afmælisblaðsins
prentaða í þremur litum, teiknaði frú
Helga Árnason — Miller, frábærilega
listræn kona, sem vakið hefir á sér víð-
tæka athygli í þessari borg sakir tækni
sinnar og vandvirkni í teikningum; hún
er dottir séra Guðmundar Árnasonar
og eftirlifandi ekkju hans, frú Sigríðar
Árnason. — Vinsældir Lögbergs hafa
farið vaxandi með ári hverju, og nú nýt-
ur það meiri útbreiðslu skuldlausra
kaupenda en nokkru sinni fyr; látlaus
barátta blaðsins fyrir menningarmál-
um Vestur-íslendinga, hefir aldrei
fundið dýpri hljómgrunn, en einmitt
nú; smásmugulegur og ómannlegur
áróður nokkurra druknandi og öfund-
sjúkra andstæðinga, breytir þar engu
til. —
íslendingar mega ekki láta það tæki-
færi sér úr greipum ganga, að eignast
áminst afmælisblað Lögbergs; og þeir,
sem ekki eru fastir áskrifendur að
Lögbergi nú, ættu að skrifa sig sem
fyrst fyrir blaðinu, því eftirspurnin eftir
afmælisblaðinu er geisimikil.
Vegna íslenzkra og canadískra menn
ingarmála, þarf Lögberg að komast
inn á hvert einasta íslenzkt heimili í
þessu landi.
Mannúðarmál
Fjársöfnun til Líknarsamlags Winni
pegborgar etendur yfir þessa dagana,
og er þess að vænta, að henni verði
almennt tekið hið bezta; eins og áður
hefir verið vikið að hér í blaðinu, er í
þessari borg margt gamalmenna, barna
og einstæðinga, er hjálpar þurfa við;
að láta sér hugarhaldið um velfarnan
þess fólks, sem þannig er ástatt með,
er borgaraleg skylda, sem enginn má
bregðast.
Með sívaxandi dýrtíð í landinu, verður
af eðlil. ástæðum erfiðara fyrir þá, sem
af litlu hafa að taka, að draga fram líf-
ið; og þótt ellistyrkurinn væri að vísu
hækkaður um fimm dollara á nánuði,
þá vegur sú uppbót síður en svo á móti
hækkuðum framfærslukostnaði; það
sýnist því liggja í augum uppi, að á þess-
um vettvangi sé skjótra úrbóta þörf.
Dásaml. veðurblíða hefir undanf. hvílt
yfir þjóðfél. o ghvílir enn; senn fer þó
að verða allra veðra von. Manitobavet-
urinn á það til, að vera næsta kaldrifj-
aður, og getur reynst þeim þungur í
skauti, sem illa eru við honum búnir,
svo sem gamalmennin, munaðarlausu
börnin og einstæðingarnir; það er
þetta fólk, sem Líknarsamlagið hefir í
huga, og vill leitast við að létta undir
með.
Hafið þið hugfast, að margt smátt
gerir eitt stórt, og að kornið fyllir mæl-
irinn, þegar umboðsmaður Líknarsam-
lagsins drepur á dyr og kunngerir yður
erindi sitt!
Merkilegur vitnisburður
Þegar íslendingi hlotnast einhver
heiður, er því venjulega fagnað, bæði
í blöðunum okkar og í samtali manna
á meðal þar sem íslendingar mætast.
Þetta er eðlilegt og sjálfSagt: heiður
%
hvers eins íslendings er heiður þeirra
allra og er því sjálfsagt að halda hann
á lofti. —
Stundum þykir nokkuð yfirlætislega
talað um heiður, sem íslendingar ávinna
sér eða hljóta, og jafnvel meira gert úr
úr en ástæða sé til. Einmitt af þeirri
ástæðu þykir stundum minna varið í
þær frægðarfréttir sem landinn flytur
um sjálfan sig. — Sbr. “Minni okkar
sjálfra”. —
Þegar mikið er gert úr heiðri ein-
hvers íslendings í hérlendum blöðum,
er öðru máli að gegna; þar er ekki mik-
il hætta á að íslendingar séu bornir of-
lofi eða að þeim sé hampað hærra en
þeir hafa til unnið.
Það er því sérstakt gleðiefni þegar
hérlendu blöðin kasta fegurstu blóm-
um á vegu einhvers íslendings, þá er
það víst að þau eru verðskulduð.
Þann 16. þ. m. flutti blaðið Free
Press ritstjórnargrein með fyrirsögn-
inni: “Fjórir Manitoba-borgarar”. Er
þar sagt frá því að þessir merku borg-
arar voru gerðir heiðurs doktorar í lög-
fræði. Elinn þeirra var íslendingur: H.
A. Bergmann dómari.
Blaðið flytur dálitla grein um hvern
heiðurs-doktorinn fyrir sig; eru um-
mælin um þá alla lofsamleg, en greinin
um Bergmann dómara er miklu lengri
og langtum íburðarmeiri en hinar. —
Hún er svo falleg og sönn að mér finst
hún ætti að koma fyrir augu sem allra
flestra “landa”. Hún er þannig:
“Þrátt fyrir það þótt nafnbótin
“Doktor í lögfræði”, sé aðeins veitt
sem heiðursmerki og bendi venjulega
ekkert á það, að sá, sem hana hlýtur,
hafi nokkra lögfræðilega þekkingu, þá
er þar öðru máli að gegna þar sem Berg
mann dómari á hlut að máli. Hann er
eitt allra bjartasta lögfræðisljósið í
Canada, með djúpan skilning bæði á
borgaralegum málum og sakamálum.
Hann skaraði þegar fram úr öðrum
þegar í upphafi þess starfs, er hann
hafði valið sér. Hann kom hingað árið
1904 frá Norður-Dakota; þar var hann
borinn og barnfæddur — þar hafði fað-
ir hans verið fyrsti íslendingur kosinn
á ríkisþing, — og fjórum árum síðar
útskrifaðist hann í lögfræði og fékk
lögmannsleyfi í Manitoba.
Áður en eitt ár var liðið frá þeim
tíma hafði hann aöstoðarlaust flutt
mál fyrir hæsta rétti og unnið það. —
Þótti þetta hið mesta afrek þegar tillit
var tekið til þess, hve ungur hann var.
Að vísu hafði hann sundað lögmanns-
störf um stuttan tíma í Dakota-ríkjun-
um, en hann var algerlega óvanur
réttarhöldum í Canada. Embættisferill
hans upp frá þessu uppfylti sannarlega
allar þær miklu vonir, sem við hann
voru tengdar. Þegar því tekið er tillit
til þess, hve hálærður lögfræðingur
Bergmann dómari er, þá er það sannar-
lega vel viðeigandi að sæma hann
Doktors-nafnbót í lögum, eins og nú
hefir verið gert. En hann á einnig þessa
virðingu skilið frá öðru sjónarmiði:
þeir, sem fylgst hafa með sögu háskól-
ans, minnast þess, hvernig hann beitti
sér hlífðarlaust fyrir hin erfiðu og
stundum sársaukakendu vandamál á
kreppuárunum, þegar hann var fyrst
meðlimur og síðar varaforseti háskóla-
ráðsins. Hann var óviðjafnanlegur þeg-
ar til þess kom að ráða úr vandasöm-
um, lögfræðilegum flækjum. Á þessum
áminstu tímum og eins síðar þegar
hann var orðinn forseti háskólaráðs-
ins, sýndi hann svo mikla samvizkusemi
í embættisfærslu sinni að þess finnast
ekki fegri dæmi í opinberri þjónustu.
Að sla af eð^, slaka til þegar hann
var sannfærður um réttlátan málstað,
var list sem honum lét ekki vel; en að
þeirri vöntun undantekinni — og jafn-
vel það var ekki alltaf vöntun eða ókost
ur — voru störf hans í þágu háskólans
svo víðtæk og yfirgripsmikil að þau
vöktu aðdáun”.
Sig. Júl. Jóhannesson, þýddi.
Baskarnir berjast áfram einir
Eflir IRVING WALLACE
Kvöld nokkurt, fyrir nokkrum
vikum síðan í París, sátu forset-
inn og tíu meðlimir stjórnar lýð-
veldisins Euzkadi (en svo nefna
spönsku Baskarnir litla landið
sitt) í köldu og dimmu húsi, og
fé var þeim öllum lagt til höfuðs.
— Þeir töluðu lengi saman á
einkennilega málinu sínu — Að
lokum stóð einn m‘a ð u r upp,
kinnkaði kolli til félaga sinna og
fór.
Tuttugu og fjórum t í m u m
seinna, var þessi m a ð u r, dul-
klæddur sem fiskimaður, kominn
til Bilbao, stærstu borgarinnar í
Baskahéruðunum - á n o r ð u r
Spáni. Strax skeðu atburðirnir
hver á eftir öðrum með ofsa-
hraða.
Skemmdarverk
Kvikmyndahúsgestirnir, s e m
voru að koma af síðustu sýning-
unum heyrðu ægilega spreng-
ingu. Þeir flýttu sér til Central
Plaza og sáu hina stóru styttu af
Mola, hershöfðingja Francos, í
rústum. Morguninn eftir horfði
þetta sama fólk á Falange-lög-
regluna stritast í þrjá Idukku-
tíma við að reyna að ná and-
Franco fánanum niður af kirkju
turni, sem illt var að komast að.
Sama kvöld glöddust þeir yfir
fréttunum að járnbraut hlaðin
Norður-Afríku máíaliðsmönnum
o g skotfærum h e f ð i verið
sprengd í loft upp á brú einni í
Pyrenafjöllum.
Nokkrum dögum seinna lásu
Baskar sannar fregnir af þessum
atburðum í hálfsmánaðarblaðinu
Euzko Deya, sem prentað er í
París og smyglað til Spánar.
Þannig vissu borgararnir í Euz-
kadi að lýðveldisstjórnin, sem
þeir hofðu ekki séð í tíu ár, var
enn að verki. Þessi stjórn, sem
styrkt er af Böskum, sem búa í
Oregon, Utah, Californiu, Idaho
og átta suður-amerískum lönd-
um, stjórnar í útlegð því nær
hinu gleymda Baska-lýðveldi og
1,500,000 íbúum þess.
Ókunnur uppruni
Baskarnir, sem aðallega eru
fiskimenn og bændur, drykk-
felldir, en blóta ekki, og eru afar
guðhræddir, eru einhver dular-
fyllsti kynflokkur í heimi. Þeir
eru hvorki spánskir eða franskir
og algjörlega óþekktir. Enginn
veitt upp á víst hvaðan þeir
komu. Fornleifafræðingar geta
ekki fundið neina lausn af stein-
um og minnismerkjum. — Sagn-
fræðingar geta ekki fundið neitt
skrifað um sögu þeirra; mál-
fræðingar geta að litlu komist
komist um foma kverkhljóðaða
málið þeirra. Þeir hata titla og
neita jafnvel að ávarpa ókunn-
uga sem herra. Á þeim tímum
þegar menn urðu að vera aðals-
menn til þess að njóta persónu-
legs frelsis, þá leystu Baskar
vandræðin með því að yfirlýsa
alla Baska aðalsmenn. Baskahér-
uðin eru hluti Spánar, en fyrir-
líta Spánverja. 99% þeirra eru
kaþólskir. Þeir eru bandamenn
spánskra vinstri manna, en vilja
ekkert annað hafa saman við þá
að sælda.
Frelsið þeim í blóð borið
Baskarnir þekktu f r e 1 s i og
h ö f ð u stéttalaust lýðveldi
hundruðum ára áður en Colum-
bus fann Ameríku. Þeir voru
frjálsir þangað til þeir voru um
aldarbil að sumu leyti kúgaðir
af síðustu sþönsku konungs-
stjórninni. — 1936 urðu þrjú
Baskarhéruðin, sem kusu frelsi
sjálfstæð þjóð. Þetta einkenni-
lega lýðveldi þeirra stóð í rétta
tíu mánuði. Á þeim tíma, undir
rauða, græna og hvíta flagginu
þeirra, stofnuðu þeir hér með
100,000 hermönnum og sjóher
sem í voru 3000 sjóliðar, sem
mönnuðu herskip, sem voru end-
ursmíðuð úr togurum. Þeir slógu
sína eigin mynt og prentuðu sín-
ar eigin bækur, æfðu eigin lög-
reglu og byggðu eigin skóla. Að-
eins tollar o gutanríkismál voru í
höndum Madrid. En vegna þess
að Baskarnir á 11 u 69% af
sprengiefnum Spánar og 53% af
kaupskipaflotanum og réðu yfir
miklum hluta námu- og banka-
málanna, þá voru héruðin her-
tekin af herjum Francos. Guern-
cia, eina helsta borgin þeirra, var
brúkuð v ið sprengjutilraunir
þýska flughersins, sem drap þar
2500 manna.
Börðust á móti ítölum
Baskarnir börðust á móti ítöl-
sku herjum Francos, og þegar
Littorio herdeildinn umkringdi
þá ákváðu þeir að gefast vpp, ef
þeir yrðu ekki fluttir til falang-
ista. Næsta dag voru þeir fluttir
til falangista. Um það til 200,000
Baskar, ásamt forseta þeirra,
Jose de Aguirre, flýðu úr landi,
flestir til Frakklands. Núna er
það Aguirre sem heldur Böskum
saman. Hann stjómar gjörðum
tveggja stjórna. — Önnur er
stjórnin í útlegð, sem hefur 7
íhaldsmenn, 3 socialdemokrata
og 1 kommúnista. Hin er mót-
stöðustjórnin, sem er á Spáni.
Meðlimir hennar lifa tvennskon-
ar lífi — venjulegir, duglegir
borgarar á daginn, atvinnu-
áróðursmenn og skemmdar-
verkamenn á nóttunni, sem fá
skipanir frá París.
Áróður
1 september síðastliðnum, mitt
í hinum mikilfenglegu kappróð-
rar hátíðahöldum, San Sebastian,
flutu trjádrumbar, sem á voru
máluð lítil baska flögg, svo
hundruðum skiptu, inn í höfnina,
og eyðilögðu hátíðahöld falang-
ista. — Aðeins tveimur tímum
áður en meistara keppnin í
knattspyrniu átti að fara fram í
Bilbao var allur völlurinn
skreyttur litlum baska flöggum.
Síðan í fyrrasumar hafa baskar
flögg birst vikulega á hæstu
kirkjuturnum. Baskinn álítur
spönsku nágrannana sína prett-
vísa, óheiðarlega og lata undir-
hyggjumenn, en sjálfa sig dug-
lega, mannúðlega, þráa, áreiðan-
lega menn, sem lifa einföldu lífi.
— Þeir skrifa sjaldan undir sam-
ninga, en segja orð sitt gullvægt.
Þeir brjóta sjaldan lögin, en lög-
brjótum er grimmilega refsað.
Eignaréttur þeirra er svo dýr-
mætur að ef einhver heggur nið-
ur ávaxtatré þá má krefjast
dauðarefsingar fyrir afbrota-
manninn.
Er illa við kommúnista
Það er eignarétturinn frekar
en kaþólska trúin, sem hefur gert
Baska að svona innilegum haturs
mönnum kommúnista. — Venju-
lega eru engir skattar á vatni,
salti eða mat , og þeir eru
undrandi að slíkar “sjálsagðar
eignir” séu skattlagðar í öðrum
löndum.
Hann veit ekkert um stétta-
baráttu, vegna þess að fólkinu
hefur aldrei verið skipt í stéttir.
Hann álítur sjálfan sig sem kapi-
talista og kjaftæði kommúnista
og stjórnleysingja eru honum ó-
skiljanlegt. Sem stendur eru
Baskar gagnrýndir á sumum
stöðum fyrir að vinna með hin-
um vinstrisinnuðu spönsku lýð-
veldissinnum. Aguirre forseti
játar fyrir hönd lands síns að
Baskar og lýðveldissinar séu
kyndugir lagsmenn. Hann játar
einnig að hann sé ekkert hrifin
af bandamönnum sínum í útlegð
þar sem skoðanir þeirra séu ekki
í samræmi við skoðanir sínar.
En hann er með þeim vegna þess
að þeir eru hin frjálslega kosna
stjórn Spánar og vegna þess að
þeir eiga sameinginlegan óvin.
Hver myndu verða örlög hinna
kaþólsku, íhaldssömu og sjálf-
stæðu Baska, ef stjórn Francos
fjelli og lýðveldissinnar kæm-
ust til valda mundu þeir
verða á móti kirkjunni og vinstri
sinnaðir? Að því, sem mér hefur
skilist í samræðum mínum við
leiðtoga Baska þá hafa lýðveldis-
sinnar lofað þeim eftirfarandi
fyrir hjálp á móti Franco:
Ef Franco fellur
Frá deginum sem Franco félli
myndu Baskar fá sömu sjálf-
stjórn sem þeir höfðu 1936. —
Einu sinni enn yrðu þeir frjálsir,
með sjálfstjórn, prént- og trú-
frelsi. Aðeins í utanríkismálum,
tollum og nokkrum smærri atrið-
um myndu þeir lúta ráðum
Madrid.
“Þegar Bretland ákvað að aft-
urkalla sendiherra sinn á Spáni,”
segir Aguirre forseti, “þá talaði
eg við dr. Jose Giral, sem var
leiðtogi lýðveldissinna og vel-
þekktan breskan sendiherra.
Breski sendiherrann bað okkur
að segja sér hreinskilnislega
hvernig hægt væri a ð hrekja
Franco frá völdum. Dr. Giral
svaraði að okkur langaði ekki í
borgarastyrjöld eða blóðsúthell-
ingar G e g n fjárhagslegum
refsiaðgerðum fáum við Franco
burt, síðan samsteypustjórn
myndaða af öllum, sem í útlegð
eru og síðan prentfrelsi og reglu.
Þvínæst viljum við almennar
kosningar, ekki undir stjórn
Rússlands eða Englands, heldur
einhverra smá-þjóða eða Samein-
uðu þjóðanna sjálfra. Þetta voru
orð dr. Giral og eg var honum
sammála”.
“Það er vegna þess að við vil-
jum endir undirokunnar og ó-
réttlætis, vegna þess að við vil-
jum frelsi á Baska-grund, að við
sameinumst lýðvelissinnum í
baráttu þeirra gegn Franco. í
öllu öðru, í stjórn, í endurnýun-
um, í venjum og í skoðunum
stendur Euskadi, og berst, ein
saman”.
Mbl. 4. sept.
10-12 vindstig um
allt land í gærmorgun
Aftaka rok geysaði um allt
land síðari hluta nætur í fyrri-
nótt og í gærmorgun. Var veð-
urhæðin mest í Vestmannaeyj-
um, 12 stig, en í Reykjavík og
víða annarsstaðar á suður- og
vesturlandi var veðurhæðin um
10 vindstig í gærmorgun. — Á
norðvestur- og norðurlandi var
einnig mikið hvassviðri og
rigning, en í Austurlandi var
veðurhæðin heldur minni.
Samkvæmt upplýsingum, sem
blaðið fékk hjá Veðurstofunni í
gær, kom hvassviðri þetta mjög
á óvart og var ekki hægt að sjá
það fyrir, hvorki hér né hjá
veðurathugunarstöðvum á Bret-
landi í fyrrakvöld.
Hins vegar var þá djúp lægð
suður í hafi og dýpkaði hún
skyndilega mjög ört og barst
hratt norðureftir. Stafaði hvass-
viðrið hér af þessari lægð.
Hvassviðrið byrjaði þegar leið
á nóttina og klukkan 6 í gær-
morgun var veðurhæðin orðin
12 vindstig í Vestmannaeyjum.
í Reykjavík var veðurhæðin orð
in 10 vindstig klukkan 9 í gær-
morgun, en þar fór heldur lygn-
andi þegar leið á morguninn. —
Má heita, að svipuð veðurhæð
hafi verið víðast hvar á Vestur-
og Norðvesturlandi í gærmorg-
un. Ennfremur var rok um allt
Norðurland. Til dæmis voru 10
vindstig klukkan 9 á Hrauni á
Skaga, í Kvíindisdal og við
Hornfjarðsvita, en á Austur-
landi var heldur minna rok eða
víðast hvar ekki nema í kring-
um 5 vindstig.
Alþbl., 12. sept.