Lögberg - 20.05.1948, Qupperneq 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 20. MAÍ, 1948
Indriði Einarsson
Eftir Brynleif Tobiasson
Erindi, flutt á fundi í st.
Verðandi nr. 9, í Rvík á
, minningarkveldi um I.
E. 30. apríl 1943*
Fyrir 92 árum fæddist hjónun-
um á Húsabakka í Skagafirði
sveinn, skömmu eftir sumarmál-
in. Hann var vatni ausinn nokkr
um dögum síðar, og hlaut í
skírninni nafnið Indriði. — Móð-
ir hans hét Euphemía, dóttii
Gísla Konráðssonar, mikilvirk-
asta sagnaritara í bændastétt á
Islandi á 19. öld, og fyrri konu
hans Euphemíu Benediktsdótt-
ur, en hún var dóttirdóttur Jóns
prófasts Jónssonar á Hjaltastöð-
um í Skagafirði, ins lærðasta
manns. Faðir Indriða var Einar
bóndi á Húsabakka, sonur Magn
úsar Magnússonar, prests í
Glaumbæ, og seinni konu hans,
Sigríðar Halldórsdóttur Vídalín,
klausturhaldara á Reynistað.
Húsabakki stendur við vest-
ari kvísl Héraðsvatna, alveg
fram á vatnabakkanum. Það er
einkennileg jörð að því leyti, að
þar er ekkert tún, en heyskapur
allur í mjög grasgefnum flóa fyr-
ir vestan bæinn og á vatnabökk-
unum. Húsabakkaflói er Safa-
mýri Skagafjarðar. Það er og var
algengt, að meðal-sláttumaður
slægi þar 70 hesta á dag með
og ljá. í vorflóðum er erfitt að
verja bæ og peningshús fyrir
vatninu. Þá er stundum hægt að
róa á pramma yfir þvert eylendi
Skagafjarðar.
Á þessum bæ ólst Indriði Ein-
arsson upp fyrstu æviárin, en
flest æskuár sín átti hann heima
í Krossanesi í Vallhólmi, því að
þangað fluttust foreldrar hans,
er hann var enn á unga aldri. —
Þar er sama sléttan allt um
kring sem á Húsabakka, en þó
stendúr bærinn þar hærra en á
Húsabakka. — Krossanes stend-
ur skammt frá Svartá — Húseyj-
arkvísl, — en nokkur spilda af
landi jarðarinnar liggur að vest
ari kvísl Héraðsvatna ■— Sönd-
unum. — Steinn verður ekki
fundinn í landareign þessara
jarða. Smalarnir frá báðum þess-
um bæjum eru á hestbaki. Slétt-
ir bakkarnir eru öndvegisskeið-
vellir, og það er meira dauðýfl-
ið, sem lætur ekki hestinn sinn
spretta úr spori þar á bökkun-
um. Enginn háls eða hæð er til i
landareigninni. Fjöllin blasa við
í nokkurri fjarlægð í austri,
suðri og vestri. Fegursta fjallið
í austri er Glóðafeykir. — Undir
honum stendur ið sögufræga
höfuðból Flugumýri. Frægasta
og fegursta fjallið í suðri er
Mæiifellshnjúkur, en undir hon
um stendur prestssetrið Mæli-
fell. — ^að er vítt til veggja á
æskustöðvum Indriða Einars-
sonar. —
Skagafjörður leið Indriða
aldrei úr minni. Síðustu æviár-
in fór hann norður á hverju
sumri, og sannaðist á honum, að
“römm er sú taug, er rekka dreg
ur föðurtúna til”. Mér kæmi
ekki á óvart, þó að hann hefði
dáið með nafn Skagafjarðar á
vörunum. <■
Móðir Indriða var gáfuð kona,
sem hún átti ætt til, bæði í föð-
ur- og móðurkyn, alin upp við
sagnir og skáldskap. Faðir hans
var söng- og gleðimaður, og þeir
bræður frá Glaumbæ, Magnús-
synir, voru flestir góðir smiðir.
Á uppvaxtarárum Indriða, í
Krossanesi, voru jafnaldrar hans
og vinir á næstu bæjum í Hólm-
inum, Bakka og Löngumýri. Hitt
ust þeir oft mitt á milli bæjanna,
hlóðu þar vörðu, sem þeir köll-
uðu Vinavörðu, glímdu þar og
skemmtu sér, sem bezt þeir
máttu, og fylgdu hver öðrum
þangað að heiman, er hinir
* Á þessum fundi talaði einn
um hann sem templar, annar um
hann sem rithöfund og þriðji um
rnann I. E., og það gerði ég. B.T.
komu í heimsókn. Þetta sagði
mér leikbróðir Indriða, frá
Löngumýri, í elli sinni. — Nú
sést aðeins móta fyrir Vinavörð-
unni, en mér koma ævinlega í
hug leikbræðurnir þrír, þegar ég
ríð þar fram hjá.
Á unglingsárum Indriða voru
tvö handskrifuð blöð gefin út
þar í sveitinni — í Seyluhreppi.
— Annað hét Dalbúinn, og var
Stefán Guðmundsson í Víðimýr-
arseli* ritstjóri hans. Hitt blaðið
hét Júlíus Caesar, og var Indriði
Einarsson í Krossanesi ritstjóri
hans. Annar kenndi blað sitt við
umhverfið, en hinn við ið fjar-
læga, stórkostlega, hermannlega.
Ið dramatíska líf Caesars heili-
aði Indriða. Leikritaskáldið
sagði þá þegar til sín.
Á skólaárum sínum var Ind-
riði jafnan heima á sumrin, en
faðir hans dó, þegar hann var 17
ára gamall.
Utan fór hann stúdent haustið
1872, og lagði fyrir sig og lauk
prófi með heiðri í fræðigrein,
sem hann fyrstur allra íslend-
inga lauk námi í, en það var hag-
fræði. Skömmu eftir heimkomu
sína varð hann aðstoðarmaður
landfógeta ' og endurskoðari
landsreikninganna. Það var
brautryðjandastarf, sem hann
tók að sér. Hann samdi lands-
hagskýrslur, og eru þær mikils-
verð heimild um viðskipti ís-
lendinga og afkomu alla. Þetta
starf var orðið svo umfangsmik-
ið og álitið svo mikilsvert, að
sérstakri stofnun var komið á
fót og falið að annast það fyrir
28 árum síðan — 1915 — og
þannig greint frá störfum Stjóm
arráðs íslands. — Auðvitað hefði
Indriði Einarsson verið sjálfkjör
inn til forstöðu við þessa stofn-
un, ef hann hefði þá ekki verið
orðinn skrifstofustjóri í Stjóm-
arráðinu, því að hann hafðx
skapað það, sem heitir hagskýrsl
ur Islands.
Einu sinni var hann kjörinn
á þing, en það vildi svo til, að
hann sat ekki nema á einu þingi.
Þar flutti hann þó mál, sem var
mikil nýlunda á löggjafarsvið-
inu, frumvarp til laga um bruna
tryggingu í íslenzkum kaupstöð-
um o. fl. Var því máli þunglega
tekið, eins og oft vill verða um
merkustu nýjungarnar, og ekki
gekk málið fram fyrr, en löngu
seinna, en viðurkenndur braut-
ryðjandi þess á Alþingi er Ind-
riði Einarsson. — Um bankamál
skrifaði hann einnig mikið, og
var líka einn inna fáu manna
hér á landi, sem hafði vit á þeim
málum, þar sem hann var lands
ins eini lærði hagfræðingur í
þann tíma, en landar hans þótt-
ust hafa efni á því að hafa þenn-
an sérfróða og fjölmenntaða
mann utan þingsalanna, nema
eitt einasta ár.
Auk feikna vinnu við embættis
störf, talsverð ritstörf um þjóð-
mál, forustu stærsta félags í
landinu á sínum tíma um sex ára
skeið,** fékk Indriði Einarsson
þó tíma til að fást við leikrita-
gerð. Hann var brautryðjandi á
sviði leiklistarinnar á síðara
hluta 19. aldar hér á landi. En
þrátt fyrir öll þessi afköst, fór
því svo fjarri, að hann yrði
“þurrpumpulegur” og ófrjór
skrifstofumaður, að hann hélt
sér andlega frjóum til æviloka,
las mikið og skrifaði allra
manna skemmtilegast. Taflmað-
ur var hann góður og ágætur
dans- og göngumaður. — Það,
sem nú hefir verið sagt, sannar,
að hann hefir verið afkasiamað-
ur mikill, og það sem meira er
um vert, frjór afkastamaður. —
Hann hafði meira að segja lag
* Þann mann þekkir alþjóð,
en undir nafninu Stephan G.
Stephansson.
**Stórstúka íslands 1897-1903.
á því að skrifa landshagsskýrsl-
urnara svo, að þær voru skemmti
legar aflestrar. — Sagnalist
Gísla afa hans Konráðssonar
gekk að erfðum til hans, en hún
lagðist í annan faiveg hjá hon-
um. Hann var skáld. Hvenær
sem hann stakk niður penna,
kom skáldið í ljós.
Á háskólaárum sínum hafði
Indriði Einarsson kynnzt Jóni
Sigurðssyni, og all-handgenginn
var hann móðurbróður sínum,
Konráði Gíslasyni. Fjölnismann
inum, sem fyistur íslenzkra
menntamanna á 19. öld kvaddi
sér hljóðs á opinberum vett-
vangi til þess að brýna fyrir ís-
lendingum gildi íslenzkrar
tungu, og var merkismaður þjóð
ernisstefnunnar meðal Islend-
inga á 19. öld. — Konráð Gísla-
son markaði stefnuna á undan
Jóni Sigurðssyni: “Vér viljum
vernda mál vort og þjóðerni”.
Það var mergurinn málsins. —
Það, sem skapar þjóð, er sam-
eiginleg tunga. Ekkert annað
getur gert það. Konráð gróf auð
máls vors úr gleymsku, og til
þess var fjársjóðurinn fundinn,
að hann skyldi vera geymdur.
Það var mikill fengur fyrir
Indriða Einarsson að fá að kynn
ast Nestor íslenzkra málvísinda-
manna, sem þá var, og Perikles
íslands á stjórnmálasviðinu, en
þeirrar gæfu varð hann aðnjót-
andi í Kaupmannahöfn í við-
skiptum smum við Konráð Gísla
son og Jón Sigurðsson.
Eg var 10 ára, þegar ég sá
Indriða Einarsson í fyrsta sinn.
Hann kom á heimili mitt, Geld-
ingaholt í Skagafirði, að sumar-
lagi. Eg man, þegar hann og
frændur hans og vinir, margir
saman, þeystu í hlaðið simnan
traðirnar. Mér varð starsýnt á
hann. Indriði var þá fimmtugur,
vetri fátt í, maður á bezta skeiði:
Teinréttur, tæplega meðalmað-
ur á hæð, snar og léttur í hreyf-
ingum, eins og stálfjöður, vel
búinn, með mikið hár, er talsvert
var tekið að grána, vel farinn í
andliti, nefið hátt, hafið upp að
framan, augun >grá, svipurinn
góðmannlegur, herðibreiður og
miðmjór. Hreyfingarnar báru
með sér, að hann hafði stæltan
líkama og fiman. Hann var líka
æfður skylmingamaður og æfði
nokkuð sund. Gekk fremur stutt-
um, afmældum skrefum, eins og
hann hefði verið taminn á her-
göngu. Hermennskan heillaði
hann alltaf. Hann gat lýst fylk-
ingaskipun í orustum, bæði ins
gamla og nýja tíma. Skrafhreyf-
inn var hann og glaður í við-
móti. Röddin var mjúk, en ekki
mikil. Skapmikill var hann og
lét eigi misbjóða sér órefsað,
gat þá verið langrækinn, en að
jafnaði var fljótt úr honum, þó
að hann reiddist, ef hann gekk
úr skugga um, að um smáræði
var að tefla og illt bjó ekki und-
ir. — Indriði var maður undir-
hyggjulaus. Háttprýði hans var
viðbrugðið. Kunni hann manna
bezt að vera með hefðarmeyjum
og tignum mönnum, en sá var
munurinn á honum og sumum
öðrum, er þetta kunna, að hann
sýndi öllum að fyira bragði ina
sömu kurteisi. Hann var það,
sem kallað var á 18. og 19. öld-
inni með frönsku orði grand
seigneur, en slíkur maður er ridd
arinn án ótta og ámælis. Inn
sanni höfðingsskapur er honum
í blóð borinn H.ann er alúðleg-
ur við hvern sem er, en ber þó
af um umgengnisgáfur.
Indriði var fágaður í fram-
göngu, snyrtimenni eitt ið mesta
í klæðaburði, sem ég hefi séð.
Þegar ég spurði hann 85 ára
gamlan, hvernig stæði á því, að
hann héldi svo svona ungum,
svaraði hann, að það væri af því:
1. að hann hefði aldrei gert
svo lítið úr sér að öfunda nokk-
urn mann,
2. að hann hefði ekki bragðað
áfengi í 50 ár; það hefir hjálpað
nokkuð.
3. að hann hefði gengið mílu
á hverjum degi í heilan manns-
aldur,
4. að hann hefði alltaf hætt að
borða, áður en hann varð full-
saddur,
5. að hann hefði reynt að hata
engann mann, “en” bætti hann
við, “það er stundum erfitt í póli-
tíkinni”.
Enn lét hann þess getið, að
hann hefði tamið sér andardrátt
aræfingar, tekið þátt í skylming
um í sjö ár og verið á dansgólf-
inu í 70 ár.
Eitt af því, sem menn skyldi
varast, sagði hann, væri að sofa
lengi í einu. Þjáðist hann mörg
ár af svefnleysi, en hann áleit, að
það hefði ekki stytt sína ævi-
daga.
“Við eigum ennfremur”, hélt
hann áfram, “að binda hugann
við sólskinsblettina í lífinu, en
reyna að rýma hinu burtu”. —
Hann sagði oft frá sólskífu, sem
hann hefði séð í Skotlandi, og
var hrifinn af áletrun á henni, en
hún var þessi: “Eg tel aðeins sól-
skinsstundirnar”. —
Kjörorð Lndriða Einarssonar
var einmitt þetta. — Eg held, að
I. E. hafi hafi hér gefið okkur
receptið fyrir því að lengja lífið.
Ef þú vilt lifa stuttu og ömur-
legu lífi, skaltu vera svefnugur
kyrrsetumaður, éta og drekka
sem mest þú mátt, vera gulur
af öfund og bólginn af hatri til
náungans og vera sífellt að velta
því fyrir þér, hversu níðangurs-
lega öllum farist við þig.
Uppskeran af þessu verður
leti, magaveiki, höfuðþyngsl,
timburmenn, óánægja, myrkur
og kuldi í sál og sinni og í stuttu
máli sagt, niðurdrepandi bölsýni.
Líf I.E. var andstæðan við þetta,
og þess vegna m.a. náði hann
háum aldri og var þó alltaf ung-
ur, umgekkst 1 í k a ungt fólk
meira en gamalt. Receptið er góð
lýsing á manninum I n d r i ð a
Einarssyni. — Þér hafði líklega
veitt því eftirtekt, að hvert nafn,
sem við þekkjum, einkum ef við
höfum þekkt manneskjurnar,
sem báru nöfnin, og jafnvel gild-
ir það líka sögulegar persónur,
minnir ýmist á eitthvað þægi-
legt eða óþægilegt, fagurt eða
ljótt, gott eða illt. Það er bjart
um sum nöfnin, en önnur eru
skuggum vafin.
Sumum mönnum, sem miklir
sýnast í blámóðu fjarlægðarinn-
ar, megum við helzt ekki kynn-
ast persónulega, ef stærðin á að
haldast.
Því segir einhvers staðar: “Eng-
inninn er mikilmenni í augum
herbergisþjóns síns.” En þessu er
ekki svo farið um alla. Til ex*u
menn, sem þola það, að vera
daglega undir smásjá heimilis-
manna s i n n a og nágranna og
missa einkis í um álit fyrir því.
Eg vil trúa yður fyrir því, að
þessir menn eru mestu mennir-
nir, og hver sæmilega greind
manneskja getur gert sér grein
fyrir því, hvérnig á því stendur.
Indriði Einarsson gerði ekki
kröfu til að vera álitinn mikil-
menni. En hann var einn þeirra
manna, sem óx við kynningu.
Eftir því sem eg kynntist honum
lengur, því meiri mætur fékk eg
á honum, og voru skoðanir okk-
ar þó um sitt hvað harla súndur-
leitar. Eitt mat eg mjög mikils
í fari hans: Hann þorði að skipta
um skoðun á einu og öðru, ef
reynsla, breyttir tímar og ný
þekking færði honum heim sann-
inn um, að gamla skoðunin væri
haldlaus orðin.
I.E. var enginn steingervingur,
heldur enginn spekúlant, sem
var alltaf að reikna út öruggt
skiprúm handa sér, og allra sízt
var hann heigull, sem fékk sig
ekki til að yfirgefa gamalt skip
og gamalt föruneyti, þó að sam-
vizkan mótmælti áframhaldandi
samvistum.
I. E. notaði vel tímann,' sem
fyrr segir. Eg held, að hann hafi
aldrei setið auðum höndum. —
Þegar hann skemmti sér, gerði
hann það af áhuga og krafti. —
Þegar hann spjallaði við náung
ann, gerði hann það líka með
andlegu fjöri og oft skapandi
Dr. F. J. GREANEY
Director,
Line Elevators Farm Sexvice
Winnipeg, Manitoba.
DEATH TO GRASSHOPPERS
festations are confined to a few
relatively small areas in the
southern portions of these prov-
inces. A word of warning. Farm-
ers in the grasshopper infested
areas of Western Canada who
fail to prepare for, and to carry
out, an effective poisoning cam-
paign this spring are likely to
suffer unusually heavy crop
losses in 1948.
In 1947, hordes of grasshoppers
invaded the wheatlands of Sask-
atchewan. They caused serious
crop losses and left millions of
eggs on roadsides, ditch banks,
field margins and in stubble
fields. Grasshopper forecasts for
1948, prepared by Entomologists
of the Science Service Labora-
tories at Lethbridge and Saska-
toon, indicate that the most seri-
ous plague of grasshoppers since
1940 can be expected in many
districts of Western Canada,
particularly in Saskatchewan,
this year.
Infested Areas. The area in
Saskatchewan known to be in-
fested with sufficient numbers
of grasshopper eggs to consti-
tute as serious threat to crops
this spring, extends from North
Battleford southward to the
United States boundary, and
from the Alberta border east-
ward to a line through Wynyard,
Regina, Estevan and Weyburn.
Fortunately, in Manitoba and
Alberta, heavy grasshopper in-
Grasshopper Conírol. No at-
tempt can be made here to give
detailed information on the con-
trol of grasshoppers. As most
western farmers know, success-
ful grasshopper control depends
largely on an early and effective
spring baiting campaign. If
grasshoppers threaten your crop
this spring seek the co-operation
and assistance of your munici-
pal officials and Agricultural
Representatives. Your local Line
Elevator agent will be only too
ready to help you to wage war
on grasshoppers. Support your
community control campaign,
and make sure you keep the
grasshoppers on your own farm
strictly under control. Full in-
formation on effective grass-
hopper control measures, avail-
ability of poison bait, etc., can
be obtained from your Provin-
cial Department of Agriculture,
or nearest Dominion Entomolog-
ical Laboratory (Lethbridge,
Alta., Saskatoon, Sask., or Bran-
don, Man.).
kráfti. Silalegir menn og latir
voxu honum ekki að skapi.
Ættrækinn var I. E. og ætt-
stoltur. Hann hafði miklar mæt-
ur á Páli lögmanni Vídalín, ætt-
föður sínum, en hann var fimmti
maður frá honum kominn —
Hólmfríður Pálsdóttir — Hall-
dór — Sigríður — Einar —
Indriði. —
I. E. var svo heppinn að. eiga
merka og forsjála konu, sem sá
um heimili þeirra með framúr-
skarandi umhyggju og útsjón.
Börnin voru mörg og efnileg. —
Heimilið var glatt, og listin átti
þar sitt óðal. Fjöldi mennta-
manna og kvenna gekk þar út og
inn. Börnin blessa minningu
föður síns. Eg hefi kynnzt þeim
öllum nema tveimur, en ég veit,
að öll unnu þau föður sínum
heitt og innilega. Þeim verður
tíðrætt um hann, af því að hann
auðgaði líf þeirra. Þau eru stolt
af því að vera börn hans.
Indriði Einarsson unni heitt.
Ástin var óslítandi þáttur 1 lífi
hans. Fegurðin hreif hann og
varpaði ljóma á líf hans allt og
lengdi það. Ást hans var órjúf-
anlega tengd fegurð lífsins.
Hann unni Reglu vorri og var
henni trúr til hinztu stundar, og
ber það vitni um skapgerð hans.
Hver maður ber mikinn svip
þeirrar aldar, sem hefir fóstrað
hann. I. E. var að námi við há-
skólann í Khöfn milli 1870 og
1880, þegar kröfurnar um þing-
ræði og kjörrétt almennings
voru efst á þaugi þar, og víðar
Hann var einn þeirra mörgu ís-
lendinga, sem börðust fyrir þess-
um nýjungum hér heima. Trúin
á þetta skipulag var farin að
dofna síðustu árin, og hann fyr-
irvarð sig ekki fyrir að láta það
í ljós, að vonirnar um árangur-
inn af þessari nýskipan hefðu að
sumu leyti brugðizt. Æviminn-
ingar hans bregða ljósi yfir
þetta, og vil ég ráða öllum þeim,
sem vilja kynnast I. E., að lesa
þær. —
í viðtali við lærða menn not-
aði I. E. að 19. aldar sið lærðra
manna mikið af útlendum orð-
um, en menntun hans stóð föst-
um fótum, ekki einungis í erlend
um jarðvegi, heldur og í íslenzk-
um. Sturlungu kunni hann allra
manna bezt. Hann dáðist að góð
um herforingjum og andans
mönnum fyrri tíma, að her- og
ættaraðli og þó mest að andans
mikla aðli með öllum þjóðum.
Fyrir réttum og sléttum peninga
aðli beygði hann aldrei kné. —
Fyrir því hafði hann líka hrein-
ar hendur til æviloka. Hann tók
aldrei þátt í klækjum víxlara
og annarra mammonsþjóna,
hvort sem þeir voru í forgarði
musterisins eða utan hans.
Nafni Indriða Einarssonar
fylgir alltaf heiðríkja og þægileg
tilfinning.
Oss eru öllum gefnar 24 klst.
á sólarhring til afnota og um-
ráða. Það er mikill auður, en
mörgum er því miður lagið að
gera lítið úr miklu. Sumir
spinna úr þessum mörgu 24
klukkustundum hegningaról að
hálsi sér og annarra. Annar
flokkurinn ríður úr þeim bölva-
möskva handa náungum sínum.
Þriðji flokkurinn mótar úr þeim
auðæfi handa sér og stundum
líka handa öðnim, en fjórði
flokkurinn spinnur úr þeim gleð
innar glitvef handa sér og sam-
ferðamönnum sínum, hlýja og
fagra farsældarvoð sér og þjóð
sinni, bjargtaug yfir á land lif-
enda og auð til hanada ódauð-
legri sál sinni.
Um trúarlíf I. E. fæ ég ekkert
annað sagt en það, að hann trúði
á algóðan guð og ódauðleika sál-
arinnar.
Eg trúi því staðfastlega, að líf-
ið brosi við honum, í allri sinni
dýrð, á Iðavöllum eilífðarinnar.
Stígandi.
ORÐSENDING
TIL KAUPENDA LÖGBERGS og
HEIMSKRINGLU Á ÍSLANDI
Áskriftagjöldin eru fallin í gjalddaga.
Góðfúslega greiðið þau til jnín fyrir júní-
lok, án þess að kalla þurfi frekar effir þeim.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
Mávahlíð 37, Reykjavík.