Lögberg - 28.10.1948, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 28. OKTÓBER, 1948
Baráttan um wolfram
Úr wolfram, sem er málmur með eðlisþyngdinni 19,1
er unnið Tungsien, sem nolað er til að gera stál harð-
ara. Þessvegna var þessi málmur mjög eftirsóttur á
slríðsárunum til hergagnagerðar.
TVÆR MESTU wolframnámurnar í Vestur-Evrópu eru á
Pyreneaskaga, sem sé í Pansqueira 1 Portugal og Santa Comba
á Spáni. Portugalska náman er undir yfirráðum Breta, en það
voru Þjóðverjar, sem áttu spönsku námuna fyrir stríð. í styrjald-
arbyrjun var svo ástatt að Þjóðverjum var ómissandi að nota
spönsku námurnar, því að wolfram er alls ekki til iníian landa-
mæra Þýskalands. Fyrstu stríðsárin gerðu Þjóðverjar sér að vísu
von um að geta haft gagn af rússneskum wolframnámum, en sú
von varð að engu eftir ósigurinn við Stalingrad í janúar 1943. I
Japan er wolfram líka til og reyndu Þjóðverjar að fá það þaðan
með kafbátum, en þeir flutningar gengu illa, því að fæstir kafbát-
arnir komust alla leið.
Þessvegna var wolframið á
Spáni þrautalendingin og um
það var háð löng barátta og
ströng, þó minni sögur færu af
henni en styrjaldarviðburðunum.
Leikirnir í þessari refskák stjórn
málamannanna eru fyrst nú að
verða heyrinkunnir af ýmsum
minningabókum stjórnarerind-
reka og hvítbókum ríkisstjórn-
anna. En það var í stystu máli
áhugamál vesturveldanna, að
teppa alla wolframflutninga til
Þýskalands frá Portugal og
Spáni.
Málið var ofur einfalt að því
er Portugal snerti. Bretland haf-
ði haft að heita mátti öll yfir-
ráð yfir wolframvinnslunni þar
síðan 1911. Námurnar í Pans-
queira hafa ávallt verið kallaðar
“ensku námurnar ’, og hlutaféð
og stjórnin hefir verið enskt í
37 ár. Meðan vinnslan var sem
mest, árin 1934—’44 lögðu Bretar
undir sig allar aðrar wolfram-
námur í landinu. Það má heita að
þjóðin búi við einræði og stjórnin
hafi í hendi sér að þjóðnýta nám-
urnar og ráða öllu um útflutning
málmsins. Þannig er ekki nema
við einn aðila að eiga og Eng-
lendingum tókst að sitja fyrir
að heita mátti öllum útflutning-
num frá Portugal.
Eitthvað “lak” samt af þ’ess-
um dýrmæta málmi og enginn
veit hve mikill hundraðshluti
það hefir verið, sem komst til
Þýskalands. Þar kemur að ein-
um skopþættinum í togstreyt-
unni um wolframið: Norðarlega
á Pyreneaskaga er lítið þorp á
landamærum Spánar og Portu-
gals. Annar helmingur þorpsins
er spánskur og hinn portugalsk-
ur, og landamærin liggja um torg
í miðju þorpinu. Á stríðsárunum
var handalögmál á þessu torgi
á þvínær hverjum sunnudegi og
grjótkast af beggja hálfu Stein-
arnir sem kastað var af Portu-
gala hálfu voru wolframmolar!
Á þann hátt komst talsvert af
wolfram til Spánar og drýgði
þann hlut sem Þjóðverjar fengu.
Á Spáni var bandamönnum erf
iðar um vik. Þar rákust ýmissa
hagsmunir á, Bretar og Ame-
ríkumenn gátu ekki komið sér
saman um sameiginlegar aðgerð-
ir gagnvart spönsku einræðis-
stjórninni í wolframmálinu, og
Þjóðevrjar græddu á því ósam-
komulagi.
Formálinn að öllu þessu var
sá, að Hitler hafði sent Franco
““sjálfboðaliða” meðan á borg-
arastyrjöldinni stóð. Fasista-
stjórnin á Spáni borgaði að nokk-
ru leyti fyrir sig með því að
senda Þjóðverjum “bláu her-
deildina” til aðstoðar í innrás-
inni í Rússland. En Þjóðverjar
þóttust nú samt eiga inni hjá
Franco fyrir hjálpina og heimt-
uðu að fá það greitt í wolfram.
Carlton Hayers, sendiherra
Bandaríkjanna í Madrid, segir
frá því í stríðsdagbók sinni, sem
fyrir skömmu er komin út, að
sér hafi verið kunnugt um þessa
kröfu og lenti stjóm sinni á
málið. Hann áleit að það gæti
orðið nauðsynlegt að grípa til
“drastiskra” ráða gagnvart Spán-
verjum, ef wolframútflutningur-
inn til Þýskalands yrði, ekki
stöðvaður með skipun frá æðstu
stöðum. En sendiherrann vildi
helst komast hjá því að setja
spönsku stjórninni úrslitaskosti
út af málinu eða láta hersetja
landið og bandamenn taka nám-
umar.—Hann lét því stjórnina
skilja, að ef Þjóðverjar fengju
wolfram áfram gæti það orðið
til þess að Bandaríkin hættu að
selja Spánverjum steinolíu og
bensín. Spánverjar skildu skens-
ið og voru ekki ófúsir á að beygjæ
sig.
En sendiherra Breta í Madrid,
Samuel Hoare var ekki á sömu
skoðun og Bandaríkjasendiherx-
ann. Stóra-Bretland átti sem sé
ýmissa annara hagsmuna að gæta
á Spáni-og hagaði sér eftir því.
Bretar þurftu til dæmis kalí, og
það var hætt við að þessu mikil-
væga efni yrði haldið aftur, ef
ekki yrði jafnframt leyfður
frjáls útflutningur á wolfram.
Auk þess fór vígsgengi Þjóð-
verja hrakandi, svo að það voru
ekki hundruð í hættunni þótt
þeim fengju eitthvað af wolfram,
fannst sir Samuel Hoare. Hann
dró því málið á langinn, sam-
kvæmt skipun stjórnar sinnar og
Carlton Heyers sakaði sjálfan
Winston Chirrchill um, að hann
hefið ekki skilning á hve áríðandi
væri að gera út um þetta mál.
Þessi sundurþykkja hefir síðan
verið kölluð “wolframkreppan”.
Þannig var reipdráttur um
wolfram að tjaldabaki. En nú er
að líta á það, sem gerðist fyrir
opnum tjöldum. Það er alls ekki
leiðinleg saga. í heimalandi
nautaats og hanaats var mis-
klíðin út af hinu eftirsótta efni
bæði til þess að valda skothríð,
kvennaránum og gullæði.
Spönsku wolframnámurnar
eru í Santa Comba við.Santiago
de Compostella. Santiago er há-
skólabær með um 60.000 íbúum
og vegna verðlagsbreytingannna
á stríðsárunum varð líkt ástand
þar og í Kaliforníu er gullið
fannst. Ævintýramenn og smá-
kaupmenn þyrptust í bæihn,
fagrar léttúðardrósir og glæpa-
menn. Þar gat maður séð gest
á veitingahúsi rétta dagblaðs-
stranga yfir borðið til þjónsins,
sem hvarf þá út sem snöggvast til
þess að fela stórupphæðir í pese-
taseðlum innan í stranganum. Á
öllum drykkju krám sátu spánsk
ar fegurðardrósir og dufluðu við
wolframkóngana og þann mis-
jafna fénað, sem var í kjölfari
þeirra. A nóttunni spiluðu menn
fjárhættuspil um hrikalegar upp-
hæðir framundir morgun, al-
gengara var að bera brennivínið
fram í flöskum en glösum, og í
myrkrinu úti á götunum sáust
blossar úr skammbyssuhlaupum.
Bensínið kostaði 2 sterlingspund
líterinn, en hver maður, sem
vildi teljast með mönnum varð
að hafa bifreið. Það skipti ekki
miklu máli þó að menn hefðu
ekki ökuskírteini. Því að væri
maður stöðvaður af lögreglu-
þjóni var ekki annar vandinn en
að stinga að honum einum “con-
to”—þúsund peseta seðli— og
aka áfram. Lögregluþjónarnir
löfðu góðar tekjur af þessu.
Wolframnámurnar í þessum
iluta Suánar eru mjög auðugar,
og oftastnær er málmurinn ofan-
, arðar eða þar um bil, gagnstætt
íví sem er í Portugal, því að þar
verður oft að bora og grafa djúpt
eftir efninu. í Santiago de Com-
ostella voru heil hús, sem voru
byggð úr wolframsteini, og eng-
an grunaði að þau mundu verða
gulls í gildi þegar stríðið skall á.
?essi hús voru keypt fyrir ævin-
týralega hátt verð til niðurrifs
og útflutnings .Þannig uppgöt-
vuðu menn wolframnámur inni
í miðjum bæjunum í Galisiu.
Víða reyndust ekki aðeins húsin
íeldur götuhellan og garðar og
jafnvel kirkjur vera úr wolfram.
Allt var rifið og flutt burt og
meira að segja kom það fyrir að
íeilum húsum var stolið smátt
og smátt. Einn af spönsku wolf-
ramkóngunum var áður prestur,
sem varð forríkur er það kom
á daginn að kirkjan hans var
byggð á stað, þar sem mikið var
af wolfram. Hann fékk pening-
ana fyrir að þegja yfir því!
Hinir nýju eigendur wolfram-
námanna urðu að hafa gát á nám
um sínum á nóttunni. Þá kom
nefnilega heil þyrping af ævin-
týramönnum, sveitafólki og um-
renningum til þess að stela wol-
framhnullungum í myrkrinu.
Thisisour
Average
Sharehoider...
M,
His name may be George Wilson, Patrick O’Reilly or Emile Legault.
He may be a farmer, a lawyer, a carpentcr, a real estate agent, a banker,
a teacher or one of our own employees. His wife or mother might be a
shareholder. He and about 5,000 other Canadians from all walks of life
are the owners of Dominion Textile Company Limited. Last year,
among them, they did $57,838,394 worth of business. That was the
company’s total income for the year.
Let’s simplify it and say each Average Shareholder did $11,567.67
worth of business. That was the money he took in. Now let’s look at
what he spent to get that money. Here it is, roughly calculated, for the
average shareholder.
Raw materials (principally raw cotton).. $5,730.85
Starches, chemicals, dyes, packing cases, other
supplies and operating expenses such as re-
pairs, fuel, power, light, pensions, insurance
and other such items............ $2,184.68
Amountpaid to employees................ $2,628.16
'Taxes................................... $ 457.01
Money re-invested to keep the business in a
stable condition..................... $ 178.01
Net profit received by Mr. Average Shareholder
(on which he pays personal taxes too). $ 388.96
DOMINION TEXTILE COMPANY LIMITED
MANUFACTURERS OF
RRODUCTS
Sœnskir kommúnistar hafa tapað
25% af kjósendafjölda sínum
Stuðningur kommúnista við einræði
Rússa ein aðalorsökin
Eftir THOMAS HARRIS
fréttaritara Reuters í Stokkhólmi
EFTIR upplýsingmn frá sérfróðum mönnum í verka-
lýðsmálum hér, þá hefur sænski kommúnistaflokkurinn
tapað 25% af kjósendafjölda'sínum síðan Kominform
var myndað og fáleikarnir milli Rússa og Vesturveld-
anna tóku að aukast.
Máli sínu til sönnunar, benda
sérfræðingarnir á töp þau, er
kommúnistar hafa orðið fyrir í
L. O., sambandi sænskra verka-
lýðsfélaga. Árið 1946 var fylgi
þeirra mest — þar voru þeir
nægilega öflugir til þess að fá
11.2% allra greiddra atkvæða í
bæjar-og héraðsstjórnarkosning-
um, er Bændaflokkurinn fékk
13.6%, Ihaldsmenn 14.9%, Frjáls-
lyndir 15.5%, Sosial-demokratar
44.4% og óháðir 0.3%.
Hafa lapað 20 deildum
Nú, árið 1948 ráða kommún-
istar aðeins yfir 15 af 323 félags-
Þeir skriðu á fjórum fótum í
myrkrinu, náðu sér í hnullug og
þeir ættu lífið að leysa. Stundum
hleypti varðmaðurinn af byssu
út í loftið til þess að hræða þjóf-
ana, sem þeir gátu hvorki séð eða
heyrt, en það stoðaði ekki hót.
Annars voru margir af þessum
varðmönnum glæpamenn sjálfir,
og höfðu gerst einskonar lögregla
á staðnum og þegið góða borgun
hjá námueigendunum, án þess
að hafa nokkurt umboð til varð-
gæslu af hálfu hins opinbera.
Stundum kom það fyrir að næt-
urþjófarnir voru særðir og drepn
ir, en flestir komu óskaddaðir úr
þjófnaðarferðum sínum. Og und-
ir eins og heim var komið fóru
þeir að rannsaka verðmæti stein-
anna, sem þeir höfðu stolið í
myrkrinu. — Stundum kom það
fyrir að steinninn var verðlítill,
en þegar heppnin var með gátu
þjófarnir orðið ríkir menn á
einni nóttu.
Eitt af ótrúlegustu atvikunum
sem gerðust í sambandi við bar-
áttuna um wolfram gerðist samt
eigi í Santiago de Compostella
heldur í þorpinu Silleda. Fyrir
stríðið var þessi staður aðallega
frægur fryrir betrunarhúsið, sem
þar var, og í því voru geymdir
ýmsir stórhættulegir glæpa-
menn. En svo uppgötvaðist það
einn góðan veðurdag að þykkar
wolframæðar voru í fangelsis-
múrnum. — Einn af föngunum
hans sjálfan sig námuliganda og
hófrekstur í námunni. Hann
trysti samföngum sínum betur
en borgurunum útan fangelsis-
ins og bæði þess vegna
og af því að hann var
bljúgur í lund, gat hann ekki
hugsað sér að vera án félaga
sinna. Þeir urðu nú allir eftir-
litsmenn, verkstjórar, skrifstofu-
menn og ráðunautar. Þessir
glæpamenn réðu mörg hundruð
heiðarlegra manna í þjónustu
sína og græddu fé og gáfu fátækl
ingunum í nágrenninu stórgjaf-
ir. Aldrei komu neinar umkvart-
anir yfir því að þeir misþyrmdu
fólki eða sýndu ranglæti.
En meðan peningamir flæddu,
léttúðardrósirnar dufluðu, kúl-
urnar hvinu og glæpamenn brun-
uðu í númerslausum bifreiðurp
um Galisíu, sátu ameríski og
enski sendirherrann í Madrid og
gátu ekki komið sér saman um
hvemig þeir ættu að fara að því
að fá Franco til að hætta að
senda wolfram til Þýskalands. . .
Hitler er horfinn og þýski her-
gagnaiðnaðurinn með honum.
En þar með er ekki sagt að bar-
áttan um wolfram sé á enda. Hún
er að minnsta kosti eins hörð
og hún var. Heimsskautanna á
milli eru leiðangrar að leita að
wolfram og efnum, sem em enn-
þá mikilvægari. Það eina sem
þeir finna ekki, er meðal til að
fyrirbyggja stríð í framtíðinni.
FÁLKINN n
deildum L. O. — en árið 1946
réðu þeir yfir 35 deldum. Eng-
in af félagsdeildum þeim, er
kommúnistar ráða yfir, telur
meira en 3500 verkamenn — og
flestar hafa aðeins um 1700 með
limi.
Auk þess er forseti L. O. — sem
telur 45 verkalýðsfélög um gjör-
valla Svíþjóð, andkommúnisti,
sem og allir meðlimir fram-
kvæmda- og allshérarráðsins.
í L. O. eru um 93% sænskra
verkamanna, en auk þess starfa
í landinu all öflug verkalýðs-
samtök, er hafa það á stefnuskrá
sinni, að berjast gegn kommún-
isma og í lögunum er mælt svo
fyrir, að kommúnistar fái ekki
inngöngu í samtökin. 4
Kommunlsmi hefur samt sem
áður breiðst dálítið út á meðal
annarra vinnandi stétta en
verkamanna s.s. skrifstofufólks.
Miðstjórn launþegasambands-
ins, er nær yfir 1-3 af launasétt
unum, skýrir svo frá, að komm-
únistar hafi aukið völd sín í
ýmsum af deildum sambandsins,
sér í lagi í hinum stærri borg-
um, þar sem dýrtíðin er meiri.
Á sænska þinginu eru nú 17
kommúnistar (15 í neðri deild og
2 í efri deild) 40 Frjálslyndir, 56
úr Bændaflokknum, 69 úr Ihalds-
flokknum og 198 úr Sosial-demo-
krataflokknum.
Hafa ekki brotið
Enda þótt harðlega hafi verið
deilt á sænska kommúnista fyrir
það, hve dyggilega þeir fylgja
stefnu Rússlands í blöðum sín-
um og öðrum opinberum mál-
gögnum, þá hefur enginn þeirra
gers t brotlegur við stjórnar-
skrána.
Engin þeirra hefur verið sak
aður um að hafa í fórum sínum
ólöglegar vopnabirgðir, né um
ólöglega hegðun í sambandi við
verkföll né heldur um að hafa
ólöglegt samband við rússneska
sendiráðið í Svíþjóð — en finnsk
ir kommúnistar hafa aftur á móti
verið sakaðir um allt þetta og
meira til .
Fimm ástæður
Þrátt fyrir þetta er búist við
því, að kommúnistar muni stór-
tapa við almennar kosningar
næsta haust og eru ástæðurnar
fyrir því, sem hér segir:
. Hegðun ýmissa rússneskra
embættismanna í Svíþjóð hefur
orðið til þess að ala á hinum gam-
la ótta við Rússland og auka tor-
tryggnina í garð Rússa. Það
hefur t. d. oft komið fyrir, að
hermálafulltrúar við rússneska
sendiráðið í Svíþjóð hafa verið
staðnir að því, að fara inn á
svæði sem lokuð eru útlending-
um af hernaðarástæðum, og
taka þar ljósmyndir og gera
teikningar. Eitt sinn reyndi rúss
neska sendiráðið að koma í veg
fyrir, að dagskrárliður nokkur
yrði fluttur í sænska útvarpið.
Vakti atblirður þessi mikla
gremju í öllum sænsku blöðun-
um — nema blöðum konamún-
ista.
2. Sænska sjómenn hafa orðið
fyrir svívirðilegri meðferð í
pólskum höfnum og sænskur
kaupmaður í Gdyna, er selur
Skipupi vistir, var handtekinn
af Rússum þrátt fyrir mótmæli
sænska utanríkisráðuneytisins.
Allt þetta hefur orðið til þess að
auka ótta almennings við það,
sem flest á bak við “járntjald-
ið.”
3. Viðskiftalán Svíþjóðar til
Rússlands, 'að upphæð. 1,000,-
000,000 sænskar krónur og
kommúnistar lofsungu og full-
yrtu að myndi verða til þess að
auka verslunina, hefir algjör-
lega misheppnast og hafa Svíar
orðið að taka af dollaraforða
sinum, til þess að geta staðið við
það.
Sökn hjá Rússum og
kommúnismanum. .
4. Almenningur í Svíþjóð lít-
ur svo á, að Rússar og kommún-
isminn eigi fremur sök á því al-
varlega ástandi, er nú ríkir í
heiminum, en Vesturveldin og
lýðræðið. Þetta álit almenings
kemur greinilega fram í viðræð
um manna á milli, ristjórnar-
greinum blaðanna og bréfum,
er þeim berast frá lesendum.
5. Flokkur Sosial-demokrata,
sem er enn öflugasti flokkurinn
í landinu, hefur tekið ákveðna
afstöðu gagnvart kommúnism-
anum, og hafið herferð í því
augnamiði, að hrekja kommún-
ista með öllu úr verkalýðsfélög-
unum og vara almenning við
hættum einræðisríkisins.
Óánægja — kommúnismi
Sænskir kommúnistar eru öfl-
ugastir í norðurhéruðunum með
al skógarhöggs- og námuverka-
manna. Þar er loftslagið slæmt,
landið eyðilegt og engin skilyrði
til þess að lifa menningarlífi,
þannig að fólkið þar hefur raun-
verulega ástæðu til þess að vera
óanægt með tilveruna.
Sem dæmi má nefna það, að í
kosningunum 1946, þá fengu
kommúnistar 40.12% greiddra
atkvæða í Kiruna — en þar er
sumar aðeins í sex vikur og svo
kalt á vetrum, að ef maður
drekkur úr hitabrúsa úti, þá
frýs hún við varirnar.
En það eru undamekningar.
í hinum erfiðu iðnaðarhéruð-
umHöganas í suður-hluta lands-
ins fengu kommúnistar aðeins
0.7% greiddra atkvæða, en í
Vimmerby, á sama svæði þar
sem lífsskilyrði öll eru mun
betri, þá fengu kommúnistar
1.7% greiddra atkvæða.
En það, segja sérfræðingarnir
er aðeins hluti af kommúnista-
ráðgátunni. —Mbl. 26. apríl
SEND YOUR
FALL GLEANING
AND LAUNDRY
NOW
F0R FAST SERVICE
Use Perth’s Carry and
Save Store or
Phone 37 261
PERTH’S
KAUPENDUR LÖGBERGS OG
HEIMSKRINGLU Á ISLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang, kr. 25.00 fyrir hvort blað.
Dragið ekki að greiða blöðin. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐM UNDSSON
Mávahlíð 37, Reykjavík.