Lögberg - 17.03.1949, Qupperneq 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 17. MARZ, 1949
Sextíu ára afmæli stúknanna
“Heklu” og “Skuldar” I.O.G.T.
22. nóvember, 1948
Kæru tilheyrendur, bræður og systur, sem hafið heiðrað okkur
með heimsókn ykkar á þessum tímamótum. Ég býð ykkur öll
velkomin og vona að þessi kveldstund verði ykkur öllum minni-
stæð. Okkar dyr eru æfinlega opnar þeim, sem þangað vilja koma
í okkar bræðra og systra félag, sem hefir mörg hundruð þúsund
meðlimi meðal tuga þjóða.
Ég veit að allar þjóðir heims-
ins bíða óþolinmóðar eftir ein-
beittum úrskurði í friðarmálun-
um. Flest fólk er áhyggjufult og
svart sýnt á yfirstandandi tím-
um. Þrát fyrir þetta eru Good-
templarar bjartsýnir, þó þeir séu
fyrirlitnir og lítils virtir. Heims
menning okkar horfist í augu við
ógæfuna. Samt er hún ekki alls
kostar dæmd til eyðileggingar,
eins lengi og nokkur von er um
sigur. Janfvel nú þegar baráttan
sýnist á yfirborðinu vera svo að
segja vonlaus, stöndum við
Goodtemplarar í miðri fylking-
unni óskelfdir og stefnum beint
á móti óvinunum. Stúkurnar
Skuld og Hekla hafa gert það í
sextíu ár og hafa margan sigur-
inn unnið.
Hver er ástæðan til allrar
þessarar bindindis hreifingar í
heiminum? Það eru áhrif og af-
leiðingar áfengis nautnarinnar.
Til samanburðar er það næsta
fróðlegt að skoða aðstöðu þjóð-
anna gegn áfenginu og áhrifum
þess á þá, sem þess neyta. Það er
við slík tækifæri í svo stórum
stíl að þeir verða sýnilega ölvalir.
Fyrir 2000 árum var það
talinn höfuðglæpur meðal
Aþenuborgarmanna ef yfirvald
sást ölvað og rómversku ræðis-
mennirnir höfðu vald til þess að
víkja þeim mönnum burt úr
öldungaráðinu, sem létu sjá sig
ölvaða.
Nú munu Þing ymsra þjóða
leggja fram lítilsháttar fé til efl-
ingar bindindi. Þetta hefur átt
sér stað hér hjá okkur. En á sama
tíma láta sömu stjórnarvöld sér
sæma það að þiggja í ríkissjóð-
inn ágóðann af áfengis sölunni
og áfengis tollinn, sem sína
mestu tekju grein.
Fyrir 2000 (tvö þúsund) árum
gaf Lykurgos konungur í Þrakíu
út lög er skipuðu svo fyrir að
höggva skyldi og uppróta allan
vínvið, og dómi hans fylgdi
mörgum öldum síðar annar þjóð-
höfðingji— Þetta var þeirra vín-
banns aðferð.
í dag er það alment álit að
fróðlegt að bera saman áfengis- mest af hinum svonefndu fínu
nautnina eins og hún er nú og
hún var fyrr meðal helztu þjóða
heimsins fyrir þúsundum ára.
Nú á tímum þykir það sjálf-
sagt að alt fljóti í áfengi þar sem
þjóðhöfðingarjar og þeir sem
þeim standa næstir koma saman
í veizlum eða öðrum fagnaði.
Jafnvel æðstu mennirnir og full-
trúar þjóðanna, telja sér það
enga vansæmd að neyta áfengis
víntegundum sé drukkið af höfð-
ingjum þjóðanna, er svo nefnast.
Fyrir 2000 (tvö þúsund) árum
höfðu Spartverjar þarm sið að
fylla þræla sína rækilega einu
sinniá ári; leiddu þeir síðan börn
sín og unglinga þangað, sem
þrælamir voru til þess að sýna
þeim greinilega hvernig áfengið
færi með þá, sem þess neyta,
sýna þeim hvernig það gerir

TIL KAUPENDA
LÖGBERGS og HEIM5KRINGLU
Frá því var nýlega skýrt í báðum íslenzku blöðunum
vestan hafs, að verð æfiminninga, sem færu yfir 4 ein-
dálka þumlunga, yrði frahnvegis reiknað 20 cents á
þumlunginn; þetta er að vísu ekki mikill tekju auki, en
þetta getur dregið sig saman og komið að dálitlu liði.
Aðrar auglýsingar kosta 70 cents eindálka þumlungur.
Fyrir samskotalista reiknast 50 cents á þumlunginn
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
THE VIKING PRESS LIMITED
♦ ♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦
Manitoba Birds
LONG-BILLED CURLEW
Numenius americanus parvus
The largést of our waders, varying considerably in length
owing to the growth of the long, decurved bill. All below
pale pink-bluff, lightening to cream on throat and face.
Flanks lightly striped with brown which extends sparsely
ácross breast and more thickly and finely up and around
neck to face and crown. Above, dark brown and pink-
bill. Is pink in color under the wings.
Dislribulion—North America. Breeds along southern
border from British Columbia to south-western Saskat-
chewan. The powerful flight on long, pointed wings;
clear-cut distinctive outline, long sickle-bill extended and
buff, mottle and bars on lower parts.
Distinctions—The long, curved bill and buffy coloration.
Field Marks—Large size, buff color and long decurved
legs trailing; and clear, musical whistle, make this a
notable bird. The call is sometimes mistaken for that of
the Willet. Other notes resemble those of the Upland
Plover. I
As these birds alight they run along the ground a few
yards, with wings raised straight over their backs.
Nesting—Build nests on uplands some distance from
water.
This space contributed by
Shea's Winnipeg Brewery Limited
MD-229
myndarlegt og gott fólk að auð-
virðilegum dýrum.
í dag láta ungir mentamenn,
leiðtoga efni þjóðanna sér það
sæma að sitja við áfengis drykk-
ju; Já, jafnvel ungar stúlkur, og
þær ekki altaf úr lægsta flokki
mannfélagsins gera það sama.
Fyrir 2000 (tvö þúsund) árum
Massílíu menn og Rómverjar-
lögðu hýðingu við slíku þar sem
ungir menn og ungar konur áttu
hlut að máli.
Þannig var litið á þetta á þeim
tímum.
“Fjölnismenn” Munu hafa séð
hættuna, sem vofði yfir ungum
mentamönnum Islands, þegar
þeir stofnuðu bindisfélag sitt í
Höfn 1842. Það félag barst heim
til íslands seinna meir; og þó
það yrði ekki mjög langlíft, þá
varð það til þess að mörg smá
bindindis félög voru stofnuð á
Fróni, bæði í bæjum og sveitum.
Ég tilheyrði einu slíku bindind-
isfélagi í Miðfirði í Húnavatns-
sýslu í þrjú eð fjögur ár. Við
urðum fyrir miklum ónotum hjá
þeim, sem þótt sopinn góður.
Þegar gifting fór fram eða jarð-
arför, þá var oft mikið drukkið.
En svo kom Good Templara
Reglan. Hún var stofnuð í Iþöku
í New York 1852. Fyrsta stúkan
á Islandi var stofnuð á Akureyri
10. janúar 1884 af norskum
manni, sem Ole Lead hét; Stofn-
endurnir voru aðeins 12. Hversu
mikið gott sú félagsstofnun hef-
ur leitt af sér, á það getur enginn
gizkað; stúkan var nefnd Isafold.
Einn meðlimur hennar kom
hingað vestur og gerðist stofn-
skrár meðlimur stúkunnar
“Hekla” Það var Ólafur Þor-
geirsson. Seinna varð hann einn
af stofnendum stúkunnar
“Skuld”. Hekla var stofnuð 22.
desember 1887, en Skuld 27.
september 1888. Hér var áður
stórstúka og ein undirstúkan,
sem henni tilheyrði, “v&r Brit-
anía”, stofnuð 1873. Meðlimir ís-
lenzku stúknanna náðu fljótt
sætum í stórstúkunni og mest-
um yfirráðum þar, og erindrekar
á hástúku Þingið hafa verið
meðlimir Heklu og Skuldar síð-
an árið 1908, þá var systir Guð-
rún Búason kosin hávaratempl-
ar. Hún sótti aftur hástúku Þing
í Hamborg á Þýzkalandi árið
1911. Síðan hefi ég verið. eftir-
maður hennar, enda á ég henni
að þakka það hversu hátt ég hef
komist á Reglunni. Hverju hefir
Reglan afskastað í Manitoba og
annarstaðar?
Vinbann var á dagskrá áður
en Fylkjasambandið fékst. Hin
svonefndu Dunkinlög voru sam-
þykt 1864 og Scottslögin 1878.
Þau leyfðu atkvæðagreiðslu um
vinbann í sveitum og voru
hvorutveggja mikið notuð í
Austur Kanada.
Arið 1884 var það alment álit-
þingsins í Ottawa að eina ráðið
til Þess að bjarga Þjóðinni frá
drykkjuskap, væri það að semja
frumvarp til vínbannslaga, til
þess að fólkinu gæfist kostur á
því að greiða atkvæði um það.
Við þetta lagðist mikið verk upp
í hendurnar á Good Templara
reglunni. 23. júlí 1892 voru
greidd atkvæði um vínbann í
Manitoba og komum við út með
sigri frá þeirri orustu: Með
áfengis banni voru 19.637 at-
kvæði en á móti 7.115, eða 12.522
í meiri hluta með banninu. Lög-
in voru þó aldrei sett í gildi.
Þá voru atkvæði greidd í allri
Kanada 29. september 1898 um
áfengisbann og eins var það sam-
þykt með miklum meiri hluta.
Þá voru í Manitoba 12.419 at-
kvæði með banninu, en 2.978 á
móti eða: 9.441 meiri hlut með.
Þessu frumvarpi var einnig
laumað upp á hylluna.
í júlí mánuði 1899 hafði aftur-
halds flokkurinn bannmálið á
stefnuskrá sinni og lofaði því að
ef hann kæmist til valda þá
skyldi fylkisstjórnin lögleiða
vínbannið ef stjórnarskráin
leyfði það. Þetta var auðsjáan-
lega kostingar beita. Þann 7. des-
ember 1899 fóru fram kosningar
og liberal stjórnin tapaði. Aftur-
halds flokkurinn vann. Vínbanns
málið var vel vakandi þá í Mani-
toba; Við höfðum unnið þrisvar
sinnum við atkvæðagreiðluna.
1 janúar mánuði 1900 tók aft-
urhalds flokkurinn við völdum
og 11. júní var vínbanns málið
tekið á dagskrá, en 14. júní gert
að lögum, sem áttu að öðlast gildi
ári síðar, eða 1. júní 1901. Voru
Voru þessi lög nefnd: “McDon-
alds lögin. Var það rætt fram og
aftur í þinginu hvort fylkið hefði
vald til þess að samþykkja þessi
lög. Niður staðan varð sú að í
febrúar 1901 var það ákveðið að
lengja tímann þangað til júní
1902. Og fara með lögin til Eng-
lands og láta leyndarráð Breta
skera úr því, hvort stjórnarskrá
Kanada leyfði fylkinu að sam-
þykkja þau.
Þann 22. nóvember 1901 gaf
hæstiréttur Kanada út þann úr-
skurð að fylkið hefði fullan rétt
til þess að semja og samþykkja
McDonaldslögin. En um þetta
leyti höfðu orðið stjórnar for-
manns skifti; Hugh John Mc-
Donald var farinn, en R. Roblin
kominn í staðinn.
Þann 12. janúar 1902 kom
Robert Rogers með þá skipun
frá stjórninni að önnur atkvæða-
greiðsla skyldi fara fram áður en
þessi lög yrðu sett í gildi. I sam-
bandi við þetta klofnaði bindind-
is fylkingin í tvent. Fjöldi folks
sat heima og greiddi ekki
atkvæði-skoðaði þetta sem hvern
annan glæpsamlegan skrípaleik.
Atkvæðagreiðslan fór fram 2.
apríl 1902 og fór þannig. Með lög-
unum voru greidd 15.607 atkvæði
en á móti 22.464, uðru því bind-
indmenn í 6.857 minni hluta.
Þann 23. apríl var haldinn
fundur meðal þeirra er bezt
höfðu barist með bannlögunum,
hét það félag; “Dominion Alli-
anoe”. Þar var borin upp sam-
þykt eftir farndi staðhæfing.”
Að í allir sögu Manitoba fylkis
hefðu aldrei þekst við nokkra
atkvæðagreiðslu önnur eins svik,
mútur, meinsæri, persóunfölsun
og lagabrot eins og við þessa.”
Nú hafði áfengis verzlunin
fengið gir undir báða vængi.
Vínsöluleyfum fjölgaðr ár frá ári
þangað til árið 1909 að farið var
að leyfa klúbbum að selja áfengi
og árið 1912 voru þeir orðnir
16; þessar stofnanir voru vernd-
aðar af stjórninni, og höfðu sum-
ir þeirra miður gott orð á sér
en svo að segja ómögulegt að
rannsaka þá, þar sem stjórnar
vernd var nálega almáttug þegar
til þess kom.
Þann 17. efbrúar 1908 sagði
Hon. Mr. Rogers á Þingi í Winni-
peg að drykkjuskapurinn þar í
borg væri því að’ kenna að þar
væri 300—400 leyni vínsölu krár.
17. júní sama ár lýsti T. M. Daly
lögregludómari því yfir, að vín-
sölulögin væru brotin á hverjum
einasta klukkutíma sólar hrings-
ins í Winnipeg.
Á þessu tímabili fór oft fram
atkvæða greiðsla í ýmsum hér-
uðum víðsvegar um fylkið, og
sumar þessar sveitir höfðu vín-
bann innan sinna eigin tak-
marka. Um þetta leyti var það,
sem eftirfarandi vísa var ort um
mig:
“Bakkusar þá brysti vörn,
batna myndi stjómarfar,
ef viö hefðum Arinbjöm
allstaðar við kosningar.”
Vísan var ort af Gunnari
Goodmundson fasteignasala. Þá
til heimilis í Winnipeg.
Við Goodtemplarar tókum
mikinn þátt í þessari vínbanns
baráttu í sveitunum, var það oft
ervitt og óvinsælt og baráttan
oft og einatt næsta persónuleg;
hugsuðu sumir meira um per-
sónulega vináttu en um málefn-
ið sjálft.
Á Manitoba þinginu 1913 fór
stór og alvarleg nefnd Bindindis
félaganna á fund forsætisráð-
herrans í fylkinu Hon. R. P. Rob-
lins, með einarlega en kurteisa
bænarskrá undirskrifaða af 20.-
000 manns, þar sem þess var
krafist að Manitobabúum yrði
leyft að greiða atkvæði um
áfengisbann í fylkinu. Forsætis-
ráðherrann stakk þessari bæna-
skrá undir stól og neitaði að
leyfa atkvæðagreiðsluna.
Þá tóku leiðtogar bindindis fé-
laganna það ráð að fá menn til
þess að fara á fund allra félaga-
deilda, bæði kirkna og annara,
og leggja málið fyrir þær. Voru
öll þessi félög beðin að skrifa
þingmanninum hvert í sínu kjör-
dæmi, brýna fyrir honum hvaða
skyldur hann hefði gaganvart
kjósendum sínum. Meiri hluta
vetrarins var unnið að þessu
starfi; en það hreif. Hon. Thom-
as H. Johnson þingmaður fyrir
mið Winnipeg sagðist hafa svar-
að yfir 200 bréfum.
Þann 27. marz 1914 samþykti
frjálslyndi flokkurinn eftir far-
andi tillögu: “Sökum þess að
frjálslyndi flokkurinn gerir sér
grein fyrir hinum íllkynjuðu
áhrifum, óreglu og siðferðisspill-
ingu sem áfengisnautnin hefir í
för með sér, sérstaklega áfeng-
issala í drykkjukránum og sú
regla, sem orðin er algeng að
menn bjóða hverir öðrum inn í
drykkju stofurnar til þess að
hversu mikill gróði var í þvi að
auka verzlun sína og brutu
þannig lögin í stórum stíl. En
í staðinn fyrir það að stinga
þeim í tukthúsið fyrir lögbrotin,
voru þeir að eins sektaðir, en við
þetta fjölgaði þeim stórum, því
sektirnar námu ekki nema litl-
um hluta af ágóða lögbrotanna;
það liggur í augum uppi að fjár-
hagslegur hagnaður er í því að
stela eða ræna $1000 ef þjófur-
inn eða ræninginn fær að halda
þýfinu að undanskildum litlum
hluta þess. Þetta sáu áfengis-
verndararnir, þeir tóku sig því
til og stofnuðu “hófsemdar fé-
lag”!! Hér voru tveir hálaunaðir
menn, annar þeirra var þjónn
ölgerðarmanna, en hinn þjónn
þeirra sem sterkari drykki fram-
leiddu. Þessir menn unnu af
mesta kappi að því að reyna að
eyðileggja áhrif vínbannslag-
anna. Bannið hafði breiðst út um
landið og hafði nú verið lögleitt
í fleiri fylkjum. Öll áherzlan var
lögð á það að vinna Manitoba til
að byrja með. Starfsmenn
brennivínsvaldsins unnu á meðal

drekka — með þetta fyrir augum
endurtekur liberal flokkurinn
þá yfir lýsingu að hann er í
fullu samræmi við bindindis fé-
lögin og bindindismálið; flokk-
urinn skuldbindur sig til þess,
þegar hann kemst til valda, að
semja og samþykkja löggjöf, er
afnemi drykkjukrárnar. Skulu
þessi lög vera undirbúin af við-
urkendum bindindis fulltrúum,
og skulu lögin borin undir þjóð-
ar atkvæði, og sett í gildi tafar-
laust ef meiri hluti fólks greiðir
atkvæði með þeim. Frjálslyndi
flokkurinn skuldbindur sig einn-
ig til þess að fylgja fram þessum
lögum og sjá um það af fremsta
megni að þeim verði hlýtt.”
Liberalar unnu kosningarnar
1914 og mynduðu stjórn; þeir
ákváðu að atkvæði um vínbann
skyldi fara fram 13. marz 1916,
og yrði það samþykt skyldu lög-
in ganga í gildi 1. júní 1916. At-
kvæðagreiðslan fór sem hér seg-
ir: Með banni 56.484, á móti 26.-
502; meiri hluti með banni 23-
982. Lögin voru leidd í gildi eins
og flokkurinn hafði lofað og leið
ekki á löngu þangað til miklar
breytingar komu í ljós til hins
betra: Árði 1915 voru 4.154 menn
kærðir og fundnir sekir um
drykkjuskap, 1916 voru þeir
3.114 en 1917 aðeins 1.085. Frá
árinu 1913 til ársins 1917 fækkaði
þeim sem kærðir voru um
drykkjuskap í Manitoba um
82%.
Árið 1921 (1. febrúar) bannaði
Kanada stjórnin innflutning
áfengis; við það minkaði aftur
drykkjuskapurinn og fangelsins
tæmdust, svo lokað var þremur
tukthúsum af fimm í Manitoba
og var sú saga sögð að einungis
hefði verið einn maður tekinn
inn í annað þeirra um jólin.
Þrátt fyrir þetta er reynt að
telja fólki trú um það að vín-
bannið hefði mishepnast; það er
svartasta lýgi, sem hugsast get-
ur.
Þess verður að gæta að fram-
leiðsla áfengis var aldrei liönn-
uð, var bannlögunum mikið
ábótavant að því leyti. En til
þess að bann komi að fullum
notum, verður tilbúningur áfeng-
is að vera bannaðir. Áfengissal-
arnir sáu það að lögunum var
ekki fylgt í mörgum tilfellum.
Þeir sem höfðu selt heima tilbú-
ið áfengi í smáum stíl áður en
vínbannið komst á, sáu það nú,
verkamanna félaganna og varð
nokkuð ágengt. Ég fór austur til
Ottawa á fund við verkamanna
Ráðherra og hann ráðlagði sín-
um mönnum að vera lausir við
þetta svonefnda hófdrykkju fé-
lag. Þá tóku þessir áfengissendl-
ar það ráð að beita vopnum sín-
um meðal heimkominna her-
manna og með aðstoð þeirra
tókst þeim að stofna þetta hóf-
semdar félag sitt, er þeir nefndu
“Moderation League”; og sökum
þess að stjórnin hafði hlíft þess-
um lögbrjótum , sem áfengi
bjuggu til heima hjá sér, gafst
brennivínsliðinu tækifæri til
þess að benda á drykkjuskapinn
sem af heima eitrinu stafaði og
kendi það vínbannslögunum.
Þetta svokallaða hófsemdar fé-
lag, fór fyrir Manitoba þingið og
hélt áfram starfi sínu bæði þar
og annarsstaðar þangað til það
fékk samþykt lög, er kölluð voru
“Moderation League Act” Að því
búnu fór fram atkvæðagreiðsla í
fylkinu um þessi lög, og var það
undantekningarlaust sá versti
bardagi sem ég hefi tekið þátt í.
Ég ferðaðist í gamalli Ford bif-
reið, og voru með mér þrjár kon-
urú; við ferðuðumst þannig í
þrjár vikur og héldum fund á
þrjátíu og tveimur atkvæðastöð-
um, í fylkinu og unnum í þrjátíu
stöðum en töpuðum aðeins á
tveimur. Margar af þessum sveit-
um hafa héraðs bann enn þann
dag í dag.
Konurnar sem með mér ferð-
uðust voru þessar: Mrs. Dr.
Brown hljómleikari, Mrs. Blath-
erwick einsöngavari og Miss
Gordon ræðukona.
Atkvæðagreiðslan fór fram 22.
júní 1923 um það að stjómin
tæki að sér alla áfengissölu. Með
því greiddu atkvæði 107.609, en
á móti 68.879; meiri hluti var því
38.730. Aftur voru greidd atkvæði
um sölu á öli og var það stílað
á þessa leið: “Hvort vilt þú held-
ur ölsölu í glösum eða flöskum.”
Þetta töldu margir bindismenn
og bannvinir ekkert annað en
jnýjan skrípaleik og fóru ekki á
atkvæðastaðinn og nú er það
aðal ástæðan fyrir því að nú
höfum við þessar öldrykkjustof-
ur um allan bæinn og víðar, sem
er undantekningarlaust það
versta fyrirlLomulag, sem nokkru
(Frh. á bls. 3)
KAUPENDUR LÖGBERGS OG
HEIMSKRINGLU Á ISLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang, kr. 25.00 fyrir hvort blað.
Dragið ekki að greiða blöðin. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐM UNDSSON
Mávahlíð 37, Reykjavík.