Lögberg - 13.07.1950, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 13. JÚLÍ, 1950
Högbrrg
GefiC út hvern íimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
696 SARGENT AVENUE, WXNNIPEG, MANITOBA
Utandskrift rltstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 696 8ARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The "Lögrberg” ia printed and publiehed by The Columbia Pres9 l-td.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail,'Post Office Department, Ottawa
Hreinar línur dregnar
Nú er svo komið, að fjörutíu og sjö ríki, sem teljast
til sameinuðu þjóðanna, hafa heitið íbúum Suður-
Kóreu öllum þeim siðferðislegum styrk, er þau ráða
yfir, í frelsisbaráttu þeirra gegn illkynjaðri árás sam-
vizkuiausra villimanna, er láta siga sér út í hvaða forað,
sem er; og nú gengur heldur enginn þess lengur dul-
inn, er á annað borð sér til sólar, að rússneskir komm-
únistar, sem að baki standa stigamannasveitunum að
norðan, verði dregnir fram í dagsljósið svo fáklæddir,
og svo rækilega brennimerktir, að þeim reynist lítt
kleift, að villa á sér heimildir, en með því hefir hreint
ekki svo lítið unnist á.
Sameinuðu þjóðunum hefir tíðum verið brugðið
um athafnaleysi og svefn, og stundum jafnvel ekki al-
veg að ástæðulausu; en svo er líka að jafnaði talsvert
auðveldara að finna að, en benda á virkar úrbótaleiðir;
þegar sameinuðu þjóðirnar hófu starfsemi sína, lá ver-
öldin að miklu leyti flakandi í sárum eftir þann geig-
vænlegasta hildarleik, sem sögur fara af; miljónir
manna, kvenna og barna horfðust í augu við hungur-
dauða, en tortrygni, sem eigi reið við einteyming, gekk
á mála hjá öfund og valdagræðgi; í ljósi þeirra stað-
reynda hvernig umhorfs var þá á vettvangi mannfé-
lagsmálanna, gekk það í rauninni kraftaverki næst,
að stofnsetning sameinuðu þjóðanna skyldi lánast; og
ef eigi hefði verið fyrir það, hve Rússar misbeittu synj-
unarvaldi sínu frá upphafi vega í öryggisráðinu, myndi
bjartara miklu umhorfs í mannheimi, en raun er á í
dag.
En hvað, sem í heild um framkvæmdir öryggis-
ráðsins má segja, greinir menn lítt á um það, að í af-
stöðu sinni til Kóreumálsins hafi það sýnt af sér slíka
rögg, er líkleg megi teljast til heillavænlegra framtíðar-
áhrifa; það hefir kveðið upp úr um það, að engum aðila
skuli líðast það átölulaust, að rjúfa viðurkenda sátt-
málahelgi, og ráðast að ósekju og fyrirvaralaust á ann-
an sambandsaðila, án þess að viðeigandi refsing komi
í staðinn, og af þessu verða Norður-Kóreumenn að
súpa seyðið.
Öryggisráðið hefir ályktað þannig, að nauðsyn bæri
til, að öll þau hernaðaröfl, sem hlutdeild eiga í frelsis-
stríði Suður-Kóreu, njóti einnar og sömu forustu; var
það viturlega ráðið og líklegasta leiðin til fullnaðarár-
angurs; ekki mælti öryggisráðið með neinum sérstök-
um herforingja til að takast á hendur sókn né vörn
lýðfrelsisaflanna í Suður-Kóreu, þó nokkurn veginn
þætti sýnt, að sú ábyrgð myndi falla á herðar General
MacArthur, hernámsstjóra Bandaríkjanna í Japan, og
nú er það komið á daginn, að hann yrði rétti maðurinn
á réttum stað; er hann maður kunnur að háttlægni og
frábærum skipulagningarhæfileikum. Verjendur Suður-
Kóreu annarsstaðar frá, eru miklu fremur skoðaðir
sem löggæzlumenn en hermenn; gunnfáni þeirra er
hinn blá-hvíti friðar- og mannréttindafáni sameinuðu
þjóðanna; undir merkjum hans sækja fram fylkingar
frelsisunnandi þjóða, er hvorki vilja sætta sig við brigð-
mælgi né eiðrof, en setja manngildið öllu ofar; fyrir
þessu eru verjendur Suður-Kóreu að berjast, hvernig,
sem hjólið snýst, og hversu langvinn sem sú barátta
kann að verða; næst Suður-Kóreubúum sjálfum, eru
það Bandaríkjamenn, sem þyngstu byrðina bera enn,
sem komið er; hinar skjótu og djarftæku aðgerðir
Bandaríkjastjórnar hafa valdið djúpstæðum straum-
hvörfum í þróunarsögu manngildisins og almennra
manndygða; þar er drengskaparorðið enn í heiðri haft.
Þegar vandamál bera snögglega að, eins og þjóf
á nóttu, eða skúr úr heiðskíru lofti, liggur í augum
uppi, að skjótra og viturlegra aðgerða sé þörf; en það
var einmitt þessi skjóta og drengilega ákvörðun ör-
yggisráðsins, sem í einni svipan gerbreytti svo viðhorf
Árbok Hóskóla íslands
Eftir PRÓFESSOR RICHARD BECK
HÁSKÓLI ISLANDS HEFIR, góðu heilli, átt og á enn marga
veluunnara í hópi íslendinga vestan hafs, sem fylgjast vilja
með högum og starfi þeirrar æðstu menntastofnunar heimaþjóðar-
innar, enda ætti unnendum íslenzkrar menningar og bókmennta
hvarvetna, að vera vöxtur og viðgangur háskólans nokkurt
metnaðarmál. Með það í huga, verður hér sagt frá Árbók Háskóla
íslands fyrir háskólaárið 1948—49 (Reykjavík, 1950), sem, er
allmikið rit (111 bls.) í stóru broti, og lýsir mikilvægu fræðslu-og
menningarstarfi háskólans frá öllum hliðum.
Á það ekki síst við um hina
verður greidd á tímabilinu til
31. des. 1951. Háskólinn hefur
þakkað þessa höfðinglegu g]öf
Rockefellersjóðsins. Hún er sér-
staklega kærkomin vegna þeirra
erfiðleika, sem aukin dýrtíð
skapar öllum nýjum fram-
imi, að tekin yrðu af ðll tvímœli um það, hvaða aðferð- M^ugaH garð T°?raZ"töS™-
um skyldi beitt, ef ráðist væn a saklausan sambands
athyglisverður og skorinorðu
ræðu, sem rektor háskólans, pró-
fessor dr. Alexander Jóhannes-
son, flutti við skólasetningu 1.
vetrardag 23. október 1948, og
öndvegi skipar í Árbókinni, en
dr. Alexander var kosinn rektor
14. maí 1948 til þriggja ára, og
tók við embættinu af prófessor
dr. Ólafi Lárussyni, sem skipað
hafði þann sess þrjú árin fyrir-
farandi.
Af öðrum breytingum, sem
orðið höfðu á kennaraliði há-
skólans á umræddu ári, má sér-
staklega geta þess, að Prófessor
Jón Hj. Sigurðsson, er gegnt
hafði kennaraembætti í læknis-
fræði frá stofnun háskólans
1911, eða samfleytt í 37 ár, og
verið rektor hans 1942—45, lét
af störfum fyrir aldurs sakir, en
við embætti hans tók dr. Jóhann
Sæmundsson, fyrrv. ráðherra.
Ræða dr. Alexanders bregður
með mörgum hætti birtu yfir
þróun háskólans og framgang,
en um það farast honum þannig
orð:
„Háskólinn hefur verið í örum
vexti á undanförnum árum, eft-
ir að hann öðlaðist hin nýju
húsakynni sín. Nýjar deildir
hafa risið upp: viðskiptadeild,
verkfræðideild og tannlækna-
deild, og kennsla hefur verið
skipulögð í tungumálum og regl-
ur um sérstök próf. (B.A. -próf.)
hafa verið settar fyrir þá, er
leggja astund á tungumál . . .
Samtímis þróun þeirri, er ég hef
nefnt, mun ný rannsóknarstofn-
un í húsdýrasjúkdómum, er lýt-
ur læknadeild, taka bráðlega til
starfa á Keldum í Mosfellssveit
undir forstöðu Björnsd Sigurðs-
sonar læknis. Var stofnun þessi
að hálfu kostuð af Rockefeller-
stofnuninni og að hálfu af ríkis-
sjóði. Kostnaður fór fram úr
áætlun, eins og tíðkast um flest-
ar framkvæmdir á voru landi,
en Rockefellerstofnunin hefur
einnig lofað að greiða helming
þeirrar upphæðar. Háskólanum
hefur fyrir nokkrum dögum bor-
izt tilkynning frá stjórn sjóðsins
í New York, að hún hafi sam-
þykkt að gefa Tilraunastöð há-
skólans í meinafræði á Keldum
50 þús. dollara til viðbótar fyrri
gjöf sinni. Heildarframlag
Rockefellersjóðsins til tilrauna-
auk þess er í undirbúningi að
reisa á háskólalóðinni byggingu
fyrir náttúrugripasafn ríkisins.
Það eru því engar ýkjur, að há-
skólinn hefir um ytri starfsskil-
yrði vaxið hröðum skrefum und-
anfarið, og má það vera öllum
velunnurum hans fagnaðarefni.
En hvað um hið innra líf há-
skólans? Á því sviði hefir einn-
ig orðið heilbrigð þróun, sam-
fara víkkun áhrifavalds hans.
En þeirri hliðinni á starfi hans
lýsir dr. Alexander á þessa leið:
„Á síðastliðnu sumri var efnt
til námskeiðs í íslenzku fyrir
stúdenta frá Norðurlöndum, er
stóð í 5 vikur. Kennt var íslenzkt
nútíðarmál daglega og fluttir
allmargir fyrirlestrar um ís-
lenzk fræði af kennurum háskól-
ans. Sóttu námskeið þetta 12
stúdentar, flestir frá Norður-
löndum, og má segja, að þessi
fyrsta tilraun hafi tekizt vel.
Munu athugaðir möguleikar á að
halda slík námskeið oftar, og þá
einnig fyrir enskumælandi stú-
denta, þótt slíkt sé nokkrum erf-
iðleikum bundið og allmiklar
kröfur gerðar til kennara deild-
arinnar að halda fyrirlestra sína
á framandi málum. En oss er
ljóst, að á oss hvílir rík skylda
að auka þekkingu annarra þjóða
og ekki sízt fræðimanna á gildi
íslenzkrar tungu fyrir menningu
allra germanskra þjóða. Hinar
ríku bókmenntir íslendinga og
ágæti tungunnar er dýrasti arf-
urinn, er oss hefur hlotnazt, og
erum vér kennarar í íslenzkum
fræðum einkum til þess kjörnir
að ávaxta hann og veita öðrum
þjóðum hlutdeild í þeim miklu
fjársjóðum, er tunga vor geym-
ir. Slíkt verður aðeins gert með
ítarlegum rannsóknum á ýmsum
sviðum og vísindalegum ritgerð-
um um tungu vora, bókmenntir,
menningarsögu og fornfræði.
Alþingi hefur réttilega viður-
kennt mikilvægi þessara starfa
með því að auka starfslið deild-
arinnar fyrir nokkrum árum.
Vér keppum eigi aðeins að því
að auka þekking þjóðarinnar á
tungu sinni, bókmenntum og
sögu, heldur einnig að því að
gera háskóla vorn að miðstöð
íslenzkra fræða í veröldinni.“
Þá hefir Árbókin, eins og
vænta má, inni að halda skýrsl-
stöðvarinnar nemur þannig nú ur um gerðir háskólaráðs, kenn-
200 þús. döllurum. Gjöf þessi! aralið háskólans og stúdenta
aðila með landrán fyrir augum; nú er alþjóð manna
kunnugt um afstöðu öryggisráðsins og hinna fjörutíu
og sjö þjóða, er tekið hafa í sama streng.
í áróðri sínum undanfarin ár, hafði Rússinn geng-
ið á það lagið, að fá svo að segja alt fyrir ekki neitt;
hann tældi Pólland, Tékkóslóvakíu, Latvíu, Esthóníu.
Lithúaníu, Ungverjaland, Búlgaríu og Rúmeníu til
fylgis við sig, og hét þeim öllum gulli og grænum skóg-
um, og hann hlúði á meðan hann mátti, að eldinum í
Grikklandi; nú mun það nokkurn veginn á almanna vit-
orði, að í löndum þessum öllum hafi mannfrelsinu verið
stungin svefnþorn; en verði einhvers mótþróa vart, er
því heilræði fylgt, að öxin og jörðin geymi þá bezt, er
ógjarnan vilja kyssa á vöndinn.
En nú hafa þeir atburðir gerst, eftir að síðari
heimsstyrjöldinni lauk, er ættu að færa Rússanum heim
sanninn um það, að þess sé naumast að vænta, að hann
héðan í frá fái alt, sem hann þráir fyrir ekki neitt; það
sannar hin skýlausa ákvörðun öryggisráðsins til hinn-
ar ósvífnislegu, vopnuðu innrásar í Suður-Kóreu; hann
þeytir vafalaust enn um hríð áróðurslúður sinn í þeirri
von, að einhver hlusti og dansi eftir nótum hans; vera
má að einhver hlusti, jafnvel einhver þeirra, sem á ætt
sína að rekja til norrænna manna, er töldu drengskap-
arorðið til hinna æðstu boðorða; sennilega fer þó slík-
innar á Keldum og Háskóla Is-
lands, sem hún ber vitni um “
Atvinnudeildin, er stofnuð var
að tilhlutun kennara háskólans
og háskólinn lét reisa byggingu
árið 1937, hefir einnig fært út
kvíarnar. Stúdentagarðarnir
tveir, sem reistir voru 1934 og
1943, áttu báðir rót sína að rekja
til samtaka háskólakennara og
stúdenta; ennfremur hefir há-
skólinn af sínu fé látið reisa í-
þróttahús handa stúdentum, er | háskólans að kveldi 9. nóvember
þegar hefir tekið til starfa, og 1948. Hafði varaforseti háskól-
hans, en þeir skiptast þannig á
hinar ymsu deildir: guðfræðis-
deild 18; læknadeild 160; laga-
og hagfræðideild, 142 í lögfræði
og 35 í viðskiptafræði; heim-
spekisdeild 136; verkfræðisdeild
34. Eru þar meðtaldir bæði eldri
stúdentar og þeir, er skrásettir
voru á háskólaárinu. Einnig eru
í Árbókinni skrá yfir kennslu og
próf í. hinum ýmsu deildum,
skýrslur um söfn háskólans og
fjárhag og ymislegt annað varð-
andi hann, ásamt yfirliti yfir
störf stúdentaráðs 1948—49, en
starfsemi þess er jafnan harla
margþætt.
Eins og vera bar, minntist há-
skólinn átta alda ártíðar Ara
prests Þorgilssonar hins fróða
með virðulegri athöfn í hátíðasal
um mönnum fækkandi fremur en hitt.
Það verður öryggisráðinu og sameinuðu þjóðunum,
að undanskildum Rússum og leppríkjum þeirra, til ævar
andi lofs, hve drengilega var brugðist við til varnar al-
saklausum sambandsaðila, er einskis ills átti sér von,
en ráðist var á með þrælmannlegum hætti, að fordæmi
Hitlers sáluga.
Rússinn læzt hvergi viðkoma, og ef til vill glottir
hann um tönn yfir því, sem nú er að gerast í Kóreu.
Sá hlær bezt, sem síðast hlær. Suður-Kórea verð-
ur frelsuð!
ans, prófessor Ásmundur Guð-
mundsson samkomustjórn með
höndum, og birtir Árbókin hina
prýðilega ræðu, sem hann flutti
við það tækifæri. Féllu honum,
meðal annars, þannig orð, er
eiga erindi til vor íslendinga
hérna megin hafsins eigi síður
en til þjóðsystkinanna heimafyr-
ir:
„Brautryðjandastarf Ara er
furðulega fjölþætt. Hann er að
vísu ólíkur Snorra að því að
hirða lítt um listfengi, en hann
situr eins og Saga sjálf reiknings
glögg að Sökkvabekk, og rýnir
út á haf horfinna tíða. Sjón hans
er arnhvöss og viðbragðið
snöggt til björgunar frá djúpi
gleymskunnar. Myndi hann geta
tekið undir það, sem annar fræði
maður kvað löngu síðar:
Eg h orrraemfeðf
Eg hej morraö mest við það
að marka og draga á land,
og koma því undan kólgu, svo
það kefði ekki allt í sand.
Þessi fræði sín ritar Ari á is-
lenzku. Hann tekur hana fram
yfir ritmál menntamanna á mið-
öldum, latínuna. Eflaust hefur
hann kunnað góð tök á henni,
og einhver bezti vinur hans, ára-
tug eldri og hinn lærðasti guð-
fræðingur á Islandi, Sæmundur
fróði, skrifar sín rit á latínu. En
hann kýs sér móðurmálið að rit-
máli, þótt engin væri fyrirmynd
in, og sýndi, að tign þess og meg-
inþróttur myndi eigi minni en
latínunnar. Verður aldrei full-
metið, hver heill hefur af því
hlotizt fyrir þroska íslenzkunn-
ar, að svo snemma var lagt á
þessa braut.
Og Ari markar tímatal vort.
Hann greinir tindana, þótt sjór
tímans sé í miðjum hlíðum eða
ofar. Hann bendir á þá og sýnir
glöggt afstöðu þeirra innbyrðis
og svo örugglega, að litlu getur
skeikað, og allar síðari aldir
hljóta að miða við.
Jafnframt hefur hann íslenzka
sagnaritun. Byrjandaeinkenni
sjást nokkur sums staðar, en
aðalsmerki hvarvetna hið sama:
Heimildir greindar og vandað til
þeirra sem fremst er kostur, ó-
bifandi sannleiksást og hógværð
þess manns, er þráir það í öllu,
er sannast reynist, og myndi fús
vilja játa mistök og minnka sjálf
ur, ef þá væri nær um rétta
sögu, enda aldrei lækka neinn
annan. Þar er að leita af fyllsta
trausti leiðsagnar og fróðleiks.
Islendingabók hans lætur dali
opnast milli fjallatinda og hlíðar
og nes teygjast í haf fram. Sál
íslands, saga þess, birtist og það
með þeim hætti, að önnur ís-
lenzk sagnaritun verður að njóta
af. Án þess yrði í fyrstu aldasögu
Islands opið og ófyllt skarð.“
Lárus Pálsson leikari las einn-
ig upp við minningarathöfnina
hreimmikið og tímabært kvæði,
sem Jakob Jóh. Smári skáld
hafði ort fyrir hátíðina, og eru
þetta upphafs og þriðja erindi
þess:
Skína vitar elds un aldir
andans, fjarst til hinztu stranda,
birtu fœra á myrkum mari
manna fleyjum, þótt kynslóð
deyi,—
fræða um átt í ótal hættum.
Upp þeir Ijóma fornan blóma.
Langt um rastir, að eilífð yztu
andinn skín, þó að jarðlíf dvíni.
Nú, er áróðurs-gjammið grimma
geisar og hlutdrægt vægðarleysi,
moldhríð lyga vígum veldur,
villt er um rök í heimi tryllt-
um,-
þinna frœða hreina heiði
hátt er sett, ofar flokkadráttum;
bendir þú upp, til efstu tinda
anda og sannleiks í hverjum
vanda.
Prófessor dr. Einar Ól. Sveins-
son flutti einnig á minningarhá-
tíð þessari ítarlegt og merkilegt
erindi um Ara fróða, sem prent-
að er í Skírni 1948.
En vel mætti dæmi Ara fróða,
óbrigðul sannleiksást hans, vera
oss lýsandi viti í því moldviðri
harðvítugs áróðurs, sem nú er
þyrlað upp víða um lönd, og
blindar marga á báðum aug-
um.—
Háskóli íslands á nú senn
fertugsafmæli. Það er vafalaust
einlæg ósk hinna mörgu vina
hans, að hann megi halda áfram
að verða í sem ríkustum mæli
„miðstöð íslenzkra fræða í ver-
öldinni“, og að sama skapi lífæð
íslenzkrar menningar.
Bus. Phone 27 989—Kes. Phone 36 151
Rovaizos Flower Shop
Our Specialtles:
WEDDING CORSAGES
COLONIAL BOUQUETS
FUNERAL DESIGNS
Mlss K. Chrlstle, Proprietress
Formerly with Robinson & Co.
253 Notre Dame Ave.
WINNIPEG MANITOBA
JOHN J. ARKLIE
Optometrist and Optieian
(Eyes Examined)
Phone 95 650
MITCHELI. COPP LTD.
PORTAGE AT HARGRAVE
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 50.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
SKðLAVÖRÐUSTÍG 17 REYKJAVIK
Kaupið
þennan
stóra
25c
PAKKA
AF
VINDL-
INGA
TÓBAKI
vegna
gæða