Lögberg - 23.11.1950, Qupperneq 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 23. NÓVEMBER, 1950
Högtoerg
OefiC Ot hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVEUNE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 864
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyriríram
The "Löfberg'’ le printed and publiehed by The Columbla Pres* Ltd.
696 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorlsed as Second Claaa Mail, Post Office Department. Ottawa
Bókaútgáfa Menningarsjóðs
Menningarsjóður íslands hefir unnið þjóðinni mik-
ið þarfaverk með útgáfu vandaðra og nytsamra bóka
um nokkur undanfarin ár, og er nú orðið á þessum
vettvangi um hreint ekki svo lítið bókasafn að ræða;
sjoðunnn hefir nú gefið út úrval af Ijóðum allmargra
öndvegisskálda þjóðarinnar, og hefir élíkt komið ljóð-
unnendum að góðum notum, því auðveldara var að
komast að kjarnanum í tiltölulega litlu kveri, en bókar-
bákni, þar sem úr mörgu og misjöfnu var að viða; þá
er og engu að síður enginn smáræðis fengur í því, að
eignast í úrvals þýðingum smásagnaval erlendra höf-
unda, er getið hafa sér frægðarorð vegna myndauðgra
persónulýsinga og stílfimi.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs hefir sýnt ritstjóra
Logbergs þá góðvild, að senda honum persónulega að
gjöf bækur sínar, og má ekki minna vera en sú rausn
sé opinberlega þökkuð.
Bækurnar fyrir árið 1949 eru fimm að tölu; skal
þar fyrst til telja „Lönd og Lýðir“ — bók, sem fjallar
um Noreg, landið sjálft, menningu þjóðarinnar, and-
lega og efnalega; bókina hefir tekið saman Ólafur
Hansson, er hún skreytt ágæturn myndum af einstakl-
íngum og sögustöðum, er mjög auka á gildi hennar;
malið er kjarnyrt og hressandi, og stingur mjög í stúf
við ládeyðuna, er maður, því miður, verður svo oft að
sætta sig við; þarna getur að líta myndir af Vinje,
Bjornson, Ibsen, Grieg, Nansen, Amundsen, Ondset,
Falkenberget ,og mörgum öðrum norskum aðalsmönn-
um í ríki andans.
Um heiti landsins farast bókarhöfundi orð á þessa
leið:
lausnara og skáldsnillinga, gæddra spámannlegri sýn.
Svo er sem beljandi vorleysing í andlegu og stjórnmála-
legu lífi fari um meginland álfunnar, og fagurgrænn
vitazgjafi mikilla andlegra afreka rísi á ný undan gaddi
kreddulífs, hjátrúar og hindurvitna“.
Ævi Kristjáns Jónssonar, þessa ástríðuríka sonar
þingeyskra öræfa, varð í hinum ytra skilningi, eða að
því er lífsskilyrðunum viðkom nálega órofin harmsaga,
en á sviði ljóðagerðarinnar, dramatísk sigursaga. Krist-
ján Jónsson og þjóðin hans runnu saman í eitt; í skap-
gerð þessa örgeðja tilfinningaskálds, háðu tíðum and-
víg öfl litauðga baráttu, eins og kemur fram í ljóðperl-
unni, Tárið, og ljóðlínunum:
„Lífið alt er blóðrás og logandi und,
sem læknast ekki fyr en á aldurtilastund“.
Ljóð Kristjáns Jónssonar hafa komið fyrir almenn-
ingssjónir í ýmissum útgáfum, en það er eins og þetta
nýja úrval komist næst hjartanu.
Amerísk háskólabókasöfn til
fyrirmyndar
Háskólakennsla við þarfir almennmgs
Frásögn háskólarektors, dr. Alexanders Jóhannessonar
„Nafnið Noregur hefir oftast verið talið dregið af
Norðvegur, er mun upphaflega hafa verið notað um
sjoleiðina milli lands og skerja meðfram vesturströnd
landsins. Sumir telja þó, að fyrri hluti nafnsins sé dreg-
inn af nór (skip) og merkir orðið þá skipaleið. Enn
aðrir ætla, að nafnið sé dregið af staðarheiti í nánd
við Ögvaldsnes á Rogalandi í Suðvestur-Noregi. Á
norsku ríkismáli er nafnið Norge, á nýnorsku Noreg._“
„Sögur frá Bretlandi“ nefnist ein bókin, er Þor-
steinn Jónsson rithöfundur safnaði til og bjó til prent-
unar; er þar að finna smásögur eftir forustuskáld Breta
á því sviði, svo sem Thomas Hardy, Bernard Shaw,
Joseph Conrad, W. Somerset Maugham, Herbert E.
Bates o. fl. Sögurnar eru yfir höfuð skemtilegar af-
lestrar, og þýðingarnar, sem eru eftir ýmissa rithöf-
unda, hvorki meira né minna en með ágætum. Telja
má það bókinni til gildis, að gerð er nokkur grein fyrir
æviatriðum þeirra höfunda, sem þar eiga sögur.
Ein hinna fimm bóka, er Bókaútgáfa Menningar-
sjóðs, sendi ritstjóra blaðsins, er Alamnak Hins ís-
lenzka Þjóðvinafélags fyrir árið 1950. Það hefir venju
samkvæmt, mikinn og margvíslegan fróðleik til brunns
að bera; bera þar hátt, meðal annars kjarngresis rit-
gerðirnar um rússneska skáldið Alexander Pushkin, og
sænska pennavíkinginn August Strindberg, er Vil-
hjálmur Þ. Gíslason hefir samið; báðar eru þessar rit-
gerðir hnitmiðaðar og fáum orðum til einskis eytt.
Harla fróðleg er Árbók íslands fyrir 1948, og þá
eigi síður „Úr þróunarsögu atómvísindanna“ eftir Þor-
björn Sigurgeirsson.
Andvari — Tímarit Hins íslenzka Þjóðvinafélags,
sjötugasta og fjórða ár, er fjölbreytt rit að vanda og
íhyglisvert um margt; ber þar fyrst til að telja snjalla
og sannorða minningargrein um Magnús Sigurðsson
bankastjóra eftir Eirík alþingismann Mnarsson frá
Hæli; var það þarft verk að minnast Magnúsar, því svo
mjög kom hann.víð sögu íslands í samtíð sinni, og
reyndist þjóð sinni þá jafnan liðtækastur, er mest lá
við; þegar í krappan kom á vettvangi íslenzkra fjár-
mála, var Magnús jafnaðarlegast sendur út af örkinni,
og kom það víst sjaldan fyrir, að hann færi erindis-
leysu.
Fundum okkar Magnúsar bar saman í Reykjavík
í heimsókn minni til íslands um sumarið 1946. Við
sváfum saman eða öllu heldur vöktum og skulfum sam-
an í ryðguðum og hrynjandi bárujárnsbragga í ofsa-
roki á Keflavíkur flugvelli aðfaranótt þess 23. septem-
ber þá um haustið, og til þess að reyna að halda á okk-
ur hita, tókum við þann kost að kveðast á, því betra a
væri ilt að gera en ekki neitt; frá árangrinum verður
ekki sagt hér; við flugum saman vestur um haf kvöldið
eftir og kvöddumst á Grand Central járnbrautarstöð-
inni í New York, og það var í síðasta skiptið, er fund-
um okkar bar saman á þessari jörð.
Magnús Sigurðsson var þjóðhollur maður og flest-
um þeim kostum gæddur, er sannan mann mega prýða.
Undir nafninu íslenzk úrvalsrit, verður svo sam-
ferða áminstum bókum samanþjappað úrval úr Ijóðum
Kristjáns Jónssonar, er Karl ísfeld gaf út og reit snild-
arlegan formála að; hefst formálinn með þessum óvið-
jafnanlega glæsilegu setningum:
„Um miðbik nítjándu aldar, er líkt og steini sé
velt frá og upp úr grafarhúmi fáfræði og blekkinga lið-
inna alda rísi uppljómaðar ásjónur andlegra endur-
„Ég hafði mikla ánægju og
gagn af förinni til Bandaríkj-
anna og ég býst við, að þau áhrif
sem við Pálmi Hannesson rektor
Menntaskólans urðum fyrir í
þessari ferð okkar verði til þess,
að við setjum hærri kröfur við
stofnanir okkar hvor um sig“.
Á þessa leið fórust dr. Alexand-
er Jóhannessyni rektor Háskóla
Islands orð er hann sagði blaða-
mönnum frá Ameríkuferðinni,
en það var í hádegisverði sem dr.
Olson menningarmálafulltrúi
Sendisveitar Bandaríkjanna
bauð til í gær í tilefni af heim-
komu rektoranna. Pálmi Hann-
esson rektor mætti ekki í boð-
inu sökum þess, að hann veikt-
ist skyndilega af botnlanga-
bólgu um helgina og hefir verið
gerður á honum uppskurður.
Kynntust fjölda skólum.
Pálmi fór vestur í byrjun á-
gústmánaðar, en hann var full-
trúi ríkisstjórnarinnar við há-
tíðahöldin að Gimli, sem haldin
voru í tilefni af 75 ára afmæli
: slendingabyggðar í Kanada.
Dr. Alexander fór vestur 24. á-
gúst og hittust þeir Pálmi 1.
september í Washington. Þaðan
fóru þeir til Philadelphia og
skoðuðu háskólann þar og marg-
ar aðrar stofnanir. hittu þeir
m. a. Otto Springer prófessor,
sem hér var í fyrra og Uppvall
prófessor, sem kom til íslands
fyrir 20 árum. Þarna skoðuðu
þeir College skólann „Ursinus“,
en College-skólar svara til
tveggja efstu bekkja í mennta-
skóla og fyrstu tveggja áranna
í háskóla hjá okkur.
í Philadelphia skoðaði Alex-
ander m. a. ríkisfangelsi, þar
sem voru um 1900 fangar. —
Þótti honum sú stofnun öll til
fyrirmyndar, hvað hreinlæti, að-
búð fanganna og fyrirkomulag
allt snerti. Hlýddl hann þar
messu og skoðaði bókasafn fang-
elsisins. Af fangahópnum höfðu
fjórir eða fimm verið dæmdir
til dauða og 15—20 í ævilangt
fangelsi fyrir afbrot.
Skammt frá Philadelphia býr
Sauel du Pont, hinn mikli iðju-
höldur sem nú er áttræður. Er
hann talinn vera einn auðugasti
maður í Ameríku. Sagði Alex-
ander frá heimsókn hjá honum
á rausnarlegu heimili hans,
gróðurhúsunum við bústaðinn
og útileikhúsi, er tekur 2000
manns í sæti. — Sagði hann að
skrautgarðarnir hefðu minnt sig
Verseillesgarðana og hefði
hann haft orð á því við du Pont,
en hann svaraði til, að hjá sér
væri allt í smæ^ri stíl, en þar
Stærsía íslenzka bókasafnið
í Ameríku.
Þeir Pálmi rektor og Alex-
ander skildu í íþöku. — Fór
Pálmi vestur á Kyrrahafsströnd,
en Alexander í heimsókn til
ýmsra háskólaborga. — Fyrst
dvaldi hann nokkra daga í íþöku
þar sem Cornell bókasafnið
mikla er. Þar hitti hann dr. Ste-
fán Einarsson í Baltimore, sem
vinnur að samningu bókmennta-
sögu sinnar á sumrin í íþöku.
Þar var dr. Halldór Hermanns-
son, sem er að skrifa sögu ís-
lands á ensku. — Gefur Ameri-
can Scandinavian Foundation
út bæði þessi rit. íþaka er og
eftirmaður Halldórs við íslenzka
bókasafnið, sem Fiske stofnaði,
Kristján Karlsson, ungur mað-
ur.
í íslenzka bókasafninu eru um
25000 bindi og er safnið það
stærsta af íslenzkum bókum,
sem til er 1 Ameríku. En Alex-
ander segir, að safninu sé illa
fyrir -komið í kjallara. Sagðist
hann hafa haft orð á þessu við
yfirbókavörð Cornell-safnsins
og hefði hann sagt sér að í ráði
væri að byggja hús fyrir bóka-
safnið og myndi'hann þá sjá svo
um, að íslenzka safnið fengi
betri aðbúnað. Iþaka er fallegur
bær og þar var gott að koma,
sagði dr. Alexander.
Stofnun kennarastóls í íslenzku
við Manitobaháskóla tryggð.
Frá íþöku fór háskólarektor
til Chicago og kynnti sér Chi-
cago-háskóla og North Western
háskólann, sem er skammt fyrir
utan borgina. En þaðan til Madi-
son í Wisconsin og Minneapolis.
Alls staðar var háskólarektor
tekið hið bezta og kynntist hann
bæði skólunum og kennurum
þeirra og stjórnendum. Ekki
tókst honum þó að ná tali af
Eisenhower hershöfðingja, rekt-
or Columbia-háskólans í New
York, því að hann var ekki stadd
ur í borginni er Alexander var
þar. — Sögðu háskólakennarar
að sumir þeirra hefðu aldrei tal-
að við Eisenhower yfir-rektor.
Enda væri staða hans við skól-
ann frekar skrautfjöður, en
beint starf.
I Minneapolis hitti háskóla-
rektor Gunnar B. Björnsson og
fjölskyldu hans alla og hitti þar
raunar fleiri íslendinga. Þá fór
hann til Grand Forks í Norður-
Dakota, en frá heimsókn hans
þangað hefir nýlega verið skýrt
ýtarlega í grein eftir dr. Richard
Beck, hér í blaðinu. Þá *heim-
sótti Alexander íslendingabyggð
irnar í Mountain og Garðar,
skoðaði legstein K.N. og síðasta
dvalarstað Stephans G. Step-
hanssonar. Hélt síðan með sr.
Agli Fáfnis til Winnipeg. — Fyr-
irlestur flutti Alexander í Betel,
íslenzka elliheimilinu að Gimli
og bað gamla fólkið hann að
bera öllum Islendingum kveðjur
sínar. Við Manitoba-háskóla í
Winnipeg flutti Alexander fyrir
lestur um uppruna tungumála
og ræðu í kirkju Fyrsta lúterska
safnaðarins í Winnipeg fyrir
fullu húsi. Þar hitti hann líka
fjölda Vestur-íslendinga, ræðis-
mann íslands Grettir Jóhanns-
son, þá bræður Árr^a og Gretti
Eggertsson, Ásmund Jóhanns-
son sem nú er farinn að heilsu
og sem bað fyrir kveðjur heim.
Lindal dómara og síra Valdimar
J. Eylands ásamt mörgum öðr-
um.
Það er nú iryggl að íslenzkur
kennarasióll verður siofnaður
við Maniioba-háskóla og að ís-
lenzkur maður verður ráðinn á
næslu mánuðum til að kenna ís-
lenzk fræði við háskólann.
Mun sá maður einnig fá það
hlutverk að halda' námskeið í
íslenzku, bókmenntum, tungu
og sögu, sem aðallega verða ætl-
uð mönnum af íslenzkum ætt-
um. Hann á einnig að sjá um
íslenzka bókasafnið í Manitoba-
háskóla, sem er hið bezta í alla
staði með um 20.000 bindi. Gæti
það með ræktarsemi og góðri
umhyggju keppt við bókasafnið
í Cornell áður en langt um líður.
Vestur-íslendingar hafa safn-
að 150.000 dollurum til kennara-
stólsins, en þar af gaf Ásmund-
ur Jóhannsson þriðjung fjárs-
ins sem kunnugt er. — Við Mani
tobaháskóla starfa nokkrir Is-
lendingar að kennslu. — Skúli
Johnson í grísku, dr. Anderson
og dr. Thorlakson læknir, en
hann stjórnar einnig fyrirmynd-
ar lækningastöð, — Winnipeg
Clinic.
Frá Kanada fór dr. Alexander
til New York og þar lágu fyrir
honum boð um að flytja fyrir-
lestur við Harvard-háskóla. Fór
hann þangað 8. okt. og flutti fyr-
irlestur um uppruna tungumála
daginn eftir. Um sama leyti var
Pálmi Hannesson einnig í Har-
vard, þar sem hann sýndi Heklu-
kvikmynd fyrir jarðfræðinga og
náttúrufræðinga. Mun Pálmi
hafa sýnt Heklukvikmynd sína
víðar, meðal annars í borgum á
Kyrrahafsströndinni.
Víða þar sem háskólarektor
kom í ameríska háskóla, hitti
hann, eða heyrði um háskóla-
kennara af íslenzkum ættum.
Ólafur Pétursson er kennari við
landbúnaðarháskólann í Iþaka,
Benedikt Einarsson er kennari
í grísku við Chicago-háskóla,
móðir hans var sænsk en faðir
hans íslendingur. Jóhann Hann-
esson er kennari við Californíu-
háskóla og þannig mætti lengi
telja, því alls munu 16 íslend-
ingar, eða menn af íslenzkum
ættum stunda háskólakennslu
við ameríska háskóla.
Bókasöfn fil fyrirmyndar
í amerískum háskólum.
Háskólarektor sagði að það,
sem hafi hrifið sig einna mest
við háskólanna amerísku, væri
bókasöfn þeirra. Við flesta þeirra
væri kennd forn-íslenzka, en ís-
lenzku deildirnar í bókasöfnun-
um væru yfirleitt heldur léleg-
ar og skorti margt bóka. Ráð-
lagði rektor nokkrum háskóla-
bókavörðum að skrifa hingað til
fá lista yfir þær bækur, sem þá
vanhagaði einna mest um í söfn
sín. Flestir háskólanna í Ame-
ríku eiga góð bókasöfn. í bóka-
safni Harvard-háskóla eru t. d.
um 5 milljónir bóka og er það
talið eitt stærsta háskólabóka-
safn heimsins, aðrir háskólar
eiga bókasöfn með 1—2 milljón-
um eintaka.
Annað ^m er sérkennilegt við
ameríska hóskóla, er hinn mikli
nemendafjöldi, allt frá 15000 upp
í 30 þúsund stúdentar. Stærstur
er Californíuháskóli með um
30.000 nemendur, Minnesota-há-
skóli með um 25 þúsund stú-
denta og sá þriðji Columbia-há-
skóli í New York með álíka
marga nemendur. Amerísku há-
skólarnir eru um margt ólíkir
háskólum í Evrópu. — Banda-
ríkjamenn leggja mikla áherzlu
á ýmsar námsgreinar, sem ekki
þekkjast við háskóla í Evrópu,
t. d. hússtjórnarfræði, listgrein-
ar margs konar. — Háskólarnir
í Ameríku reyna að fullnægja
þörfum fólksins til menntunar á
ýmsum sviðum, sem Evrópuhá-
skólar láta ekki kenna. Stund-
um virðist sem minni kröfur séu
gerðar til stúdenta við embættis-
próf, en í Evrópuskólum en ekki
er það þó í öllum námsgreinum.
Alexander fékk með heimsókn
sinni til hinna mörgu háskóla í
Ameríku tækifæri til samanburð
ar, því hann hefir kynnt sér
fjölda háskóla víðsvegar í Ev-
rópu.
í flestum, eða öllum fylkjum
Bandaríkjanna munu vera ríkis-
háskólar, en auk þess eru marg-
ir háskólanna einkafyrirtæki,
sem hafa auðgast mjög á gjöfum.
Harvard-háskóli er t. d. einka-
fyrirtæki. Þegar ákveðið var í
Framhald á bls. 8
Minnist
BETCL
í erföaskrám yðar